Qeverisja e mirë duket nëse është në funksion të rritjes ekonomike dhe mirëqenies së individëve, kur ajo inkurajon prodhimin dhe çkurajon grabitjen. Akoma më e qartë kjo duket, kur ajo qëndron më shumë si forcë neutrale duke mbrojtur të drejtat e pronësisë dhe zbatimin e kontratave ligjore.

1. 4 STINËT E KOSTOS SË QEVERISJES
Qeverisjae mirë duketnëse është në funksiontë rritjesekonomikedhe mirëqeniessë individëve,kurajo
inkurajonprodhimindhe çkurajongrabitjen.Akomamë e qartë kjoduket, kur ajo qëndron më shumë si
forcë neutrale duke mbrojtur të drejtat e pronësisë dhe zbatimin e kontratave ligjore.
pranvera - burimet qeveritare
Kostojae çdo produkti është ajoqë duhettë jepetpërt’uprodhuar.Qeverianukbënpërjashtimngakjo.
Por, sektori privat ka humbje përsa i përket burimeve që janë të angazhuara me shërbimet dhe
furnizimete sektoritpublik.Burimetqë shkojnë përruajtjerendi, programe sociale, ushtri, shëndetësi,
edukimose ndonjë produkttjetërqeveritar,në faktkanë përdoruestë grupeve shoqërorëdhe sektorëve
ekonomikë të ndryshëm.Nëse këtoburime nukdotë ishintë lidhura me produktet qeveritare, atëherë
do të ishintë lirapër sektorinprivat.Kostojae këtyre produkteve,pavarësishtnëse burimi i financimittë
tyre vjennga taksate mbledhuratë vititsjellnë vetvete rritje të borxhit apo hedhje të parasë së tepërt
në qarkullim.
Një shembull nga fusha fiskale.
Mbledhja e tatimeve e taksave dhe detyrimi i njërëzve për të zbatuar legjislacionin është një kosto
burimeshnjerëzore.Deklaratattatimore duhenpërgatiturdhe monitoruar;ndërkohë ligjetfiskale duhen
zbatuar. Megjithatë, burimet e përdorura në këtë fushë nuk janë të majftueshme për asnjërin nga
sektorët,si atë privat,por dhe atë publik. Në ShBA, nga studimet e kryera vërehet se për përgatitjen e
plotësimin e formularëve për tatimet e taksat, shoqërive dhe individëve u nevojiten për çdo vit fiskal
rreth 5.5 miliard orë pune ose sa 2.7 milion punonjës me orar të plotë. Ndwrkohw, sipas njw
pwrllogaritjetwALTAX,bazuarte referencate DoingBusiness2017, shoqwrive dhe biznesevetwvogla u
nevojitet për çdo vit fiskal rreth 15.5 milion orë pune në vit, ose sa 8.700 punonjës me orar të plotë.
Ndërkohë, po e njëjta kohë i duhet dhe administratës tatimore për përpunim, selektim dhe më tej
administrim të taksave.
Por,shumë mirë këtë punë tashmë kanë kohë që e bëjnë sistemet e integruar informatikë. Vetëm në
Shqiperi ne harkun kohor te pak viteve koha per pergqatitjen e dokumentacionit per administraten
fiskale eshte pakesuar me te pakten 30%. Dhe tendenca vjen ne pakesim edhe me tej te kesaj kohe.
Kjo ka sjellë një shfrytëzim racional të kohës së punës dhe rritje të efektivitetit të shërbimeve ndaj
tatimpaguesve. Ndërkohë një efekt tjetër është zgjerimi i hapësirave kohore për studim të bazës së
tatimpaguesve për një shpërndarje të ngarkesës fiskale sa më progresive në raport me të ardhurat e
përfituaraprej gjithsecilitshtetas. Dhe kjo u ideua po nga administrata publike duke ndërtuar strategji
kombëtare afatgjata dhe për gjithë segmentet administrative publike.
