რესურსი ქართული ლიტერატურის სწავლებისათვის

1. ბედი ქართლისა
ნიკოლოზ ბარათაშვილი

2. ●ნაწარმოები დაწერილია 1939 წელს, 1932 წლის
შეთქმულების ჩახშობიდან 7 წლის შემდეგ;
●„ბედი ქართლისა“ ეხება საქართველოს ორიენტაციის
საკითხს;
● კრწანისის ბრძოლა მოხდა 1795 წლის 11 სექტემბერს;
● გეორგიევსკის ტრაქტატი შედგა 1783 წელს;

3. პირველი თავი იწყება ერეკლე მეფის ლოცვით:
„მწყემსო კეთილო, შენს წმიდას სამწყსოს
შემოვავედრებ ჩემსა სამეფოს!
გულთა-მხილავო, შენ უწყი, რაც დღეს
საქართველოსა ჭირნი მოადგეს!
მრავალ არიან, უფალო, მტერნი
და წარიტაცონ შენნი ცხოვარნი!
გვესწრაფე, ჩვენო ხელთ-აღმპყრობელო,
და აღადგინე დღეს საქართველო!" –
- როგორ გესმით წითლად მონიშნული სიტყვები?

4. "ჰხედავთ, ვითარის კადნიერებით
შეკრბების ჩვენზედ უსჯულოება!
საქართველოს დღეს გარდაუწყდება
თავისი ბედი და უბედობა!
დღეს ეჭირვება მამულს მხნეობა!
დღეს მეცა თქვენში ვარ მეომარი,
ვითა თქვენგანი ერთი მხედარი:
დღეს გამოჩნდება, ვინ არს ერთგული,
ვის უფრო გვიყვარს, ძმანო, მამული!" -
"შენი გამჩენის ჭირიმე, შენი,
რომ გაგვაგონე კვლავ ხმა სალხენი!" -
შეჰბღავლა მეფეს ჯარმა ერთის ხმით:
"ჩვენ თუნდ სულ ერთს დღეს დავიხოცებით,
ოღონდ შენ იყავ, მეფევ, დღეგრძელი!
მტერი რა მტერი, ოდეს ქართველი
ბატონს ირაკლის ნუგეშად ჰხედავს;
მისთვის სიცოცხლეს ვინღა დაზოგავს!"
 როგორი
დამოკიდებულება
იგრძნობა მეფესა და
ჯარს შორის?
 რატომ არის მათი
ასეთი
დამოკიდებულება
მნიშვნელოვანი?

5. „მრავალთ ყმაწვილ-კაცთ, ნუგეშთა
ქართლის,
დასდვეს აქ თავი მამულისათვის!
აწ საფლავიცა არსად ჩანს მათთვის;
ჰაერში განჰქრა მათი სახელი
და არსად ჟამთა მოწამე ძეგლი
არ გვიქადაგებს მათთა საქმეთა:
დუმილნი ჰფარვენ ერთგულთა ძეთა!..
მაგრამ, ჰოი გმირნო, ნუ შეშფოთდებით,
თქვენ სახსოვარი გაქვთ თვით განგებით:
რაც ერთხელ ცხოვლად სულს დააჩნდების,
საშვილიშვილოდ გარდაეცემის;
ქართლი თქვენს ღვაწლსაც ვერ დაიდუმებს,
აღა-მაჰმად-ხანს ვიდრე ახსენებს!“
ლირიკული გადახვევა
ავტორის მიერ ამბის თხრობის
დროებითი შეწყვეტა და პირადი
აზრის ან შთაბეჭდილების
უშუალო გამოხატვა, რაც
გვიადვილებს მხატვრული
ნაწარმოების თემისა და იდეის გა
რკვევას.
მხატვრულ ნაწარმოებში ავტორი
ზოგჯერ წყვეტს გმირის ამბის
თხრობას, თავს ანებებს გარეგან
მოვლენათა აღწერას და
უშუალოდ გვიხატავს თავის
პირად შთაბეჭდილებას,
რომელიც მან ამა თუ იმ
მოვლენისაგან მიიღო.

