Kwento

(Kwento)
Ang Kwento Ni Mabuti
Genoveva Edroza- Matute

Hindi ko siya nakikita ngayon. Ngunit sinasabi nilang naroroon pa siya sa dating
pinagtuturuan, sa walang pintang paaralang una kong kinakitaan ng sa kanya. Sa isa sa mga
lumang silid sa ikalawang palapag, sa itaas ng lumang hagdang umiingit sa bawat hakbang, doon
sa kung manunungaw ay matatanaw ang maitim na tubig ng isang estero. Naroon pa siya't
nagtuturo ng mga kaalamang pang-aklat, at bumubuhay ng isang uri ng karunungang sa kanya ko
lamang natutuhan. Lagi ko siyang inuugnay sa kariktan ng buhay. Saan man sa kagandahan; sa
tanawin, sa isang isipan o sa isang tunog kaya, nakikita ko siya at ako'y lumiligaya. Ngunit
walang anumang maganda sa kanyang anyo. at sa kanyang buhay. Siya ay isa sa mga
pangkaraniwang guro noon. Walang sinumang nag-ukol sa kanya ng pansin. Mula sa pananamit
hanggang sa paraan ng pagdadala niya ng mga pananagutan sa paaralan, walang masasabing
anumang pangkaraniwan sa kanya. Siya'y tinatawag naming lahat na si Mabuti kung siya'y
nakatalikod. Ang salitang iyon ang simula ng halos lahat ng kanyang pagsasalita. Iyon ang mga
pumalit sa mga salitang hindi niya maalala kung minsan, at nagiging pamuno sa mga sandaling
pag-aalanganin.

Sa isang paraangalirip, iyon ay nagging salaminan ng uri ng paniniwala sa buhay.
"Mabuti," ang sasabihin niya," ngayo'y magsisimula tayo sa araling ito. Mabuti nama't umabot
tayo nsa bahaging to Mabuti Mabuti!" Hindi ako kailanman magtatapat sa kanya ng anuman
kung di lamang nahuli niya akonginsangt lumuluha nang hapong iyon'y iniluha ng bata kong
puso ang pambata ring suliranin. Noo'y magtatakipsilim na at maliban sa pabugso-bugsong
hiyawan ng mga nagsisipanood sa pagsasanay ng mga manlalaro ng paaralan, ang buong paligid
ay tahimik na. Sa isang tagong sulok ng silid-aklatan,pinilit kong lutasin ang aking suliranin sa
pagluha. Doon niya ako natagpuan. "Mabuti't may tao pala rito," wika niyang ikinukubli ang
pag-aagam-agam sa narinig. "Tila may suliranin mabuti sana kung makakatulong ako." Ibig kong
tumakas sa kanya at huwag nang bumalik pa kailanman. Sa bata kong isipan, ay ibinilang kong
kahihiyan at kababaan ang pagkikita pa naming muli sa hinaharap, pagkikitang magbabalik sa
gunita ng hapong iyon. Ngunit, hindi ako makakilos sa sinabi niya pagkatapos. Napatda ako na
napaupong bigla sa katapat na luklukan. "Hindi ko alam na may tao rito"..naparito ako upang
umiyak din." Hindi ako nakapangusap sa katapatang naulinig ko sa kanyang tinig. Nakababa ang
kanyang paningin sa aking kandungan. Maya-maya pa'y nakita ko ang bahagyang ngiti sa
kanyang labi. Tinanganan niya ang aking mga kamay at narinig ko na lamang ang tinig sa
pagtatapat sa suliraning sa palagay ko noo'y siyang pinakamabigat. Nakinig siya sa akin, at
ngayon, sa paglingon ko sa pangyayaring iyo'y nagtataka ako kung paanong napigil niya ang
paghalakhak sa gayong kamusmos na bagay. Ngunit siya'y nakinig nang buong pagkaunawa, at
alam ko na ang pagmamalasakit niya'y tunay na matapat. Lumabas kaming magkasabay sa
paaralan. Ang panukalang naghihiwalay sa amin ay natatanaw na nng bigla kong makaalala.
"Siyanga pala, Ma'am, kayo? Kayo nga pala? Ano ho iyong ipinunta niyo sa sulok na iyonna

iniiyakan ko?" Tumawa siya ng marahan at inulit ang mga salitang iyon; "ang sulok na iyon na . .
. iniiyakan natin. . . nating dalawa." Nawala ang marahang halakhak sa kanyang tinig:"sanay'y
masabi ko sa iyo, ngunit ang suliranin. .kailanman. Ang ibig kong sabihin ay . . maging higit na
mabuti sana sa iyo ang. . .buhay." Si Mabuti'y nagging isang bagong nilikha sa akin mula nang
araw na iyon. Sa pagsasalita niya mula sa hapag, pagtatanong, sumagot, sa pagngiti niyang
mabagal at mahihiyain niyang mga ngiti sa amin, sa paglkalim ng kunot sa noo niya sa kanyang
pagkayamot, naririnig kong muli ang mga yabag na palapit sa sulok na iyon ng silid-aklatan.
Ang sulok na iyon,.. "Iniiyakan natin," ang sinabi niya nang hapong iyon. At habang
tumataginting sa silid naming ang kanyang tinig sa pagtuturo'y hinuhulaan ko ang dahilan o mga
dahilan ng pagtungo niya sa sulok na iyon ng silid-aklatan. Hinuhulaan ko kuing nagtutungo pa
siya roon, sa aming sulok na iyong. . .aming dalawa. At sapagkat natuklasan ko ang
katotohanang iyon tungkol sa kanya, nagsimula akong magmasid, maghintay ng mga bakas ng
kapaitan sa kanyang mga sinsabi. Ngunit, sa tuwina, kasyahan, pananalig, pag-asa ang taglay
niya sa aming silid-aralan. Pinuno nya ng maririkit na guni-guni an gaming isipan at ng mga
tunog ang aming mga pandinig at natutuhan naming unti-unti ang kagandahan ng buhay.

Bawat aralin naming sa panitikan ay nagging isang pagtighaw sa kauhawan naming sa
kagandahan at ako'y humanga. Wala iyon bdoon kanina, ang masasabi ko sa aking sarili
pagkatapos na maipadama niya sa amin ang kagandahan ng buhay sa aming aralin. At hindi
nagging akin ang pagtuklas na ito sa kariktan kundi pagkatapos lamang ng pangyayaring iyon sa
silid-aklatan. Ang pananalig niya sa kalooban ng Maykapal, sa sangkatauhan, sa lahat na, isa sa
mga pinakamatibay na aking nakilala. Nakasasaling ng damdamin. Marahil, ang pananalig
niyang iyon ang nagpakita sa kanya ng kagandahan sa mga bagay na kiaraniwan na lamang sa
amin ay walang kabuluhan. Hindi siya bumabanggit ng anuman tungkol sa kanyang sarili sa
buonmg panahon ng pag-aaral naming sa kanya, Ngunit bumabanggit siya tungkol sa kanyang
anak na babae, sa tangi niyang anak.. .nang paulit-ulit. Hindi rin siya bumabanggit sa amin
kailanman tungkol sa ama ng batang iyon. Ngunit, dalawa sa mga kamag-aral naming ang
nakababatid na siya'y hindi balo. Walang pag-aalinlangan ang lahat ng bagay at pangarap niyang
maririkit ay nakapaligid sa batang iyon. Isinalaysay niya sa amin ang katabilan niyon. Ang
paglaki ng mga pangarap niyon, ang nabubuong layunin niyon niyang baka siya ay hindi umabot
sa matatayog na pangarap ng kanyang anak. Maliban sa iilan sa aming pangkat, paulit-ulit niyang
pagbanggit sa kanyang anak ay iisa lamang sa mga bagay na "pinagtitiisang" pakinggan sapagkat
walang paraang maiwasan iyon. Sa akin, ang bawat pagbanggit niyon ay nagkakaroon ng
kahulugan sapagkat noon pa man ay nabubuo na sa akingt isipan ang isang hinala.

Sa kanyang magandang salaysay, ay nalalaman ang tungkol sa kaarawan ng kanyang
anak, ang bagong kasuotan niyong may malaking lasong pula sa baywang, ang mga kaibigan
niyong mga bata rin, ang kanilang mga handog. Ang anak niya'y anim na taong gulang na. Sa
susunod na taon niya'y magsisimula na iyong mag-aral. At ibig ng guro naming maging
manggagamot ang kanyang anak at isang mabuting manggagamot. Nasa bahaging iyon ang
pagsasalita ng aming guro nang isang bata sa aking likuran ang bumulong: "Gaya ng kanyang

ama!" Narinig n gaming guro ang sinabing iyon ng batang lalaki. At siya'y nagsalita. "Oo, gaya
ng kanyang ama," ang wika niya. Ngunit tumakas ang dugo sa kanyang mukha habang sumisilay
ang isang pilit na ngiti sa kanyang labi. Iyon ang una at huling pagbanggit sa aming klase ang
tungkol sa ama ng batang may kaarawan. Matitiyak ko noong may isang bagau ngang mali siya
sa buhay niya. Mali siya nang ganoon na lamang.

At habang nakaupo ako sa aking luklukan, may dalawang dipa lamang ang layo sa kanya,
kumirot ang pusoko sa pagnanasang lumapit sa kanya, tanganan ang kanyang mga kamay gaya
ng ginawa niya nang hapong iyon sa sulok ng silid-aklatan, at hilinging magbukas ng dibdib sa
akin. Marahil, makagagaan sa kanyang damdamin kung may mapagtatapatan siyang isang tao
man lamang. Ngunit, ito ang sumupil sa pagnanasa kong yaon; ang mga kamag-aral kong
nakikinig ng walang anumang malasakit sa kanyang sinasabing, "Oo, gaya ng kanyang ama,"
habang tumatakas ang dugo sa kanyang mukha. Pagkatapos, may sinabi siyang hindi ko
makakalimtan kailanman. Tiningnan niya ako ng buong tapang na pinipigil ang pagngionig ng
mga labi at sinabi ang ganito: "Mabuti.. mabuti gaya ng sasabihin nitong Fe-iyon lamang
nakararanas ng mga lihim na kalkungkutan ang maaaring makakilala ng mga lihim na
kaligayahn. Mabuti, at ngayon, magsimula sa ating aralin" Natiyak ko noon, gaya ng
pagkakatiyak ko ngayon na hindi akin ang pangungusap na iyon, nadama kong siya at ako ay
iisa. At kami ay bahagi ng mga nilalang na sapagkat nakaranas ng mgan lihim na kalungkutan ay
nakakilala ng mga lihim na kaligayahan. At minsan pa, nang umagang iyon, habang unti-unting
bumabalik ang dating kulay ng mukha niya,muli niyang ipinamalas sa amin ang mga natatagong
kagandahan sa aralin naming sa Panitikan. Ang kariktan ng katapangan; ang kariktan ng
pagpapatuloy anuman ang kulay ng buhay. At ngayon, ilang araw lamang ang nakararaan buhat
nang mabalitaan ko ang tungkol sa pagpanaw ng manggagamot na iyon. Ang ama ng mbatang
iyon marahil ay magiging isang manggagamot din balang araw, ay namatay at naburol ng
dalawang gabi at dalawang araw sa isang bahay na hindi siyang tirahan ni Mabuti at ng kanyang
anak. At naunawaan ko ang lahat. Sa hubad na katotohanan niyon at sa buong kalupitan niyon ay
naunawaan ko ang lahat.

(Nobela)
Banaag at Sikat
Lope K. Santos

Ang buod ng kasaysayan ng Banaag at Sikat ay lumiligid sa mga adhikain at paninindigan ng
dalawang magkaibigang sina Felipe at Delfin. Si Felipe ay anak ng isang mayamang presidente
ng isang bayan sa Silangan. Dahil sa kanyang pagkamuhi sa mga paraan ng pagpapayaman ng
kanyang ama at sa kalupitan nito sa mga maralitang kasama sa bukid at sa mga utusan sa bahay
ay tinalikdan niya ang kanilang kayamanan, pumasok na manggagawa sa isang palimbagan, at
nanligaw sa isang maralita ngunit marangal na dalaga, si Tentay. Samantala, siya’y nakatira sa
isang bahay ng amang-kumpil na si Don Ramon sa Maynila. Ang mga paraan ni Don Ramon sa
pagpapayaman, ang kanyang mababang pagtingin sa mahihirap at ang pag-api niya sa mga
pinamumunuan ay nakapagpalubha sa pagkamuhi ni Felipe sa lahat ng mayayaman at
nagpapatibay sa kanyang pagiging anarkista.

Pinangarap niya ang araw na mawawala ang mga hari, punumbayan at alagad ng batas, ang lahat
ng tao’y magkakapantay-pantay at magtatamasa ng lubos na kalayuan at patas na ginhawa sa
buhay.

Nang pilitin ng ama na umuwi sa kanilang bayan, siya’y sumunod. Subalit itinuro niya sa mga
kasama sa bukid at sa mga katulong sa bahay ang kanilang karapatan. Sa galit ng ama, siya’y
pinalayas at itinakwil bilang anak. Nagbalik siya sa dating pinapasukan sa Maynila at hinikayat
si Tentay na pumisan sa kanya kahit di kasal, sapagkat tutol siya sa mga seremonyas at lubos na
naniniwala sa malayang pag-ibig.

Si Delfin ay hindi anarkista kundi sosyalista. Hindi niya hinangad na mawala ang pamahalaan
ngunit katulad ni Felipe ay tutol siya sa pagkakaipon ng kayamanan sa ilang taong nagpapasasa
sa ginhawa samantalang libu-libo ang nagugutom, nagtitiis at namamatay sa karalitaan. Tutol din
siya sa pagmamana ng mga anak sa kayamanan ng mga magulang. Siya’y isang mahirap na
ulilang pinalaki sa isang ale (tiya). Habang nag-aaral ng abogasya ay naglilingkod siya bilang
manunulat sa isang pahayagan. Kaibigan siya at kapanalig ni Felipe, bagamat hindi kasing
radikal nito.

Nais ni Felipe ang maagang pagtatamo ng kanilang layunin, sukdang ito’y daanin sa marahas na
paraan, samantalang ang hangad ni Delfin ay dahan-dahang pag-akay sa mga tao upang mapawi
ang kamangmangan ng masa at kasakiman ng iilang mayayaman, sa pamamagitan ng gradwal na
pagpapasok sa Pilipinas ng mga simulain ng sosyalismo.

