Sondajın Amacı ve Uygulanması

1. KAHRAMANMARAŞSÜTÇÜİMAMÜNİVERSİTESİ
JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ
MİNERALOJİ-PETROGRAFİ ANA BİLİMDALI
KONU: Sondajın Amacı ve Uygulanması
Danışman
Yrd.Doç.Dr. Tamer RIZAOĞLU
HAZIRLAYAN
Tolga GÖZÜTOK
İletişim: 0530 418 62 40 Mail: tolgagztk@hotmail.com
Nisan,2012

2. ŞANLIURFA VE HARRAN
OVALARI SULAMASI
KUYU AÇILMASI VE
SİSTEME
YERLEŞTİRİLMESİ
2.KISIM
YAPIM İŞİ

3. ÇALIŞMANIN AMACI
‘’Şanlıurfa ve Harran Ovaları Sulaması
Kuyu Açılması ve Sisteme Yerleştirilmesi 2.
Kısım” yapım işi, Türkiye’nin Güneydoğu
Anadolu Bölgesindeki Aşağı Fırat Havzasında;
Şanlıurfa İl merkezinin güneyinde yer alan
Akçakale-Harran ilçeleri sınırları içerisinde yer
almaktadır. Söz konusu iş ile Şanlıurfa-Harran
Ovaları sulama kanallarında ki su açığını,
yeraltı suyundan takviye ederek kapatmak
için sulama alanında su sondaj kuyuları
açılması hedeflenmektedir.

4. Çalışma Alanı
Şanlıurfa’nın güneyinde yer alan
yaklaşık 55 km uzaklıkta olan Akçakale ilçesi;
doğuda Ceylanpınar, batıda Suruç, kuzeyde
Harran ilçeleri ile güneyde ise Suriye ile
komşudur. Araştırma alanının konumu N:
36°-42' doğu boylamları, E: 38°-57' kuzey
paralelleri arasındadır. Alanın yüksekliği
349-390 m arasında değişmektedir. Çalışma
alanı aşağıda gösterilmektedir.

8. GENEL JEOLOJİ
Bölgedeki birimler yaşlıdan gence doğru aşağıdaki gibi özetlenebilir.
Şanlıurfa ve çevresinde temel kaya birimini; Eosen –Alt
Miyosen yaşlı Midyat Grubu oluşturmaktadır. Urfa ve yakın çevresinde
Midyat Grubu tabanda Eosen – Oligosen yaşlı Gaziantep formasyonu
bölgede esas olarak tabanda marnlardan ve bunlar üzerinde de çörtli
kireçtaşı ve Nummulitli kireçtaşlarından oluşmaktadır. Formasyonun
taban kesimlerinde izlenen marnlar beyaz, krem renkli, oldukça
dağılgan ve ince ve orta tabakalıdır.
Marnlar üzerine uyumlu olarak gelen çörtlü kireçtaşları kirli
beyaz renkli , tebeşirli sert yapılı, düzenli kırıklı ve erime boşlukludur.
Formasyonun en üst seviyelerini ise yer yer masif kireçtaşları
oluşturmaktadır.

9. Gaziantep Formasyonu’nun üzerine
uyumlu olarak Alt Miyosen yaşlı Fırat
Formasyonu gelmektedir. Tamamen
karbonatlardan meydana gelen bir istiften
oluşan formasyon, tabanında masif, pempe
renkli kireçtaşlarından, orta kesimlerde krem
renkli kalın tabakalı kireçtaşlarından, üst
kesimlerinde ise gri-beyaz-pembe renkli masif
kireçtaşlarından oluşmaktadır. Kireçtaşları bol
kırık ve çatlaklı, aynı zamanda yaygın erime
boşlukludur.

10. Midyat grubu bir bütün olarak
değerlendirdiğinde, başlangıçta nispeten
derin, daha sonra giderek sığlaşan bir
ortamda çökelmiştir.
Midyat grubu üzerine Şelmo
Formasyonu olarak bilinen Üst Miyosen yaşlı
bir birim gelmektedir. Bu birim içerisinde
pempe kırmızı renkli kumtaşı, çakıltaşı ve
kireçtaşları bulunmaktadır.

11. Şelmo formasyonu üzerine özellikle
Diyarbakır-Urfa arasında yaygın yüzeylemeler veren
Siverek grubu bazaltları uyumsuz olarak gelir. Bu
bazaltlar Pliyosen yaşlı olup yaklaşık 50-70 m
arasında değişen kalınlıklar göstermektedir.
Bölgenin en genç birimini alttaki birimler
üzerine uyumsuzlukla gelen kuvaterner alüvyonlar
oluşturmaktadır. Bu çökeller genel olarak
tutturulmamış veya zayıf çimentolu kil, silt, kum ve
çakıl depolanmalarından oluşmaktadır.

