The "Duda" and "Wolynka" Lexical Units in the Dictionaries of Eastern Europe of the 18th-20th Centuries дуда і волынка у слоўніках усходняй еўропы Xvii xixстст Дуда і волынка у слоўніках усходняй еўропы Xvii xixстст Кангрэс даследчыкаў беларусі 2013 International Congress of Belarusian Studies 2013 Tarptautinis Baltarusijos Tyrinėtojų Kongresas 2013

1. ЛЕКСІЧНЫЯ АДЗІНКІ "ДУДА" І "ВОЛЫНКА" У
СЛОЎНІКАХ УСХОДНЯЙ ЕЎРОПЫ XVII-XIXСТСТ.
Цімафей Авілін (Мінск, Беларусь)
“Цэнтр даследванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі”
The Center for Belarusian Culture, Language and Literature Research of the National Academy of Sciences of Belarus
Каўнас, 2013

2. 2
Этымалогія : *duda
• *duda – ‘валынка’, ‘дудка’, ‘дурань’, ‘ствол расліны
полый у сярэдзіне’, 'той, хто шмат п'е'. Асобна варта
пазначыць укр. ду́ди мн. ‘бычыная лёгкія’;
• duda звязваецца са старажытнай анаматапеяй (пар.
паўтор d, які кажа аб экспрэссіўнасці)
• Стар.-руск. Дуда – ‘крукавы знак’;
• Дуда, Дудка – імя ўласнае (1495г.). Падобны
антрапонім сустракаецца на стагоддзе раней
(сяр.- 2 пал. XIVст., раскоп Гандлёвы) у берасцяной
грамаце з Ноўгарада: «…не полтина оу дудѣ в
гостьмеричахъ...».
Лексічныя адзінкі "дуда" і "волынка" у слоўніках Усходняй Еўропы XVII-XIXстст.

3. 3
Этымалогія : *duda
• Намінацыя ‘музыка, які грае на дудзе’: *dudačь – ‘дудар’ у чэш.,
сербахарв., славенск. ад *dudati + суф.-(a) čь або *dudarь –
‘дудар’ у рус., укр., бел., сербахарв., славен.,чеш. ад *dudati +
суф. – (a)rь, дзе *dudati, *duditi, *dudĕti – ‘граць на дудцы, дудзе,
духавым музычным інструменце’, ‘шмат піць’
• Этымалогія R.Nahtigаl назвы племені дулебы ад герм. *Dudl-eiba
‘краіна валынак’ – малаімаверныя. Паводле Трубачова: *dudlĕbъ,
мн. *dudlĕbi – у кантэксце назвы племені, відаць, з’яўляецца
запазычаннем з герм. *daud-laiba- ‘спадчына памерлага’
Лексічныя адзінкі "дуда" і "волынка" у слоўніках Усходняй Еўропы XVII-XIXстст.

4. 4
Этымалогія : *wolynka,
*multankamucyanka
• М.Фасмер, : «от Волынь, куда этот музыкальный инструмент
пришёл из Румынии».
• У Ф.Міклошыча сцверджанне распаўсюду інструмента з Румынні
мае імаверны характар: “volynika: r.volynka dudelsack. Von volynь,
wohin der dudelsack wahrscheinlich durch Rumunen gebracht wurde”
• *multankamucyanka – Multany, Moldavia
• Тапанімія: гідронімы (Валынка), айконімы (Валынка, Дуда,
Дударава, Мультанка, etc.)
Лексічныя адзінкі "дуда" і "волынка" у слоўніках Усходняй Еўропы XVII-XIXстст.