6. ● აღა-მახმად-ხანი მალევე მიხვდა, რა საბედისწერო
შეცდომა დაუშვა, როდესაც საქართველო ასე დაასუსტა,
რადგან ქართველები ოდითგანვე აკონტროლებდნენ
დარიალის ხეობას და აკავებდნენ ჩრდილოეთის
ტომებს. ჩრდილოელი, უკვე ძლიერ სახელმწიფოდ
ქცეული რუსეთი, რომელსაც თვალი ეჭირა თბილი
ზღვებისკენ, მალე გადმოლახავდა დარიალის ხეობას.
● აღა-მახმად-ხანმა ერეკლესთან მოლაპარაკება სცადა.

7. მეორე კარი იწყება არაგვის
ხეობის აღწერით
„მორბის არაგვი, არაგვიანი,
თან მოსძახიან მთანი ტყიანნი,
და შეუპოვრად მოუთამაშებს
გარემო თვისსა ატეხილს ჭალებს.
ჰოი, ნაპირნო, არაგვის პირნო,
მობიბინენო, შვებით მომზირნო,
ქართველსა გულმან როგორ გაუძლოს,
ოდეს შვენება თქვენი იხილოს,
რომ თქვენს ბუჩქებში არა ჩამოხდეს,
რაც უნდა გზასაც ეშურებოდეს,
როგორ იქნება არ განისვენოს?
სამჯერ ხომ მაინც გადაჰკრავს ღვინოს!
ცხენს მოაძოვებს, თვალს მოატყუებს,
გამოიღვიძებს - შუბლს განიგრილებს,
ერთს ქართველურად კიდეც შესძახებს:
"არაგვო, მაგ შენს ამწვანებულს მთებს!" -
და მერმე თუნდაც დაუგვიანდეს,
იგი იმისთვის აღარ დაღონდეს!“

8. როგორ ფიქრობთ, რატომ აღწერა
ნიკოლოზ ბარათაშვილმა არაგვის ხეობა
თავის პოემაში?

9. არაგვის ხეობის აღწერა
არის ერთობის
გადმოცემა
საქართველოს ბუნებისა
და ქართველი კაცისა, ეს
დიდებული მდინარე
გამოხატავს
თავისუფლების იდეას.
მდინარე არის
სიმბოლო
ცხოვრებისა,
ცხოვრებისა
და
წუთისოფლის
მდინარების
განსახიერება.

10. სოლომონ ლიონიძისა და
მეფის საუბარში იკვეთება
ურთიერთსაწინააღმდეგო
ორი პოზიცია
ერთიცა და
მეორეც
საქართველოს
გულშემატკივარ
ია და ეძებს
მისთვის გზას.

11. ერეკლე მეფე ამბობს:
 ახლა კი დროა სოლომონ რომა მშვიდობა
ნახოს საქართველომა.
 ამიერითგან გაქეზებული
მაჰმად-ხანისა მოსისხლე გული
არ დაგვაწყნარებს სიამაყითა:
მას ჟამი შესწევს ყოვლის ღონითა;
ეს ხმა ლეკთაცა აგვიყაყანებს;
ოსმალი მხოლოდ დროს შემოჰყურებს,
და მტერნი ძლიერ მაშინ მოგვატყდნენ,
როს ყმანი ჩემნი ურთიერთს ბძარვენ!
მე თუმც კიდევ ვგრძნობ სულის სიმტკიცეს,
გარნა ღონენი წელთ წარმიტაცეს;
შენი ირაკლი ის აღარა ვარ,
პატარა კახად რომ გინახვივარ!
მარქვი, რომელს შვილს ჰხედავ ღირსეულს,
რომ ექმნას კვერთხად მამულს
დარღვეულს?.
 აწ განთქმულია რუსთა სახელი,
ხელმწიფე უვისთ ბრძენი და ქველი,
დიდი ხანია გვაქვს ჩვენ ერთობა,
მტკიცე კავშირი, სარწმუნოება,
მას, მინდა მივცე მემკვიდრეობა,
და მან მოსცეს ქართლს
კეთილდღეობა!„

