Η ανάπτυξη προγραμμάτων που βασίζονται στο συνδυασμό συμβατικής εκπαίδευσης και ηλεκτρονικής μάθησης αποτελεί μια προσέγγιση που εφαρμόζεται όλο και περισσότερο στο πεδίο της αρχικής και συνεχιζόμενης εκπαίδευσης εκπαιδευτικών. Η παρούσα εργασία αναφέρεται στη διερεύνηση της αποτελεσματικότητας ενός προγράμματος μικτής μάθησης για την πρακτική εκπαίδευση εκπαιδευτικών Πληροφορικής σε θέματα χρήσης και τεχνικής υποστήριξης των σχολικών εργαστηρίων Πληροφορικής και εφαρμογών Η/Υ. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, οι εκπαιδευτικοί που παρακολούθησαν το πρόγραμμα εξέφρασαν θετικές απόψεις για το μοντέλο της μικτής μάθησης που εφαρμόστηκε και κατέθεσαν προτάσεις οι οποίες θα μπορούσαν να συμβάλλουν στη βελτίωση των προγραμμάτων συνεχιζόμενης εκπαίδευσης εκπαιδευτικών Πληροφορικής.

1. 5ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΣΤΗ ΣΥΡΟ- ΤΠΕ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ 1
Απόψεις Εκπαιδευτικών για τo Πρόγραμμα της Πρακτικής
Εκπαίδευσης Εκπαιδευτικών Πληροφορικής
Χ. Τζιωρτζιώτη1, Χ. Μουζάκης2
1
Ε.Υ.Ε. Εκπαιδευτικών Δράσεων, ΥΠΕΠΘ
2
Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, ΕΚΠΑ
ctziortzioti@ypepth.gr hmouzak@primedu.uoa.gr,
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Η ανάπτυξη προγραμμάτων που βασίζονται στο συνδυασμό συμβατικής
εκπαίδευσης και ηλεκτρονικής μάθησης αποτελεί μια προσέγγιση που εφαρμόζεται
όλο και περισσότερο στο πεδίο της αρχικής και συνεχιζόμενης εκπαίδευσης
εκπαιδευτικών. Η παρούσα εργασία αναφέρεται στη διερεύνηση της
αποτελεσματικότητας ενός προγράμματος μικτής μάθησης για την πρακτική
εκπαίδευση εκπαιδευτικών Πληροφορικής σε θέματα χρήσης και τεχνικής
υποστήριξης των σχολικών εργαστηρίων Πληροφορικής και εφαρμογών Η/Υ.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, οι εκπαιδευτικοί που παρακολούθησαν
το πρόγραμμα εξέφρασαν θετικές απόψεις για το μοντέλο της μικτής μάθησης που
εφαρμόστηκε και κατέθεσαν προτάσεις οι οποίες θα μπορούσαν να συμβάλλουν
στη βελτίωση των προγραμμάτων συνεχιζόμενης εκπαίδευσης εκπαιδευτικών
Πληροφορικής.
ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: Εκπαίδευση εκπαιδευτικών Πληροφορικής, μικτή μάθηση,
πρακτική εξάσκηση, τηλεκπαίδευση, αποτελεσματικότητα
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η ανάπτυξη προγραμμάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης που βασίζονται στο
συνδυασμό εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων που διεξάγονται στις αίθουσες
διδασκαλίας, τους χώρους των σεμιναρίων ή τα σχολικά εργαστήρια και συγχρόνων
ή ασύγχρονων δραστηριοτήτων που προσφέρονται από απόσταση με την
υποστήριξη σύγχρονης τεχνολογίας, αποτελεί μια τάση που κερδίζει συνεχώς
έδαφος τα τελευταία χρόνια. Στη σχετική βιβλιογραφία (Graham, 2006, Rovai &
Jordan 2004) τα προγράμματα αυτά περιγράφονται με τον όρο μικτή μάθηση
(Blended Learning) και στο πεδίο της επιμόρφωσης εκπαιδευτικών περιλαμβάνουν
τις μεθόδους και τις πρακτικές που μπορούν να υλοποιηθούν με το συνδυασμό της
‘πρόσωπο με πρόσωπο’ διδασκαλίας και της ηλεκτρονικής μάθησης με στόχο τη
βελτίωση των γνώσεων και των ικανοτήτων των εκπαιδευτικών καθώς και την
απόκτηση επιπλέον επαγγελματικών προσόντων (Hellmig, 2008, Borko, 2004).