12. Çalışma Alanımızda Yapılan
Sondaj Çalışması
Yeraltındaki su, maden, petrol gibi zenginliklerden istifade
amacıyla ya da yeraltındaki jeolojik yapıların ve birimlerin
özelliklerinin incelenmesi amacıyla açılan dar ve derin kuyulara
sondaj kuyusu denir. Bu işlemede sondaj denir.
Sondaj kuyularının inşa edileceği yerler çalışma
haritamızda (1/25000 ölçekli) gösterilmiştir. Harita da gösterilen
lokasyona sondaj makinesi götürülerek sondaja başlanır.
Sondaj yapılacak sahada ara ve nihai su veren tabakların
yaklaşık derinlik ve kalınlıkları ile sondajla delinecek çap ve
çaplara tekabül eden derinlikler kuyu kesitleri ile gösterilmiştir.
Kuyu kesiti aşağıda gösterilmiştir.

17. Kuyularlayeraltısularındanyararlanma
Bir su kuyusu yeri seçerken dikkat edilmesi gereken
noktalar şunlardır;
• Akarsu ve kuru derelerin taşkın alanlarının dışında,
• Heyelanlardan ve bataklıklardan yeterince uzakta,
• Septik çukur, ve kanal vb. en az 40-50 m. uzakta
• Deniz suyunun yeraltı suyu içine girişimini önleyecek kadar
sahilden içeride,
• Daha önce açılmış kuyuların etki alanları dışında, olmalıdır.

18. Birsahadayeraltısuyuvardırdiyebilmekiçinüç
anakoşulun biraradaolmasıgerekir:
1. Beslenme sahası, yani yağmur sularının üzerine
düşerek yeraltına bir kısmının sızacağı saha.
2. Poröz yani boşluklu bir ortam. Bu ortam kum, çakıl
gibi taneli formasyonlar veya kaya çatlakları olabilir. Kayalar
içerisinde yeraltı suyu taşımaya en uygun olanı kireç taşlarıdır.
Bunlar yeraltı sularının en bol bulunabileceği ortamları teşkil
ederler.
3. Üçüncü ana koşul ise boşluklu veya çatlaklı ortama
sızan suların yeraltında depolanabileceği, birikebileceği bir
yapının var olmasıdır.

19. Kayaçların Su Taşıma Özellikleri
• TORTUL KAYAÇLAR: Yeraltı suyu taşıma bakımından en zengin
formasyon grubudur.
• Kumlar ve Çakıllar: Yeraltı suyu taşıyan formasyonların
başlıcalarını kum ve çakıl yatakları oluşturur.
• KİREÇTAŞLARI: Kireçtaşlarında çatlaklar ve erime boşluklarının
bulunması yeraltı suyu taşıması bakımından çok önemlidir.
Yeraltı suyu, kireçtaşlı formasyonları devamlı olarak eriterek
kireçtaşları içindeki boşluk ve yarıkları genişletir ve
kireçtaşlarının geçirgenliğini artırır. Böylece yeraltında çok
zengin yeraltı suyu hazneleri oluşabilir.
• KUMTAŞI VE KONGLOMERALAR: Bunların gevşek ve geçirimli
çimentolu ile çatlaklı olanları yeraltısuyu taşıyabilir.

21. KİLLER VE MARNLAR: Killer ve marnlar su geçirmezler. Bu
bakımından hiçbir zaman akifer olmazlar. Permaabilitesi çok
düşüktür.
MAĞMATİK KAYAÇLAR: Mağmatik kayaçların yarık ve
çatlaklarında yeraltısuyu bulunur. Bunlardan bilhassa bazaltlar
bol yeraltısuyu taşıyabilir.

22. Numune Alma
Sondaj esnasında geçilen tabakaların doğru
bir şekilde tespit edilebilmesi için her metrede
kuyu ağzından alınan numuneler, numune
sandığına yerleştirilip kuyunun kaç metrede ve
hangi birimde çalıştığını görmemizi sağlar . Alınan
numuneler sayesinde kuyu hakkında bilgi sahibi
oluruz. Kuyuyu, alınan numuneler üzerinden
yorumlayabiliriz.