12. სოლომონი ამბობს:
 ჯერ სამაგისო რა გვემართება,
რომ განვისყიდოთ თავისუფლება?
 იცი, მეფეო, რომე ივერნი
იქმნებიან რუსთ ხელთ ბედნიერნი?
სახელმწიფოსა სჯულის ერთობა
არარას არგებს, ოდეს თვისებაერთა მის შორის
სხვადასხვაობდეს.
 ვინ იცის, მაშინ როგორ მოუხდეს
რუსეთის ძალი ქართლს აწინდელი:
ვით შეითვისოს რუსმა ქართველი,
ვით შეიწყნაროს რუსთ მეფობამა,
რაც მოისურვოს ქართველობამა?
მაშინ, მეფეო, რავდენთ კაცთ მართალთ
მოუკლან გულნი ტანჯვათ იდუმალთ!
მაშინ ირაკლის სახსენებელი
ვინღა ახსენოს, აწ საქებელი?
______________________________________
 "განზრახვა შენი, მეფევ, მაკვირვებს!
ირაკლიმ იცის, რომე ქართველებს
არად მიაჩნით უბედურება,
თუ აქვთ თვისთ ჭერთ ქვეშ
თავისუფლება!"
ერეკლე მეფე
"მე ეგ ყოველივ არ ვიცი განა?
მაგრამ კეთილთა დღეთათვის ქართლის
რა მოვაგვარო უმჯობეს ამის?
მე არა ვფიქრობ, ვითარცა მეფე,
თვისს დიდებისთვის სისხლთა აღმჩქეფე,
არამედ ვითა მამა კეთილი,
რომელსა სურს, რომ თავისი შვილი
თვის სიცოცხლეშივ დაასახლკაროს.
ძნელ არს ცხოვრება სამეფოსი, როს
უჭვრეტდეს იგი ომსა დღე-დღითი!
აი, ხომ ნახე აწ მაგალითი,
რა ჰქმნა ამ ერთმან დამარცხებამან!
კარგი, რომ კიდევ აღა-მაჰმად-ხან
ქალაქს დასჯერდა გამძვინებული,
სხვით არ აღივსო მან საწყაული!,
"ახლა კი დროა, სოლომონ, რომა
მშვიდობა ნახოს საქართველომა.
მან საფარს ქვეშე მხოლოდ რუსეთის
ამოიყაროს ჯავრი სპარსეთის,
და მხოლოდ მაშინ უეჭვოდ გვრწამდეს,
რომ ქრისტეანთ ხმა მარად ისმოდეს
საფლავთ ზედ ჩვენთა მამა-პაპათა,
და განისვენონ აჩრდილთა მათთა!"

13. სოლომონის ფიქრები:
 "მადლობა, ღმერთო, შენსა განგებას!
ერთს კაცს მომადლებ ყოვლთა უფლებას,
და მისს ერთს სიტყვას მონებენ ერნი,
განურჩეველად სულელნი, ბრძენნი,
და იგი მათს ბედს ისე განაგებს,
ვითა ამღერდეს იგი კამათლებს!
მაგრამ შენ, მეფევ, ვინ მოგცა ნება -
სხვას განუბოძო შენთ ყმათ ცხოვრება,
მისდევდე შენსა გულისკვეთებას
და უთრგუნვიდე თავისუფლებას?
 იქნება მეფე ციხის გატეხას
აბრალებს მოყმეთ მუხანათობას? იქნება
ამან აჰყარა გული
ბატონს, ქართლზედა შეუორგული? მაგრამ
ირაკლიმ უკეთეს უწყის,
თუ ვით საყვარელ არს ქართველთ შორის.
მაშ, რამ უცვალა მას გული მყარი,
ქართველებისთვის ესთ თანამკვდარი?..
მაგრამ ვინ იცის! იგი იქნება
უკეთ ფიქრობდეს, რაც გვეჭირვება?
ბევრჯერ ღვთიურსა ზრუნვასა მეფის
გონება ყმათა ვერა მიხვდების!"
ქსნის ხეობა

14. "სულ მართალია, ჩემო სოლომონ,
მაგრამ, აბა, თქვი, ქართველთა რა ჰყონ
ამ უბედობის და დარღვევის დროს?
აბა, ირაკლიმ რა მოაგვაროს
მშვიდობისათვის საყვარელთ ყმათა?..
აი, მივიღებ მე შენთ რჩევათა
და დავიდუმებ ჩემსა გულის-თქმას,
ნუ დაივიწყებ მაგრამ ჩემს სიტყვას,
რომ დღეს იქნება, თუ ხვალ იქნება,
ქართლსა დაიცავს რუსთ ხელმწიფება!"

