1. Эрүүл мэндийн довтолгоо
“21 дадлыг эзэмшүүлэх арга зүй, ур
чадвар бий болгох тухай”
УНДРАХ-ИРЭЭДҮЙ ӨЭМТ

3. Хүн амын өвчлөлийн тэргүүлэх 5 шалтгаан,
10000 хүн амд
1350.0
1250.0
1150.0
1050.0
950.0
850.0
850.6
962.2
962.2
859.5
859.5
829.0
883.8
757.6
972.9
883.8
1027.7
972.9
1157.2
1027.7
1157.2
1048.2
1099.4
750.0
650.0
635.2
713.9
829.0
741.1 742.8
729.6
793.4
839.4
900.5 881.9
953.2
1027.8
550.0
605.8
649.4
757.6
684.7 676.3 694.6
715.4
772.6 756.4 737.6
766.4 764.1
450.0
449.5
479.4
504.4 511.2 501.8
577.8
645.6
679.4 708.5 752.1
817.0
350.0
250.0
310.6
336.0
369.7 380.7
365.6
409.1 422.4 416.9
470.3
491.8 502.8
1250.0
1150.0
1050.0
950.0
850.0
750.0
650.0
550.0
450.0
350.0
250.0
150.0
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Àìüñãàëûí òîãòîëöîîíû ºâ÷èí Õîîë боловсруулах тогтолцооны өвчин Øýýñ áýëãèéí òîãòîëöîîíû эмгэг
Зүрх-судасны тогтолцооны өвчин Гэмтэл, хордлого ба бусад тодорхой эмгэг
1048.2
1099.4
1339.4
713.9
741.1 742.8 729.6
793.4
839.4
900.5 881.9
953.2
1027.8
1056.8
649.4
684.7 676.3
694.6 715.4
772.6 756.4 737.6
766.4 764.1 773
479.4 504.4 511.2 501.8
577.8
645.6
679.4
708.5 752.1
817.0
848.1
336.0
369.7 380.7 365.6
409.1
422.4 416.9
470.3 491.8 502.8
578.4
150.0
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Àìüñãàëûí òîãòîëöîîíû ºâ÷èí Õîîë боловсруулах тогтолцооны өвчин
Øýýñ áýëãèéí òîãòîëöîîíû эмгэг Зүрх-судасны тогтолцооны өвчин
Гэмтэл, хордлого ба бусад тодорхой эмгэг

4. Хүн амын нас баралтын эхний 5 шалтгаан, 2003-2012 он
24.40
23.06 23.25
22.88 21.92
20.54
21.74
23.61
22.58
20.91
12.16 12.16 11.45
11.03
12.21
11.80 11.89
13.02 12.69 12.60
8.39
10.34 11.08
10.95
11.69
9.33
8.71
10.11
11.23 11.25
4.90 4.82 4.90
5.67 5.54 5.27
4.84
5.30 5.50 5.32
3.42
3.00 2.74 2.37 2.34 2.40
2.78 2.72 2.39 2.25
30.00
25.00
20.00
15.00
10.00
5.00
0.00
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Зүрх-судасны тогтолцооны өвчин Õàâäàð Гэмтэл хордлого, нас баралтын гадны шалтгаан
Хоол боловсруулах тогтолцооны өвчин Амьсгалын тогтолцооны өвчин

5. Артерийн даралт ихсэлтийн тархалт,
хувиар

6. “Ýð¿¿ë ìýíä”
• ºâ÷èí, ýìãýãã¿é áàéõ òºäèéã¿é
• áèå ìàõáîä,
• ñýòãýë ñàíàà,(зан төрх, ажлын ачаалал, стресс даах чадвар )
• íèéãìèéí õóâüä
ýð¿¿ë, ñàéí ñàéõàí àæ òºðºõèéã õýëíý.
Äýëõèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí
áàéãóóëëàãà, 1947 îí
6

7. Иргэний эрүүл мэндэд нөлөөлөх хүчин зүйлүүд
ГАДААД ХҮЧИН ЗҮЙЛҮҮД
Хувь хүний нийгэм эдийн
засгийн чадамж:
 Амьжиргааны түвшин
 Гэр бүлийн байдал
 Ажил эрхлэлт гм
Ахуйн орчны:
 Орон сууцны нөхцөл
 Цэвэр усны хангамж
 Ариун цэврийн нөхцөл
 Тав тух
Байгал, цаг уур, экологийн:
 Эрс тэс уур амьсгал
 Гамшигт үзэгдлийн давтамж
 Дэлхийн дулаарал
 Орчны бохирдол гм
Биологийн:
 Удамшлын хүчин зүйл
 Өртөмтгийн байдал
 Нас
 Хүйс
 Дархлааны тогтолцоо гм
Зан үйлийн:
 Хооллох дадал
 Амарч, ажиллах дадал
 Хорт зуршил
 Дасгал хөдөлгөөн гм
Сэтгэл зүйн:
 Хувь хүний зан төрх
 Ачаалал, стресс даах чадвар
гм
Ажлын орчны:
 Ажлын байрны нөхцөл
 Ажлын ачаалал
 Дэмжлэг
Улс орны нийгэм, эдийн
засгийн хүчин зүйл:
 Эдийн засгийн хөгжил
 Нийгмийн халамж
 Эрүүл мэндийн тусламж
үйлчилгээ гм
Биемахбодийн
Уламжлал, зан заншил:
 Уламжлалт хооллох соёл
 Уламжлалт амьдралын хэв маяг
гм
ЭРҮҮЛ
МЭНД

