Konsorsiyal elektronik dergi kullanımına dayalı lisans modelleri

Konsorsiyal Elektronik Dergi
Kullanımına Dayalı Lisans Modelleri

Yaşar Tonta
Hacettepe Üniversitesi
Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü
tonta@hacettepe.edu.tr
yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html

-1
ANKOS 9. Yıllık Toplantısı, 24-26 Nisan 2009, İnönü Üniversitesi, Malatya

Plan
• ANKOS, ULAKBİM, EKUAL
• Türkiye’de elektronik dergilerin konsorsiyal
kullanımı
– ScienceDirect
– SpringerLink
– Wiley InterScience
• Kullanıma dayalı lisans modelleri
• Öneriler

-2

Yöntem
• 148 üniversite, 2,5 milyon öğrenci, 80.000 öğretim
elemanı
• Anadolu Üniversite Kütüphaneleri Konsorsiyumu
(ANKOS) (www.ankos.gen.tr )
• Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi (ULAKBİM)
(www.ulakbim.gov.tr )
• Elektronik Kaynaklar Ulusal Akademik Lisansı (EKUAL)
• Elsevier ScienceDirect, SpringerLink ve Wiley
InterScience elektronik dergileri
• Elektronik dergilerden 2001-2007’de indirilen 30 milyona
yakın tam metin makale verileri

-3

Araştırma soruları
• İndirilen makalelerin dağılımı ve güç
yasaları (Bradford, Pareto, Price,
Urquhart)
• Çekirdek dergiler
• Çekirdek dergilerin yıldan yıla değişimi

-4

Bulgular

-5

ANKOS tam metin makale indirme
istatistikleri (2001-2006)
12.000.000

10.483.372

10.000.000 9.542.763

8.246.653
8.000.000

6.000.000 5.686.213

4.000.000

2.263.851
2.000.000
1.402.490

0
2001 2002 2003 2004 2005 2006

Kaynak: http://www.ankos.gen.tr/index.php?option=com_content&task=view&id=26&Itemid=60

-6

ScienceDirect dergilerinden indirilen
makale sayıları (2001-2007)

7.000.000
5,843,049
5,652,780 (est.)
6.000.000
Number of downloaded articles

5,264,423

5.000.000 4,575,094

4.000.000
3,346,381

3.000.000

2.000.000
1,362,934
810,203
1.000.000

0

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Year

-7

ANKOS tam metin dergi veri tabanları maliyetleri
(2006)

$6.000.000
Toplam: $12.570.888,00
5017238
$5.000.000

$4.000.000

$3.000.000

1906096
$2.000.000
1585182

914138
$1.000.000 765753
636641
471343
262364
180000 129704 120874
89945 85127 78380 74896 73779 71669 44803 31856 31100
$0
e
st

l

R
r

ID

M
IP
co

ce
y

P

M
C
F

P
D

AO
el

ge
CS
ge

ur
ile

T&
ue

TO
U

U
LJ
S

IA
C
w

A
V
bs

en
Sa
at

O
in

C
W

A

P

A
ck

O

S
oq

A

JS
E

N
pr

ci
la
Pr

S
S

B


-8

ScienceDirect dergileri kullanımı Bradford eğrileri
2001/07 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

100
C umulative percentage of dow nloaded articles (% )

90

80
Number of journals
70
Region 2001/07 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
60 1 105 77 83 95 103 103 92 93
50 2 273 206 225 255 271 274 262 257
3 1719 950 1292 1304 1409 1498 1553 1663
40 Total 2097 1233 1600 1654 1783 1875 1907 2013
30
20

10

0
0 150 300 450 600 750 900 1050 1200 1350 1500 1650 1800 1950 2100 2250
Cumulative number of journals

-9

SpringerLink ve Wiley InterScience dergileri
kullanımı Bradford eğrileri
C u m u lativ e p ercen tag e o f u se (% )

100
90
80 SpringerLink: 2004/07
70 Wiley InterScience: 2003/06
60
50
40
30
20
10
0
0 150 300 450 600 750 900 1050 1200 1350 1500 1650 1800 1950

Cumulative number of journal titles

- 10

Dergilerin bölgelere göre yıllık dağılımı
(ScienceDirect)
1st region 2nd region 3rd region
100
Percentage of journals (%)

10

1
2001-2007 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Year

- 11

Dergilerin bölgelere göre yıllık dağılımı
(SpringerLink ve Wiley InterScience)
SL 1st re gion SL 2nd re gion SL 3rd re gion
W 1st re gion W 2nd re gion W 3rd re gion
100
Percentage of journals (%)

10

1
2003/06 2003 2004 2005 2006 2007 2004/07
Year
- 12

Ortak çekirdek dergiler için korelasyon katsayıları
(ScienceDirect)