Η σύγχρονη βιβλιογραφία περιλαμβάνει σημαντικό αριθμό περιπτώσεων
εφαρμογής και αξιολόγησης προγραμμάτων μικτής μάθησης για την επιμόρφωση
των εκπαιδευτικών όλων των ειδικοτήτων (Makey, 2008, Hadjerrouit , 2008,
Wideman, Owston & Sinitskaya, 2007). Τα συμπεράσματα των αξιολογήσεων
αυτών δείχνουν ότι η μικτή μάθηση αποτελεί μια προσέγγιση η οποία μπορεί
υποστηρίξει τη συνεχιζόμενη και ενδοσχολική επιμόρφωση των εκπαιδευτικών με
ευέλικτο και αξιόπιστο τρόπο, καλύπτοντας αφενός τις νέες ανάγκες που δημιουργεί
www.e-diktyo.eu www.epyna.gr

2. 5ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΣΤΗ ΣΥΡΟ- ΤΠΕ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ 2
το δυναμικά εξελισσόμενο εκπαιδευτικό περιβάλλον και αφετέρου τις προσωπικές
ανάγκες των εκπαιδευτικών (Sinclair & Owston, 2006, Holmes, Polhemus &
Jennings, 2005). Ταυτόχρονα, οι αξιολογήσεις αυτές επισημαίνουν την ανάγκη για
τη βαθύτερη διερεύνηση και την ανάδειξη των παραγόντων που επηρεάζουν την
αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων μικτής μάθησης με στόχο τη βελτίωση του
επιπέδου της επιμόρφωσης και τη βέλτιστη εκμετάλλευση των πλεονεκτημάτων της
ηλεκτρονικής μάθησης και της ‘πρόσωπο με πρόσωπο’ διδασκαλίας (Hadjerrouit ,
2008, Curtis & Swenson, 2003).
Η παρούσα εργασία αναφέρεται στην αξιολόγηση ενός προγράμματος μικτής
μάθησης για την πρακτική εκπαίδευση εκπαιδευτικών Πληροφορικής σε θέματα
χρήσης και τεχνικής υποστήριξης των σχολικών εργαστηρίων Πληροφορικής και
εφαρμογών Η/Υ (Σ.Ε.Π.Ε.Η.Υ). Το πρόγραμμα είχε ως τίτλο «Πρακτική
Εκπαίδευση Εκπαιδευτικών Πληροφορικής», εντασσόταν στο Επιχειρησιακό
Πρόγραμμα «Κοινωνία της Πληροφορίας» και προκηρύχθηκε μέσα από διεθνή
ανοικτό διαγωνισμό από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων. Η
πρακτική εκπαίδευση υλοποιήθηκε κατά το έτος 2008 από το Ερευνητικό
Ακαδημαϊκό Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών (Ε.Α.-Ι.Τ.Υ.) σε συνεργασία με
το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο
Θεσσαλονίκης, το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, το ΤΕΙ Θεσσαλονίκης, το
Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, το ΤΕΙ Λάρισας, το Εθνικό και Καποδιστριακό
Πανεπιστήμιο Αθηνών, το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, το ΤΕΙ Αθήνας, το
Πανεπιστήμιο Αιγαίου και το Πανεπιστήμιο Κρήτης.