8. Эрүүл мэнд
60
эрүүл мэндийн
байгууллага, эрүүл
мэндийн ажилтaн
25
10 5
хувь хүний амьдралын
хэвшил, зан үйл
бусад салбарууд,
орон нутгийн засаг
захиргаа, нутгийн
удирдлагын
байгууллагуудын
үйл ажиллагаа
хүний төрөлхийн болон удамшлын хүчин
зүйл

9. Оношлогдсон хүн
ам
Өвчний жам хариу арга хэмжээ
Эрсдэлтэй, өвчлөлгүй хүн
ам
Эрсдэл
Ихтэй
Эрсдэл
багатай Оношлогдоогүй
байгаа хүн ам
• оношлогоо, эмчилгээний
чанар
•Үйлчилгээний хүртээмж, соёл
•Нөхөн сэргээх, хөнгөвчилөх
эмчилгээ
• Шинэ тохиолдлыг бууруулах
• Өвчний 1-2 үе шатанд эрт
илрүүлж эмчлэх
• Урьдал өвчнийг илрүүлж
эмчлэх
Хүн амд чиглэсэн
стратеги
• Нийгэм эдийн засгийн
эрсдэлт хүчин зүйлс
• Нийтлэг эрсдэлт хүчин
зүйлс
•Завсрын эрсдэлт хүчин
зүйлс
Эрсдэл ихтэй бүлэгт
чиглэсэн стратеги
Өвчний менежментийн
стратеги

10. Õүний зан үйл, аж төрөх хэв маягаас үүдэлтэй хaлдварт бус өвчин, түүнд нөлөөлөгч
эрсдэлт хүчин зүйлийн уялдаа холбоо/загвар/
Анхдагч эрсдэлт
хүчин зүйлс
•Зан үйл
•Тамхи
•Архи
•Хөдөлгөөний
хомсдол
•Зохисгүй хооллолт
•Давс
•Хүнсний
бүтээгдэхүүн дэх
афлатоксин,
микотоксин
• хяналтгүй зүү
тариур, шивээсний
хэрэглээ
Завсрын эрсдэлт
хүчин зүйлс
(Физиологи)
 Èë¿¿äýë æèí áà
òàðãàëàëò
 Öóñíû äàðàëò
èõñýëò
 Ñèéâýíãèéí ãëþêîç
ихсэх
 Õîëåñòåðèíû
õýìæýý èõñýõ
 Умайн хүзүүний
улайлт
• В.С вирусын халдвар
Нийгэм эдийн
засгийн хүчин
зүйл
• Даяаршил,
• Техник, технологи
• Хотжилт -суурин
• амьдрал
•Хөрөнгө оруулалт,
санхүү
• Агаарын
бохирдол
Халдварт бус
өвчин
Çүрхний өвчин
Öóñ õàðâàëò
¨Чèõðèéí øèæèí
 Элэг, уушиг,
умайн хүзүү г.м
хîðò õàâäàð
Элэгний цирроз
Осол, гэмтэл
АЗӨ
Ясны сийрэгжилт
Хувь хүний зан үйл,
амьдралын хэв маягаас
55-60%
эрүүл
мэндийн
байгууллага
ас 10-15%
НЭЗ болон
бусад салбар,
засаг
захиргааны
оролцооноос
15-20%
10-15 жил
удам
шил
2-5%

11. • Зүрх судасны өвчин, хоол боловсруулах замын өвчлөл, хавдар, осол гэмтэл
зэрэг хүний амьдралын болон зан үйлийн буруу хэв маягаас үүдэлтэй өвчлөл
сүүлийн 20 гаруй жил хүн амын нас баралтын тэргүүлэх шалтгаан болж, өвчлөл
нэмэгдэж байна.
• Хүн амын 10 хүн тутмын 9 нь ХБӨ-ний улмаас өөрөөр хэлбэл 3 хүний 1 нь зүрх
судасны өвчнөөр, 5 хүн тутмын 1 нь хавдраар нас барж байна.
• Монгол хүний эрүүл мэндийн эрсдэл их буюу 3 хүн тутмын нэг нь(36.8%), 45-аас
дээш насны 2 хүн тутмын нэг (53.2%) ХБӨ-өөр өвдөх эрсдэлтэйгээр амьдарч
байна.
• 3 хүний нэг нь архи, тамхи хэрэглэдэг, ажлын байрандаа тамхины утаанд өртдөг,
2 хүний нэг нь илүүдэл жин, таргалалттай, 4 хүний нэг нь хөдөлгөөний
хомсдолтой, цусны даралт ихсэлттэй байгаа нь тогтоогдож, буурах хандлагагүй
байна.
• Хүн амын дунд цусны даралт ихсэлтийн тархалт 27.5 хувь байгаа
эрэгтэйчүүдийн дунд тархалт илүү байна.
• Аливаа нэг эрсдэлт хүчин зүйлийн нөлөөнд автаагүй амын эзлэх хувь 3-4%
байна.