Por, nëse do të vazhdohet të mbahet një ngarkesë fiskale e pashpërndarë drejt në të gjithë grupet e
shoqërisë shqiptare (pjesa e bujqësisë nuk jep asnjë kontribut për shërbimet publike që përfiton nga
qeveria) dhe mangësi në shfrytëzimin efektiv së burimeve të administratës, atëherë do të rezultojë

2. vazhdimësiae deformimittë çmimevetë tregut. Kjo rrjedhojë do të bënte të painteresuar njërëzit dhe
bizneset të bëjnë më shumë shkëmbime nga frika se nuk do te kenë po të njëjtat përfitime, si
kompensim.Aktiviteti i munguarngakyfakt është një kostopërekonominënë tërësi.Ngaanatjetër,kjo
do të sjellë dhe largimine individëvengajetaformale ekonomike duke synuartë derdhin mundin e tyre
në aktivitete informale, që është një kosto apo peshë e shtuar për ekonominë dhe qeverinë.
Ky është fakti pse kostot e blerjeve qeveritare peshojnë më shumë se fatura fiskale apo niveli i
shpenzimeve. Çelësin e burimeve më të mëdha për një buxhet të vogël si ky joni, e gjejmë te mirë
administrimi dhe mirë organizimi.
vera - taksat dhe defiçiti buxhetor
Kur shpenzimetqeveritarekalojnë të ardhuratqë mblidhen rezulton defiçiti buxhetor. Për vitin 2016 ai
ishte sa1.8% e PBB-së,apoderi në 1 pikë përqindposhtë mesataressë këtij raporti për10 vitete fundit.
Për çfarë vlen kjo përmendje?
Burimi i defiçititnukështë aq i kollajtë për t’u zbuluar. Kështu, parlamentarët pëlqejnë të shpenzojnë
lekë për programe që kënaqin zgjedhesit e tyre. Nga ana tjetër ata nuk kanë preferuar t’i taksojnë ata
duke dale gjithnje kunder buxhetit dhe ne favor te rivotimit te tyre nga votuesit. Ne kurriz te buxhetit
dhe ne ndihme te vetvetesdhe grupit te tyre politik dhe social ata jane perkujdesur per cdo vit te mos
vendosin kosto te dukshme mbi votuesit.
Por, ajo qe vlen nga diskutimi eshte fakti se defiçiti është një alternative drejt ngarkeses se tatimeve
aktuale. Ai shtyn koston e dukshme te qeverise ne një te ardhme.
Por, çfarë efekti ka financimi i defiçitit për ekonominë?
Argumentimetaktuale thonë se financimi i defiçititjepefektine shtyrjesse tij përte ardhmen duke mos
renduar kështu vetëm mbi qytetaret e sotëm, por dhe për qytetaret e ardhshëm. Megjithatë, duke
vërejturpraktikenbotërore për këtë fenomen mund te thuhet se zhvendosja e borxhit ne te ardhmen
është i kushtëzuar nga realitetet specifike. Nëse brezi i sotëm arrin t’u lere pasardhëse te tij, apo
fëmijëve te sotëm me shume infrastrukture, asete publike, teknologji dhe kapacitete konkuruese,,
atëherë mund te themi se u eshte lënë brezave te ardhshëm një potencial qe konsiderohet i larte.
Nga ana tjetër nëse do t’u lihen me pak nga këto asete dhe me shume bono qeveritare, atëherë dhe
potenciali prodhues dhe konkurueshmeriae ekonomisedote zvogëlohet.Kështu,duke pare se si ndikon
borxhi publik te brezi i ardhshëmne fakt arrijmë te njohim efektin e tij mbi kapitalin e krijuar ne vend.
Përvendintone kashume pune përt’ubere ne këtë pike,pasi duhettanisimse pari me inventarizimine
gjithë kapitalit dhe atij te krijuar ne këto vite tranzitore.
A do të mundte rritja e taksave të ulte defiçitin buxhetor?
Apo duhet vene theksi dhe perpjekjet te mirëadministrimi?

3. Studime të kryerapërkëtë temë,ngafiskalistë të spikaturndërkombëtarë,çmojnë se kjo politikënukdo
të ishte e shendetshme per nje buxhet afatgjate.