Σκοπός της παρούσας εργασίας ήταν να διερευνήσει τις προσωπικές απόψεις
των εκπαιδευτικών ως προς την αποτελεσματικότητα της εκπαιδευτικής διαδικασίας
όπως αυτή υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος της πρακτικής εκπαίδευσης
εκπαιδευτικών Πληροφορικής. Ποιο συγκεκριμένα, η παρούσα εργασία επιχείρησε
να δώσει απαντήσεις στα εξής ερωτήματα:
1. Σε ποιο βαθμό θεματικές ενότητες που παρουσιάστηκαν κάλυψαν τις
γνωστικές ανάγκες των εκπαιδευτικών της Πληροφορικής;
2. Πως εκτίμησαν οι εκπαιδευτικοί την επικοινωνία και τη συνεργασία που
είχαν με τους εκπαιδευτές τους;
3. Ποιες ήταν οι απόψεις των εκπαιδευτικών για τις υπηρεσίες
τηλεκπαίδευσης που χρησιμοποιήθηκαν;
ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
Το πρόγραμμα «Πρακτική Εκπαίδευση Εκπαιδευτικών Πληροφορικής»
απευθυνόταν σε 3.200 υπευθύνους των σχολικών εργαστηρίων Πληροφορικής &
εφαρμογών Η/Υ (Σ.Ε.Π.Ε.Η.Υ) καθώς και σε στελέχη των κέντρων Πληροφορικής
και Νέων Τεχνολογιών (ΚΕ.ΠΛΗ.ΝΕ.Τ). Σκοπός του προγράμματος εκπαίδευσης
ήταν να παράσχει νέες ή συμπληρωματικές γνώσεις στους υπευθύνους Σ.Ε.Π.Ε.Η.Υ
προκειμένου να εκτελούν με επιτυχία βασικές εργασίες καθημερινής διαχείρισης και
συντήρησης του εργαστηρίου. Επιπλέον, σε ότι αφορά στα στελέχη των
ΚΕ.ΠΛΗ.ΝΕ.Τ., το έργο αποσκοπούσε στο να τα ενισχύσει να προσφέρουν τεχνική
υποστήριξη στο σύνολο των σχολικών μονάδων της περιοχής τους μέσα από την
άμεση υποστήριξη των υπεύθυνων των εργαστηρίων.
Το μοντέλο μικτής μάθησης που εφαρμόστηκε περιλάμβανε τρεις μορφές
εκπαίδευσης, οι οποίες ήταν: (α) εκπαιδευτική συνάντηση, (β) επιτόπια εκπαίδευση
www.e-diktyo.eu www.epyna.gr

3. 5ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΣΤΗ ΣΥΡΟ- ΤΠΕ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ 3
και (γ) σύγχρονη τηλεκπαίδευση. Στο Σχήμα 1 παρουσιάζονται η διάρθρωση του
προγράμματος εκπαίδευσης, η διάρκεια των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων και η
θεματολογία σε κάθε μία από τις προαναφερόμενες μορφές εκπαίδευσης.
Εκπαιδευτική Συνάντηση (Διάρκεια 7 ώρες)
Είχε τη μορφή ημερίδας-σεμιναρίου με εισηγήσεις ειδικευμένων επιστημόνων
στις ακόλουθες θεματικές: Αρχιτεκτονική Σ.Ε.Π.Ε.Η.Υ., Υπηρεσίες
Πανελληνίου Σχολικού Δικτύου (Π.Δ.Σ.) και διαδικασία υποστήριξης τους
Επιτόπια εκπαίδευση (Διάρκεια 4 ώρες)
Πραγματοποιήθηκε από εκπαιδευτές στο εργαστήριο των σχολικών μονάδων με
θέμα τη χρήση και την αξιοποίηση των τοπικών υπηρεσιών του Σ.Ε.Π.Ε.Η.Υ. και
του Π.Σ.Δ., ανίχνευση προβλημάτων και διαδικασίες επίλυσης τους,
πραγματοποίηση βασικών-συστηματικών εργασιών υποστήριξης του ΣΕΠΕΗΥ
Τηλεκπαίδευση (Διάρκεια 4 ώρες)
Ως θέματα είχε την χρήση εφαρμογών και την αντιμετώπιση προβλημάτων του
ΣΕΠΕΗΥ και του ΠΔΣ. Χρησιμοποιήθηκαν οι πλατφόρμες E-VO, E-teaching και
Click to Meet.Oι εκπαιδευόμενοι συνδέονταν στο Διαδίκτυο σε προκαθορισμένη
ώρα, άκουγαν τον εισηγητή τους σε πραγματικό χρόνο, παρακολουθούσαν
επίδειξη εκπαιδευτικού υλικού, λάμβαναν καθοδήγηση καθώς επίσης είχαν τη
δυνατότητα να υποβάλουν γραπτά ή προφορικά ερωτήματα προς τον εκπαιδευτή
