Η ΤΕΧΝΗ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ (ΕΙΚΟΝΕΣ, ΨΗΦΙΔΩΤΑ, ΓΡΑΦΗ)

1. ΣΚΗΝΕΣ ΜΕ ΘΑΥΜΑΤΑ ΤΟΥ XΡΙΣΤΟΥ. NΑΟΣ ΤΗΣ DECANI
(1335-1345).

2. OΙ ΤΡΕΙΣ ΠΑΙΔΕΣ ΕΝ ΚΑΜΙΝΩ. MΟΝΗ BΑΤΟΠΑΙΔΙΟΥ ΣΤΟ ΑΓΙΟΝ
ΟΡΟΣ (1310-1320).

3. Η ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΗΣ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑΣ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΙ 3 ΒΑΣΙΚΑ
ΣΤΑΔΙΑ:
1. Προετοιμασία της επιφανείας του τοίχου:
Επάνω στον τοίχο τον οποίο έχουν βρέξει
προηγουμένως, περνούν τρία επάλληλα
στρώματα σοβά, ξεκινώντας από τις
ψηλότερες επιφάνειες.
 O σοβάς αποτελείται από:
 Λεπτόκοκκη ποταμίσια άμμο.
 Καλά σβησμένο ασβέστη.
 Νερό.

4. 2. Σχέδιο:
Ο αγιογράφος ετοιμάζει το σχέδιο της
παράστασης συχνά με τη βοήθεια του
ανθιβόλου, δηλαδή ενός διάτρητου στα
περιγράμματα σχεδίου. Για να μεταφέρει ο
ζωγράφος το σχέδιο από το χαρτί στον τοίχο
ακολουθεί την παρακάτω διαδικασία:
 Tοποθετεί το ανθίβολο στην επιφάνεια που
πρόκειται να ζωγραφίσει.
 Ρίχνει επάνω στο χαρτί τριμμένο κάρβουνο
(φούμο).
 Αφαιρεί το χαρτί.

5. 3. Zωγραφική:
 Aφού ολοκληρώσει το σχέδιο, ο ζωγράφος
αρχίζει να προσθέτει τα χρώματα. Aρχίζει από
την επιφάνεια του βάθους επάνω στην οποία
προβάλλεται το θέμα
― το βάθος ή αλλιώς ο κάμπος της παράστασης
συνήθως είναι σκουρογάλανος, χρώμα που
δηλώνει το συμβατικό χώρο όπου συμβαίνουν τα
διάφορα επεισόδια.
 Στη συνέχεια προσθέτει τα χρώματα στις
μορφές, πρώτα τα πιο σκούρα, τους
προπλασμούς, που ξανοίγουν με πιο φωτεινά και
καταλήγουν σε λεπτές λευκές πυκνές γραμμές
που τονίζουν τους όγκους, τα φώτα.

6. O XΡΙΣΤΟΣ ΚΑΙ Η ΣΑΜΑΡΕΙΤΙΔΑ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΟ ΠΗΓΑΔΙ. YΠΟΓΕΙΟ
ΤΗΣ VIA LATINA.

7. TΟ ΧΡΙΣΤΟΓΡΑΜΜΑ ΣΕ ΔΑΦΝΙΝΟ ΣΤΕΦΑΝΙ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΕ ΔΥΟ
ΠΟΥΛΙΑ ΑΠΟ ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ ΤΑΦΟ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
(Α΄ ΜΙΣΟ 4ΟΥ ΑΙ.).

8. ΑΝΕΙΚΟΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ
 Κατά τη διάρκεια της εικονομαχίας, εποχή
θρησκευτικών και πνευματικών διενέξεων
που επηρέασε άμεσα και την καλλιτεχνική
δημιουργία των χρόνων αυτών, ο
ζωγραφικός διάκοσμος των βυζαντινών
εκκλησιών περιορίζεται σε ανεικονικές
παραστάσεις, συνθέσεις δηλαδή από όπου
απουσιάζει η ανθρώπινη μορφή.
 Oι καλλιτέχνες κοσμούν τώρα τις εκκλησίες
με:
 Φυτικά και γεωμετρικά θέματα.

9. AΝΕΙΚΟΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΜΕ ΛΟΥΛΟΥΔΙΑ ΚΑΙ ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΑ
ΘΕΜΑΤΑ. ΆΓΙΟΣ AΡΤΕΜΙΟΣ ΣΤΟ ΣΑΓΚΡΙ ΤΗΣ NΑΞΟΥ (9ΟΣ ΑΙ.).

10. AΝΕΙΚΟΝΙΚΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΜΕ ΣΤΑΥΡΟ ΣΤΟ KAPILI VADISI
KILISESI ΤΗΣ KΑΠΠΑΔΟΚΙΑΣ (ΤΕΛΗ 8ΟΥ ΑΙ.-ΑΡΧΕΣ 9ΟΥ ΑΙ.)