12. ХБӨ-ий эрсдэлт хүчин зүйлийн талаарх хүн амын мэдлэг,
хандлага, дадал
• Хүн амын хоногт хэрэглэж буй давсны хэрэглээ 11.1 гр буюу ДЭМБ-ын зөвлөмж хэмжээнээс
2 дахин их байна. Зүүн, Хангайн бүс, УБ хотын хүн амын давсны хэрэглээ өндөр байна.
• Хүн амын дийлэнх (90.7%) нь Монголчууд хоол хүнсэндээ давс хэт их хэрэглэдэг, 63.5 хувь
нь кетчуп, 58.8 хувь нь цагаан талх, 10 хүн тутмын 4 нь (43.7%) шарсан төмсөнд их
хэмжээний давс агуулагддаг болохыг мэдэхгүй байна.
• Хүн амын 22.1% биеийн жингээ бууруулах, 15% хооллолтын хэв маягаа өөрчлөх, 10.5%
идэвхтэй хөдөлгөөнтэй байх нь цусны даралтыг бууруулахад нөлөөлөхгүй гэж үзэж дийлэнх
нь цусны даралтыг бууруулахад амьдралын хэв маягаа өөрчлөхөөс илүүтэйгээр эмийн
эмчилгээнд найдаж байна.
• Хүн амын 44.4 хувь ЦДИ-ийн талаар огт мэдэхгүй, энэ талаар эрэгтэйчүүдийн мэдлэгийн
түвшин эмэгтэйчүүдээс харьцангуй доогуур, 15-34 насны залуучуудын мэдлэгийн түвшин
ахимаг насныхантай харьцуулахад хангалтгүй байна.
• Хүн амын (78.2%) ихэнх нь чихрийн шижингээс сэргийлэх боломжтой гэж ойлгодог боловч
зөвхөн 25.7% нь чихрийн шижингээс сэргийлэх талаар эмнэлгийн ажилтнаас зөвлөгөө
авчээ.
• 30-64 насны эмэгтэйчүүдийн 48.2% нь хөхний өмөнгийн талаар, 42.6% нь умайн хүзүүний
өмөнгийн талаар огт мэддэггүй буюу сонсох төдий ойлголттой, 10 эмэгтэй тутмын 6 нь
(65.8%) эсийн шинжилгээ хийлгэх давтамжийн талаар, 2 эмэгтэй тутмын 1 нь вакцин
хийлгэснээр умайн хүзүүний өмөнгөөс сэргийлэх боломжтой талаар ойлголтгүй байна.

13. 13
Эрүүл амьдрах хэв маяг болон
зөв зан үйл энгийн зүйлээс
эхлэлтэй.
06/12/2014 13

14. “ХХ-21 дадал”-үндэслэл
• Амьдралын буруу хэвшлээс үүдэлтэй өвчлөлөөс
сэргийлэх, хянах үндэсний 2 дахь хөтөлбөр
• Эрүүл мэндийг дэмжих сан(3 тэрбум төгрөг)
• Эрүүл мэндийн эрчимтэй шинэчлэл(Эрүүл мэндийн
довтолгоон/иргэн+ салбар дундын мэдлэг, оролцоо)
• Архигүй Монгол
• Эрүүл амьдралын 5 алхам /алхалт, гүйлт/
• Хойшлуулашгүй 21 дадал

15. “Эрүүл байх нь иргэн таны гарт
байна”
• 1. Идэвхтэй хөдөлгөөн, алхалт, дасгал нь эрүүл мэндээ хайрладаг хүн бүрийн
эзэмшвэл зохих дадал мөн.
• 2.Зохистой, зөв хооллолт бол эрүүл саруул, урт удаан наслахыг эрмэлздэг хүн
бүрийн эрхэмлэн хэрэгжүүлэх дадал мөн.
• 3. Уур бухимдлаа зөв удирдаж, сэтгэл санаагаа амар амгалан байлгаж сурах нь
эрүүл энх амьдрах эрхэм дадал мөн.
• 4. Тамхинаас татгалзаж өөрийгээ болоод бусдыгаа хорт утаагаар хордуулахгүй байх
нь өөртөө болоод гэр бүлдээ хайртай хүн бүрийн хэвшүүлбэл зохих дадал мөн.
• 5.Архины хэт хэрэглээ, түүний хор хөнөөлөөс сэргийлэх нь эрүүл мэнд, ирээдүйдээ
хайртай хүн бүрийн эзэмшвэл зохих дадал мөн
• 17. Эм бол хоол биш. Эмийг зөвхөн эмчийн заавраар, эмчийн бичсэн жорын
дагуу хэрэглэж сурах нь хүн бүрийн зайлшгүй хэвшүүлэх дадал мөн.