Σχήμα 1: Η διάρθρωση και το περιεχόμενο του προγράμματος της πρακτικής εκπαίδευσης
εκπαιδευτικών Πληροφορικής
Κατά την υλοποίηση του προγράμματος πραγματοποιήθηκαν συνολικά 86
εκπαιδευτικές συναντήσεις - ημερίδες στις πόλεις της έδρας κάθε Γραφείου
Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης της χώρας, 3.005 επιτόπιες εκπαιδεύσεις σε σχολικά
εργαστήρια σε όλη τη χώρα καθώς και 324 τηλεκπαιδεύσεις στις οποίες
καταγράφηκε 4.848 συμμετοχές εκπαιδευόμενων. Οι εκπαιδευτικοί είχαν
πρόσβαση, μέσω του Διαδικτύου, σε εκπαιδευτικό υλικό ψηφιακής μορφής το οποίο
περιλάμβανε εγχειρίδια και διαφάνειες από τις παρουσιάσεις των ημερίδων καθώς
και συμπληρωματικό υλικό (παρουσιάσεις power point, manuals, διευθύνσεις με
πηγές στο Διαδίκτυο και σημειώσεις σε αρχεία μορφής .doc και .pdf) από τις
ενότητες που παρουσιάστηκαν μέσω της τηλεκπαίδευσης. Σε όλη τη διάρκεια του
προγράμματος λειτούργησε υπηρεσία υποστήριξης Helpdesk για το σύνολο των
τεχνικών προβλημάτων που απασχόλησαν τους υπεύθυνους των σχολικών
εργαστηρίων.
Η ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ
Το δείγμα
Το δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν 1.270 εκπαιδευτικοί από τους 3.200 που
παρακολούθησαν το πρόγραμμα. Πιο συγκεκριμένα στην έρευνα συμμετείχαν 562
άνδρες (60,0%) και 508 γυναίκες (40,0%). Σε ότι αφορά στην ηλικία, 173
εκπαιδευτικοί ήταν κάτω των 30 ετών (13,6%), 639 ήταν μεταξύ 31 και 40 ετών
(50,3%), 400 ήταν μεταξύ 41 και 50 ετών (31,5) και 58 εκπαιδευτικοί ήταν άνω των
50 ετών (4,6%). Οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί είχαν εμπειρία στην υποστήριξη
www.e-diktyo.eu www.epyna.gr

4. 5ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΣΤΗ ΣΥΡΟ- ΤΠΕ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ 4
Σ.Ε.Π.Ε.Η.Υ. για περισσότερο από 4 χρόνια (732 ή 57,6%), ενώ 387 (30,5%) είχαν
2 ή 3 χρόνια εμπειρίας και 151 (11,9%) είχαν εμπειρία μικρότερη από 1 χρόνο.
Κριτήρια αξιολόγησης
Σύμφωνα με την παιδαγωγική έρευνα (Ματσαγγούρας 1998, Fraser 1998) οι
προσωπικές κρίσεις των εκπαιδευτικών έχουν άμεση σχέση με το βαθμό
εκπλήρωσης των προσδοκιών που έχουν δημιουργηθεί και των στόχων που έχουν
επιτευχθεί από το εκπαιδευτικό πρόγραμμα και συνεπώς σχετίζονται άμεσα με την
αποτελεσματικότητα της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Οι άξονες που επελέγησαν για
την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της εκπαιδευτικής διαδικασίας όπως
αυτή υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος της πρακτικής εκπαίδευσης των
εκπαιδευτικών Πληροφορικής βασίστηκαν στην κατηγοριοποίηση του Moss (1974)
και αναφέρονται: (α) στο βαθμό στον οποίο καλύφθηκαν οι προσδοκίες των
εκπαιδευτικών από τις γνώσεις που αποκόμισαν από την παρακολούθηση του
προγράμματος, (β) στη συμμετοχή των εκπαιδευόμενων στην επιμορφωτική
διαδικασία, στην υποστήριξη που είχαν από τους εκπαιδευτές και την επικοινωνία –
αλληλεπίδραση που είχαν μαζί τους, και (γ) στην αξιοπιστία των τεχνολογικών
μέσων.