5. 5
Матывацыйныя групы
TARPTAUTINIS BALTARUSIJOS
TYRINĖTOJŲ KONGRESAS
The "Duda" and "Wolynka" Lexical Units in the Dictionaries of Eastern Europe of the 17th-19th Centuries

6. 6
Храналагічныя межы: *duda, *kozica
• *kozica «Жития Феодосия Печерского» (XII в.)
• *duda - з канца XVст.: «оусегда оу неделю пораненкоу з дудами и с
гусльми оуси съ жонами и с детми…до церкве…приходят» (Аповесць
пра торох каралёў);
• ігумен Памфіла(1505г.): «...бесовскімі песнямі, дудамі же і бубны,
веселім сотоны день рожденія....»
• “Tegoż Roku 1339 Kazimierzowi Krolowi Polskiemu Małżonka umarla Krolowa Anna Litewka Corka
Godyminowa, a Siostra Olgerdowa y Kieystutowa. Ta iako Długosz, Miechovius y Cromerus lib 12
piszą, tak się bardzo kochała w tańcach ustawicznych y w muzyce, iż w drodze gdziekolwiek
iechala, zawsze rotami wkoło siebie taneczhikow y rozmaitych. Muzykow wodziła, ktorzy ią
spiewaniem, graniem na dudach, multankàch, surmach, na skrzypicach y bębnach graiąc cieszyli”
• Козёл – 'мяшок з казлінай шкуры' (?) (Акты, относящиеся к истории
Западной России…,1600-1605гг.)
• Козіца – 'мяшок са шкуры, знятай без разрэзу' (1583г, 1683г.)
TARPTAUTINIS BALTARUSIJOS
TYRINĖTOJŲ KONGRESAS
The "Duda" and "Wolynka" Lexical Units in the Dictionaries of Eastern Europe of the 17th-19th Centuries

7. 7
Храналагічныя межы: *wolynka, *multanka
• *wolynka – «Преимущественного распространения
термин «волынка» достиг в текстах позднего
периода: «Память верхотурского воеводы Рафа»
1649 г., в царской грамоте в Белгород 1648 г.»
(Галайская Р.Б)
• * multankamucyanka – XVII-XVIIIстст.
TARPTAUTINIS BALTARUSIJOS
TYRINĖTOJŲ KONGRESAS
The "Duda" and "Wolynka" Lexical Units in the Dictionaries of Eastern Europe of the 17th-19th Centuries

8. 8
• *kozica (XII)
• *duda (XV)
INTERNATIONAL CONGRESS OF
BELARUSIAN STUDIES
Vs.
• *wolynka (XVII)
• *multankamucyanka (XVII)
Лексічныя адзінкі "дуда" і "волынка" у слоўніках Усходняй Еўропы XVII-XIXстст.

9. 9
INTERNATIONAL CONGRESS OF
BELARUSIAN STUDIES
Лексічныя адзінкі "дуда" і "волынка" у слоўніках Усходняй Еўропы XVII-XIXстст.

10. 10
Слоўнікі
• Фіксацыі традыцыі ў актуальным стане
• База для слоўнікавых артыкулаў розная ў розныя
часы (пераклады хрысці. Дух.тэкстаў і вершаў,
пераклады грэчлатынск.тэкстах, нататкі гандляроў і
г.п.)
• Мэтанакіраванасць (гандаль, адукацыя,
праф.пераклады і г.п.)
• Наяўнасць прататыпных слоўнікавых
артыкулаўслоўнікаў. Прыклад: Словаря Академии
Российской (1789г.), пераход варыятыўнага тэрміна
(walnica, walnika, walnika oder walyka) і г.п.
INTERNATIONAL CONGRESS OF
BELARUSIAN STUDIES
Лексічныя адзінкі "дуда" і "волынка" у слоўніках Усходняй Еўропы XVII-XIXстст.

11. 11
Высновы
• *koza,* kozica не фіксуецца слоўнікамі XVII-XVIIIстст.
• *multanka напрыканцы XVIII – пач. XIXст. Па
«ўсходнеслав». слоўніках
• Наяўнасць 2-ух матывацыйных груп намінацыі tibia
utricularis ва ўсходнеславянск. літаратуры;
• *duda, *kozica фіксуецца раней на стагоддзе за
*wolynka, *multanka;
• Уключэнне тапанімічнана матэрыялу;
INTERNATIONAL CONGRESS OF
BELARUSIAN STUDIES
Лексічныя адзінкі "дуда" і "волынка" у слоўніках Усходняй Еўропы XVII-XIXстст.

12. Дзякую за ўвагу!