16. “Эрүүл байх нь иргэн таны гарт
• 10. Нялхас, бага балчир хүүхдээ эрүүл чийрэг өсгөн торниулах мэдлэг
хандлагатай байх нь эцэг эх бүрийн эзэмшвэл зохих дадал мөн.
• 11. Охид, хөвгүүдээ хайрлан халамжилж, тэднийг өөртөө итгэлтэй,
бусдын хүчирхийлэл, нөлөөнд автахгүй болгож төлөвшүүлэхэд хүчин
чармайлт гаргадаг байх нь нь эцэг, эхэд зайлшгүй байх дадал мөн.
• 68. Эрүүл үедээ жирэмсэлж, жирэмсэн үедээ эрүүл байж эрүүл хүүхэд
төрүүлэх нь айл бүрийн амин чухал дадал мөн.
• 9. Эрчүүдээ хайрлаж тэдний эрүүл мэндийн эрсдлийг бууруулах нь Та
бидний амьдралдаа нэн даруй хэвшүүлбэл зохих дадал мөн.
• 12. Сэтгэл хангалуун чанартай урт наслах нь хүн бүрийн хүсэлд
нийцсэн дадал мөн.
байна”

17. Эрсдлээс өөрийгөө хамгаалах чадвартай байх
• 16. Эрүүл мэндийн мэдээлэл авах, мэдлэгтэй болох, амьдралын буруу
хэвшлээ өөрчлөх хүсэл зоригтой болох,өвчин эмгэг илэрвэл эмнэлэгт эрт
хандаж сурах нь хүн бүрийн эзэмшвэл зохих дадал
• 13. Өөрийнхөө цусны даралтын хэмжээг мэддэг, цусны даралтаа хянаж
чаддаг, ихэдсэн үед нь цаг алдалгүй арга хэмжээ авч сурах нь хүн бүрийн
хэвшүүлбэл зохих дадал мөн
• 14. Телевиз, гар утас, компьютер зэрэг хэрэгслийг хэт их хэрэглэснээс үүсэх
“Дэлгэцийн донтолт” -оос үр хүүхдээ хамгаалах нь та бидний хойшлуулшгүй
хэвшүүлэх дадал мөн
• 15. Осол гэмтлээс сэргийлж хөдөлмөрийн чадвараа алдах, хөгжлийн
бэрхшээлтэй болох эрсдлийг бууруулах нь хүн бүрийн хэвшүүлбэл зохих
дадал
• 18. Халдварт өвчнөөс сэргийлэх тарилгад хамрагдаж, халдварт өвчний
голомтыг ариутгуулж, халдварт өвчнөөр өөрсдийгээ болоод үр хүүхдээ
хамгаалах нь Та бидний заавал хэвшүүлэх дадал мөн

18. Урт удаан, эрүүл наслах нийгмийн идэвхтэй
иргэн байх
• 7. Гэрийн доторхи болон амьдарч байгаа орчныхоо ариун цэврийг сахих нь айл
бүрийн хэвшүүлбэл зохих дадал мөн.
• 19. Өөртөө болоод гэр бүлийнхээ гишүүнд эмнэлгийн тусламж иртэл эрүүл
мэндийн анхны тусламжийг хүн бүр үзүүлж чаддаг байх нь амин чухал дадал
мөн
• 6. Ундны усны хүртээмж, чанар, аюулгүй байдлыг хянаж, цэвэр, сайн ус уух нь
айл бүрийн өдөр дутмын амьдралд заавал хэвшүүлэх дадал мөн.
• 20. Ахуйн болон орчны гаралтай химийн хордлогоос хамгаалах нь хүн бүрийн
хэвшүүлбэл зохих дадал мөн
• 21. Иргэн та зөвхөн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг идэвхигүй хүлээн авагч
биш, эрүүл мэндийнхээ төлөө өөрийнхээ хийж чадах зүйлийг хийж чаддаг, эрүүл
мэндийнхээ төлөө бусдаар хэрэгтэй зүйлийг нь хийлгэж чаддаг нийгмийн
идэвхтэй гишүүн байх нь танд зайлшгүй байх ёстой дадал мөн.