Ερωτηματολόγιο
Για την καταγραφή των προσωπικών εκτιμήσεων των εκπαιδευτικών
διαμορφώθηκε ένα ερωτηματολόγιο, το οποίο δόθηκε προς συμπλήρωση στους
εκπαιδευτικούς, με τη μορφή φόρμας στον Παγκόσμιο Ιστό, μετά την ολοκλήρωση
του εκπαιδευτικού προγράμματος. Το ερωτηματολόγιο αποτελείτο από τρία μέρη.
Το πρώτο μέρος αποσκοπούσε στη καταγραφή προσωπικών στοιχείων των
εκπαιδευτικών όπως ήταν το φύλο, η ηλικία, το επίπεδο σπουδών και η
προϋπηρεσία σε Σ.Ε.Π.Ε.Η.Υ. Το δεύτερο μέρος αποτελείτο συνολικά από 46
προτάσεις/δηλώσεις που αποσκοπούσαν στην καταγραφή των απόψεων των
εκπαιδευτικών. Οι προτάσεις/δηλώσεις είχαν τη μορφή 5βάθμης κλίμακας από το
σημείο 1 για την απόλυτη διαφωνία μέχρι το σημείο 5 για την απόλυτη συμφωνία.
Συνολικά, χρησιμοποιήθηκαν 46 δηλώσεις/προτάσεις οι οποίες βασίστηκαν σε
σταθμισμένα εργαλεία αξιολόγησης που έχουν χρησιμοποιηθεί για την αξιολόγηση
προγραμμάτων επιμόρφωσης (Kirkpatrick, 1998) και τηλεκπαίδευσης (Binner,
1993) καθώς επίσης και την αξιολόγηση του ψυχοκοινωνικού κλίματος σε
Διαδικτυακά περιβάλλοντα μάθησης (Walker, 2002). Δέκα από τις 46
προτάσεις/δηλώσεις είχαν αρνητική διατύπωση και οι οποίες κατά την επεξεργασία
των δεδομένων αντιστράφηκαν προκειμένου να υπάρχει συνάφεια με τα άλλα
δεδομένα. Τέλος, το τρίτο μέρος του ερωτηματολογίου περιλάμβανε 2 ανοικτές
ερωτήσεις, στις οποίες οι εκπαιδευτικοί καλούνταν να διατυπώσουν τις εντυπώσεις
από την παρακολούθηση του εκπαιδευτικού προγράμματος και να καταθέσουν τις
προσωπικές τους προτάσεις για τη βελτίωση του εκπαιδευτικού προγράμματος.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
Στο πλαίσιο της παρούσας έρευνας επελέγησαν και αναλύθηκαν τα δεδομένα
από τις απαντήσεις των εκπαιδευτικών στις προτάσεις/δηλώσεις του
ερωτηματολογίου οι οποίες αντιστοιχούσαν στις ακόλουθες πτυχές της
εκπαιδευτικής διαδικασίας, σύμφωνα με το θεωρητικό πλαίσιο της έρευνας: (α)
κάλυψη γνωστικών αναγκών, (β) συμμετοχή και αλληλεπίδραση, και (γ)
www.e-diktyo.eu www.epyna.gr

5. 5ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΣΤΗ ΣΥΡΟ- ΤΠΕ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ 5
χαρακτηριστικά της τεχνολογίας. Τα δεδομένα που προέκυψαν από τις
προτάσεις/δηλώσεις του ερωτηματολογίου υποβλήθηκαν σε περιγραφική
στατιστική ανάλυση, οργανώθηκαν σε πίνακες συχνοτήτων και παρουσιάζονται
σύμφωνα με τα ερευνητικά ερωτήματα. Επίσης, τα δεδομένα που προέκυψαν από
τις ανοικτές ερωτήσεις υποβλήθηκαν σε ανάλυση περιεχομένου κατά την οποία οι
απαντήσεις των εκπαιδευτικών αναλύθηκαν και δημιουργήθηκαν κατηγορίες με τις
πιο συχνές απαντήσεις.
Σε ότι αφορά στο βαθμό στον οποίο οι θεματικές ενότητες κάλυψαν τις ανάγκες
των εκπαιδευτικών που παρακολούθησαν το πρόγραμμα εκπαίδευσης, τα
αποτελέσματα της περιγραφικής στατιστικής ανάλυσης παρουσιάζονται στον
Πίνακα 1.