Spearman korelasyon
Yıllar katsayısı (ρ)
2001-2002 0.402
2002-2003 0.706
2003-2004 0.778
2004-2005 0.780
2005-2006 0.791
2006-2007 0.874
- 13

Ortak çekirdek dergiler için korelasyon
katsayıları (SpringerLink ve Wiley InterScience)

Spearman rank order correlation coefficient (ρ)
Years
SpringerLink Wiley InterScience

2003 - 2004 - 0.556

2004 - 2005 0.836 0.796

2005 - 2006 0.505 0.760

2006 - 2007 0.781 -

- 14

Ortak çekirdek dergiler
Ranks by years
Journal name 2001/07 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Food Chemistry 1 9 9 12 1 1 2 1
European Journal of Operational Research 2 5 5 4 2 2 3 2
Lancet, The 3 29 11 1 3 3 5 6
Journal of Materials Processing Technology 4 6 2 2 4 6 7 3
Journal of Food Engineering 5 26 24 21 6 8 4 5
Tetrahedron Letters 6 19 13 15 12 4 10 15
Journal of Chromatography A 7 13 10 11 10 11 9 14
Analytica Chimica Acta 10 7 12 6 18 17 12 13
Water Research 11 3 4 10 15 16 22 30
Cement and Concrete Research 12 27 6 5 19 5 30 52
Materials Science and Engineering A 13 15 23 19 16 20 17 8
Tetrahedron 15 32 27 23 25 7 14 17
Polymer 16 18 22 16 23 19 15 11
Biomaterials 17 49 19 20 14 15 20 26
Surface and Coatings Technology 18 24 16 36 26 18 18 10
Bioresource Technology 20 36 28 39 28 21 16 7

- 15

En sık kullanılan 10 ScienceDirect dergisi
World-wide Turkey (2001-2007)
Journal name Rank % Rank %
The Lancet 1 1.56 3 0.71
Tetrahedron Letters 2 1.55 6 0.55
Cell 3 0.99 919 0.03
Biochemical and Biophysical Research 4 0.97 47 0.27
Communications
Tetrahedron 5 0.93 15 0.47
FEBS Letters 6 0.87 96 0.21
Journal of Chromatography A 7 0.67 7 0.54
Journal of Molecular Biology 8 0.60 309 0.09
Journal of the American College of Cardiology 9 0.58 8 0.54
Brain Research 10 0.55 30 0.36

- 16

İndirme verileri ve güç yasaları
• Dergilerin %5-%6’sı tüm

Percentage of downloaded articles (%)
indirme isteklerinin üçte Pareto

birini
• %29’u %80’ini Price

• 208 dergi isteklerin
yarısını karşılıyor
Bradford

- 17

Urquhart Yasası
• Kütüphanelerarası kullanım kütüphane içi
kullanımı yansıtır
• ULAKBİM ScienceDirect OnSite
kullanımıyla üniversitelerin ScienceDirect
kullanımı arasında güçlü pozitif ilişki var
(Spearman’s ρ = 0,833, N = 1702)

- 18

İndirme isteklerini karşılayan dergilerin dağılımı
100

90

80
Cumulative percentage of use (%)

70
ScienceDirect-ULAKBIM-2002/06
60 ScienceDirect-ANKOS-2001/07
SpringerLink-ULAKBIM-2003/06
50 SpringerLink-ANKOS-2004/07
Wiley InterScience-ULAKBIM-2003/06
40
Wiley InterScience-ANKOS-2003/06

30

20

10

0
0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000 1100 1200 1300 1400 1500 1600 1700 1800 1900 2000 2100 2200