19. Амьдралын буруу хэвшлээс үүдэлтэй ХБӨ-нөөс сэргийлэх, хянах
үндэсний II хөтөлбөрийн хүрээ
Урьдчилан сэргийлэх боломжтой ХБӨ-ний өвчлөл, чадвар алдалт, зайлсхийж болох цаг
бусын эндэгдлийг бууруулж амьдралын чанарыг дээшлүүлэх орчин бүрдүүлэх
Зорилго
1. Эрсдэлт хүчин зүйлд
чиглэсэн олон салбарын
хамтын ажиллагаа,
хариуцлага, түншлэлийг
хөгжүүлэх
2. Зонхилон тохиолдох
ХБӨ, тэдгээрийн нийтлэг
эрсдэлт хүчин зүйл
хяналт тандалтын
тогтолцооны ийн чанарыг
сайжруулах
3. Хүн төвтэй, хүртээмж, чанар сайтай, нотолгоонд
тулгуурласан эрт илрүүлэлт, оношлогоо, эмчилгээ,
сэргээн засалт, хөнгөвчлөх тусламж үйлчилгээг
багтаасан ХБӨ-ний цогц менежментийг сайжруулах
I. Хувь хүн, гэр бүл, хамт
олон, байгууллагын
оролцоонд тулгуурласан,
хүний амьдралын мөчлөг
бүрт тохирсон олон
салбарын хамтарсан эрүүл
мэндийг дэмжих нэгдмэл
үйл ажиллагааг өргөжүүлэх
замаар зонхилон
тохиолдох ХБӨ, тэдгээрийн
нийтлэг эрсдэлт хүчин зүйл
(архи, тамхины хэрэглээ,
зохисгүй хооллолт,
хөдөлгөөний хомсдол)-ийн
тархалтыг бууруулах
II. Хүн амын дундах
зонхилон тохиолдох ХБӨ,
тэдгээрийн нийтлэг
эрсдэл, нийгэм, эдийн
засгийн хүчин зүйлийн
талаарх эрдэм
шинжилгээ, судалгаа,
тандалт, мэдээллийн
нээлттэй тогтолцоог орон
нутаг, бусад салбар,
үндэсний хэмжээнд
бэхжүүлж, нотолгоонд
тулгуурласан бодлого,
үйл ажиллагаа явуулах
чадавхийг сайжруулах
III. Хүн амын эрүүл мэндийн
өвөрмөц хэрэгцээ, идэвхтэй
оролцоо, өөрийн хяналтад
тулгуурласан урьдчилан
сэргийлэлт болон эрт үеийн
эмчилгээ, оношлогооны
технологи, зохистой эм,
эмнэлгийн хэрэгслийн хангамж,
хэрэглээг сайжруулах замаар
зонхилон тохиолдох ХБӨ,
түүний урьдал өвчнийг
бууруулахад чиглэсэн анхан
болон хоёрдогч шатлалын
эрүүл мэндийн тусламж,
үйлчилгээний чанар,
хүртээмжийг сайжруулах
Iv. Тусгай/төрөлжсөн
мэргэжлийн эмнэлэг,
хавдар, зүрх судас,
чихрийн шижин,
харвалтын төвийн
зонхилон тохиолдох ХБӨ-
ний цогц менежментийг
хэрэгжүүлэх ажлыг улс,
орон нутгийн хэмжээнд
зохион байгуулах
чадавхийг бэхжүүлэх.
Эрүүл Монгол хүн хөтөлбөр
Стратеги
Зорилт
Санхүүжилт
ЭМДС, АСТС, ШУТС, ОУБ-ын дэмжлэг
Улс, орон нутгийн төсөв,
ЭМДаатгалын сан
Байгууллагын төсөв,
улсын төсөв
ЭМБ
2014- 2021 он
Зарчим Нярай, нялхас Хүүхэд, өсвөр үе, хөдөлмөрийн насны үе Ахмад үе
ЭМАШТ& СДХА ЭМ II ТҮ ЭМ III ТҮ

20. Зорилт:
Монгол хүний эрүүл мэндийн эрсдлийг
бууруулна.
•Илүүдэл жин таргалалтыг 54.4% -45.3%
•Хөдөлгөөний хомсдлыг22.3%-20.8%
•Цусны даралт ихсэлтийг 27.5-22.9
•Бүсэлхийн хэмжээг 87,2-89,7/82-83
•Давсны хэрэглээг 11.1- 8.9
• Архи, тамхины хэрэглээг бууруулна.
•
Иргэний эрүүл мэндийн карт
* Биеийн жин, Цусны даралт,
бүсэлхийн тойргийг өдөр бүр өөрө
хэмжих
* Холестерин, хеликобактер, глюкоз,
триглицерид, В,С вирусийг
тодорхойлr, эмчлүүлэх (ЭМДСан)
* Талх, гурилан бүтээгдэхүүн, цайны
газрын давсыг багасгах
* Архи, тамхи, өөх тос, давсны
хэрэглээг бууруулах гарын авлага,
МСС
• Хорт хавдраас шалтгаалсан нас баралтыг 2.1 хувиар
бууруулна.
• ХБӨ-ий өвчнөөр цагаас эрт нас баралтыг бууруулах
(Зүрхний шигдээс-Тархинд цус харвалт- 3.5% бууруулна.
)
• Эрт илрүүлгийн хамрагдалтыг 80 хувь болгох
• Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн урамшууллын эрх
олгох:
• фитнесс
• Нарийн оношлогоонд орох тодорхой хувийг ЭМДСаас
хариуцах
ХБӨ-ийг эрт илрүүлгийг
ЭМДСанд хамруулна.
* Цусны даралт ихсэлт
* Чихрийн шижин
* Хөхний өмөн 1-2 үе
* Умайн хүзүүний өмөн 1-2 үе
* Элэгний хавдар 1-2 үе
• Баялаг бүтээгч насныхны эрүүл байх идэвх сонирхол
сайжирна.
• ААН, байгууллагын ажилчидаа эрүү л байлгах
сонирхол бий болно.
• Хөдөлмөрийн чадвар, нөхцөл сайжирна.
• Эрүүл мэндийг дэмжигч байгууллагын тоо нэмэгдэнэ.
• Мэргэжлээс шалтгаалсан өвчлөл буурна.
•
ААН, байгууллагын идэвхтэй
оролцоог хангана.
* Ажиллагсдыг эрүүл мэндийн хяналтын карттай
болгох
* Байгууллага бүр ЦДИ-ийг хэмжигч
автомат багажтай болгох
* Чийрэгжилтийн кабинеттэй болгох
* Хоолны гарыг эрүүл хоолны сонголттой
болгох
* Эрүүл, ХБӨ-ий эрсдэлт хүчин зүйлээ
бууруулсан ажиллагсдыг цалингийн
хувиар урамшуулах
* Хөдөлмөрийн чадвар алдалтгүй, эрүүл
бүлгийн ажиллагсадтай байгууллагын
ЭМДаатгалын шимтгэлд төлдөг хувийг
багасгадаг болгох