Διαφωνώ Ουδέτερη Συμφωνώ
Προτάσεις/Δηλώσεις Απόλυτα
Διαφωνώ
Άποψη
Συμφωνώ
Πολύ
Η ενημέρωση για το πρόγραμμα
11 82 451 635 92
εκπαίδευσης που έγινε στην εκπαιδευτική
0,9% 6,5% 35,5% 50,0% 7,2%
συνάντηση ήταν ουσιαστική
Κατά την εκπαιδευτική συνάντηση, η
23 97 442 613 96
παρουσίαση της αρχιτεκτονικής του
1,8% 7,6% 34,8% 48,3% 7,6%
ΣΕΠΕΗΥ ήταν πλήρης
Κατά την εκπαιδευτική συνάντηση, η
9 51 264 759 188
παρουσίαση των υπηρεσιών του ΠΣΔ
0,7% 4,0% 20,8% 59,8% 14,8%
ήταν πλήρης
Κατά την εκπαιδευτική συνάντηση, η
29 94 457 598 93
παρουσίαση των διαδικασιών οργάνωσης
2,3% 7,4% 36,0% 47,1% 7,3%
τεχνικής στήριξης ήταν πλήρης
Τα θεματικά αντικείμενα που
46 150 488 503 84
παρουσιάστηκαν στην επιτόπια επίσκεψη
3,5% 11,8% 38,4% 39,6% 6,6%
κάλυψαν τις ανάγκες μου
Κατά την επιτόπια επίσκεψη έλυσα
18 162 548 344 199
επαρκώς όσες απορίες ή ζητήματα με
1,4% 12,8% 43,1% 27,1% 15,6%
απασχολούσαν
Στην τηλεκπαίδευση μου δόθηκαν
επαρκείς κατευθύνσεις για την επίλυση 21 189 585 312 163
προβληματικών καταστάσεων στο 1,7% 14,9% 46,1% 24,6% 12,8%
εργαστήριό μου
Η επίδειξη εκτέλεσης εφαρμογών με
58 138 372 545 157
βοήθησε πολύ κατά την παρακολούθηση
4,6% 10,9% 29,3% 42,9% 12,4%
της τηλεκπαίδευσης
Έμεινα ικανοποιημένος από την
100 147 389 468 166
διδακτική διαδικασία στο περιβάλλον της
7,9% 11,6% 30,6% 36,9% 13,1%
τηλεκπαίδευσης
Πίνακας 1: Απόλυτη και σχετική συχνότητα των απαντήσεων των εκπαιδευτικών στις
προτάσεις που αφορούν στη διάσταση της γνωστικής ανάπτυξης
Σύμφωνα με τον Πίνακα 1, το 57,2% των εκπαιδευτικών δήλωσε ότι η
ενημέρωση για το πρόγραμμα εκπαίδευσης που έγινε κατά την εκπαιδευτική
συνάντηση ήταν ουσιαστική, ενώ σε ότι αφορά στις θεματικές ενότητες που
παρουσιάστηκαν στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής συνάντησης, το 74,6% των
εκπαιδευτικών θεώρησε ότι οι υπηρεσίες του Π.Σ.Δ. παρουσιάστηκαν πλήρως, ενώ
μικρότερα ήταν τα αντίστοιχα ποσοστά για την πληρότητα κάλυψης της
αρχιτεκτονικής του Σ.Ε.Π.Ε.Η.Υ. (55,9%) και των διαδικασιών οργάνωσης και
τεχνικής στήριξης του Σ.Ε.Π.Ε.Η.Υ. και του Π.Σ.Δ. (54,4%). Σε ότι αφορά στην
επιτόπια εκπαίδευση, τα δεδομένα της έρευνας έδειξαν ότι η παρουσίαση της
www.e-diktyo.eu www.epyna.gr

6. 5ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΣΤΗ ΣΥΡΟ- ΤΠΕ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ 6
αξιοποίησης των τοπικών υπηρεσιών του Σ.Ε.Π.Ε.Η.Υ. και του Π.Σ.Δ. και η
πραγματοποίηση συστηματικών εργασιών υποστήριξής τους, κάλυψε τις ανάγκες
του 46,2% των εκπαιδευτικών. Ακόμη μικρότερο ήταν το ποσοστό των
εκπαιδευτικών (42,7%) που δήλωσε ότι στην επιτόπια εκπαίδευση έλυσε επαρκώς
όσες απορίες ή ζητήματα το απασχολούσε. Σε ότι αφορά στην τηλεκπαίδευση, το
55,3% των εκπαιδευτικών θεώρησε ότι η επίδειξη εκτέλεσης εφαρμογών βοήθησε
πολύ στην παρακολούθηση, ενώ μόλις το 37,4% των εκπαιδευτικών θεώρησε ότι
κατά τη διάρκεια της τηλεκπαίδευσης δόθηκαν επαρκείς κατευθύνσεις για την
επίλυση προβληματικών καταστάσεων που αντιμετώπιζαν στο εργαστήριό τους.