Arsyejagjendette realiteti. Rritja e taksave mund të krijojë të ardhura më të mëdha për buxhetin, por
nga ana tjetërçonnë rritjene shpenzimeve.Një studimi bërë disa vite më parë në ShBA, nga Kongresi,
tregonte se për çdo US.dollar shtesë nga rritja e të ardhurave tatimore, shpenzimet u rritën me 1.6
us.dollar, pra 0.6 us. dollarë defiçit.
Regani,i cili mbahetsi një mjeshtëri uljessë taksave dhe shpenzimevesociale, e trajtoi problemin taksa-
deficitne mase te gjere në kohënkurishte presidenti ShBA.Ai pranoi të ulte taksat,nëse kongresi do të
ulte shpenzimet. Taksat u ulën, por shpenzimet dështuan në praktikë dhe nuk u ulën?! Në të njëjtin
kurth ra dhe presidenti Bush (babai i presidentit Xhorxh Bush) ne kohen kur ishte ne krye te shtetit
amerikan.Dhe realishtështëe vështiretë ndodhë e kundërta. Ai që ka në dorë paratë do t’i shpenzojë
ato që i janë dhënë, madje në mos kërkoftë dhe të tjera.
Në vendintonë,nisurdhe ngatë mësuaritngagabimete të tjerëve është iniciuar nga qeveria politika e
uljessë shpenzimeve parriturtaksat. Thjesht, detyra kryesore për dy agjensitë e të ardhurave në vend
mbetet rritja e nivelit të kapaciteteve e burimeve të administrimit dhe rritja e shkallës së zbatimit të
ligjeve dhe rregullave njësoj për të gjithë. Megjithatë, këto llogari merren në konsideratë kur të bëhet
analiza e meritave të programit qeveritar.
vjeshta - varfëria dhe programet qeveritare për ta luftuar
Kur u deklarualuftandaj varfërisë në ShBA,në mesine viteve‘60u përhapnjë mendimse varfëriamund
të eleminohej,nëse qytetarët me më shumë të ardhura do të ishin të gatshëm të derdhnin vetëm pak
nga kursimet e tyre në drejtim të pjesës së qytetarëve të pafatë të shoqërisë.
Programe të hartuara mbi këtë mentalitetqë upërhapën, uzbatuan anembanë nëpërmjet transferimit
të fondeve me projekte qeveritare subvencionimie ndihme përzhdukjene varfërisë. Pas disa dekadash
lufte ndaj varfërisë të qeverisë amerikane, por dhe të qeverive të vendeve më të industrializuara
deklarojnë se varfëria nuk është zhdukur ende.
Analizaekonomike te bëra nga studiuesit, theksojnë se është e vështirë te transferosh te ardhura nga
një grup që i jep te ardhurat, te një grup tjetër, që i pret me etje këto të ardhura, ne mënyrë qe te
përmirësojëmirëqeniene vetne një perspektivëafatgjatë.Te ardhurat nuk janë si një shi magjik qe bie
nga qielli dhe mund ta bëjnë te mrekullueshëm vendin ku ato bien. Gjithashtu te ardhurat kombëtare
nuk janë një torte, te cilën qeveria mund ta prese ne pjese dhe t’ua u servire njerëzve anembanë.
Përkundrazi, te ardhurat janë një gjë qe njerëzit e prodhojnë dhe fitojnë. Ajo fitohet nga individë qe
sigurojnë te mira materiale dhe shërbime për individë te tjerë qe janë te gatshëm te paguajnë për to.
Përsai përketshpërndarjesse te ardhurave,e rëndësishme përqeverinë është vendosja e kritereve ne
raport me aftësinë përthithëse optimale të grupit ku transferohen te ardhurat. Kjo shpërndarje të
ardhurashduhetpërcaktuarnë raport me rentabilitetine tyre,me kohen dhe me nevojat imediate dhe
perspektivë të rajonit ku qeveria transferon të ardhura.