23. Sondaj makinesi kullanarak su kuyusu
(derin kuyu) açma yöntemleri
Su sondajları, darbeli, döner(rotari) veya kombine
(darbeli+döner) yöntemlerden biri kullanılarak
araştırma veya üretim amaçlı olarak yapılır.
Üretim amaçlı yapılan sondajlar genellikle bir
tasarıma göre yürütülür ve bunlara "su sondaj
kuyuları" adı verilir. Bir su sondaj kuyusunun
aşamaları tasarım, delme, borulama, yalıtım ve
pekiştirme, çakıllama, yıkama, geliştirme, su verim
deneyleridir.

24. Döner Sondaj Yöntemi
Sondaj hızını artırmak ve bir çok formasyonda derin
sondaj yapmak için geliştirilmiş bir metoddur.
Kayaçın parçalanması için gerekli enerji, matkaba verilen
ağırlık ve dönme hareketi ile sağlanır. Matkap bir boru dizisini
ucunda yeraltına indirilir ve döndürülür. Dönerken üzerine gelen
ağırlık etkisiyle ve dişleri aracılığıyla ile kayacı parçalar.
Kayaçtan kopan parçalar boru dizisinin içinden pompalan
hava veya bir sıvı ile tabandan alınarak boru ile delik arasında
kalan ve annülüs denilen aralıktan yeryüzeyine taşınır. Yüzeyde,
taşınınan malzeme, çamur havuzlarına kanalize edilir, çökelmeye
bırakılır. Temiz sondaj sıvısı, çamur havuzunun ne uzak
köşesinden veya ikinci bir camur havuzundan çeklierek kuyu
deliğine çekilerek kuyu içerisinde tekrardan sirkülasyona
katılması sağlanır.

25. Bu sistemde süreklilik vardır yani kayacın parçalanması ve
kesintilerin yukarıya taşınması sondaja ara vermeden
yapılmaktadır.

26. Döner Sondaj Donanımı
• Kule
• Kule Alt yapısı
• Motorlar ve Güç Dağıtım Düzeneği
• Vinç
• Halat ve Makaralar
• Sondaj Dizisi ve Döner Masa
• Matkaplar
• Kuyu başı donanımı
• Çamur pompaları
• Sallantılı Elek, tanklar ve diğer ayırıcılar
• Ölçme ve kontrol aletleri

27. Sondaj Dizisi
Matkapın yeraltında döndürülmesini, üzerine ağırlık
verilmesini ve dolaşım sıvısının iletilmesini sağlamak amacıyla
değişik görevli parçaların birbirine bağlanmasıyla oluşan bir
dizidir. Diziyi oluşturan parçalar yukarıdan aşağıya doğru bağlanış
sıralarına göre şunlardır:
Fırdöndü (Swivel)
Köşeli boru (Kelly)
Döner Masa (Rotary Table
Sondaj boruları (Tij), Drill pipes
Bağlantı elamanları (Tool Joints)
Ağırlık boruları (Drill Collar)
Yardımçı parçalar

28. Fırdöndü Kelly

29. Tijler Ağırlık Boruları
Matkaplar

30. 51 no’lu sondaj kuyusunun açılma işlemi

31. Çalışma Alanı Kuyu Logları
ÖRNEK KUYU 1
Kuyu No:75
Koordinatlar:
D: 475060
K: 4065800
Kot(m): 392
Makine Tipi: Rotary Sondaj
Başlama Tarihi: 23.03.2012
Bitiş Tarihi: 27.03.2012
Statik Seviye (m): 78.30
Dinamik Seviye (m): 108.70
Debil (lt/sn): 30

38. ÖRNEK KUYU 2
Kuyu No:52
Koordinatlar:
D: 476800
K: 4073100
Kot(m):440
Makine Tipi: Rotary Sondaj
Başlama Tarihi: 29.03.2012
Bitiş Tarihi: 02.04.2012
Statik Seviye (m): 95.00
Dinamik Seviye (m): 145.35
Debil (lt/sn): 14

42. ÖRNEK KUYU 3
Kuyu No:36
Koordinatlar:
D: 496075
K: 4062275
Kot(m):356
Makine Tipi: Rotary Sondaj
Başlama Tarihi: 07.04.2012
Bitiş Tarihi: 12.04.2012
Statik Seviye (m): 22.00
Dinamik Seviye (m): 106.35
Debil (lt/sn): 10

46. ÖRNEK KUYU 4
Kuyu No:10
Koordinatlar:
D: 495376
K: 4067150
Kot(m):364
Makine Tipi: Rotary Sondaj
Başlama Tarihi: 12.04.2012
Bitiş Tarihi: 16.04.2012
Statik Seviye (m): 31.78
Dinamik Seviye (m): 118.83
Debil (lt/sn): 25