Si Don Ramon ay may dalawang anak na dalaga at isang anak na lalaking may asawa na. Ang
mga dalaga’y sina Talia at Meni. Si Talia ay naibigan ng isang abogado, si Madlanglayon. Ang
kasal nila’y napakarangal at napakagastos, isang bagay na para kina Felipe at Delfin ay
halimbawa ng kabukulan ng sistema ng lipunan na pinangyayarihan ng mayayamang walang
kapararakan kung lumustay ng salapi samantalang libu-libong mamamayan ang salat na salat sa
pagkain at sa iba pang pangunahing pangangailangan sa buhay.

Sa tulong ni Felipe noong ito’y nakatira sa bahay ni Don Ramon, nakilala at naibigan ni Delfin si

Meni. Si Don Ramon ay tutol sa pangingibig ni Delfin sa kanyang anak; dahil ito’y maralita, at
ikalawa, dahil tahasang ipinahayag nito ang kanyang pagkasosyalista sa isang pag-uusap nilang
dalawa sa isang paliguan sa Antipolo. Ang pagtutol na ito ay walang nagawa. Nakapangyari ang
pag-ibig hanggang sa magbinhi ang kanilang pagmamahalan.

Nang mahalata na ni Talia at ni Madlanglayon ang kalagayan ni Meni, hindi nila ito naipaglihim
kay Don Ramon. Nagalit si Don Ramon; sinaktan nito si Meni at halos patayin. Sa amuki ni
Madlanglayon, pumayag si Don Ramon na ipakasal si Meni kay Delfin, Subalit nagpagawa ng
isang testamento na nag-iiwan ng lahat ng kayamanan sa dalawa niyang anak; si Meni ay hindi
pinagmanahan.

Si Meni ay nagtiis sa buhay-maralita sa bahay na pawid na tahanan ni Delfin. Paminsan-minsan,
kung mahigpit ang pangangailangan, nagbibili siya ng mga damit o nagsasangla ng kanyang mga
alahas noong dalaga pa. Ito’y labis na dinaramdam at ikinahiya ni Delfin at ng kanyang ate,
subalit wala naman silang maitakip sa pangangailangan.

Sa simula, si Meni ay dinadalaw ng dalawang kapatid, lalo na si Talia, at pinadadalhan ng pera at
damit. Subalit ang pagdalaw ay dumalang nang dumalang hanggang tuluyang mahinto, ay gayon
din ang ipinadadalang tulong. Samantala, si Don Ramon, sa laki ng kanyang kahihiyan sa
lipunan dahil sa kalapastangang ginawa ni Meni at ni Delfin, ay tumulak patungong Hapon,
Estados Unidos at Europa, kasama ang isang paboritong utusan. Wala na siyang balak bumalik
sa Pilipinas. Nakalimutan niya ang pagwasak na nagawa niya sa karangalan ng maraming babae
na kanyang kinasama; ang tanging nagtanim sa kanyang isip ay ang pagkalugso ng sariling
karangalan sa mata ng lipunan dahil sa kagagawan ni Meni.

Samantala, nagluwal ng isang sanggol na lalaki si Meni. Sa pagnanais na makapaghanda ng
isang salu-salo sa binyag ng kanyang anak, susog sa mga kaugalian, si Meni ay nagsangla ng
kanyang hikaw, sa kabila ng pagtutol ni Delfin na tutol sa lahat ng karangyaan. Ang ninong sa
binyag ay si Felipe na hindi lamang makatanggi sa kaibigan, subalit kontra rin sa seremonyas ng
pagbibinyag. Bilang anarkista ay laban siya sa lahat ng pormalismo ng lipunan. Sa karamihan ng
mga pangunahing dumalo, kumbidado’t hindi, ay kamuntik nang kulangin ang handa nila Delfin,
salamat na lamang at ang kusinero ay marunong ng mga taktikang nakasasagip sa gayong
pangyayari.

Ang kasiyahan ng binyagan ay biglang naputol sa pagdating ng isang kablegrama na
nagbabalitang si Don Ramon ay napatay ng kanyang kasamang utusan sa isang hotel sa New
York. Nang idating sa daungan ang bangkay, sumalubong ang lahat ng manggagawa sa
pagawaan ng tabako sa atas ni Don Felimon, kasosyo ni Don Ramon, na nagbabalang hindi
pasasahurin sa susunod na Sabado ang lahat ng hindi sasalubong.

Kasama sa naghatid ng bangkay sa Pilipinas si Ruperto, ang kapatid ni Tentay na malaon nang
nawawala. Pagkatapos makapaglibot sa Pilipinas, kasama ng isang Kastilang kinansalaan niya sa
maliit na halaga, siya’y ipinagbili o ipinahingi sa isang kaibigang naglilingkod sa isang
tripulante. Dahil dito, nakapagpalibot siya sa iba’t ibang bansa sa Aprika at Europa, at
pagkatapos ay nanirahan sa Cuba at California, at sa wakas ay namalagi sa New York. Doon siya
nakilala at naging kaibigan ng utusang kasama ni Don Ramon na naninirahan sa isang hotel na

malapit sa bar na kanyang pinaglilingkuran. Si Ruperto ang nagsabi kay Felipe na kaya pinatay si
Don Ramon ay dahil sa kalupitan nito sa kanyang kasamang utusan.

Ang libing ni Don Ramon ay naging marangya, kagaya ng kasal ni Talia. Hanggang sa libingan
ay dala-dala pa ng mayamang pamilya ni Don Ramon ang ugali ng karangyaan ng pananalat at
paghihirap ng maraming mamamayan. Sa libingan ay Naiwan sina Delfin at Felipe na inabot ng
talipsilim sa pagpapalitan ng kuro-kuro at paniniwala.

Naalaala ni Felipe ang kaawa-awang kalagayan ng mga kasama’t utusan ng kanyang ama.
Nasambit ni Delfin ang kawalang pag-asa para sa maralitang mga mamamayan habang
namamalagi sa batas ang karapatan ng mga magulang na magpamana ng yaman at
kapangyarihan sa mga anak. Nagunita nila ang laganap na kamangmangan at mga pamahiin, ang
bulag na pananampalataya. Kakailanganin ang mahaba at walang hanggang paghihimagsik laban
sa mga kasamang umiiral. Marami pang bayani ang hinihingi ang panahon. Kailangang
lumaganap ang mga kaisipang sosyalista, hindi lamang sa iisang bansa kundi sa buong daigdig
bago matamo ang tunay at lubos na tagumpay. Napag-usapan nina Felipe at Delfin ang
kasaysayan ng anarkismo at sosyalismo – ang paglaganap nito sa Europa, sa Aprika, at sa
Estados Unidos. Sinabi ni Felipe na ang ilang buhay na napuputi sa pagpapalago ng mga ideyang
makamaralita ay kakaunti kung ipaparis sa napakamaraming tao na araw araw ay pinahihirapan.
Subalit matigas ang paninindigan ni Delfin laban sa ano mang paraang magiging daan ng
pagdanak ng dugo.

Sa kabila ng pagkakaibang ito ng kanilang paninindigan ay nagkaisa sila sa pagsasabi, sa
kanilang pag-alis sa libingan, noong gumagabi na, “Tayo na: iwan nati’t palipasin ang diin ng
gabi."

(Dula)
Sa Pula, Sa Puti
Fransisco Soc Rodrigo

Kulas: A…hem! E, kumusta ka ngayong Celing: At noong nakaraang Linggo, noong
umaga, Celing. matalo ang iyong talisain, hindi mo pa ba
alam ang mga bagong sistema.
Celing: Mabuti naman, Kulas. Salamat at
naalala mo akong kamustahin. Kulas: Iyon ay disgrasya lamang, Celing,
makinig ka. Alam mo, kagabi ay nanaginip
Kulas: Si Celing naman, bakit naman ako. Napanaginipan kong ako'y hinahabol
ganyan ang sagot mo sa akin? ng isang kalabaw na puti. Kalabaw na puti,
Celing: Sapagkat pagkidlat ng mata mo sa Celing!
umaga, wala ka ng iniisip kamustahin at Celing: E ano kung puti?
himasin kundi ang iyong tinali. Tila mahal
mo ang tinali mo kaysa sa akin. Kulas: Ang pilak ay puti, samakatwid ang
ibig sabihin ay pilak. At ako'y
Kulas: Ano ka ba naman, Celing, wala ng hinahabol…Hinahabol ako ng pilak…ng
mas mahal pa sa akin sa buhay na ito kundi kuwarta!
ang asawa.
Celing: Ngunit ngayon ay wala nang
(Ilalagay ang kamay sa balikat ni Celing). kuwartang pilak.
Celing: Siya nga ba? Ngunit kung nakikita Kulas: Mayroon pa, nakabaon lang. kaya
kong hinihimas mo ang iyong tinali, ibig ko walang duda, Celing. Bigyan mo lamang
ng kung minsang mainggit at magselos. ako ng limang piso ngayon ay walang salang
Kulas: Ngunit Celing, alam mo namang magkakuwarta tayo.
kaya ko lamang inaalagaang mabuti ang Celing: Ngunit, Kulas, hindi ka pa ba
mga tinaling ito ay para sa atin din. Sila ang nadadala sa mga panaginip mong iyan?
magdadala sa atin ng grasya. Noong isang buwan, nanaginip ka ng ahas
Celing: Grasya ba o disgrasya, gaya ng na numero 8. Ang pintakasi noon ay nation
karaniwang nangyayari? sa a-8 ng Pebrero at sabi mo'y kuwarta na
ngunit natalo ka ng anim na piso.
Kulas: Huwag mo sanang ungkatin ang
nakaraan. Oo, ako nga'y napagtalo noong Kulas: Oo nga, ngunit ang batayan ko
mga nakaraang araw, sapagkat noon ay ngayon ay hindi lamang panaginip. Pinag-
hindi pa ako bihasa sa pagpili at paghimas aralan kong mabuti ang kaliskis at ang
ng manok. Ngunit ngayon ay marami na tainga ng manok na ito. Ito'y walang
akong natutuhan, mga bagong sistema. pagkatalo, Celing. Ipinapangako ko sa iyo,
walang sala tayo ay mananalo.

Celing: Kulas, natatandaan mo bang ganyan- Kulas:
ganyan din ang sabi mo sa akin noong isang
Linggo tungkol sa manok mong talisain? At (Nagmamadali)
ano ang nangyari? Nagkaulam tayo ng Kumusta…e…eh…Sioning
pakang na manok. didispensahin mo ako. Ako lang ay
Kulas: Sinabi ko nang iyon ay disgrasya! nagmamadali. Eh…este…nandiyan si
Celing! Heto si Sioning. Buwena-diyan ka
(Maririnig uli ang sigawan sa sabungan. na.
Maiinip si Kulas).
(Lalabas si Kulas).
Sige na, Celing. Ito na lamang. Pag
natalo pa ang manok na ito, hindi na ako Sioning: Celing, ano ba ang nangyayari sa
magsasabong. iyong asawa? Tila pupunta sa sunog.

Celing: Totoong-totoo? Celing: Ay, Sioning, masahol pa sa sunog
ang pupuntahan. Pupunta na naman sa
Kulas: Totoo. Sige na, madali ka at sabungan.
nagsusultada na. sige na, may katrato ako sa
susunod na sultada. Pag hindi ako dumating Sioning: Celing, talaga bang…
ay kahiya-hiya. Celing: Sandali lang ha, Sioning.
(Titingnan ni Celing ang pagkakabalisa ni (Sisigaw sa gawing kusina).
Kulas at maisip na walang saysay ang
pakikipagtalo pa, iiling-iling na dudukot ng Teban! Teban! Teban!
salapi sa kanyang bulsa).
Teban:
Celing: O, Buweno, kung sa bagay, ay
(Masunurin ngunit may kahinaan ang ulo).
tatago lamang ako ng pera. O, heto. Huwag
mo sana akong sisihan kung mauubos ang Ano po iyon Aling Celing?
kaunting pinagbilhan ng ating palay.
Celing:
Kulas:
(Kukuha ng limang piso sa bulsa at ibibigay
(Kukunin ang salapi) kay Tebang).
Huwag kang mag-alala, Celing, ito'y O heto, Teban, limang
kuwarta na. seguradong-segurado! O, piso…Nagpunta na naman ang amo mo sa
Buweno, diyan ka muna. sabungan. Madali, ipusta mo ito. Madali ka
at baka mahuli!
(Magmamadaling lalabas si Kulas, ngunit
masasalubong si Sioning sa may pintuan.) Teban:
Sioning: Kumusta ka, Kulas? (Nagmamadaling itinulak ni Celing sa
labas).

Sioning: Ipusta ang limang piso! Ano ba ito, Celing: Puwes, kung matalo ang manok ni
Celing, ikaw man ba'y naging sabungera na Kulas ay nanalo ako. At kung ako nama'y
rin? matalo at nanalo si Kulas, kaya't anuman
ang mangyari ay hindi nababawasan ang
Celing: Si Sioning naman. Hindi ako aming kuwarta.Sioning. A siya nga. Siya
sabungera! Ngunit sa tuwing magsasabong nga pala naman.
si Kulas ay pumupusta rin ako.
(Mag-uumpisang Maririnig ang sigawan
Sioning: A…Hindi ka sabungera, ngunit buhat sa sabungan).
pumupusta ka lamang sa sabong? Hoy,
Celing, ano ba ang pinagsasabi mo? Celing: Hayan, nagsusultada na marahil.
Naku, sumasakit ang ulo ko sa sigawang
Celing: O, Buweno, Sioning, maupo ka't iyan.
ipaliliwanag ko sa iyo. Ngunit huwag mo
namang ipaalam kaninuman. Sioning: Ikaw kasi, eh. Sukat ka bang pumili
ng bahay sa tapat ng sabungan.
Sioning: Oo, huwag kang mag-alala sa akin.
Celing: Ano bang ako ang pumili ng bahay
Celing: Alam mo, Sioning, ako'y pumupusta na ito. Ang gusto kong bahay ay sa tabi ng
sa sabong upang huwag kaming matalo. simbahan, ngunit ang gusto ni Kulas ay sa
Sioning: Ah, pumupusta ka sa sabong upang tabi ng sabungan.
huwag kayong matalo. Celing pinaglalaruan Sioning:
mo yata ako.
(Lalong lalakas ang sigawan).
Celing: Hindi. Alam mo'y marami kaming
nawawalang kuwarta sa kasasabong ni Ah, siya nga pala, Celing naparito
Kulas. Nag-aalaala akong darating ang araw ako upang ibalita sa iyo na dumating na ang
na magdidildil na lamang kami ng asin. rasyon ng sabon sa tindahan ni Aling Kikay.
Pinilit kong siya'y pigilin. Ngunit madalas Baka tayo maubusan.
kaming magkagalit. Upang huwag kaming
magkagalit at huwag maubos ang aming Celing: Hindi, siyempre ipagtitira tayo ni
kuwarta, ay umisip ako ng paraan. May Aling Kikay. Sayang lamang ang
isang buwan na ngayon, na tuwing pupusta pagkukumare namin.
si Kulas sa kaniyang manok ay pinupusta ko (Dudungaw)
si Teban sa sabungan upang pumusta sa
manok na kalaban. O heto na nga si Teban. Tumatakbo.