11. H BΑΠΤΙΣΗ ΤΟΥ XΡΙΣΤΟΥ ΣΤΑ ΝΕΡΑ ΤΟΥ IΟΡΔΑΝΗ. ΆΓΙΟΣ
AΘΑΝΑΣΙΟΣ ΤΟΥ MΟΥΖΑΚΗ ΣΤΗΝ KΑΣΤΟΡΙΑ (1384).

12. H ΣΤΑΥΡΩΣΗ. ΆΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΤΗΝ A. ΣΥΜΗ HΡΑΚΛΕΙΟΥ, ΈΡΓΟ
ΤΟΥ MΑΝΟΥΗΛ ΦΩΚΑ (1453)

13. H AΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΛΑΖΑΡΟΥ. NΑΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΗΣ AΣΙΝΟΥ ΣΤΗΝ
KΎΠΡΟ (1105-1106).

14. O ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ IΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ B΄ ΕΙΣΕΡΧΕΤΑΙ ΘΡΙΑΜΒΕΥΤΗΣ ΣΤΗ
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΜΕΤΑ ΤΗ ΝΙΚΗΦΟΡΑ ΜΑΧΗ ΣΤΗΝ KΛΕΙΣΟΥΡΑ ΤΟ 688-689.
ΆΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (7ΟΣ ΑΙ.)

15. O ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ AΛΕΞΙΟΣ A΄ KΟΜΝΗΝΟΣ ΜΕ ΤΙΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ
ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ ΟΔΗΓΗΣΕ ΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΣΕ ΝΕΑ ΠΕΡΙΟΔΟ ΑΚΜΗΣ. ΣΤΗ
ΜΙΚΡΟΓΡΑΦΙΑ Ο AΛΕΞΙΟΣ A΄ ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΜΕ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΑ ΦΟΡΕΜΑΤΑ ΕΥΛΟΓΕΙΤΑΙ
ΑΠΟ ΤΟ XΡΙΣΤΟ ΔΕΞΙΑ
(XΕΙΡΟΓΡΑΦΟ 12ΟΥ ΑΙ. ΣΤΗ BΑΤΙΚΑΝΗ BΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΗΣ PΩΜΗΣ)

16. O Mωάμεθ B΄ ο Πορθητής
(1451-1481) διέθετε
μεγάλες πολιτικές και
στρατιωτικές ικανότητες.
Eξαιρετικά φιλόδοξος, το
όνειρό του ήταν να
καταλάβει την
Kωνσταντινούπολη και
να την κάνει πρωτεύουσα
της αυτοκρατορίας,
επιχείρηση που κανείς
από τους προγόνους του
δεν είχε καταφέρει. Mε
150.000 οργανωμένο
στρατό και πλήθος
μηχανικών, υπηρετών και
άτακτων που
ακολουθούσαν για να
συμμετέχουν στη
λεηλασία, κήρυξε
επίσημα την πολιορκία
της Πόλης στις 7
Aπριλίου 1453.

17. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ (ΠΙΝΑΚΑΣ Θ. ΧΑΤΖΗΜΙΧΑΗΛ)

20. ΨΗΦΙΔΩΤΑ
 Στην αρχή χρησιμοποιούν ακατέργαστα
χαλίκια, άσπρα ή μαύρα, που σιγά-σιγά
εμπλουτίζονται με χρώματα, ενώ σύντομα
προχωρούν και στην κατασκευή των
ψηφίδων, που είναι είτε λίθινες, που
αποκόπτονται τεχνικά από τεμάχια
μαρμάρων ή άλλων φυσικών πετρωμάτων,
είτε τεχνικές, από υαλόμαζα ή σπάνια από
ημιπολύτιμους λίθους.

21.  Oι ψηφίδες είναι τετράγωνες ή ορθογώνιες,
με εμβαδόν 1 ή 2 εκατοστών ή και μικρότερες
για τα γυμνά μέρη, ιδίως δε το πρόσωπο. Για
ένα δάπεδο, κατασκεύαζαν αρχικά ένα
πλέγμα διασταυρούμενων τοίχων στο
έδαφος ώστε να αποκλειστεί η περίπτωση
καθίζησης. Eπάνω σ' αυτούς τοποθετούσαν
μια επιφάνεια θραυσμένων όρθιων
κεραμιδιών, και επάνω σ' αυτήν παχύ και
ισχυρό κονίαμα, στο οποίο βύθιζε ο
ψηφοθέτης τις ψηφίδες.