21. Хэрэгжүүлэх гол арга зам
Олон салбарын түншлэл, хамтны ажиллагаа
* Хүн амын 70 гаруй хувийг эзэлдэг эмнэлэгт ханддаггүй хүн амд хүрч аж:иллан жрүүл мэндийн эрсдлээс хамгалаах
* архи, тамхины эрэлт хэрэгцээг бууруулах, нийлүүлэлтийг багасгах
* хүн ам идвэхтэй хөдлөгөөнөөр хичээллэх, аялах орчин бүрдүүлэх
* Хоол хүнсний эрүүл, аюулгүй байдлыг сайжруулах
* Эрүүл мэндээ хянадаг, баялаг бүтээж байгаа байгаа, хүн амыг Эрүүл мэндийн даатгалын сангаас хүртэх боломжийг
бий болгох
* архи, тамхины татвар нэмэх
Орон нутгийн өөрсдийн нотолгоонд суурилсан хариу арга хэмжээ авах
чадамжийг дэмжих
* Өөрсдийн орон нутгийн ХБӨ-ний эрсдэлт хүчин зүйлийн тархалтыг тогтоох
* Эрүүл мэндийг дэмжигч байгууллагагыг дэмжих
* Байгууллага бүр цусны даралтын багажтай болгох
* Хүн бүр, байгууллага бүрийг эрүүл мэндийн хяналтын зарттай болгох
мжээ авах
Эрүүл мэндийн салбарын хариу арга хэмжээний бэлэн байдлыг бэхжүүлэх
* ХБө-нийг бурдуулах эрх зүйн орчныг бүрдүүлэх ажлыг удирдан зохион байгуулах
* Бүх шатны эрүүл мэндийн байгууллагын хариу арга хэмжээ авах бэлэн байдлыг сайжруулах
* Тандалт судалгааг тогтмол явуулах, бусад байгууллага, иргэд, салбарыг мэдээллээр хангах
* Эрт үеийн оношлогоо, эмчилгээ, бүртгэл хяналтыг зохион байгуулах
* Мэргэжил арга зүйн зөвлөгөө өгөх
-Эрүүл мэндийг
дэмжих сан, -
Архидан
согтуурахтай
тэмцэх сан
-ШУТсан
-- ЭМДСан
-Эрүүл
мэндийн
даатгалын сан
-Орон нутгийн
төсөв
-Байгууллагын
төсөв
Улс, орон
нутгийн төсөв

22. Анхаарал хандуулсанд баярлалаа.
Амжилт хүсье.
 Сэтгэлтэй, тасралтгүй, шинжлэх ухаанч, хүчтэй манлайлагч
байхын тулд:
 Багаар ажилла, сайн хамтрагч бай
 Зөв зүйлийг зөв цагт хий
 Аливаa зүйлийг хийж эхэлбэл төгс хий

23. Тамхины хэрэглээ, эрэгтэй,30–59 нас,
Финланд
60
50
40
30
20
10
х
у
у
л
ь
ь
х
у
у
л
ь
ь
х
у
у
л
ь
ь
1972 1977 1982 1987 1992 1997 2002 2007
North Karelia
Kuopio province
Southwest Finland
Helsinki area
Oulu province
Lapland province
23
%
North Karelia project evaluation and FINMONICA and the National FINRISK Studies 1972 - 2007

24. extension of the Project nationally
- 82 %
24
Age-adjusted mortality rates of coronary heart
disease in North Karelia
and the whole of
700
Finland among
males aged
600
35-64 years
500
from 1969
to 2002
400
300
Mortality per
200
100 000
population 100
start of the North Karelia Project
North Karelia
All Finland
- 75%
Year 69 72 75 78 81 84 87 90 93 96 99 2002