Sioning: (Papasok si Teban na may hawak na
dalawang lilimahin).
(May kahinaan din ang ulo).
Teban:
Sa anong dahilan?
(Tuwang-tuwa)

Nanalo tayo, Aling Celing, nanalo Celing: Buweno, magpalamig ka muna ng
tayo! ulo. Pupunta lang kami kay Kumareng
Kikay upang bumili ng sabon.
(Ibibigay ang salapi kay Aling Celing.
Agad-agad namang itatago ito.) (Lalabas sina Celing at Sioning. Sisindihan
ang natitirang kalahati ng sigarilyo, hihithit
Celing: Mabuti Teban, o magpunta ka na sa at pagkatapos ay ihahagis sa sahig at
kusina. Baka dumating na si Kulas ay papadyakan. Pupunta sa isang silya at
mahalaga ang ating ginagawa. uupong may kalumbayan.)
(Magmamadaling lalabas si Teban). Castor: Hoy, Kulas kumusta na?
Sioning: O, Buweno, lumakad na tayo, Kulas: Ay, Castor…at lagi na lamang akong
Celing. natatalo. Talagang ako'y malas! Akalain mo
(Kukunin ni Celing ang tapis niyang bang kanina'y natalo pa ako? Tingnan mo
nakasampay sa isang silya. Aalis na sila. lang,
Papasok si Kulas na tila walang kasigla- Castor. Noong magsagupaan ang mga
sigla). manok ay lumundag agad ang manok ko at
Celing: Ano ba, Kulas, tila hindi ka inabutan pinalo nang pailalim ang kalaban.
ng kalabaw na puti. Nagbuwelta pareho, at naggirian na parang
buksingero. Biglang sabay na lumundag at
Kulas: nagsugapaan (nagsagupaan?) sa hangin.
Palo diyan, palo dini ang ginawa ng aking
(Mainit ang ulo)
manok. Madalas tamaan ang kalaban, ngunit
Huwag mo ngang banggitin iyan. namortalan. Sige ang batalya nila sa hangin,
Talagang ako'y malas. Celing, uyo'y at tumaas ang balahibo. Unang lumagapak
disgrasya kamang. Ang aking manok ay ang kalaban., patihaya. Lundag ang aking
nananalo hanggang sa huling sandali. manok. Walang sugat at patayo, ngunit alam
Talagang wala akong suwerte! mo kung saan lumagpak?

Celing: Iyan ang hirap sa sugal, Kulas, Castor: O saan?
walang pinaghahawakan kundi suwerte!
Kulas: Sa tari ng kalaban. Talagang ayaw ko
Kulas: Talagang buwisit ang sabong! na ng sabong.
Isinusumpa ko na ang sabong! Ni ayaw ko
Castor: Bakit naman? Wala pa namang
nang Makita ang anino ng sabungang iyan.
maraming natatalo sa iyo.
Celing: Nawa'y magkatotoo na sana iyan,
Kulas: Ano bang walang marami? Halos,
Kulas.
tutong na laang ang natitira sa aming
Kulas: Oo, Celing, ipinapangako ko sa iyo, natitipon.
hindi na ako magsasabong kailanman.

Castor: Ngunit hindi tamang katwiran ang Castor: Ano bang biro ang sinasabi mo?
huwag ka nang magsabong. Ito'y totoo. At kung di lamang kita kaibigan,
ay hindi ko sasabihin sa iyo.
Kulas: Ano bang hindi tama?
Kulas: Ngunit, Castor, paano mangyayari
Castor: Sapagkat pag hindi ka na nagsabong iyan?
ay Talagang patuluyan nang perdida ang
kuwartang natalo sa iyo. Samantalang kung Castor: Talaga bang gusto mo malaman?
ikaw ay magsasabong pa maaaring
makabawi! Kulas: Aba, oo. Sige na.

Kulas: Hindi Castor, lalo lang akong Castor: O, Buweno, kunin mo ang isa sa
mababaon. Tama si Celing. Ang sugal ay iyong mga tinali at ipapaliwanag ko sa iyo.
suwerte-suwerte lamang, at masama ang Kulas: Kahit ba alin sa aking tinali?
aking suwerte.
Castor: Oo, kahit alin, sige, kunin mo.
Castor: Ano bang suwerte-suwerte? Iyan ay
hindi totoo. Tingnan mo ako, Kulas, ako'u (Lalabas si Kulas patungo sa kusina. Babalik
hindi natatalo sa sabong. na may dalang tinali.)

Kulas: Mano nga lang magtigil ka Castor. Kulas:
Kung hindi sana nakikita na ang lahat ng
(Ibibigay ang tinali kay Castor).
manok mo ay laging nakabitin kung iuwi.
O heto, Castor.
Castor: Ito si Kulas, nabastos ka na nga pala
sa huwego. Oo, natatalo nga ang aking Castor: Ngayon, kumuha ng isang karayom.
manok ngunit nananalo ako sa pustahan!
Kulas: Karayom?
Kulas: Ngunit paano iyan?
Castor: Oo, karayom. Iyong ipinanahi!
Castor: Taong ito…pumupusta ako, hindi sa
aking manok, kundi sa kalaban. Kulas: Ah…

Kulas: Eh, kung magkataong ang manok mo (Pupunta sa kahong kunalalagyan ng panahi
ang manalo? ni Celing at kukuha ng isang karayom.)

Castor: Hindi maaaring manalo ang aking O heto ang karayom.
manok. Ginagawan ko ng paraan.
Castor:
Kulas: Hoy, Castor, maano nga lang huwag
(Hawak ang tinali sa kaliwa at ang karayom
mo akong biruin. Masama ang ulo ko
sa kanan.)
ngayon.
O halika rito at magmasid ka. Ang
lahat ng manok ay may litid sa paa na kapag

iyong dinuro ay hihina ang paa. Tingnan Kulas: Siya nga, Castor, kung sa bagay,
mo… malaki na ang natatalo sa akin.

(Anyong duduruin ni Castro ang hita ng Castor: At akala mo kay, sa mga pagkatalo
tinali.) mong iyan ay hindi ka dinaya.

Hayan! Kulas: Kung sa bagay…

(Ibababa ang tinali.) Castor: Nakita mo na. Hindi ka mandaraya,
Kulas. Gaganti ka lamang.
Tingnan mo. Matuwid pang lumakad
ang tinaling iyan. Walang sinumang Kulas: Siya nga, may katwiran ka.
makahahalata sa ating ginawa, ngunit
mahina na ang paang ating dinuro, at ang Castor: O…eh…ano pa ang inaantay mo?
manok na iyan ay hindi makapapalo. Tayo na.

Kulas: Samakatuwid ay hindi na nga Kulas: Este…Castor…eh…hintayin lamang
maaaring manalo ang manok na natin si Celing, ang aking asawa.
iyan…Siguradong matatalo. Castor: Bakit, ano pa ang kailangan?
Castor: Natural, ngayon, ang dapat na Kulas: Alam mo na ang aking asawa ang
lamang gawin ay magpunta sa may hawak ng supot sa bahay na ito.
sabungan…ilaban ang manok na iyan…at
pumunta nang palihim sa kalaban. Castor: Naku, itong si Kulas! Talunan na sa
sabungan ay dehado pa sa bahay…Buweno,
Kulas: Siya nga pala. Magaling na paraan! hintayin mo siya, ngunit laki-lakihan mo ang
Castor: Nakita mo na? Ang hirap sa iyo ay iyong hihingin, ha? At nang makaitpak tayo
hindi mo ginagamit ang ulo mo. ng malaki-laki.

Kulas: Kulas: Oo…Este…Castor…

(Balisa) Castor: O, ano na naman?

Ngunit, Castor, hindi ba iya'y Kulas: Eh…malapit na segurong dumating
pandaraya? si Celing…alam mo'y ayaw kong Makita ka
niya rito. Huwag ka sanang magagalit kung
Castor: Oo, pandaraya…ngunit po Diyos! maaari lang ay umalis ka na.
Sino bang tao ang nagkakuwarta sa sugal na
hindi gum,agamit ng daya? At bukod diyan, Castor:
ay marami nang kuwartang natalo sa iyo. (Tatawa)
Ito'y gagawin mo lamang upang makabawi.
Ano ang sama niyan? Oo…aalis na ako. Mabuti nga at
nang makahanap na ako ng kareto ng manok

mo. Sumunod ka agad, ha? Pagdating mo Celing: Magkano ba ang kailangan mo?
roon malalaban agad iyan.
Kulas: Eh…dalawampung piso lamang.
Kulas: Buweno, diyan ka na. Laki-lakihan
mo lang ang tipak ha? Celing: Dalawampung piso?

(Lalabas si Castor. Ngingiti si Kulas, Sioning: Susmaryosep!
hihimas-himasin ang kanyang tinali, at Kulas: Oo, Celing. Dalawampung piso,
hahangaan ang nadurong hita ng tinali. upang tayo ay makabawi.
Papasok sina Celing at Sioning.)
(Mag-aatubili si Celing).
Celing: Ano ba yan, Kulas? At akala ko ba'y
Isinusumpa mo na ang sabungan? Sioning: Sige na, Celing. Tutal ito naman ay
kahuli-hulihan.
Kulas:
Celing: O buweno, heto.
(Lulundag na palapit.)
(Bibigyan ng dalawampung piso si Kulas.
Celing, ngayon na lamang. Walang Kukunin ang salapi sa baul)
salang tayo ay makababawi.
Kulas:
Celing: Naku, itong si Kulas, parang presyo
ng asukal. Oras-oras ay nagbabago. (Kukunin ang salapi)

Kulas: Celing Talagang ngayon na lamang! Ay, salamat sa iyo, Celing. Ito'y
Pag natalo pa ako ay patayin mo na ang kuwarta na. Hindi ka magsisisi. O buweno,
lahat ng aking tinali. Ipinangangako ko sa diyan na muna kayo, hane?
iyo.
(Magmamadaling lalabas si Kulas na dala
Celing: Ngunit baka pangako na naman ng ang kanyang tinali).
napapako.
Celing:
Kulas: Hindi, Celing! Hayan si Sioning, siya
(Susundan ng tingin si Kulas hanggang nasa
ang testigo.
malayo na)
Sioning:
Teban! Teban!
(Kikindatan si Celing)
Sioning: Teban, madali ka!
Siya nga naman. Celing, bigyan mo
(Papasok si Teban buhat sa kusina)
na, ako ang testigo.
Teban: Opo, opo, Aling Celing.
Celing: O buweno, ngunit tandaan mo, ito
na lamang ha? Celing: O heta ang pera. Nasa sabungan na
naman ang iyong amo.
Kulas: Oo, Celing, itaga mo sa bato!

Sioning: Madali ka. Teban, ipusta mo iyan (Lalong lalakas ang sigawan)
sa manok ng kalaban.
Sioning: Ang hirap sa iyo, Celing, e…hindi
Teban: mo tigasan ang loob mo. Tingnan mo ako.
Noong ang aking asawa ay hindi makatkat
(Magugulat sa dami ng salapi). sa monte, pinuntahan ko siya isang araw sa
Dalawampung piso ito a… kanilang klub at sa harap ng lahat minura ko
siya mula ulo hanggang talampakan. E, di
Celing: Oo, dalawampung piso. Sige, madali mula noo'y hindi na siya nakalitaw sa klub.
ka na.
Celing: Ngunit natatandaan mo ba Sioning
Teban: na ikaw nama'y hindi nakalabas ng bahay
nang may limang araw, hindi ba dahil sa
(Hindi maintindihan)
nangingitim ang buong mukha mo?
ito ba'y itotodo ko?
Sioning: Oo nga, ngunit iyon ay sandali
Sioning: Oo, todo. lamang. Pagkaraan niyon ay esta bien,
tsokolate na naman kami.
Teban: Opo, naku! Malaking halaga ito…
Celing: Hindi ko yata magagawa iyon.
(lalabas si Teban). Magaan pa sa akin ang magtiis lamang.
Celing: Ikaw naman, Sioning, bakit (Agad huhupa ang sigawan).
inayunan mo pa si Kulas?
Sioning: Ayan, tila tapos na ang sultada.
Sioning: Hindi bale. Tutal, wala naman kayo Sino kaya ang nanalo?
sa pagkatalo.
Celing: Malalaman natin pagdating ni
Celing: Kung sa bagay. Ngunit hindi lamang Teban. Siya'y umuwi agad, upang huwag
ang kuwarta ang aking ipinagdaramdam. silang mag-abot ni Kulas.
Sioning: Eh ano pa? Sioning: Celing, mag-iingat ka naman sa
pagtitiwala ng pera kay Teban.
Celing: Ang iba pang masasamang bunga ng
bisyo…Sioning, alam mo namang ang bisyo Celing: Huwag mong alalahanin si Teban.
ay nagbubuntot. Karaniwang kasama ng Siya'y mapagkakatiwalaan.
bisyo a ng pandaraya, pagnanakaw…at kung
anu-ano pa. Sioning: Siya nga, ngunit tandaan mong ang
kuwarta ay Mainit kapag nasa palad na ng
Sioning: Ngunit nangako naman si Kulas na tao.
ito na ang huli.
Celing: Huwag kang mag-alala…
Celing: Oo nga, ngunit isulat mo sa tubig
ang pangakong iyan. (Papasok si Teban)

Teban: Celing: Ngunit, Kulas hindi ba't nanalo ka?