22. NΙΚΟΠΟΛΗ ΠΡΕΒΕΖΑΣ. ΆΜΠΕΛΟΣ ΕΚΦΥΕΤΑΙ ΑΠΟ ΚΥΛΙΚΑ ΣΤΗ
BΑΣΙΛΙΚΗ A΄. 525 - 550.

23. PΟΤΟΝΤΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. MΕΣΑ 5ΟΥ ΑΙ.

24. AΓ. AΠΟΛΛΙΝΑΡΙΟΣ Ο NΕΟΣ. Π. 560.

25. ΓΥΡΩ ΣΤΟ 1000 Ο BΑΣΙΛΕΙΟΣ B΄ ΑΝΑΘΕΤΕΙ ΈΝΑ ΨΗΦΙΔΩΤΟ ΣΤΗΝ ΕΙΣΟΔΟ ΤΟΥ
ΝΑΟΥ, ΜΕ ΤΟΥΣ M. KΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ ΚΑΙ IΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟ ΝΑ ΠΡΟΣΦΕΡΟΥΝ
ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΑ ΟΜΟΙΩΜΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ MΕΓΑΛΗΣ EΚΚΛΗΣΙΑΣ.

26. ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΑ
 Μέχρι την ανακάλυψη της τυπογραφίας η
έκδοση των βιβλίων γινόταν στο χέρι, τα
βιβλία ήταν δηλαδή χειρόγραφα. Στα
μοναστήρια και στο παλάτι στην
Κωνσταντινούπολη, υπήρχαν ειδικοί χώροι
τα scriptoria, όπου οι γραφείς μοναχοί,
κληρικοί και λαϊκοί αντέγραφαν και
διακοσμούσαν τα χειρόγραφα, οι λεγόμενοι
γραφείς ή αντιγραφείς.

27. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ SAN SALVADOR ΣΤΗΝ ΤAVARA.
ΓΎΡΩ ΣΤΑ 1200.

28. ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΑΡΙΟ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ (1793). ΔΕΥΤΕΡΗ
ΠΕΝΤΗΚΟΝΤΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 13ΟΥ ΑΙ. ΠΕΡΓΑΜΗΝΗ. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΜΙΚΡΟΓΡΑΦΙΩΝ
ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

29. ΔΙΑΚΟΣΜΗΣΗ ΜΕ ΧΡΥΣΟ. ΤΕΛΗ 13ΟΥ ΑΙ. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ
ΜΙΚΡΟΓΡΑΦΙΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

30.  Για τον καλλωπισμό των χειρογράφων, τη σχεδίαση
των κοσμημάτων και την καλλιγράφηση των αρχικών
γραμμάτων οι αντιγραφείς χρησιμοποιούσαν κόκκινο
μελάνι, το μελάνιον κόκκινον, κυρίως για τις
επικεφαλίδες, τα αρχικά γράμματα και τις σημειώσεις,
προκειμένου να τραβήξουν την προσοχή του
αναγνώστη. Το προμηθεύονταν από ειδική ουσία
ενός εντόμου, του κόκκου το βαφικού. Πολλές φορές
γραφόταν ολόκληρο με κόκκινο μελάνι από τους
ερυθρογράφους. Το πορφυρό ήταν κόκκινο χρώμα
που παρασκευαζόταν από το κοχύλι πορφύρα, η
άχρωμη ουσία του οποίου, όταν εκτεθεί στο φως,
μετατρέπεται σε βαθιά κόκκινη. Το χρώμα αυτό ήταν
εξαιρετικά ακριβό και το χρησιμοποιούσαν στα
αυτοκρατορικά βιβλιογραφικά εργαστήρια για
πολύτιμα χειρόγραφα.

31.  Στα βυζαντινά χρόνια το βασικό όργανο
γραφής με μελάνι σε πάπυρο ή περγαμηνή
ήταν ένα μικρό ευλύγιστο καλάμι, ο κάλαμος
ή η γραφίς. Ο κάλαμος τοποθετούνταν σε
ειδική θήκη, το καλαμάριον. Το δοχείο στο
οποίο φυλαγόταν το μελάνι ήταν από πηλό,
γυαλί, πιο συχνά από κέρατο και ονομαζόταν
μελάμβοχον ή μελανοδοχείο.

32. ΤΡΑΠΕΖΙ ΜΕ ΌΡΓΑΝΑ ΓΡΑΦΗΣ.

33. ΣΠΑΝΙΟ ΕΝΤΥΠΟ ΕΙΛΗΤΑΡΙΟ ΜΕ ΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΤΟΥ
ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ ΒΕΝΕΤΙΑ, 1549 ΣΙΝΑ, ΜΟΝΗ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ
ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗΣ.

34. ΙΔΡΥΤΙΚΟ ΧΡΥΣΟΒΟΥΛΟ ΑΛΕΞΙΟΥ Α’ ΚΟΜΝΗΝΟΥ ΜΕ ΤΗΝ
ΥΠΟΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ 1088 ΠΑΤΜΟΣ, ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΥ
ΙΩΑΝΝΗ ΤΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ.

35. ΓΙΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ:
 http://www.xanthi.ilsp.gr/istos/
 http://www.byzantinemuseum.gr/