Ekonomia e Shqipërisë është duke hyrë në një modelim kompleks të ekonomisë . Asnjë tregues i vetëm nuk mund të sigurojë një tablo të plotë të asaj cfarë ekonomia është në të vërtetë. As nuk ka një kombinim të thjeshtë të treguesve, që sigurojnë një parashikim të plotë për të ardhmen. Në më të mirën e rasteve, çdo tregues mund të japë një pasqyrë të një sektori të caktuar të ekonomisë në një pikë të caktuar të kohës.

1. Treguesit ekonomikë dhe ndikimi në vendimmarrjen e investimeve
Ndërtreguesitbotërorë me ndikimekonomik,që mundtë trondisintregjetfinanciare janë çmimete
konsumit,prodhimi industrial,shitjetme pakicë dhe ndërtimete reja. Në fundtë fundit,të paktën2
tregueskryesorë ekonomikëjanë raporte që publikohenmbi bazajavore,dhe kamë shumë se 20çdo
muaj dhe të paktën të njëjtët treguesë përsëriten çdo tremujor, gjashtë mujor dhe vjetorë.
Është pikërishtpërshkaktë këtyre treguesve,të cilëtmundentë ndikojnë vlerëne investimeve duke
ndikuar te vendimmarrja e qeverisë që të ndërmarrë hapat e saj për të kontrolluar rrjedhën e
informacionit të ndjeshëm ekonomik në funksion të investimeve.
Tridhjetë - dyzetë vite më parë pothuajse nuk përdoreshin udhëzime e sqarime të treguesve në
raportet ekonomike. Mungesa e rregullave të qarta për publikimin e këtyre treguesve me ndikim
krijuan në vetvete klimën e përsosur për abuzim me to.
Politikanëtjanë të interesuarpikërishtpërkëtë klimë abuziviste pasi përkonme përpjekjete tyre për
të kontrolluar publikimin e lajmeve ekonomike me qëllimin që të fitojnë pikë te votuesit.
- A kemi me të vërtetë nevojë për kaq shumë tregues të ekonomisë?
- Absolutisht.
Ekonomia e Shqipërisë është duke hyrë në një modelim kompleks të ekonomisë1
. Asnjë tregues i
vetëm nuk mund të sigurojë një tablo të plotë të asaj cfarë ekonomia është në të vërtetë. As nukka
një kombinimtë thjeshtëtë treguesve,që sigurojnënjë parashikimtë plotëpërtë ardhmen.Në më të
mirëne rasteve,çdo treguesmundtë japë një pasqyrë të një sektori të caktuar të ekonomisë në një
pikë të caktuar të kohës.
Por, nëse pjesëte të gjithë këtyre treguesve sektorialë ekonomikë mbidhen së bashku, ato japin një
pasqyrë më të qartë të asaj se si ekonomia po ecën dhe ofrojnë po ashtu të dhëna se ku po shkon.
Megjithatë,edhe në qoftë se do të keni në dispozicionçdohap të informacionitekonomiknuk do të
thotë se kemi zbuluarnjë formulë magjike,që mundtë parashikojë se çfarë shpenzimekonsumidotë
realizohen, apo cfarë inflacioni dhe normë interesi do të jetë në muajt e ardhshëm.
Kjo për shkakse ka disa përjashtime të rëndësishme kurflasimpërtreguesitekonomikë. Atoshpesh
dështojnë për të na treguar një pamje të qëndrueshme të ekonomisë.Tregues të ndryshëm në të
njëjtën kohë paraqesin sinjale kontradiktore për kushtet e biznesit. Dikush mund të tregojë
përmirësimine ekonomisë,ndërsanjëtjetërmundtë tregojë përnjë përkeqësimtë saj. Përshembull,
qeveria mund të raportojë një rënie të nivelit të papunësisë,normalisht një shenjë e forcimit dhe
rimëkëmbjespërekonominë.Megjithatë,një raportimtjetërmbi punësiminmundtë tregojë një ose
pak ditë më vonë se kompanitë po bëjnë pushime masive nga puna. Lexuesi dhe ata që duan të
ana;lizojnë tendencatdhe të ardhmenndodhennë këtë momentnë një situatë kujanë prezantuardy
treguesë kontradiktorë mbi kushtet e tregut të punës, për të njëjtën periudhë kohore.