(Walang sigla) Kulas: Hindi, natalo na naman ako! At
natodas ang dalawampung piso!
Aling Celing, natalo po tao.
Celing:
Celing: A, natalo. O hindi bale. Tutal nanalo
naman si Kulas. Buweno, Teban, magpunta (May hinala)
ka na sa kusina at baka dumating ang iyong
amo. Kulas, huwag mo sana akong ululin. Alam
kong nanalo ka.
(Lalabas si Teban)
Kulas: Sino ba ang may sabi sa iyong ako'y
Sioning: Talagang magaan ang paraan mong nanalo? Bakit ba ako nakinig sa buwisit na
iyan, Celing. si Castor.

Celing: Celing: Kulas, hindi mo ako makukuha sa
drama. Isauli mo rito ang dalawampung
(Nalulungkot) piso.
Siya nga. Kulas: Diyos na maawain, saan ako kukuha?
Sioning: O, Celing bakit ka malungkot? Celing:
Celing: Dahil sa nanalo si Kulas. (Lalo pang maghihinala)
Sioning: O, e ano ngayon. Kay nanalo si Teka, baka kaya ikaw Kulas, ay mayroon
Kulas, kay manalo ka, hindi naman nang kulasisi…at ipinatuka ang
mababawasan ang iyong kuwarta. At ikaw dalawampung piso.
pa rin lamang ang maghahawak ng supot.
Kulas: Celing, ano bang kaululan ito?
Celing: Oo nga, ngunit ang alaala Isinusumpa kong natalo ang dalawampung
ko'y…Ngayong manalo si Kulas, lalo siyang piso. Sino baga ang nagkwento sa iyo na
maninikit sa sabungan. ako'y nanalo.
(Papasok si Kulas na nalulumbay). Celing: Si Teban. Nanggaling siya sa
Kulas: Ay, Celing, Talagang napakasama ng sabungan.
aking suwerte! Hindi na ako magsasabong Sioning:
kailanman.
(Magliliwanag ang mukha)
Sioning: Ha?
A teka, Celing, baka si Teban ang kumupit
Celing: Ano kamo? ng kuwarta.
Kulas: Talagang buwisit ang sabong! Celing: Siya nga pala.
Isinusumpa ko na!

Sioning: Sinabi ko na sa iyo, huwag kang Kulas: Ha? Nagnakaw ka kay Aling Celing?
masyadong magtitiwala.
Teban: E…hindi po. Pinapusta po ako ni
(Pupunta si Celing sa pintuan ng kusina). Aling Celing.

Celing: Teban! Teban! Kulas: A, ganoon! Hoy, Celing pinipigilan
mo ako sa pagsabong, ha? Ikaw pala'y
(Lalabas si Teban) sabungerang pailalim.
Teban: Ano po iyon? Sioning: Hindi, Kulas, pumupusta lamang si
Celing: Teban, hindi ko akalain na ikaw ay Celing sa kalaban ng manok mo.
magnanakaw. Kulas:
Teban: Magnanakaw? Ako? Bakit po? (kay Celing)
Celing: At bakit pala? Isauli mo rito ang A…at ako pala'y kinakalaban mo pa, ha?
pera.
Celing: Huwag kang magalit, Kulas. Ako'y
Teban: Alin pong pera? pumupusta sa manok na kalaban para kahit
Celing: Ang dalawampung pisong dala mo ikaw ay manalo o matalo ay hindi tayo
sa sabungan kanina. awawalan.
Teban: Aba e, natalo po, e. Kulas: Samakatuwid, kahit pala manalo ang
Celing: Sinungaling! Ano bang natalo! aking manok ay bale wala rin.
Kung natalo ka, nanalo sana si Kulas. Sioning: Siya nga at kahit naman matalo ay
Ngunit natalo sa Kulas, samakatuwid nanalo bale mayroon din.
ka.
Kulas: E, sayang lamang ang kahihimas at
Teban: kabubuga ko ng usok sa manok. Ako pala'y
(Hindi maintindihan) parang ulol na…

Ha? Ano po? Kung ako'y natalo…ay… Celing: Teka muna. Ang liwanagin muna
natin ay ang dalawampung piso. Teban, saan
Kulas: 'Tay kayo. Tila gumugulo ang mo dinala ang pera?
salitaan. Teban, ikaw ba'y pumusta sa
sabong kanina? Kulas: Celing, ako man ay natalo sa
pinupustahan sapagkat sa manok ng kalaban
Teban: Opo. din ako pumusta.

Kulas: Saan ka nagnakaw ng kuwarta? Sioning: Naku, at lalong nag-block out.

Teban: Kay Aling Celing po. Celing:

(Kay Kulas) Kulas: Huling paalam?

Pumusta ka sa kalaban ng manok mo? Celing: Oo, sapagkat ikaw ay nangako at
nanumpa at bukod diyan hindi na tayo
Kulas: Oo, alam mo'y pinilayan ko ang kailangang bumili pa ng ulam.
aking tinali upang seguradong matalo at
pumusta ako sa manok ng kalaban. Ngunit, Kulas: Bakit?
kabibitiw pa lamang ay tumakbo na ang
diyaskeng manok ng kalaban at nanalo ang Celing: Mayroon pang anim na tinali sa
aking manok. kulungan. Aadobohin ko ang tatlo at ang
tatlo ay sasabawan.
Celing: A…gusto mong maniyope? Ikaw
ngayon ang matitiyope (Tatawa sina Sioning at Celing. Hindi
tatawa si Kulas ngunit pagkailang saglit ay
(Tatawa) tatawa rin siya. Mag-uumpisa na naman ang
sigawan sa sabungan ngunit makikita sa
Kulas: Aba, at nagtawa pa. kilos ni Kulas na kailanman ay hindi na siya
Sioning: Siyanga. Bakit ka nagtatawa, magsasabong.)
Celing?

Celing:

(Tumatawa pa)

Sapagkat ako'y tuwang-tuwa, Sioning, dito
ka maghapunan mamayang gabi. At
anyayahon mo sina Kumareng Kikay at ang
iba pang kaibigan. Ako'y maghahanda.

Kulas: Ha! Maghahanda?

Celing: Oo, Teban, ihanda mo ang mga
palayok, ha? At hiramin mo ang kaserola ni
Ate Nena.

Teban: Opo, opo.

(Lalabas sa pintuan ng kusina)

Kulas: Ngunit paano tayo maghahanda?
Ngayon lang ay natalunan tayo ng mahigpit
apatnapung piso.

Celing: Hindi bale. Ibig kong ipagdiwang
ang iyong huling paalam sa sabungan.

(Alamat)
Ang Alamat ng Marinduque

Noong unang panahon may pamayanan sa Timog Katagalugan na pinamumunuan ng isang
haring mayaman at makapangyarihan, iginagalang ngunit kinatatakutan. Siya’y si Datu
Batumbakal, tinaguriang gayon dahil sa siya’y may pusong bakal.

Namuno siya sa Balayan, isang pamayanang sagana sa mga yaman ng kalikasan. Sa panahon ng
anihan, naging ugali ng mga katutubo na magpasalamat sa Poong Maykapal sa kanilang
masaganang ani. Nagtitipon sila sa tahanan ng Datu at sama-sama silang nag-aalay ng kanilang
mga ani tanda ng pasasalamat at sa kapayapaan ng kanilang pamumuhay.

Kasama ng Datu ang kanilang anak na si Marin, isang dilag na pinipintuho dahil sa angking
kagandahan. Maraming mga manliligaw ang dalaga na nagmumula sa iba’t-ibang kaharian,
ngunit tatlo lamang ang masugid: Datu Bagal ng Mindoro, Datu Saguil ng Laguna at Datu
Kawili ng Camarines. Sa kanilang pagluhog, hindi naaantig ang puso ng Prinsesa Marin.

Isang araw, naakit ang dalaga ng mga awit ng Garduke, isang makata na humabi ng mga awitin
at tulain sa kagandahan at kariktan ng kalikasan. Siya’y dukhang mangingisda mula sa Taal,
nagbibigay aliw sa kaharian ni Datu Batumbakal. Naakit si Marin sa kakisigan ng makata na
nagtapat ng pag-ibig sa dalaga. Di nagtagal at sila’y naging magsing-irog.

Nang matuklasan ito ng Datu, nagalit siya. Sumalungat siya sa pag-iibigan ng dalawa. Nais
niyang ang mapangasawa ng anak ay isang maharlika. Iniutos niyang patayin si Garduke kung
igigiit niya ang pag-ibig sa Prinsesa Marin.

Nalungkot ang Prinsesa, ngunit isang araw habang namamasyal sa dalampasigan ng Bombon,
nasalubong niya si Garduke. Ipinahayag ng dalaga ang walang kamatayan niyang pag-ibig sa
binata, na di alintana ang pagsalaysay ng binata na siya’y walang kayamanan at kapangyarihang
maipagmamalaki.

”Hindi ko kailangan ang kayamanan at kapangyarihan,” wika ni Prinsesa Marin. ”Kailangan kita;
may wagas na layunin. Mahal ko ang isang taong mapagkumbaba, makatao at tagahanga ng
kalikasan”, dugtong pa ng dalaga.

Nalaman ng Datu ang lihim ng pagtatagpo ng dalawa kaya iniutos niya na pugutan ng ulo si
Garduke. Dahil diyan, ipinasya nina Prinsesa Marin at Garduke na tumakas. Sumakay sila sa
bangka patungo sa Tayabas Bay, hinabol sila ng mga sundalo ni Datu Batumbakal kasama ang
tatlong masugid na manliligaw. Nang inaakala ng dalawa na maaabutan sila ng mga sundalo,
iniutos ng dalawa sa kasamang utusan na magkasamang gapusin silang dalawa at ihulog sa gitna
ng karagatan. At ganon nga ang nangyari.

Sa pagdaraan ng panahon, may umusbong na hugis pusong pulo sa pook ng pinaglagakan ng
katawan nina Prinsesa Marin at Garduke. Ang pulo ay pinangalanang Marinduke, ang
pinakamatahimik at mapayapang pulo sa Timog Katagalugan.

(Balita)

Bagong Alituntunin sa Pagpili ng Natatanging Mag-aaral, Inilabas ng Deped

ni Rainnier Allan Ronde

Malayang salin ni John Anthony B. Teodosio

Phil. Star Vol. XXVII no. 69 Thursday, October 4, 2012

Inilabas na ng DepEd ang bagong alituntuin sa pagpili ng mga ulirang mag-aaral sa mga
pampublikong paaralan na batay na rin sa bagong sistema ng pagmamarka na ipinatutupad
simula sa taong panuruan 2012-2013 sa ilalim ng programang K-12.

Ang binagong alituntunin ay magiging konsiderasyon sa pagpapabilang sa mga magagaling na
mag-aaral sa lahat ng mga gawaing pampaaralan.

“Kailangan nating idagdag sa mga aktibidades na hindi pang-akademiko bilang bahagi ng
paaralan na magbibigay-tuon sa iba pang aspeto ng paglinang ng isang bata” Pahayag ni Armin
Luistro.

Batay sa DepEd order no. 74, ang lahat ng kandidato para sa mga natatanging mag-aaral mula
una hanggang ika-sampung baitang na nasa ilalim ng programang K-12 ay masasama sa
sampung mag-aaral sa pinakamataas na antas (advanced level).

Hindi sila dapat magkaroon ng markang mas mababa sa 85 na nsa ilalim ng antas pang-
kumpitensya (proficiency level) at walang marka na 75-79 sa kahit anumang markahang
panahon.

Ang pinakabagong sistema ng pagmamarka ay paglalarawan. Ang mga ito ay umpisa
(Begginning) 74 pababa, lumilinang (Developing) 75-79, Papalapit na kumpitensya
(Approaching Proficiency) 80-84, Pang-kumpitensya (85-89) at pinakamataas na antas
(advanced) 90 pataas.

Ang mga alituntunin ay naipatupad na sa taong 2012-2013 mula una hanggang ika-pitong
baitang.

Dinagdag pa ni Luistro na upang malaman ang sampung magagaling, ang mga mag-aaral ay
bibigyan ng ranggo gamit ang pamamaraang 7 hanggang 3 puntos kung saan ang 7 puntos ay
para sa pang-akademiko at 3 puntos para sa iba pang -co-curricular activities.

Bukod pa rito, kinakailangang maging magandang ehemplo ang mga kandidato at walang kaso o
nilabag na alituntunin sa paaralang pinapasukan niya. Bibigyang pagkilala ang iba’t-ibang mga

asignatura tulad ng Ingles, Filipino, Matematika, Agham at curricular areas tulad ng Palakasan,
Sining at Pamamahayag.

Sa ilalim ng K-12, ang mga asignaturang ituturo para sa elementarya ay ang Unang Wika
(Mother Tongue), Filipino, Ingles, Matematika, Araling Panlipunan, Edukasyon sa Pagpapakatao
at MAPEH. Sa sekundarya naman ay Filipino, Ingles, Matematika, Agham, Araling Panilpunan,
Computer at Edukasyong Pangkabuhayan (TLE), Values Education at MAPEH.

Ang kautusan blg. 92 ng DepEd ng 2009 ay mailalagay pa rin sa mga mag-aaral ng elementarya
at ikalawa hanggang ikaapat na taon sa sekundarya.

Opinyon:

Isang magandang panukala ang DepEd order no. 74. Dahil dito, ay lalong gaganahan ang
mag-aaral na mag-aral nang mabuti ang ipagpatuloy ang pag-aaral sa kolehiyo. Dahil sa
pagpapatupad ng K-12, ay matatagalan pa ito dahil kailangan pa ng anim na taong pamamalagi
sa sekundarya mula ikapito hanggang ikalabindalawang baitang. Kailangan ding magkaroon ng
insentibo ang mga mag-aaral na makakasama sa Top Ten. Hindi rin siyempre dapat mawala ang
matatawag na Valedictorian at Salutatorian sa mga paaralan. Kung tutuusin, mas masisipag ang
mga matatalinong mag-aaral na nasa pampublikong paaralan dahil makikita sa kanila ang tunay
na kasipagan at hangaring makakuha ng ganoong karangalan. Kumpara kasi sa pampribadong
paaralan, hindi lahat ng mga mag-aaral doon ay matatalino talaga. Mayroong mga mag-aaral na
kahit hindi masyadong magaling ay binibigyan ng mataas na grado. Mayroong mga gurong
ganyan.