Cumulative number of journal titles

- 19

Basılı-elektronik dergi kullanımı (SpringerLink)
# of journals used by # of journals used
total # of downloads by bo th ULAKBİM on- total # of downloads by by both ULAKBİM
Consortium members site users and Spearman's Consortium members on-site users and Spearman's 60 üyeden 47’sinde
Member N % Consortium members r Member N % Consortium members r
K1 61 0.0 8 .814 N 4,573 1 .2 188 .465 pozitif ilişki
H1 35,915 9.8 222 .684 M 21,488 5 .8 216 .431
B1 23,368 6.4 215 .672 M1 1,063 0 .3 86 .419
Y1 9,484 2.6 206 .669 Z 2,006 0 .5 156 .389
Y 17,564 4.8 219 .664 P2 1,055 0 .3 111 .261 .5 ve üzeri ilişki
O1 14,711 4.0 160 .659 R2 766 0 .2 123 .230
C1 10,545 2.9 208 .646 J 892 0 .2 65 .209 olanlar %75’ini indirdi
C 13,300 3.6 218 .643 V1 1,175 0 .3 129 .154
L 4,002 1.1 170 .643 K2 783 0 .2 162 .133
S 22,212 6.0 223 .638 A2 964 0 .3 100 .132
Z1 8,277 2.3 191 .598 H2 173 0 .0 28 .123
P 21,231 5.8 218 .594 D1 256 0 .1 26 .116
B 2,919 0.8 156 .586 I 3,588 1 .0 188 .06
D 7,883 2.1 200 .578 T1 10,695 2 .9 217 .045
J2 3,535 1.0 167 .576 A1 1,578 0 .4 106 .016
A 9,418 2.6 189 .576 K 41 0 .0 8 .015
I2 10,773 2.9 210 .573 J1 1,707 0 .5 120 .002
G 11,386 3.1 164 .569 E2 26 0 .0 5 .000
N1 6,479 1.8 178 .561 E 116 0 .0 20 -.001
R1 4,188 1.1 186 .556 H 1,371 0 .4 118 -.047
U 9,344 2.5 207 .554 F1 57 0 .0 15 -.052
N2 8,626 2.3 181 .552 M2 2,320 0 .6 104 -.102
S1 2,751 0.7 158 .548 B2 106 0 .0 36 -.166
C2 9,917 2.7 208 .547 V 127 0 .0 20 -.202
O 5,029 1.4 184 .533 U1 431 0 .1 62 -.241
F2 6,014 1.6 193 .532 G1 6,801 1 .9 176 -.28
D2 7,445 2.0 210 .483 R 595 0 .2 52 -.315
L1 8,944 2.4 208 .476 L2 13 0 .0 4 -.316
T 3,174 0.9 156 .475 I1 76 0 .0 7 -.482
O2 3,876 1.1 136 .466 E1 175 0 .0 3 -.866
Total/Avg 367,388 99 .6 137
- 20

Araştırma sonuçları
Az sayıda çekirdek dergi indirme
isteklerinin çoğunu karşılıyor
Çekirdek dergiler ortak
Güncel dergiler daha çok kullanılıyor
Urquhart Yasası elektronik dergiler için
de geçerli: ULAKBİM’de sık kullanılan
dergiler Konsorsiyum üyesi
üniversitelerde de sık kullanılıyor

- 21

ANKOS tam metin dergi veri tabanları
maliyetleri (2006)
$6.000.000
Toplam: $12.570.888
5017238
$5.000.000

$4.000.000

$3.000.000

1906096
$2.000.000
1585182

914138
$1.000.000 765753
636641
471343
262364
180000 129704 120874
89945 85127 78380 74896 73779 71669 44803 31856 31100
$0
e
st

R
l

D

P
r

AM
o

y

P

e
JC

M
F

UP
SD

O
el

S

ge
ge

ur
ile
sc

nc
AI
T&
ue

TO
U
VI

AC

PA

AC
kw

Sa

AL
at

O
rin

C

SI
W
Eb

ie
O
oq

JS
ac

N

Sc
Sp
Pr

Bl


- 22

ANKOS tam metin veri tabanları maliyet ve
kullanım oranları (2006)
%60

%50

%40

%30

%20

%10

%0

AM
UP

P
O
SD

D

JC

P

M
S

ge
F
o

re
y

l

R

e
t

r

el
s

ge

AI
ile
sc

CU
T&
VI

nc
AC

PA

AC
TO
tu
ue

kw

Sa

AL

O

SI
W
Eb

O
r in

Na

ie
oq

JS
ac

Sc
Sp
Pr

Bl

Maliyet Kullanım

- 23

ANKOS veri tabanları 2006 birim maliyet miktarları
$12,00
$11,12

$9,93
$10,00

$8,00

$6,00

$4,03
$4,00
$3,06
$2,45 $2,34 $2,21 $2,08
$1,81 $1,68
$2,00 $1,63 $1,58 $1,56 $1,42 $1,31
$0,88 $0,79
$0,58 $0,54
$0,29 $0,19
$0,00
AM

UP
P
SD
O
JC

D
P
M

S

ge

F
o
y

re

l

R
e
a

t

r

el
s

ge

AI
ile

sc

CU

T&
VI
nc

AC
PA

AC

TO
m

tu

ue

kw
AL

Sa

O
SI

W

Eb

O
la

r in
Na

ie
oq

JS
ac
r ta

Sc
Sp
Pr

Bl
O

- 24

ScienceDirect 2006 üniversitelere göre maliyet
ve kullanım oranları
10

9
M a l i y e t v e K u l l a n ı m O r a n l a r ı (% )

8

7

6

5

4

3

2

1

0

Üniversiteler
Maliyet Oranı K ullanım Oranı

- 25

Fiyatlandırma
• Fiyat modeli belirli bir müşteri grubunun
ihtiyaçlarını karşılamak için geliştiriliyor.
• Her iki tarafın da memnun olması lazım.
• Örneğin, artık eşzamanlı kullanıcı sayısına
göre fiyat belirlenmesi pek anlamlı değil
çünkü bilgisayar gücü ve bant genişliği
ucuz (bulut hesaplama)