25. 25
0
-10
-20
-30
-40
-50
-60
-70
-80
-90
1972 1977 1982 1987 1992 1997 2002 2007
Year
%
Observed
All risk factors
Cholesterol
Diastolic BP
Smoking
Observed and Predicted Decline
in CHD mortality
35-64 year old men

26. Age adjusted mortality rate of lung cancer in North Karelia and in all
Finland in male population aged 35-64 years in 1969-1995
26

27. MORTALITY CHANGES IN NORTH KARELIA
from 1969–71 to 2006 (Men 35–64 Years, Age
27
Adjusted)
Rate (per 100.000) Change
from 1969–71 2006 1969–71 to
2006
All causes 1509 572 - 62%
All cardiovascular 855 182 - 79%
Coronary heart disease 672 103 -
85%
All cancers 271 96 - 65%
Lung cancers 147 30 06/12/2014 Pekka Puska, Director General - 80% 27

28. Changes in perceived health
(self-reported very good/good)
70
60
50
40
30
1972 1977 1982 1987 1992 1997 2002
Year
%
North Karelia
Kuopio province
Southwest Finland
Helsinki area
28

29. Life expectancy at birth in Finland in 1941–2004
29
Source: Statistics Finland. Koskinen
S, Aromaa A, Huttunen J, Teperi J.
Health in Finland. Helsinki 2006.
www.ktl.fi/hif

30. 30
FOR SUCCESSFUL
PREVENTION
Strong leadership combined with
Good partnership
Do the right things
Do enough
06/12/2014 30

31. 31
STRONGER SUPPORT FOR
IMPLEMENTATION
Stronger public health
infrastructures
Stronger health
surveillance/monitoring
Innovative financial support
mechanisms
06/12/2014 31

32. 32
CIVIL SOCIETY
The role of civil society is
increasing in most countries
NGO’s: mobilize people, serve
people, watchdogs, etc.
Push for childhood obesity to
public / political agenda
06/12/2014 32

33. 33
PRIVATE SECTOR
 Food, eating, physical activity
 Commercial issues are of increasing impact to
public health
 Health is increasingly important business
argument
 Product development, marketing
 Social responsibility? Regulation? Market push?
06/12/2014 33

34. 34
HEALTH MONITORING
Power of monitoring
Feed back to people and decision
makers
Need to emphasize risk factors,
lifestyles, determinants
06/12/2014 34

35. Use of butter for cooking
35
80
70
60
50
40
30
20
10
0
1972 1977 1982 1987 1992 1997 2002
Year
North Karelia
Kuopio province
Southwest Finland
Helsinki area
Oulu province
Lapland province
%

36. 36
THE MAIN CHALLENGE IS NOT
WHAT TO DO, BUT HOW
TO DO!
06/12/2014 36

37. 37
FOR SUCCESSFUL
PREVENTION
Strong leadership combined with
Good partnership
Do the right things
Do enough
06/12/2014 37

38. 38
STRONGER SUPPORT FOR
IMPLEMENTATION
Stronger public health
infrastructures
Stronger health
surveillance/monitoring
Innovative financial support
mechanisms
06/12/2014 38

39. 39
CIVIL SOCIETY
The role of civil society is
increasing in most countries
NGO’s: mobilize people, serve
people, watchdogs, etc.
Push for childhood obesity to
public / political agenda
06/12/2014 39

40. 40
PRIVATE SECTOR
 Food, eating, physical activity
 Commercial issues are of increasing impact to
public health
 Health is increasingly important business
argument
 Product development, marketing
 Social responsibility? Regulation? Market push?
06/12/2014 40

41. 41
HEALTH MONITORING
Power of monitoring
Feed back to people and decision
makers
Need to emphasize risk factors,
lifestyles, determinants
06/12/2014 41

42. 42
Partnerships are
important, but
Governments have a
basic responsibility for
public health!
06/12/2014 42

43. Эрүүл мэндийн төлөөх нэг зорилготой байвал эрүүл
мэндийг бүрдүүлж чадна.

44. “Эрүүл байх нь иргэн таны гарт байна”
Амьдралын зөв, эрүүл хэв маягийн алмхууд:
– Зөв хооллох (эрүүл мэндэд хэрэгтэйг сонгох, зөв ашиглах, улирлын
байдалд тохируулах, хоолны бүтцийг анхаарах),
– Зохистой хооллолт(өөх тос, элсэн чихэр, давс бага хэрэглэх, жимс,
хүнсний ногооний хэрэглээг нэмэгдүүлэх)
– Хөдөлгөөн – өдөрт 10000 алхах, 20-30 минут ямар нэгэн дасгал
хөдөлгөөн хийх
– Эерэг хандлага, стреес менежмент, хүний болон амьдралын сайн
сайханыг олж харах, хэрэгжүүлэх
– Хорт зуршил болох зүйлээс татгалзах (архи, тамхи, хар тамхи)
– Буруу зуршил (цүнх буруу барих, буруу явах, суух, компьютер,
покер тоглох, кофе)
– Эрүүл мэндийн үзлэгт хамрагд
– Эм, эмч, эмнэлгийг хэт шүтэхээс татгалзах
– Эрүүл мэндийн эрт илрүүлэг, үзлэгт хамрагдаж өөрийн эрүүл
мэндийнг хянах, өвчнийг эрт үед нь илрүүлж төгс эмчлүүлэх,