Kë duhet të besoni atëherë?
Konfuzioninukndaletkëtu.Njëtjetërkomplikim,që tronditbesimineinvestitorëvedheekonomistëve
është fakti se njerëzit mund të sillen natyrshëm kundër intuitës së tyre. Mjafton ti referohemi dy
treguesve që kanë të bëjnë me (a) besimin konsumator dhe (b) shpenzimet e konsumit. Treguesi i
1 Kompleksiteti në ekonomi do të thotë përqëndrim i njohurivepasurisënënjë ekonomi

2. parë mat disponibilitetin në përgjithësi të blerësit të mundshëm, duke na treguar nëse ata janë
optimistë për ekonominë, që do të thotë një sjellje konsumatore që tregon se do të shpenzohet më
shumë.Nëse kamungesë transparencedhe përhapjetë frikësdhe pasigurisëpërtë ardhmen,atëherë
intuintadot'i bëjë njerëzittë besojnë se duhettë frenojnë shpenzimetdhe të fillojnë të kursejnëpër
kohë të ardhme më të mira.
Por, kjo nuk është logjika që në fakt konsumatori tregon aty jashtë në botën e vërtetë.
Gjatë viteve të funditdhetë mesittë dydekadavemë parë,besimii konsumatorëveshqiptarë qëndroi
në nivele të larta,duke arritur madje nivele të papara në dekada të tëra. Të njëjtëtkonsumatorë,që
janë edhe sot, në ato vite jo vetëmrefuzuantë shkurtojnë shpenzimete tyre, por ata shpenzuannjë
shumë parash që në fakt ata nuk e zotëronin në duart e tyre duke vepruar kunder intuites se tyre.
Natyrisht,që indikatori i sjelljeskonsumatorepërperiudhëntë cilënumorsi shembull nukmundej të
përcaktonte panoramën e plotë për shpenzimet e konsumatorëve vetëm duke monitoruar gjendjen
psikologjiketë familjeve shqiptare.Prirjapërtë shpenzuarnë atë kohë,poredhe nëvitetmë pasmund
të konsiderohet se u ndikua nga shumë faktorë, duke përfshirë rritjen e të ardhurave personale,
sigurinë në punë, normat e interesit për depozitat, vlerat e ndërtimeve,marëdhëniet e pronësisë së
vlerave kapitale,si dhe faktorë që lidheshinme politikëndhe vullnetine saj përzhvillimine ekonomisë
së vendit.
Në përgjithësi, treguesit më me ndikim, ata që me më shumë gjasa mund të konsiderohen si më të
besueshëmdhe që përshkruajnëzhvillimine kapitalit,shpenzimete konsumit,importindhe eksportin
dhe tregjet monetare duhet që të përfshijnë disa nga karakteristikat në vijim:
Së pari duhet të jetë Saktësia e treguesit. Disa tregues ekonomikë janë të njohur të jenë më të
besueshëmse të tjerët në vlerësimine mirëqeniessë ekonomisë. Ajoqë përcakton saktësinë e tyre
është e lidhurme mënyrënsesi janëhartuartë dhënat.Shumicae treguesve ekonomikëjanëtë bazuar
në rezultatet e anketave publike. Duke marrë një mostër të madhe dhe përfaqësuese kjo është de
facto një parakusht për saktësinë.
Për shembull, përtë matur ndryshimine inflacionittë çmimeve të konsumit,Bankae Shqipërisë dhe
INSTATdërgojnë anketuesë dhe kryejnëintervistatelefonikeçdomuaj përtë gjeturse si çmimetkanë
ndryshuarpërqindraartikuj dhe shërbime në qindradyqane me pakicë në gjithëvendin.Njëvariabël
tjetërështë analizae atyre rasteve që janë përgjigjur.Në këtë rast bëhetfaktorshpejtësiae dhënies
së përgjigjeve. Samë i madh dhe i shpejtë të jetë reagimi, aq më cilësore janë të dhënatdhe aq më
pak nevojë ka për rishikime më vonë.