Isang malaking karangalan para sa isang mag-aaral ang mapabilang sa Top Ten hindi dahil
nakikilala siya ng lahat kundi dahil sa hangarin niyang makatulong sa mga magulang. Mas
sumasaludo ako sa mga mahihirap ngunit matatalinong mag-aaral. Kahit ang batang nakatira
lamang sa ilalim ng tulay ay gagawin ang lahat masungkit lamang ang karangalan. Tunay na
totoo na hindi hadlang ang kahirapan sa pag-aabot ng tagumpay. Ang isang mag-aaral ay
kinakailangang maging positibo sa buhay at hindi pinanghihinaan ng loob.

Noong ako pa’y hindi pa nagkolehiyo, pinangarap ko na ang mapasama sa honor students pero
hindi nangyari iyon. Ang dami kasing magagaling. Lahat ng tao’y gustong magkaroon ng
ganitong kalaking karangalan. Hindi lang talino ang ginagamit ng mga mag-aaral kundi sipag at
tiyaga sa pag-aaral. Tulad ng nauna, kailangang maglaan din ang DepEd ng mga pabuya o
insentibo (incentives) para sa kanila nang sa gayon ay mayroon naman silang perang pantulong
sa kanilang magulang o di kaya’y gagamitin sa kanilang pag-aaral sa kolehiyo. Bukod sa
karangalan ay maari rin silang bigyan ng scholarships. Kung saang kolehiyo o unibersidad sila
papasok ay mayroon na silang scholarship na matatanggap.

Ngunit sana ay hindi na lang palitan ang sistema ng pagmamarka. Paano mo malalaman ang
tunay na grado ng bata? Paano bubuuin ng isang guro ang top ten sa kanyang advisory class?
Ibig sabihin halimbawa ang top one sa klase ay may gradong A (advanced) tapos yung sumunod
sa kanya ay “A” rin? Ano ba iyan! Hindi detalyado! Hindi malaman kung ano ang specific grade
ng bata. Ang sinasabi kasi ng iba ay maganda na palitan ang sistema ng pagmamarka dahil
magiging maluwag naman sa kanilang damdamin. Ngunit mas maganda kung numerical na
lamang ang sistema ng grado nang sa gayon makikita ng mga magulang kung ano ang specific
grade ng kanilang anak. Alam mo naman ang mga magulang, mahilig sa detalyadong
impormasyon.

Kung makatanggap man ng mababang grado ang bata, kailangang gumawa ng paraan ang guro at
magulang para mapataas ito. May mga magulang na pinapagalitan ang bata kapag nakakakuha
ng mababang grado dahil masyadong mataas ang expectations na dapat ibigay ng bata. Sa halip
na pagalitan ay gawan na lamang ng paraan upang ganahan siya sa pagpasok sa paaralan lalo na
ang guro.

At may iminumungkahi rin ang tagapagsalin/inyong lingkod na sana’y bigyang pansin din ang
mga mag-aaral na nasa ibang seksyon na mayroon ding mataas na grado. Yung kumbaga, mga
top one ng bawat section. Hindi pwedeng kumuha ng top ten na galing sa Section One lang dahil
para sa inyong lingkod, ito’y hindi patas para sa nakararami. Halimbawa, ang isang mag-aaral ng
section one ay nakakuha ng ikawalong karangalang banggit at may markang 87.55% tapos yung
top one ng ikalawang seksyon ay may gradong 87.6%. Kaya dapat ang ikawalong karangalang
banggit ay mapupunta sa top one ng ikalawang seksyon kasi mas mataas ang marka niya
kumpara sa nauna. Sana ay maisama rin nila ang mga top one ng bawat seksyon para maipakita
naman na patas ang pagbibigay ng karangalan. Iyan ang hirap kasi ng mga guro eh, laging
paborito ang section one samantalang ang ibang seksyon ay pinababayaan na lamang. Ano kaya
ang dahilan nila kung bakit kumukuha ang isang pampublikong paaralan ng mga top ten na
galing lamang sa Section One at hindi sa ibang pangkat. Tapos ang mas nakakadismaya, kung
sino pa ang mga mag-aaral na nagkamit ng matataas na karangalan ay siyang nalilipasan naman
ng panahon sa pag-aaral nila sa kolehiyo, nagiging laos na sila kumbaga. Hindi na ginagamit ang
talino nila sa kolehiyo, pinababayaan na lamang. Dapat ay gamitin pa rin ang talino nila
hanggang sa pagpasok nila sa kolehiyo. Sayang ang pinagpaguran kung pababayaan na lamang
ito. Patunayan nila na hindi pa rin sila nalilipasan ng panahon.

At sana rin ay hindi na magdagdag pa ng iba pang mga asignatura sa elementarya at sekundarya
tulad ng budgetting, motorcycle driving atb. Bukod kasi sa mahaba ang oras ng pananatili ng
mga mag-aaral sa silid-aralan ay nakapagdaragdag pa sa trabaho ng mga guro. Bagama’t tutol
ako sa K-12 ay hintayin na lang natin ang magandang ibubunga nito (sana nga).

(Parabula)
Mga Talinghaga Tungkol sa Manghahasik
Mateo 13: 13-23

Nang araw ring iyon, lumabas ng bahay si Jesus at umupo sa tabing-lawa. 2 Pinalibutan siya ng
napakaraming tao, kaya pumunta siya sa isang bangka. Doon siya umupo habang ang buong
karamihan naman ay nakatayo sa tabing-lawa. 3 Maraming bagay ang sinabi niya sa kanila sa
pamamagitan ng mga talinghaga. Sinabi niya: Narito, lumabas ang isang manghahasik upang
maghasik. 4 Sa kaniyang paghahasik, may ilang binhing nahulog sa tabing-daan. Dumating ang
mga ibon at kinain ang mga ito. 5 Ang ilan naman ay nahulog sa mga mabatong lugar at doon ay
walang sapat na lupa. Tumubo agad ang mga ito, palibhasa hindi malalim ang lupa. 6 Pagsikat
ng araw, nalanta ang mga ito, at dahil sa walang ugat, tuluyan nang nanuyot. 7 Ang ilan naman
ay nahulog sa dawagan. Lumago ang mga dawag at siniksik ang mga ito. 8 Ngunit ang ilan ay
nahulog sa matabang lupa at nagbunga. Ang ilan ay nagbunga ng tig-iisangdaan, ang ilan ay tig-
aanimnapu at ang ilan naman ay tig-tatatlumpu. 9 Ang mga may pandinig ay makinig.

10 Dumating ang mga alagad at sinabi nila sa kaniya: Bakit ka nagsasalita sa kanila sa mga
talinghaga?

11 Sumagot siya sa kanila: Ito ay sapagkat ipinagkaloob sa inyo na makaalam ng mga hiwaga ng
paghahari ng langit. Ngunit hindi ito ipinagkaloob sa kanila. 12 Ito ay sapagkat ang sinumang
mayroon ay bibigyan pa, at magkakaroon ng sagana. Ngunit ang sinumang wala, aalisin pa ang
nasa kaniya. 13 Kaya nga, nagsasabi ako sa kanila sa mga talinghaga.

Ito ay sapagkat tumitingin sila at hindi nakakakita.

May pinapakinggan sila ngunit hindi sila totoong

nakikinig at hindi sila nakakaunawa.

14 Natupad sa kanila ang isinulat ni propeta Isaias na sinasabi:

Sa pamamagitan ng pakikinig ay makakarinig

kayo ngunit hindi kayo makakaunawa. Sa

pagtingin ay makakakita kayo, ngunit hindi

kayo makakatalos. 15 Ito ay sapagkat ang mga

puso ng mga taong ito ay matigas na.

Nahihirapan nang makinig ang kanilang tainga.

Ipinikit na nila ang kanilang mga mata. Kung

hindi ay baka makakita pa ang kanilang mga

mata at makarinig ang kanilang mga tainga.

Baka makaunawa pa ang kanilang mga puso at

manumbalik sila, at aking pagagalingin.

16 Pinagpala ang inyong mga mata sapagkat ang mga ito ay nakakakita. Pinagpala ang iyong
mga tainga sapagkat ang mga ito ay nakakarinig. 17 Katotohanang sinasabi ko sa inyo:
Maraming propeta at mga taong matuwid ang mahigpit na naghangad na makita ang mga bagay
na inyong nakikita, ngunit hindi nila nakita. Hinangad nilang marinig ang mga bagay na inyong
naririnig ngunit hindi nila narinig.

18 Kaya nga, pakinggan ninyo ang talinghaga patungkol sa manghahasik. 19 Ang sinumang
nakikinig sa salita ng paghahari ng Diyos at hindi ito nauunawaan ay pinupuntahan ng masama.
Inaagaw nito ang salitang naihasik na sa kaniyang puso. Siya itong nahasikan ng binhi sa tabing-
daan. 20 Ang mga naihasik na binhi sa mabatong lupa ay ang mga nakikinig ng salita, at agad-
agad itong tinanggap nang buong galak. 21 Ngunit wala itong ugat sa kaniyang sarili kaya hindi
ito nagtagal. Kapag dumating ang paghihirap o pag-uusig dahil sa salita, kaagad itong natitisod.
22 Ang mga naihasik sa mga dawagan ay ang nakikinig ng salita. Ngunit ang kabalisahan ng
kapanahunang ito at ang daya ng kayamanan ang dumaig sa salita, at hindi ito nagbunga. 23 Ang
mga naihasik sa matabang lupa ay ang nakikinig ng salita at nauunawaan ito. Kaya naman, ito ay
nagbubunga, ang ilan ay tig-iisangdaan, ang ilan ay tig-aanimnapu at ang ilan ay tig-tatatlumpu

(Pabula)
Ang Inahing Manok at Ang Kanyang Mga Sisiw

Isang inahing manok na may anak na tatlong sisiw ang naninirahan sa gitna ng taniman ng mais.
Isang araw, lumabas ng bahay ang magsasakang may-ari ng taniman at sinabing, "Panahon na
upang anihin ko ang aking maisan! Kailangan tawagin ko ang aking mga kapit-bahay upang
tulungan ako sa aking pag-ani bukas!"

Narinig ito ng mga sisiw at agad iminungkahi sa kanilang ina, "Kailangang lumikas na tayo rito
at humanap ng ibang matitirahan inang! Kung hindi, matatagpuan tayo rito ng mga magsisipag-
ani bukas at huhulihin upang patayin!"

"Huwag kayong mabahala mga anak," ang wika ng inahing manok. "Kung mga kapit-bahay
lamang ang aasahan niya, hindi agad magsisipag-kilos ang mga iyon! May panahon pa tayo
upang manirahan dito."

Tama nga ang sinabi ng inahing manok. Sapagkat kinabukasan nga'y walang mga kapit-bahay
na dumating upang tumulong sa pag-ani ng magsasaka.

"Kung hindi ko maasahan ang aking mga kapit-bahay, sa aking mga kamag-anak ako lalapit
upang humingi ng tulong sa isasagawa kong pag-ani bukas!"

"Narinig ng mga sisiw ang sinabi ng magsasaka at dali-daling iminungkahi sa kanilang ina.
Ngunit muli, hindi nabahala ang inahing manok at sinabing, "Kung sa mga kamag-anak lamang
siya aasa hindi magsisipagsunod ang mga iyon! May mga trabaho ring dapat asikasuhin ang
mga iyon at tiyak na hindi maasahan. May panahon pa tayo para manirahan dito mga anak!"

Kinabukasan nga'y tama uli ang sinabi ni inahing manok. Walang kamag-anak na dumating ang
magsasaka upang tulungan siya sa pag-ani sa maisan.

Dahil dito, napilitan ang magsasakang tawagin ang kanyang anak at sinabing, "Bukas na bukas
din, tayong dalawa na lamang ang aani sa ating pananim. Wala tayong ibang maaasahan kundi
ang ating mga sarili!"

Nang marinig iyon ng mga sisiw, dali-dali silang nagtungo sa kanilang ina at iminungkahi rito
ang sinabi ng magsasaka.

Noon nagdesisyon ang inahing manok na lumisan sila sa lugar na iyon, at sinabing, "Kung sinabi
ng magsasaka na siya na ang gagawa ng pag-ani, dapat tayong maniwala! Sapagkat totoong
walang sinuman siyang maaasahan kundi ang kanyang sarili!"

(Talambuhay)
Bossteddy @ 20

Ako po si John Anthony B. Teodosio, 20 taong gulang. Ipinanganak noong ika-7 ng
Agosto, 1992. May isa akong kapatid at ang mga magulang ko ay sina Edwin at Luz Teodosio.

Hindi ko alam kung paano ko ito sisimulan pero narating na rin sa wakas ang panibagong
dekada ni Teddy.

Kung babalikan ko ang aking pagkabata, kilala ako bilang isang napakatahimik na tao.
Naalala ko tuloy ang pagiging mama's boy ko at iyakin -- sa bahay man o paaralan. Nagkaroon
na rin ako ng separation anxiety. Hindi ko kaya dati na iniiwan ako ng aking magulang
pagpasok sa paaralan. Naging makulit din akong bata noong mga panahong iyon. Ang lahat ng
iyon ay naging ugali ko na at inaaamin ko ito. Kahit nga rin sa sekundarya ay ganun din ako --
tahimik, suplado at sumbungero. Ngunit sa kabila nito ay hindi ko napapabayaan ang aking pag-
aaral.

Noong tumuntong na ako ng kolehiyo, hindi ako nasiyahan sa buhay ko. Sa una kong
kolehiyong pinasukan ay naroon pa rin yung mga alaala na iyon. Inaamin ko sa inyo na ako po
ay isang silent hacker -- isang tao na minamahal o nililigawan ang isang babae/lalake na
mayroon nang kasintahan. Naiinggit kasi ako sa tuwing nakakakita ako ng mga mag-syota. Yung
babaeng nakilala ko, siya na sana kaso dahil sa emosyon ay hindi na nakuha -- sayang. Marami
na rin akong nasaktan na kapwa, nakasakit ako ng damdamin nila. Kumbaga ay parang naging
barumbado ako. Kaya noong lumipat ako sa PCC, biglang nabago ang buhay ko. Ang dating
mahiyain talaga, ay medyo nakikipag-usap na sa mga kaibigan, nagiging aktibo na ako sa mga
gawain at nakikipagtulungan ako sa mga tao. sa kasalukuyan ay naging maayos naman ang mga
grado ko.