45. “Эрүүл байх нь иргэн таны гарт байна”
Эрүүл, зөв амьдралын хэв маягийг алмхууд:
• “Гурван цагааны хор”- оос татгалзах гэж ардын үг байна.
– хоолны давсаа багасгах(давс, тос ихтэй шарсан төмс, майонез, даршилсан давсалсан
бүтээгдэхүүн,пицца) аль болох цамц давс ашиглах
– Элсэн чихрийн хэрэглээг багасгах, бор элсэн чихэр, зөгийн бал хэрэглэх
– өөхний хэрэглээг багасгах, ургамлын гаралтай өөх тос хэрэглэх
• “Айргаа ууж архиа багасгая” Далай лам зөвлөсөн.
• Өглөө бүр буцалсан, хөргөсөн ус уух (зөгийн бал, мөнгөн аяганд ус хийж хонуулах)
• Цусны даралт хэмжигч болон биеийн жинг гэртээ байлган тогтмол
• Бие бялдрын хөгжлийн түвшингээ хянах
• Гурил, гурилан бүтээгдэхүүнээ зөв хадгалах, хүнсний дэлгүүрт байгаа бүтээгдэхүүнийг
сонгохдоо үйлдвэрлэсэн хугацаа, хөгц байгаа эсэхийг харж авах, шаардлага
• Ил задгай газраас хүнсний бүтээгдэхүүн авахгүй байх
• Шивээс, гоо сайханы хатгалттай үйлчилгээ хийлгэхэд нэг удаагийн зүү, тариур хэрэглэж байгааг
хянах, шаардах
• Бэлгийн олон хавьтагчтай байхаас татгалзах, хосууд бие биендээ үнэнч байх, тохиолдлын
бэлгийн хавьтагчтай бэлгэвчтэй харьцах
• Гараа зөв, тогтмол угаах, угаадас, хогоо замбараагүй хаяж орчноо бохирдуулахгүй байх нь
халдварт өвчний 70 хувиас сэргийлж чадна.
• Хөхөө өөрөө шалгаж сурах

46. Иргэний оролцоо- эрүүл мэндээ хянах боломж
• Үнэгүй шинжилгээ, зөвлөгөө
• Бүх аймгийн НЭ, дүүргийн ЭМТ, ХӨСҮТ, Госпитал эмнэлэгт
сүрьеэгийн мантуугийн сорил хийлгэх, ДОХ, тэмбүүгийн сайн
дурын зөвлөгөө шинжилгээ үнэгүйгээр хийлгэх
– Сар бүр 55 000 төгрөгний шинжилгээг Эрүүл мэндийн
даатгалын дэвтрээр хийлгэх:
– хэвлийн эхо
– цусны шинжилгээ (Алат, Асат, сахар, триглицерид,
липотротеид, холестерин, креатинин)
– шээсний ерөнхий шинжилгээ
– умайн хүзүүний шинжилгээ
– нүдний даралт хэмжих, уг харуулах
• Өрх, сумын эрүүл мэндийн төвөөс иргэдэд чиглэсэн МСС-г
эрчимжүүлнэ./Эрүүл мэндийн довтолгоо/

47. Иргэний оролцоо- эрүүл мэндээ хянах
боломж
• Өвчнийг эрт үед нь илрүүлж эмчлүүлэх, зөвлөмж авах:
– 12 настай хүүхэд
– бүрийн шүдийг шалгаж, бүрэн эмчлүүлэх
– 12-18 нас - зөв суух, зөв явж сургах, бие бялдрын хөгжил, нийгмийн харилцааг ойлгоход
анхаарах
– 20-30 нас:
– хеликобактери тодорхойлж, эмчлүүлэх
– В вирусын эсрэг дархлаажилтад хамрагдах
– 30-40 нас:
– В,С вирусын халдварыг илрүүлэх шинжилгээ хийлгэх
– умайн хүзүүний эд, эсийн шинжилгээг 3 жил тутамд өгөх
– Цусны даралт хэмжих,
– цусан дахь сахар тодорхойлох
– Цусанд элэгний үйл ажиллагааг үзүүлэх
– Эход харуулах цусанд хавдрын маркер үзүүлэх (жил бүр)
– 40-өөс дээш нас:
– Цусанд элэгний үйл ажиллагааг үзүүлэх
– элэгний эхо, цусанд хавдрын маркер үзүүлэх (жил бүр)
– умайн хүзүүний эд, эсийн шинжилгээг 3 жил тутамд өгөх
– хөхний зураг авахуулах
– Улаан хоолой, ходоод дурандуулах
– 50-аас дээш насанд:
– Бүдүүн, шулуун гэдэсний дуранд харуулах
– Хөхний маммограмм
– Өтгөнд цус илрүүлэх
– Цусанд С вирусын идэвхжлийг үзүүлэх

48. 53
48
48
06/12/2014
Баярлалаа