4. Vendet që kane aplikuar subvencione për të ndihmuar njerëzit në nevojë dhe për të luftuar varfërinë
dhe mjerimin, përveç ndonjë efekti të kufizuar pozitiv, efektet dytësore qe rrjedhin nga ky fakt kane
rezultuar me shume negative. Realitetet e këtyre vendeve kane treguar se është shume vështirë te
subvencionohennjerëzitne nevoje ne periudhaafatgjata.Pasi njerëzitjanë te prirur qe aty ku ata mund
te përfitojnë diçka për te cilën nuk lodhen për ta prodhuar direkt, por e marrin ne forme subvencioni
nëpërmjetprogrameve te ndihmës, ata qëndrojnë pasive dhe nuk përpiqen për rritjen e te ardhurave
personale dhe përsosjes se ambjentit ku jetojnë. E pra, kjo nuk ka pse te stimulohet me tej atëherë.
Subvencioni i projekteve te punëse zhvillimeve zonale do te ishte shiu magjik për banoret e zonave te
varfëria.
dimri - zbatimi i rregullave kushtetuese - çelësi drejt zhvillimit ekonomik
Është marrëzi intelektualee kohëstonë këndvështrimi se zgjedhjetnë vetvete dotë krijojnënjë ambjent
stimuluesdrejtprogresitekonomik.Si historiadhe teoriapolitikenatregojnë se kykëndvështrimështë i
rremë. Nëse qeverisja qëndron si një force pozitive në favor të zbatimit te rregullave kushtetuese,
rregullate lojëspolitikeduhette luhente tilla,qe te vetesjellin interesat e votuesve, politikaneve dhe
zyrtareve në harmoni me progresin ekonomik. Nëse do të kishim shndërrimin dhe largimin prej këtij
funksioni të saj,atëherë gjithshkadote ishte një processe kush te rrëmbente më shumë për vete duke
krijuar dy lloj aktivitetesh kryesore: përçarjen dhe grabitjen. Individët do të fillonin të harxhonin më
shumë kohë dhe energji për të marrë copat e “tortës” dhe më pak kohë për ta prodhuar atë. Si
rrjedhojë, produkti i brendshëm bruto do të bëhej realisht gjithnjë e më i ulët. Armiqësia, mungesa e
besimit,madje dhe urrejtjadotë fillonintë rriteshin,duke nisurperiudhae një stanjacioni, apo ndryshe
kohae parakrizës.Jetanë një ambjent të tillë, të tejpolitizuar nuk është e kënaqshme për asnjë arsye,
apo jo?!
Çfarë kushtesh duhet të ketë një program dhe një vend demokratik për të promovuar dhe zhvilluar
progresin ekonomik dhe stabilitetin e vendit?
Analistëtnukkanë qene te rezervuar te shprehen ne këtë drejtim me propozime qe ndihmojnë direkt
këtë analize dhe qe janë përmendur me poshtë.
- asnjë qeveri përgjithësishtnukduhettë mbaje përshume kohe në pronësi, si pjesërisht dhe tërësisht
asetetdhe funksionetjorentabële me mendiminqe atopërdorenpërshërbime publike. Të paktën, kur
është e detyruartë eci ne këtë rruge ajo duhet ta realizojë deri te çmimet e tregut dhe pa prekur asnjë
të drejtë te shtetasve të vetqë jugarantohenme kushtetutë.Veprimeqë nukzbatohennë këtë mënyrë
duke u justifikuar me pretekstin e interesit publik përbëjnë një dere te hapur për abuzime, qe duhet
mbyllur sa me shpejt.
- e drejta e njërëzve për të blerë dhe shitur legalisht mallra dhe shërbime nuk duhet kufizuar apo dhe
penguar nga qeverisja qendrore dhe vendore me pretekste të ligjit. Liria e shkëmbimit është guri i
themelitte progresitekonomik. Kontrollet e çmimit, kufizimet e licencimeve me motive profesionale
dhe territoriale si dhe pengesa te ngjashme (nuk duhet keqkuptuar rasti i certifikimit të aktivitetit me
kriteret e licencimit) janë pengesa ne rrugën për zhvillimin ekonomik. Ndërkohë, vendosja e auto
kufizimeve brendasegmentittë kompetencave të çdozyrtari,vetë qeverinë dotalehtësonte nga kostot
e tepërta dhe do ta ndihmonte në realizimin e targeteve për zhvillimin ekonomik dhe limitimin e

5. përzierjessë politikanëve në afera të atilla, që janë për t’u shërbyer interesave të një grupi të caktuar
shoqëror.