Dahil nasa ikatlong taon na ako ng kolehiyo, papalapit na ang panahon ng aking
practicum. Nadama ko ang pagiging guro sa mga inoobserbahn kong mga high school students.
Ang sarap pala sa pakiramdam na binabati ka. Hindi ko ginagawa iyon dati dahil mahiyain ako.
Pero ang galing, nakakataba ng puso yung ganon lalo na kapag may estudyante ka na nasa 20-30
taong gulang ay naaalala ka pa rin, napakagaling. Sana ay magawa ko ang aking makakaya hindi
lang sa pamamahagi ng kaalaman kundi pati na rin sa pagkuha ng loob sa mga estudyante.
sinusubukan ko na ring makipag-usap sa kanila sa abot ng aking makakaya.

Ngunit hindi ko lubos maisip. Mula pagkabata hanggang ngayon ay biktima pa rin ako
ng bullying. Naiinis ako dahil kahit saanmang paaralan ako magpunta ay lagi akong nagkakaroon
ng mga siga. Hindi ko maintindihan, wala akong ginagawa sa kanila. Nananahimik lang ako
tapos sila ay nanggugulo. Ano ba talaga ang intensyon nila kung bakit nila ginagawa ito? upang
makisama? upang maging kaibigan? sa tingin ko ay HINDI. Sabi "Humble lang" humble? baka
HAMBOG. Nakakadismaya na nag-aral sila rito tapos ganoon pala ang gagawin nila -- ang

mam-bully. Bakit? ano ba ang bagay na nakakatuwa sa akin? Bakit lagi na lang akong
pinupuntirya ng mga siga? LAGI NA LANG AKO!!! BWISIT!! Palibhasa tahimik ako at
bihirang magsalita. Iyon ata ang paborito ng mga siga eh. AYOKO SA MGA SIGA, MGA
MAYAYABANG, MGA HAMBOG, MGA NANDADAMAY NG KAPWA at
NAGPAPAHIYA. MGA WALANG RESPETO, MGA WALANG GALANG!!. Sana naman
(kabilang na ako) ay huwag nang idamay pa sa kanilang kalokohan ang mga taong tahimik at
wala namang ginagawang masama.

Nililigawan ko dati ang mga babaeng may kasintahan na. Hindi kasi ako makapaghintay na
magkaroon ng girlfriend. Naiinggit ako sa mga tao na mayroon nang kasintahan. Buti pa sila,
masayang-masaya samantalang ako, hindi. Iyon ang aking perspektibo. Pero ngayon ay hindi na
ako umaasang magkaroon pa ng girlfriend. Bahala na ang Diyos na pumili kung sino ang
nararapat sa akin. Ipinapaubaya ko na lang sa kanya. Ayoko nang umasa pa dahil mabibigo lang
naman ako. Mas mabuti kung ituon ko na lang ang aking sarili sa pag-aaral -- iyon muna sa
ngayon. Maari akong maghintay ngunit huwag yung kung kailan nagkaka-edad na ako ay single
pa rin. Maghihintay na lang ako, basta't susubukan kong maging good influence sa tao lalo na sa
mga babae.

Tahimik, isnabero, at masungit -- diyan ako inilalarawan. Pero sa likod nito ay nariyan
ang pagiging mabait, masipag, maasahan at madaling lapitan. Mahaba ang aking pasensya sa
mga tao ngunit nagiging maikli ito kapag ako;y nagalit at napuno na. Ang motto ko – ano nga
ba? Ah ok -- Silence is Power. Ibig sabihin, kapag pasaway ka at maingay, laging napapasubo.
Pero kapag tahimik, malayo sa gulo. Ang pilosopiya ko sa buhay, What i heard and saw, i say.
Kung ano ang narinig at nakita ko, sasabihin ko. Isa lang ang hiling ko sa aking kaarawan, ito ay
ang magkaroon ng maginhawang buhay at mapalapit pa lalo sa Panginoon.

(Sanaysay)
Ang Pag-ibig
Emilio Jacinto

Sa lahat ng damdamin ng puso ng Tao ay wala nang mahal at dakila na gaya ng pag-ibig.

Ang katuwiran, ang katotohanan, ang kabutihan, ang kagandahan, ang maykapal at

ang kapwa Tao ay siya lamang mangyayaring maging sanhi ng pag-ibig. Kung ang masama at
matuwid ay ninanasa rin ng loob, Hindi ang pag-ibig ang siyang may udyok kundi ang kapalaran
at ang kasakiman.

Kung ang pag-ibig ay wala, ang mga bayan ay Hindi magtatagal at karakarakang mapapawi sa
balat ng lupa ang lahat ng pagkakapisan at pagkakaisa, at ang kabuhayan ay matutulad sa isang
dahon na kahoy na niluoy ng init at tinanggay ng hanging mabilis.

Ang tunay na pag-ibig ay walang iba kundi iyong makaka-akay sa Tao sa mga dakilang gawa
sukdulang ikawala ng buhay ng sampu ng kaginhawaan.

Ngunit ang kasakiman at ang katampalasan ang nag-aanyo ring pag-ibig minsan, at kung
magkagayon na ay libu-libong mararanal na kapakinabangan ang nakakapalit ng ga patak na
pagkakawanggawa na nagiging tabing pa man din ng kalupitan at ng masakim na pag-iimbot sa
aba ng mga bulag na isip na nararahuyo sa ganitong pag-ibig.

At ang pag-ibig, wala na kundi ang pag-ibig na tanging binabalungan ng matatamis na ala-ala sa
nag daan at ng pag-asa naman sa darating. Sa malawak na dagat ng ating mga kahirapan at
pagkadusta, ang pag-ibig na siyang magiging dahilan lamang kung kaya natin minamahal pa ang
buhay.

Kung ang magulang ay walang pag-ibig sa anak, sino ang mag babatang, mag-iiwi sa mga
sanggol? At mabubuhay naman kaya nag mga anak sa sarili lamng nila? Kung ang anak naman
kaya ay walang pag-ibig sa magulang, sino ang kanilang magigigng alalay sa katandaaan? Ang
kamalayan ay lalong matamis kaysa buhay na parang matandang nangangatal ang tuhod at
nanlalabo ang pagod na mga mata ay wala ng malangapang mag-aakay at makaka-alaiw sa
kanyang kahirapan.

Ang pagkaawa sa ating mga kapwa na inilugmok ng sawing kapalaran hanggang sa tayo'y
mahikayat na sila'y bahaginan ng kaunting kaluwagan; ng ating pagtatanggol sa naapi hanggang
sa ipasanganib at damayan natin ang ating buhay; ang pagkakawanggawa sa lahat kung tunay na
umuusbong sa puso, alin ang pinagbubuhatan kundi ang pag-ibig?

Ang tunay na pag-ibig ay walang ibinubunga kundi ang tunay na ligaya at kaginhawaan;
kailanpawa't sapin-sapin ang dusang pinapasan ng bayani at kanyang buhay na nalipos ng
karukhaan at lungkot, ang dahilan sapagkat Hindi ang tunay na pag-ibig ang naghahari kung di
ang taksil na pitasa yama't bulaang karangalan.

Sa aba ng mga bayang Hindi pinamamahayan ng wagas at matinding pag-ibig.

Sa pag-ibig nunukal ang kinakailangang pagdadamayan at pagkaka-isang magbibiga ng di-
mahahapay na lakas na kailangan sa pagsasangalang ng matuwid

Sa aba ng mga bayang Hindi pinamumuhayan ng pag-ibig at binubulag ng hamak ng pag-
sasarili. Ang masasama'y walang ibang ninanasa kundi ang ganitong kalagayan. Gumagaw ng
daan tungo sa pag-aalitan, kaguluhan, pagtataniman at pagpapatayan sapagkat kinakailangan sa
kanilang kasamaan. Ang hangarin nila ay mapagbukod bukod ang mga mamamayan upang kung
mahina na at dukha dahil sa pag-iiringan, sila ay nakapagpapasasa sa kanilang kahinaan at
karupukan.

Oh! Sino ang nakakapagsasalaysay ng mga himalang gawa ng pag-ibig?

Ang pagkaka-isa na siya niyang kauna unahang bunga niya ay siyang lakas at kabuhayan, at
kung nagkakaisa na't nag-iibigan ang lalong nalalabing hirap ay magaang pasanin, at ang muling
ligaya'y ang ganito, ay di matataos ng mga pusong Hindi nakadarama ng tunay na pag-ibig.

At upang makapagkilalang magaling na pag-ibig ay siya ngang susi at mutya ng kapayapaan at
ligaya, ikaw na bumabasa nito mapagnanakaw mo kaya, mapagdadayaan o matatampalasan mo
kaya ang iyong ina't mga kapatid? Hindi, sapagkat sila'y iniibig at sa halip ay dadamayan mo ng
iyong dugo at sampung buhay kung silang nakikitang inaapi ng iba.

Gayundin naman, kung ang lahat ay mag-iibigan at magpapalagayang tunay na magkakapatid,
mawawala ang lahat ng mga pang-aapihan na nagbibigay ng madlang pasakit at di mabatang
kapaitan.

Kung ang pag-ibig sa kapwa ay wala, nilulunod ng malabis na pagsasarili ang magandang alala.
Ipagpalagay na may tapat na nais at tatawagin na marurunong ang mabuting mapaparaan upang
magtamasa sa dagta ng iba, at ituturing na hangal yaong marunong dumamaysa kapighatian at
pagkaapi na kanyang mga kapatid.

Maling mga isip at ligaw na loob ang manambitin sa mga hirap ng Tao na inaakalang walang
katapusa. Sukat ang matutong magmahal at manariwang muli sa mga puso ang wagas na pag-
ibig sa kapwa at ang tinatawag na bayanng hinagpis ay matutulad sa tunay na paraiso.

(Editoryal)

Sa Eleksyon 2013...

Naghain ang lahat ng mga pulitiko ng sertipikasyon ng kandidatura sa COMELEC noong
Ika-1 hanngang 5 ng Oktubre, taong kasalukuyan. Mala-piyesta ang mga unang araw ng pag-file
ng COC ng mga pulitiko. Mukhang nakakatuwa at nakakaaliw ito para sa nakararami. Hindi nga
lang nahalata na pondo ang ginamit ng bawat pulitiko sa mala-piyestang pakulo.

Hanggang ngayon ay nagbubulag-bulagan pa rin tayong mga Pilipino – o mas
magandang sabihin na utu-uto tayong mga Pilipino. Dahil masyado tayong nagpapaadala sa
matatamis na dila ng pulitiko. Panay ang pagsasabi nila ng kanilang plataporma para sa
pagbabago ng bansa. Ngunit ano ang nangyari nang maupo sila? Natupad ba nila ang kanilang
plataporma? May maganda ba silang nagawa para sa atin? Parang wala pa ring nangyayaring
maganda sa bansa natin. Kung mayroon man, bakit hindi ito nararamdaman ng mga Pilipino?

Magaling tayong kumilatis ng mga pulitiko. Ngunit ang hindi natin alam, may mga
pulitikong nadadawit sa kung anu-anong anomalya sa gobyerno at iba pang kinasasangkutang
kaso na namamayagpag pa rin sa halalan. Nakakalungkot na may mga ganoong klaseng pulitiko
na nakapasok sa listahan ng kakandidato. Katulad na lang ng isang dating pulitiko na nadawit sa
Fertilizer Scam ngunit namayagpag pa rin siya bilang kandidato, isang pulitiko na ang mga
kamag-anak niya ay tatakbo rin sa halalan, mayroon din naman na sabit sa isang kwestiyonable
sa isang kinasasangkutan niyang anomalya ngunit inilagay siya bilang commisioner ng
COMELEC at piniyansahan ng gobyerno ng 25 milyong piso. Sa tingin niyo ba ay iboboto pa ba
natin ang mga ganoong tao? Triplehin sana ang pagiging mapanuri nating mga Pilipino.

At sabihin natin na kahit ang pulitiko pa mismo ang nagdadawit ng kapwa pulitiko ay
ganun din siya. Parehas lang silang mga trapo. At ang mas nakakalungkot pa rito. Nasayang ang
ating mga boto dahil lamang sa mapanlinlang na dila ng mga pulitiko. Katulad na lamang ng
kasalukuyang administrasyon. Lalong gumulo ang buhay ng mga Pilipino dahil may mga
gabinete, senador at kongresista na dawit sa anomalya ngunit binabalabal ng pamahalaan, at
dahil na rin sa padalus-dalos na pagpasa ng mga batas na siyang titigil sa karapatan ng mga
Pilipino na magpahayag ng sarili nilang saloobin katulad na lamang ng Batas Republika 10175 o

Anti-Cybercrime Law. Hindi lang ang gobyerno ang dapat sisihin, kundi ang mga nagbubulag-
bulagang mga Pilipinong bumoto sa kanila.

Mangilan-ngilan lang sa kanila ang matitino. Hindi na natin maiiwasan na may mga
pulitikong sabit sa mga kaso ngunit pilit pa rin nilang isinisiksik ang sarili sa eleksyon. Ang
dapat na lang nating gawin ay triplehin ang pagiging mapanuri natin. Maging mapanghusga sa
mga kakandidato sa darating na halalan sa susunod na taon.

(Mga nobela ni Rizal)

Noli Me Tangere

May handaan sa bahay ni Don Santiago de los Santos. Maraming handa, Dumalo ang mga
kaibigan at kakilala ng Don. Nagsidalo rin pati na ang mga taong hindi inimbita. Masaya ang
lahat sa nasabing pagtitipon. Kaya lamang ay nauwi sa pagtatalo ang pagsasaya ng iba, tulad ng
nangyari kina Padre Damaso at sa tenyente ng guardia civil. Talo pa nila ang mga walang pinag-
aralan. Dumating mula sa Europa si Crisostomo Ibarra, anak ng namatay na si Don Rafael.
Hinangaan siya at binati ng maraming panauhin sa bahay ni Kapitan Tiyago. Nagulat si
Crisostomo Ibarra sa pagtatakwil ni Padre Damaso sa kanyang pag-aalala nang lapitan siya ni
Tenyente Guevarra at purihin niyon ang kanyang ama.