15. ქართველი ქალის სახე
• - "უწინამც დღე კი დამელევა მე!
უცხოობაში რაა სიამე,
სადაცა ვერ ვის იკარებს სული
და არს უთვისო დაობლებული?
რა ხელ-ჰყრის პატივს ნაზი ბულბული,
გალიაშია დატყვევებული!
და ველად იგი ამხანაგთ შორის
ჭირსაც, ვით ლხინსა, ერთგვარ
დამღერის!
ესრეთ რას არგებს კაცსაც დიდება,
თუ მოაკლდება თავისუფლება?
თავის მამულში მას გაჭირება
სხვადასხვა რიგად ენუგეშება:
მუნ სულსა სული თვისად მიაჩნის
და გულსა გულის პასუხი ესმის!
რად დაგვრჩომია სხვაზედა თვალი,
ოდეს მეფეცა და დედოფალი
გვყვანან კეთილნი და ღირსეულნი
და ვართ მათთანა შვილებრ ჩვეულნი?
ჩვენის დედოფლის გულისა ნაცვლად
მწუხარებათა სანუგეშებლად
რასა ვიპოვით ჩვენს სიცოცხლეში?"
 "ვეჭობ, სოფიო, რომე ირაკლი
ქართველებზედა იყოს გულნაკლი;
მას ზედ ეტყობა, რომ მისი სული
ძლიერად არის აღელვებული!
მწარედ უპირებს ბატონი დასჯას
თავის შვილების ამა ურჩებას.
ვეჭვობ, რომ იგი სამეფოს ქართლის
აძლევს საფარს ქვეშ რუსთა ხელმწიფის.
მაშინ უყურე ჩვენს დედაკაცებს,
როს საცხოვრებლად დიდკაცთა ცოლებს
პეტრეს ქალაქში გარდაასახლვენ!
მაშინ, სოფიო, რაღა გინდათ თქვენ:
ხელმწიფეს ჰპოვებთ მამად კეთილად
და დედოფალსა დედისა ნაცვლად;
არ მოგაკლდებათ თავისუფლება,
განცხრომილება, ფუფვნეულება
მათთა სიმდიდრის პალატთა შორის!
ვერ გაიგონებთ მუნ ხმასა მტერის.
მრავალთ სიამეთ იხილავთ კვალად
ბანოვანთათვის გულგასართობლად.
მაშინ ვისაღა მოესურვება,
ნახოს ქართლისა კვლავ ამბოხება!"

16. ჰოი, დედანო, მარად ნეტარნო,
კურთხევა თქვენდა, ტკბილსახსოვარნო!
რა იქნებოდა, რომ ჩვენთა დედათ
სულიცა თქვენი გამოჰყოლოდათ?!
ვინღა ჰყავს გულის შემატკივარი
მამულს ასული ახლა თქვენგვარი?
ქარმან ჩრდილოსმან ყველაზედ პირველ
გარდაუცვალა მათ გული ცხოველ!
"ჯანი გავარდეს აწ შვილსაც, მამულს,
ოღონდ ვაამოთ ჩვენს საკუთარს გულს;
რის ქართველობა, რა ქართველობა,
მითომ რას გვავნებს უცხო ტომობა?"
ნიკოლოზ ბარათაშვილი
რომანტიკოსი პოეტი იყო და
ამ მიმდინარეობისათვის
დამახასიათებელია
წარსულის განდიდება
აწმყოთი უკმაყოფილება და
წუხილი.
მოგვიანებით ილია იტყვის:
„ მოვიკლათ წარსულ დროებზე დარდი...
ჩვენ უნდა ვსდიოთ ეხლა სხვა ვარსკვლავს,

17. „კვლავ ასახელა თავის სახელი,
მაგრამ ამაო იყო ყოველი:
დიდი ხანია გულს ირაკლისა
გარდუწყვეტია ბედი ქართლისა!“

18. მოსაზრებები:
● ნიკოლოზ ბარათაშვილი მხარს უჭერს ერეკლე მეფის გადაწყვეტილებას
„ახლა კი დროა სოლომონ რომა
მშვიდობა ნახოს საქართველომა“
(ლექსი -საფლავი მეფის ირაკლისა)
● ნიკოლოზ ბარათაშვილი სოლომონს ეთანხმება
„"განზრახვა შენი, მეფევ, მაკვირვებს!
ირაკლიმ იცის, რომე ქართველებს
არად მიაჩნით უბედურება,
თუ აქვთ თვისთ ჭერთ ქვეშ თავისუფლება!„
(ლექსი - სუმბული და მწირი)
●ბარათაშვილს თავად არ აქვს გადაწყვეტილი, რომელ პიროვნებას მიემხროს.