Në fundtë fundit,pse duhetnjë investitor të investojë aponjë kompani të punësojëpunëtorështesë
kur treguesit themelorë ekonomikë janë të dyshimtë?
Së dyti janë Afatet kohore të treguesve. Investitorët duan lajmet më fundit dhe të përditësuara mbi
ekonominë, në mënyrë që ata të krijojnë besimin për atë që do të “prekin” me duart e tyre pasi të
fillojë investimi. Të dhënat dhe treguesit që nuk përfaqësojnë informacionin më të fundit ngjallin
dyshime përelementëdhe mekanimaqë nukshkojnëmirë.Samë i freskëttë jetëinformacioni,aqmë
e madhe është mundësia që investimi dhe zhvillimi të jenë të drejtuara në forma të sigurta dhe në
sektorët e duhur për rikthimin e kapitalit.
Së treti është treguesi qëpërshkruanpunësimin.Investitorëti kushtojnëvëmendjetë vecantëraportit
mbi situatën e punësimit.

3. Së katërti është Faza e ciklit të biznesit.Kamomente kurpublikimi i disatreguesve ekonomikë pritet
me padurim të madh. Megjithatë, këto treguesë në raste të tjera bien më pak ne sy.
Përse këto treguesë ekonomikë herë janë në qendër të vëmendjes dhe herë nuk janë?
Përgjigjalidhetmefaktinsemë së shumtikjovaretse si ështëecuriae ekonomisëshqiptare dheciklet
e zhvillimittë secilitbiznes2
.Gjatë një krizeapostanjacioni të ekonomisë,qëdotë thotë tendecë drejt
një rënie, kur ka shumë të papunë dhe kapacitet të ulët prodhimi, inflacioni nuk është problemi
kryesor.
Kështu, treguesëtë tillë,si:indeksi i çmimevetë konsumit,i cilivlerësoninflacionin në niveline shitjes
me pakicë nuk ka të njëjtin ndikim në tregjet financiare në qoftë se ekonomia do të operonte me
kapacitete të plota. Gjatë periudhave recesioniste, treguesi që kap titujt kryesorë të medias është
indeksi i konsumit, sepse ky tregues shpesh konsiderohet si çelësi që tregonmë parë se çdo tregues
tjetërqë rimëkëmbjaekonomike ështëdukeardhur.Pasiaktivitetetekonomikekthehennë kapacitete
të plota, treguesi i inflacionit,ashtusi IÇK kthehetnë qendërtë vëmendjespërsëri,ndërsatreguesite
tjerë bëhen më pak të rëndësishëm për momentin.
Një karakteristikëe rëndësishmeështëaftësiaparashikuese. Disatreguesëkanë njëreputaciontë tillë
që të diktojnë me suksespikëne kthesësnë ekonomi më përparase të tjerët.Ne kemi përmendurse
si shitjet e konsumit bazik, si dhe pasuritë e paluajtshme kanë karakteristika të tilla. Megjithatë,
treguesë të tjerë më pak të njohur janë pararendës të një ndryshimi në aktivitetin e biznesit. Një
tregues i tillë është porositë paradhënie për asetet.
Karakteristika e fundit e rëndësishme për ta bërë një tregues të konsiderohet i besueshëm është e
lidhur me nivelin e interesit për investime në ekonomi. Në varësi të faktit nëse ju jeni një investitor,
një ekonomist,një prodhues,aponjë bankier,disatreguesëmundtë jetë me interesmë të madhpër
ju se të tjerët. Nga monitorimi treguesve me interes sipas tipit të biznesit,kompanitë munden të
vendosin nëse duhet ti zgjerojnë operacionet, të investojnë në inventare të reja, ose të mbyllin
aktivitete.
Mund të jetë e vështirë përtë besuarqë gjithë operacionetdhe reagimetsipasciklitekonomikmund
të shkaktohen nga vetëm një tregues i vetëm.
2 Cikli i biznesitështënjë model i përsëritur në ekonomi, i cili përfshin si fazëtë parë rritjen,e ndjekur nga
dobësimi dhe recesioni,dhe në fund rifillon faza erritjes