Masaganang hapunan ang inihanda ni Kapitan Tiyago bilang pasasalamat sa Mahal na Birhen sa
pagdating ni Crisostomo Ibarra mula sa Europa. Ang pakikipag-usap ng ilang panauhin kay
Ibarra habang naghahapunan ay humanga sa pagsasalaysay niya ng kanyang nakikinig sa
kanyang pagsasalita, marami ang namasid at palagay tungkol sa kalagayan ng mga bansang
nalakbay na niya. Ang opinyon ni Padre Damaso ay pagsasayang lamang ng salapi ang gayon.
Nainsulto si Ibarra sa ipinahayag ng dating pari sa kanyang bayang San Diego. Umalis siya nang
hindi pa tapos ang hapunan.

Isinalaysay ni Tenyente Guevarra kay Crisostomo Ibarra ang naging dahilan ng pagkakabilanggo
at pagkamatay ni Don Rafael. Dahil sa pagtatanggol ni Don Rafael sa isang batang lalaki na
gustong saktan ng artilyero ay naitulak niya iyon. Nabagok ang ulo ng artilyero. Hindi na yaon
muling natauhan at tuluyan nang namatay. Hinuli ng pulisya si Don Rafael Ibarra. Tumagal ang
paglilitis ng kanyang usapin hanggang sa namatay na siya sa loob ng bilangguan ng may sakit.
Sa tinuluyang silid ni Crisostomo Ibarra ay iba-ibang pangitain ang nakita niya sa kanyang
isipan. Naging abalang lubha ang kanyang pag-iisip sa malupit at malungkot na kapalarang
sinapit ng kanyang ama. Hindi na tuloy niya napag-ukulan ng pansin ang mga tanawing
makapagpapaligaya sa puso.

Mauuri ang mga taong naglalarawan sa pagkatao ni Kapitan Tiyago. May humahanga at
natutuwa sa kanya. May namimintas at naiinis. May mga nasusuklam dahil sa kanyang mga
pandaranas at katusuhan sa negosyo. Salapi ang ginagamit niya sa pagliligtas ng kanyang
kaluluwa. Marahil ay dahil sa pag-aakalng mabibili niya pati na ang Diyos. Ngunit, ano man ang
kapintasan ni Kapitan Tiyago ay sinasabing mahal na mahal niya ang anak na si Maria Clara
kahit na hindi niya ito kamukha. Inakala ng mga kamag-anak ni Kapitan Tiyago na gawa ng
paglilihi sa mga santol ng asawa niyang si Donya Pia ang pagka-mestisa ni Maria Clara. Sinasabi
ring ang donya ang isa sa mga dahilan ng lubhang pagyaman ng Don.

Dumalaw si Crisostomo Ibarra sa kasintahan niyang sa Maria clara sa bahay ni Kapitan Tiyago
sa Binondo. Sa kanilang pag-uulayaw sa balkonahe ay sinariwa ng balisa si Kapitan Tiyago bago

at pagkatapos ng pag-uusap nila ni Padre Damaso. Samantala, ay isang matandang pari sa
kanilang korporasyon ang dinalaw ni Padre Sibyla. Nasabi ng paring may sakit na kailangan
nang magbago ng pamamalakad ang mga prayle sa Pilipinas sapagkat namumulat na ang isipan
ng mga tao sa katotohanan kinabukasan ay Araw ng mga Patay. Kailangan niyang umuwi sa San
Diego upang dalawin ang libing ng kanyang amang si Don Rafael Ibarra.

Nasisiyahang pinanood ni Ibarra ang mga nadaraanan niyang mga tao’t bagay-bagay sa mga
lansangan at mga pook na binagtas ng kanyang karwahe mula sa Binondo. Itinulad niya ang mga
iyon sa mga naobserbahan niya sa kanyang paglalakbay sa mga bansa sa Europa. Nasabi niyang
higit na mauunlad ang mga bansa sa ibayong dagat kaysa sa sarili niyang bayan. Kinausap ni
Padre Damaso si Kapitan Tiyago tungkol sa isang mahalagang bagay na sila pa lamang ang
nakakaalam. agkasuyo ang masasaya at malulungkot nilang karanasan. Dahil sa matamis nilang
pag-uulayaw ay muntik nang malimutan ni Ibarra na. Dating isang maliit na nayon lamang ang
bayan ng San Diego. Mayaman ito sa anking mga bukirin at lupaing pinag-aanihan ng palay,
asukal, kape, at prutas na naipagbibili sa iba pang mga bayan. Bukod sa ilog na parang ahas
gubat sa gitna ng luntiang bukid ay angkin pa rin ng San diego ang isang gubat na nagtatago ng
maraming alamat. Isa na rito ang kwento ukol sa mga ninuno ni Crisostomo Ibarra.

Dadalawa ang talagang makapangyarihan sa bayan ng San Diego. Sila’y ang kura ng kinatawan
ng Papa sa Batikano, at ang alperes na kumakatawan sa mga tauhang sa halip na mag-utos ay
siyang inuutusan. Ang mga makapangyarihan. Todos los Santos. Dumalaw si Crisostomo Ibarra
sa libingan. Hinananap nila ng kasamang katulong ang puntod ng kanyang amang si Don Rafael,
ngunit hindi nila iyon natagpuan. Isinalaysay ng sepulturero ang kahilahilakbot na nangyari sa
bangkay ng Don dahil sa utos ng “Malaking Kura’. Nilisan ni Ibarra ang libingan na gulong-gulo
ang isp. Diniian niya sa balikat ang nakasalubong ang kura sa pag-aakalng iyon ang humamak sa
bangkay ng kanyang ama. Kakaiba sa karaniwan ang mga kilos at paniniwala ni Pilosopong
Tasyo. Kaya may mga nagbabansag sa kanyang pilosopo at may nag-aakala ring siya ay isang
baliw. Sa mga ipinahayag niyang kaisipan ay mapupunang maka-siyensya, makatao, at maka-
Diyos ang kanyang mga paniniwala sa buhay.

Mga sakristan sa simbahan ng San Diego sina Basilio at Crispin. Gabi na’y nasa kampanaryo pa
ang magkapatid. Ayaw silang pauwiin ng sakristan mayor hangga’t hindi nila naililitaw ang
salaping (tatlumpu't dalawang piso) ibinibintang sa kanila na ninakaw ni Crispin. Pinag-uusapan
ng magkapatid ang nararapat na gawin para makauwi na sila sa kanilang ina nang dumating sa
kampanaryo ang sakristan mayor. Kinaladkad niyang pababa si Crispin at pinagsabihan si
Basilio na huwag munang umuwi, lampas alas diyes na daw sya ng gabi makakauwi. Ang
sinasabing curfew ay alas nueve lang ng gabi.

Maraming katangian si Sisa… mabuti at masasama. Nakaimpluwensya nang malaki sa asawa ni
Sisa ang nasasabing mga katangian. Sa pamamagitan ni Sisa ay nailantad ni Dr. Rizal ang
mabubuti at masasamang katangian ng babaing Pilipina. Hindi maitatanggi na ang masasamang
kaangkinan ay nagbubunga rin ng masama.

Sa pag-uwi ni Basilio mula sa kumbento ay sinita siya ng guardia civil. Nagtatakbo siya nang
takot lalo pa nga’t hindi niya naintindihan ang itinanong ng Kastila. Pinaputukan siya at
nadaplisan ng bala sa noo. Binalak niyang iwan ang pagsasakristan at pumasok na lamang bilang
pastol kay Crisostomo Ibarra. Ipinagtaka ng mga namamahala sa pista ang hindi pagpapahalik sa
kanila ng kamay ng pari. Samantala, napabilang si Sisa sa mga nagdurusang kaluluwa nang
malamang wala sa kumbento ang susunduin sana niyang anak na si Crispin. Gayon na lamang
ang pagkabahala ni Sisa. Naipayak siya sa kusina ng kumbento kaya’t ipinagtabuyan siya ng
kusinero.

Nagtanong si Crisostomo Ibarra sa guro ng paaralan sa San Diego ng tungkol sa problema sa
edukasyon. Isinalaysay ng guro ang iba’t ibang problema pa rin ang kahirapan ng mag-aaral at
kakulangan sa mga kagamitan sa pagtuturo. Nakabibigat pa sa lahat ng ito ang kawalan ng
kalagayan ng guro sa kanyang pagtuturo at ang wikang gamit sa panturo.

May pulong sa tribunal ng San Diego. Mga namumuno sa mga nayon at bayan ang nagmimiting.
Adyenda ng miting ang mga gagawing pagdidiriwang para sa pista ng San diego. Naging
mainitan ang pagtatalo sa mga mungkahing iniharap, lalo na ang ukol sa balak na iminungkahi ni
Don Filipo. Gayunam’y pinagtibay ang mungkahi ng isang karaniwang kasapi. Nang
nagkakasundo na ang lahat tungkol sa idaraos na mga pagdiriwang ay saka ipinaalam ng kapitan
na hindi maisasagawa ang pinagkasunduan ng dalawang partido sapagkat iba ang gusto ang kura
para sa pista. Si Sisa ay hinuli ng dalawang guardia civil dahil sa hindi natagpuan ang dalawa
niyang anak na pinagbintangang magnanakaw. Gayon lamang ang hiya ni Sisa nang dalawang
oras siyang makulong sa kwartel ng mga sundalo. Pinalaya naman siya ng alperes pagka't pakana
lamang daw ng kura ang pagsusuplong kay Sisa. Maraming pangyayaring pinatindi ng
pagkakakita ni Sisa sa duguang kapirasong damit ni Basilio – ang siyang nagging dahilan ng
kanyang tuluyang pagkabaliw.

Dumating na sa San Diego sina Maria Clara at Tiya Isabel. Halos magkapasabay na pumunta sa
bahay ng dalaga sina Ibarra at padre Salvi. Gayunpaman ay nagbatian ang dalawa. Inanyayahan
ni Ibarra si Salvi sa piknik na gagawin sa gubat ng mga magkakaibigang binata at dalaga sa San
Diego. Tinanggap ng pari ang paanyaya. Nagmamadaling nagpaalam si Ibarra sa kasintahan
upang ihanda ang mga kailangan sa piknik. Sa daan ay isang lalaki ang kumausap sa kanya.
Natupad ang kahilingan ni Maria Clara kay Ibarra na magpapiknik sa kanilang mga kaibigan.
Dalawang bangkang malaki ang pinangayan ni Ibarra. Ang mga ito ang ginamit nilang
magkasama sa pangingisda ng kanilang pananghalian at sa pagtawid sa lawa patungo sa gubat na
pagpipiknikan. Ang kasayahan ng magkakaibigan ay pinalungkot sandali ng inawit ni Maria
Clara. Nabahiran din iyon ng pangamba nang pumasok sa baklad na unang pinangisdaan ang
isang buwaya. Sa nasabing sitwasyon ay iniligtas sa kapahamakan ni Ibarra ang pilotong
sumasagwan ng bangka ng kanilang sinasakyan. Sa gubat idinaos ang masaganang pananghalian
na inihanda ni Crisostomo Ibarra para sa mga panauhing inanyayahan; sina Padre Salvi at ang
alperes o tenyente ng guardia civil. Nagturu-turuan sa pananagutan ang dalawang batang
sakristan. Namagitan sa kanila si Ibarra nang hindi na lumala pa ang pagkakakitan ng dalawa.

Kinaawaan ng mga nagsisipagpiknik si Sisa na nakarating sa gubat sa pagpapalabuy-laboy.
Binalak ni Ibarra na ipagamot si Sisa at ipahanap ang dalawang anak niyon. Sa pagtatapos ng
piknik ay dumating naman ang sarhento ng mg guardia civil. Hinanap nila ang piloto na Elias
ang pangalan dahil sa pagkakagulpi niyon kay Padre Damaso at dahil din sa pagkakahulog ng
tenyente sa luba na puno ng putik.

Isang kubo sa tabi ng batis ang tinungo ni Elias, o piloto, pagpanggaling niya sa piknik. Ang
kaibigan niyang dalaga, si Salome, ang naninirahang mag-isa sa nasabing kubo. Hindi malubos
ang pag-iibigan ng dalawa dahil sa kahirapan nila ni Salome ang kanilang magiging anak, kaya’t
hindi niya pinigilan ang dalaga sa balak niyang paglayo upang manirahan sa mga kamag-anak
niya sa Mindoro.

Sinadya ni Crisostomo Ibarra ang bahay ni Pilosopong Tasyo upang humingi ng payo tungkol sa
balak niyang pagtatayo ng paaralan sa San Diego. Unang ipinayo ni Pilosopong Tasyo ang
paglapit ni Ibarra sa kura upang isanguni ang plano. Bukod ditto kailangan paring sumangguni
ang binata sa iba pang makapangyarihan sa bayan. Sa simula’y tinutulan ni Ibarra ang gayong
mga payo. Ikinatwiran niyang mabuti ang kanyang layunin kaya’t tiyak na magtatagumpay sa
tulong ng ilang matitinong tao sa bayan. Ipinaalaala ni Pilosopong Tasyo kay Ibarra na hindi
maaaring makibagay sa pari at iba pang makapangyarihan ang binata, ipinayo ni Pilosopong
Tasyo na isaisantabi na muna iyon ang balak sa pagpapatayo ng paaralan. Abala ang lahat sa
paghahanda para sa pista ng San Diego. Natatangiang mga pagkain ang inihanda sa malalaki at
maliliit mang bahay. Ang kasiglahan ay higit na kapansin-pansi sa mga lansangan sinabitan ng
mga papel na iba-iba ang kulay at pinaparadahan ng mga banda ng musiko. Bukod sa
paghahanda ng mga pagkain ay naghahanda rin pa sa isang malakasang sugalan ang mayayaman.
Tila tampok ng pista ang pagsisimula ng paggawa para sa ipinatayong paaralan ni Crisostomo
Ibarra. Gayon na lamang ang paghanga ng marami sa binata dahil sa kapakipakinabang na
proyekto niyon. Tanging si pilosopong tasyo ang hindi malubos ang kasiyahan gawa ng kung
anong pangitain niya. Kagabihan ng bisperas ng pista sa San Diego ang kagandahan ng dalaga.
Tumingkad ang gayong kagandahan dahil sa anyang taglay na kabaitan at kagandahang-loob.
Pinaunayan ito ng iba’t ibang mga pangyayaring naganap sa kanilang pamamasyal.