- 26

Lisans modelleri
• Ulusal lisans
• Aboneliğe çevrilen kullanım başına ödeme
(pay per view converting to subscription)
• Önceden kullanım başına ödeme satın
alma
• Açık Erişim (AE) – yazar öder
• AE - karışık

- 27

ANKOS’ta geçmişte kullanılan lisans
modelleri
• “sadece elektronik artı konsorsiyum ücreti” (American
Chemical Society, Elsevier Science Direct, IOP, Wiley);
• “basılı artı konsorsiyum ücreti" (Emerald, Springer – with
Kluwer);
• Nüfusa dayalı (TZE) (American Institute of Physics,
Blackwell Synergy, Cambridge University Press, ebrary,
JSTOR, Oxford University Press);
• “ölçekli" (fiyat azalması üyelerin artmasına bağlı
(Association of Computing Machinery, Bowker Books in
Print & Ulrich's, MathSciNet, OVID, Serials Solutions,
SIAM, Taylor & Francis;
• TZE, derme bütçesi, İngilize düzeyi ve kullanımı
(EBSCOhost, IEL, ProQuest, Web of Science).
• Sadece Thomson Gale konsorsiyumdaki tüm
kurumlardan sabit bir ücret alıyor.
Kaynak: Erdoğan ve Karasözen, 2005
- 28

Kullanıma dayalı lisanslandırma
• Standart kullanım istatistikleri
• Aşırı ya da az kullanımın dengelenmesi
(hem yayıncılar hem kütüphaneler
açısından)
• Yıldan yıla fiyatı ayarlama süreci
• Kullanım başına fiyat konusunda uzlaşma
(hem yayıncılar hem kütüphaneler
açısından)

Kaynak: http://www.library.yale.edu/~llicense/ListArchives/0610/msg00126.html

- 29

Kullanıma dayalı modeller
• Kullanım başına ödeme (Elsevier Science
PEAK)
• Aboneliğe çevrilen kullanım başına ödeme
(pay per view converting to subscription)
• Çekirdek dergiler artı çevre dergiler (Core
plus periphery)

Kaynak: Konyers ve Dalton, 2005)
- 30

Kullanıma dayalı modellerin sorunları

• Çift sayma
• Çekirdek dergilerin yıldan yıla az da olsa
değişmesi
• Kullanım başına ödeme miktarının belirlenmesi
• İlk yıl için ya da konsorsiyuma yeni katılan
üyeler için fiyatın belirlenmesinde güçlükler
• Hem yayıncılar hem de kütüphaneler açısından
kullanım kayıtlarının tutulması ve izlenmesi
• Bütçelendirme sorunları

Kaynak: Konyers ve Dalton, 2005)
- 31

Öneriler

Konsorsiyum çekirdek dergileri saptanmalı ve
koleksiyonda tutulmalı
Hiç kullanılmayan ya da seyrek kullanılanlar
ayıklanmalı ve lisans ücretinden kademeli olarak
düşülmeli (OhioLink uygulaması)
Konsorsiyum üyelerinin kullanım verileri analiz
edilmeli
Kullanılan dergiler için maliyet-yarar analizi
yapılmalı
Kullanım verilerine ve güç yasalarına göre
fiyatlandırma politikaları gözden geçirilmeli
- 32

Teşekkür
• Bu çalışma TÜBİTAK destekli bir projenin (SOBAG-
106K068) verilerine dayanmaktadır (Y. Tonta ve Y. Ünal,
Dergi Kullanım Verilerinin Bibliyometrik Analizi ve
Koleksiyon Yönetiminde Kullanımı. (Proje No. SOBAG
106K068) H.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü. Ankara,
2008. (xvi, 88 s.). Projeyle ilgili diğer yayınlar için bkz.
– http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/yayinlar/tonta-unal-elpub-2008-06-26.pdf
– http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/yayinlar/tonta-unal-urquhart-issi-nisan-2009-
son.pdf
• Çalışmanın değişik aşamalarındaki katkıları için:

M. Uğur Yılmaz; Hatim El Faiz; Zeynep Niksarlı; Burcu
Keten; Erol Gökduman; Dr. Umut Al; Dr. Stephen J.
Bensman; ULAKBİM ve TÜBİTAK’a

teşekkür ederiz.

- 33

Konsorsiyal Elektronik Dergi
Kullanımına Dayalı Lisans Modelleri

Yaşar Tonta
Hacettepe Üniversitesi
Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü
tonta@hacettepe.edu.tr
yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html

- 34

Konsorsiyal elektronik dergi kullanımına dayalı lisans modelleri

Recomendados

Recomendados

Más contenido relacionado

Destacado

Destacado (20)

Konsorsiyal elektronik dergi kullanımına dayalı lisans modelleri