1. หลักการเรียงสั ตตมีวภัตติ
ิ
• สั ตตมีวิภัตติ ใช้ ขยายนามและกิริยา มีหลักการเรี ยง
ดังนี้
• ๑) ทาหน้ าทีขยายบทใด นิยมเรียงไว้ หน้ าบทที่ตนขยาย
่
เช่ น
• - จตูสุ สมุทฺเทสุ ชล ปริตฺตก ฯ
• นาในทะเล ทั้ง ๔ เป็ นของเล็กน้ อย ฯ
้

2. • - อถ โข ภควา วิหาเร ฐิโตเอว ฯเปฯ
• ล าดั บ นั้ น แล พระผู้ มี พ ระภาคเจ้ า ประทั บ ยื น อยู่ ที่
วิหารนั่นแล ฯลฯ
• - โฆสโก อยฺเย สยเน นิปนฺโน นิทฺทายติ ฯ
• ข้ าแต่ แม่ เจ้ า นายโฆสกะ นอนบนที่นอนแล้ วหลับอยู่
ฯ

3. • ๒) บทกาลสั ตตมี คือ บทที่บ่งบอกถึงกาลเวลา และศัพท์ ที่
เป็ นกาลสั ตตมี มีท้งศัพท์ นามที่แจกด้ วยสั ตตมีวิภัตติ และ
ั
อัพยยศัพท์ เช่ น อถ ตทา เอกทา อิทานิ เป็ นต้ น มีหลักการ
เรียง ดังนี้
• ก. ถ้ ามาโดดๆ ให้ เรี ยงไว้ ที่หนึ่ งหรื อ ที่สองของประโยค
เช่ น
• - เอกทิวส หตฺถิมารโก ต กิริย ทิสฺวา ฯ
• วันหนึ่ง นายพรานช้ าง เห็นกิริยานั้นแล้ ว ฯลฯ

4. • ข. อัพยยศัพท์ ที่บอกกาลใหญ่ เช่ น อถ ตทา เอกทา อิทานิ เป็ น
ต้ น เรียงเป็ นตัวทีหนึ่งเสมอไป เช่ น
่
• - ตทา สาวตฺถิย สตฺต มนุสฺสโกฏิโย วสนฺติ ฯ
• คราวนั้น เมืองสาวัตถีมมนุษย์ อยู่ ๗ โกฏิ (๗๐ ล้ านคน) ฯ
ี
• - อถสฺ ส ภริยาย กุจฺฉิย คพฺโภ ปติฏฺฐาสิ ฯ
• ครั้งนั้น ภรรยาของท่ านเศรษฐีกต้งครรภ์ ฯ
็ ั

5. • ค. ถ้ าในประโยคหนึ่งๆ บทกาลสั ตตมีมาหลายตัว ให้ เรี ยงไป
ตามลาดับช่ วงของกาล จากใหญ่ ไปหาย่ อย ดังนี้ คือจาก ยุค-
สมัย-ปี -เดือน-วัน-เวลา เช่ น
• - ต ทิ ว ส ภควา พลวปจฺ จู ส สมเย มหากรุ ณ าสมาปตฺ ติ โ ต
วุฏฺฐาย ฯเปฯ
• เวลาเช้ ามืดในวันนั้น พระผู้มพระภาคเจ้ า เสด็จออกจากพระ
ี
มหากรุณาสมาบัติ ฯลฯ

6. • - อเถกทิวส ภิกฺขู อายสฺ มนฺต นนฺท ปุจฺฉึสุ ฯเปฯ
• ต่ อมาวันหนึ่ง พวกภิกษุถามท่ านพระนันทะ ฯลฯ
• ๓. แปลว่ า “ใน” บ่ งถึงทีอยู่อาศัย เรียกว่ า “วิสยาธาระ”
่
เช่ น คาม นิคม ชนบท เมือง เป็ นต้ น มีหลักการเรี ยง
ดังนี้

7. • ก. ทาหน้ าทีขยายบทใด ให้ เรียงไว้ หน้ าบทนั้น เช่ น
่
• - อนฺตรามคฺเค อสุ กคาเม มม สหายโก เสฏฺฐี อตฺถิ ฯ
• ในหมู่บ้านโน้ น ระหว่ างทาง เรามีสหายเศรษฐี อยู่ ฯ
• - อตีเต มคธรฏฺเฐ อจลคาเม มโฆ นาม มาณโว คามกมฺ
มกรณฏฺฐาน คนฺตฺวา ฯเปฯ
• ในอดีตกาลมาณพชื่ อว่ ามฆะ ในอจลคามในแคว้ นมคธ
ไปสู่ สถานทีทางานในบ้ าน ฯลฯ
่

8. • ข. บทวิสยาธาระ มาร่ วมกับ บทกาลสั ตตมี ให้ เรี ยงไว้
หลังบทกาลสั ตตมี เช่ น
• - เอกสฺ มึ หิ กิร สมเย สาวตฺถิย พาลนกฺขตฺ ต นาม สงฺ
ฆุฏฺฐ ฯ
• ความย่ อ ว่ า ดั ง ได้ ส ดั บ มา ในสมั ย หนึ่ ง เขาป่ าว
ประกาศชื่อพาลนักษัตร ในพระนครสาวัตถี ฯ

9. • - อิมสฺ มึ พุทฺธุ ปฺ ป าเท ราชคหนคเร เอกสฺ มึ พหุ อ นฺ น
ปาเน กุลฆเร นิพฺพตฺติ ฯ
• สั ตว์ น้ ันในพุทธุ ปบาทกาลนี้ เกิดในเรื อนแห่ งตระกูล
ซึ่งมีข้าวและนามากแห่ งหนึ่งในพระนครราชคฤห์ ฯ
้

10. สรุปหลักการเรียงสั ตตมีวภัตติ
ิ
• ๑. ขยายบทใด ให้ เรียงไว้ หน้ าบทนั้น
• ๒. บทกาลสั ตตมีที่บอกถึงกาลใหญ่ และทีมาจากอัพยย
่
ศัพท์ เช่ น อถ กทา ตทา อิทานิ เป็ นต้ น ให้ เรียงไว้ ต้น
ประโยค
• ๓. กาลใหญ่ ให้ เรียงไว้ หน้ ากาลย่ อยตามลาดับ
• ๔. บทวิสยาธาระ มาร่ วมกับบทกาลสั ตตมี ให้ วางไว้ หลัง
บทกาลสั ตตมี