Tungol sa sulat ng kabanata 29. Dalawa sa nasabing sulat ang nagbabalita at naglalarawan ng
maulay na selebrasyon para sa pista ng San Diego gayong bispeas pa lamang. Makikita ang mga
kapintasan ng mga Pilipino sa gayong paglalarawan. Ang isa ang isa pang sulat para kay Ibarra
na mula kay Maria Clara. Punong ng pag-aalaala at hinampo ang sulat ng dalaga. Araw ng pista
sa San Diego. Masasasihan ang iba-ibang bagay na ginanap bilang selebrasyon sa pista. Mga
bagay na sa palagay ni Pilosopong tasyo ang mga pagmamalabis na lalo lamang nagpapahirap sa
bayan, ngunit taun-taon ay pilit na ipinagagawa sa mga Pilipino para mapagtakpan ang
paghihirap ng bayan. Ni walang naipasok na pagbabago ang isang pinunong Pilipino ng tulad ni
Don Filipo, pagkat halimbawa siya ng mga pinunong dinidiktahan ng mga dayuhan.

Nasa loob na nga simbahan ang mga mamamayan ng San Diego…ang mayayaman at mahihirap,
ang pinunong bayan at magbubukid. Masikip sa loob ng simbahan kaya’t sarisaring dama sa
buhay ng tao ang mapapanood. Saisari rin ang maraamdaman. Si padre Salvia ng nagmisa at
naging kapuna-puna ang madalas sa pagkawala niya sa tono ng kanyang binigkas at kinakanta.
Sa Maraming pangyayari ay naipamalas ni Dr. Jose Rizal ang kanyang humor sa pagsulat.
Punong-puno ng mga tao ang simbahan ng San Diego. Maganda ang simula ng sermon ni Padre
Damaso. Hinangaan ng marami ang sermon lalo na ng mga paring naunang nagsermon. Naga-
alaala ang mga iyon na mahigitan ni Padre Damaso sa pagsesermon. Ngunit mga “barbaro” tuloy
sila sa paningin niyon. Lumalabas na tila nasang ang buong umaga ni Padre Damaso sa
pagsesermon. Isang lalaking may maputlang mukha ang nagprisenta sa namamahala ng
pagpapatayo ng paaralan. Naprisinta siyang magtayo ng panghugos na gagamitin sa sermonya sa
paglalagay ng pulok na bato sa itatayong paaalan sa San Diego. Mukhang namang matibay at
matatag ang itinayo niyang paghugos. Ngunit sa hinda malamang dahilan ay bigla iyong nagiba
at bumagsak nang si Ibarra na ang nasa huay sa katapat ng panghugos. Kataka-taka in gang
lalaking nagtayo nh panghugos ang nabagsakan niyon, athindi si Ibarra. Dumalaw sa tahanan si
Ibarra si Elias. Muli niyang pinaalalahanan ang binatang mag-ingat sa mga kaaway niyon. Sa
pag-uusap nina Elias at Ibarra ay pinagtakpan nitong huli. Ang matatayog ng mga aisipang
ipinahayag ng kahaap. Naunawaan ni Ibarra na lalong tumindi ang pananalig ni Elias sa Diyos
nang mawalan iyon ng tiwala sa tao. Subalit ninais niyang maligtas sa kapahamakan si Ibarra
para sa kapakanan ng bayan. Maayos ang simula ng handaan. Sagana sa pagkain. Masigla ang
lahat. Pinasuan ng munting pag-aalala ang ilang makapangyarihan sa pagdating ng telegramang
mula sa gobernado-heneral. Gayon pa man ay nagpatuloy ang kasiglahan, subalit muling nauntol
sa pagdating ni Padre Damaso. Dinugtungan niyon ang mga pagpaparungit na sinimulan sa
anyang sermon sa simbahan. Nang banggitin niyang muli ang tunkol sa alaala ni Don Rafael
Ibarra ay hindi na nakapagpigil si Cisostomo Ibara. Galit nag alit na hinarap ng binata ang pari.

Kumalat ang balita tungkol sa nangyari kina Ibarra at Padre Damaso sa handaan. Bawat grupo ng
mamamayan ng San Diego ay iba ang nagging palagay sa dapat o hinda dapat ginawa ni Ibarra at
ng pari. Bawat isa’y humuhula rin sa iba pang mangyayari dahil sa naganap sa dalawa. Ang
mahihiap na magbubukid ang higit na nalulungot at nag-aalaala dahil sa maaaring hindi na
matuloy ang pagpapatayo ng paaralan. Hindi na rin maaaring makapag-aaaral ang anilang mga
anak. Pati sina Kapitan tiyago at Maria Claa ay napasama o naapektuhan sa nangyai kina Padre
Damaso at Ibarra. Naeksumulgado si Ibarra. Pinagbilin naman si Kapitan tiyago na putulin ang
relasyon niyon kay Ibara at iurong na ang kasal nina Maria Clara at Ibarra. Iniluluha ni Maria
Clara ang nanganganib na pag-iibigan nila ng binat. Pinopoblema naman ni Kapitan Tiyago ang
malaking halagang utang niya kay Ibarra na kailangang bayaran niya kaagad kung puputulinniya
nag elasyon sa sana’y mamanugangin niya.

Dumating ang goberndor-heneral sa San Diego. Maraming humarap sa kanya upang magbigay-
galang. Isa na rito si Ibara na sadya niyang bayan at sa mga makabgong ideya nito sa
pamamalakad sa bayan. Hinangad niyang matulungan ang binat, ngunit sinabi niyang maaaring

hindi niya iyon laging magagawa. Inakit niyang manirahan si Ibarra sa Espanya sapagkat
nanghihinayang siya sa binata.

Hindi naipagsaya sa araw ng kapistahan ng San Diego si Donya Consolacion. Pinagbawalan
siyang magsimba ng kanyang asawa dsa ikinahihiya siya niyon. Nag-iisa sa kanilang bahay si
Donya Consolacion habang nagsasaya ang karamihan sa mga mamamayan, kaya’t si Sisa ang
napagbalingan niya at pinaglupitan.

Isa pang pagdidiriwang para sa kapistahan ng San Diego ang ginanap sa plasa. Ito’y ang
pagtatahanghal ng stage show. Sarisaring kilos at katangian ng iba-ibang uri ng tao ang
maoobserbahan sa dulaan. Maaming tao ang naligalig ngunit iba-iba ang dahilan ng kanilang
pagkakabalisa. Kaya’t ang magarbong pagdiriwang ay nagwakas sa kaguluhan. Hindi makatulog
si Ibarra dahil sa iba-ibang isipinag gumugulo sa kanya kaya’t inumaga siya sa pagtitimpla ng
kung anu-anong kemikal sa kanyang aklatan. Naabala siya sa pagdating ni Elias na nagbabalita
sa kanya ng patungo nito sa Batangas at pagkakasait ni Maria Clara. Buong pusong
pinasalamatan ni Ibarra si Elias sa pagiging maalalahanin niyon. Kabaligtaran ng gayong kilos
ang ipinamalas niya sa ikalawang panauhin dahil sa nahalata niyang pangunguwarta niyon.
Malungkot noon sa bahay ni Kapitan Tiyago sapagkat may sakit si Maria Clara. Dahil dito ay
naipatawag si Dr. Tibucio de Espadaña, na asawa ni Donya Victorina, upang siyang tumingin
kay may Maria Clara. Naging magasawa ni Don Tibucio at Donya Victorina pagkat natugunan
ng bawat isa sa kanila ang magkaiba nilang mahigpit na pangngailangan. Mahuhulaan nang hindi
kasiya-siya ang kanilang pagsasama dahil sa nasabing dahilan ng pagkakasal nila sa isa’t isa.
Isang bagong tauhan ang nakilala sa kabanatang ito… si Alfonso Linares na inaanak ng bayaw ni
Padre Damaso. Naging administrado sana siya ng mga ari-arian ni Donya Victorina ung totoo
lamnag ang inamalita niyong pagdadalantao.

Labis na ikinalungkot ni Padre Damaso ang pagkakasakit ni Maria Clara. Nahalata ng mga taong
nakapaligid sa kanyang pagkabalisa. Tila nalibang lamang siay nang aunti nang ipakilala sa
kanya ni Donya Victorina ang binatang Kastilang si Alfonso Linares. Waring nag-iisip si Pade
Damaso nang makilala niya ang inaanak ng kanyang bayaw na ipinagbilin sa kanya sa sulat nito.
Samantala, takangtaka si Lucas nang sigawan siya at ipagtabuyan ni Padre Salvi nang ibinalita
niya rito ang pagbibigay sa kanya ni Ibara ng limadaang pisong bayad-pinsala. Nabiant si Maria
Claa pagkatapos makapangumpisal at iba- iba ang hatol ng mga taong nakapaligid sa kanya
inihanda ni Tiya Isaabel si Maria Clara sa isang mabuting pangungumpisal na muli. Siyang-siya
si Tiya Isabel sa naitang pagluha ng dalaga pangkat nangangahulugan iyon ng pagsisisi ayon sa
kanya.

Isang matandang lalaking dating kumupkop kay Elias ang kasalukuyang nagtatago sa mga
abundukan sapagkat siya ay nagging rebelde laban sa pamahalaang Kastila. Natagpuan siya ni
Elias sa kanyang pinagtataguan at pinakiusapang magbagong-buhay. Ipinaliwanag ni Elias na
may mapakikiusapan siyang isang mayamang binata para maging tagpagsalita nila sa Cortes sa
Espanya tungkol sa mga karaingan ng mga mamamayang naaapi sa Pilipinas tulad ng matandang

lalai, Tandang Pablo. Pinagduduhan ni Tandang Pablo kung papanigan ang mga naapi ng binata
sapagkat iyon ay mayaman, at ang mga mayayaman ay walang hangarin kundi ang lalong
magpayaman. Ang sabong ay bahagi na ng kultura ng mga Pilipino. Sa sugal na ito ay makiita
ang katangain at kapintasan ng mamamayang Pilipino. Hindi lang paglilibangan ang nagaganap
sa sabungan. Makikita rin na isang pook tiong panangyayarihan ng iba-ibang klase ng pandaraya
at pakana. Para itong baying kaikitaan ng mga taong nagsasamantala at pinagsamantalahan.

Namasyal sina Donya Victorina at Don Tiburcio sa mga hayag na lansangan ng San Diego.
Nakakahawak pa ang donya sa asawa at may pagyayabang na mababakas sa kanyang anyo. Kay,
gayon na lamang ang kanyang pagkainis nang hindi siya pansinin ng mga taong nakasalubong,
lalo na nga ng omandante. Nagyaya na tuloy siyang umuwi. Nag-away sila ni Donya
Consolacion nang mapatapat silang mag-asawa sa bahay ng komandante. Dahil sa nangyayaring
pagkampi ng komandante kay Donya Consolacion ay pinagbantaan ni Donya Victorina si Linaes
na ibubunyag niya ang lihim ng binat apag hindi niyon hinamon ng duwelo ang komandante.
Dumating na muli sa San Diego si Ibarra pagkatapos ng ilang araw na pag-aasikaso sa kanyang
kaso. Napatawad siya sa pagkaeskandalo ng mismong arsobispo. Kaagad niyang dinalaw si
Maria upang ibailta iyon. Ngunit tila may namagitang hindi pagkakaunawaan sa dalawa dahil sa
dinatnan ni Ibarra si Linares sa bahay ni Kapitan Tiyago. Samantala, nagtaka si Ibarra nang
Makita niyang nagtatrabaho si elias kay Maestor Juan gayong wala iyon sa talaan ng mga
manggagawa.

Dumating si Ibarra sa tipanan nila ni Elias. Habang namamangang patungo sa kabilang bayan ay
sinabi ni Elias kay Ibara ang mga karaingan ng mga manghihimagsik. Inakala ni Elias na
makatulong si Ibaa sa pagpapaating sa nasbing mga kanilang palagay ni Ibara tungol sa guardia
civil at oporasyong ng mga prayle. Matapos na maibulalas ni Elias ang kasaysayan ng kanyang
angkan. Nagulumihan si Ibarra sa kanyang nairinig na alupitan ng tao sa kapwa tao. Hiniling ni
Elias kay Ibarra na manguna iyon sa pagpapaating ng mga karaingan ng mamamayan sa
pamahalaang Kastila sa Espanya upnag magkaroon ng pagbabago sa pamamalakad ng
pamahalaang sa Pilipinas. Tumanggi si Ibarra sa pag-aakalang hindi pa napapanahon ang gayong
kahilingan. Ipinasya ni Elias na tupain ang ipinangao niya ay Kapitan Pablo.

May mga nagbagong-kilos sa ilan sa mga tauhan sa nobelang ito. Hindi pa matukoy ang dahilan
ng ilan din sa mga pagbabagong ito, lalo na ang may kinalaman kina Maria Clara at Padre Salvi.
Ngunit kapu-punang hindi nakabubuti para kay Maria Clara ang mahiwagang nangyari sa kanya.
Palihim na nagtungo si Lucas sa sementeryo upang katagpuin ang ilan pang lalaki. Pinagbilinan
ni Lucas ang mga iyon sa dapat isigaw sa paglusob sa kuwartel at sa kumbento. Sinundan ni
Elias si Lucas, at inalam niya ang dahilan ng pagtatapu-tagpo sa sementeryo. Ngunit napilitan
siyang iwang mag-isa doon si Lucas nang makaharap na sila sapagkat natalo siya sa suhal sa
baraha.

Pinagtatalunan ng mga manang sa San Diego ang bilang ng kandilang may sinding kanilang
nakita o kunwari’y nakita nagdaang gabi. Iba-iba rin pakuhulugan ang kanilang ibinigay sa

Kwento

Recomendados

Recomendados

Más contenido relacionado

La actualidad más candente

La actualidad más candente (20)

Destacado

Destacado (14)

Similar a Kwento

Similar a Kwento (20)

Más de John Anthony Teodosio

Más de John Anthony Teodosio (20)

Último

Último (20)

Kwento