Οι εκπαιδευτικοί στην πρώτη ανοικτή ερώτηση του ερωτηματολογίου
διατύπωσαν τις εντυπώσεις τους για το πρόγραμμα εκπαίδευσης στο οποίο
συμμετείχαν. Τα στοιχεία που άφησαν θετική εντύπωση τους εκπαιδευτικούς ήταν:
(α) Οι διαφορετικές μορφές εκπαίδευσης που χρησιμοποιήθηκαν και ο συνδυασμός
των πλεονεκτημάτων της ‘πρόσωπο με πρόσωπο’ επικοινωνίας, της εκπαίδευσης
στο χώρο του σχολικού εργαστηρίου και της παρακολούθησης μαθημάτων μέσω
τηλεκπαίδευσης (655 απαντήσεις) και (β) η θεματολογία της εκπαίδευσης, η οποία
ήταν ενδιαφέρουσα ιδιαιτέρα σε ότι αφορά στην αντιμετώπιση προβλημάτων των
υπηρεσιών του σχολικού εργαστηρίου (155 απαντήσεις). Στοιχεία που δεν άφησαν
καλές εντυπώσεις στους εκπαιδευτικούς ήταν: (α) Η μικρή χρονική διάρκεια της
εκπαίδευσης (16 ώρες συνολικά) που δεν έδωσε τη δυνατότητα βαθύτερης
ανάλυσης των θεμάτων που παρουσιάστηκαν (121 απαντήσεις) και (β) το ότι δεν
υπήρξε εκ των προτέρων ενημέρωση για τις θεματικές ενότητες του προγράμματος
με συνέπεια οι εκπαιδευτικοί να μην είναι έτοιμοι να διατυπώσουν τις προσωπικές
τους απορίες κατά την εκπαιδευτική διαδικασία (45 απαντήσεις).
Σε ότι αφορά στις εκτιμήσεις των εκπαιδευτικών για την επικοινωνία και τη
συνεργασία που είχαν με τους εκπαιδευτές τους, τα αποτελέσματα της περιγραφικής
στατιστικής ανάλυσης παρουσιάζονται στον Πίνακα 2. Σύμφωνα με τα
αποτελέσματα αυτά, οι εκπαιδευτικοί διατύπωσαν θετικές εκτιμήσεις για τους
εκπαιδευτές και στις τρεις μορφές εκπαίδευσης μέσα από τις οποίες υλοποιήθηκε το
πρόγραμμα. Πιο συγκεκριμένα, το 78,0% των εκπαιδευτικών εμφανίστηκε
ικανοποιημένο από τη συνεργασία που είχε με τον εκπαιδευτή του κατά την
επιτόπια εκπαίδευση, ενώ ακόμη υψηλότερο ήταν το ποσοστό των εκπαιδευτικών
(83,2%) που θεώρησε ότι κατά την επιτόπια εκπαίδευση, ο εκπαιδευτής ήταν πολύ
καλά προετοιμασμένος. Επίσης, το 61,2% των εκπαιδευτικών συμφώνησε ή
συμφώνησε πολύ με το γεγονός ότι κατά την εκπαιδευτική συνάντηση – ημερίδα
είχε την ευκαιρία να διατυπώσει τις προσωπικές του ερωτήσεις και να πάρει άμεσα
απαντήσεις από τον εκπαιδευτή. Σε ότι αφορά στην τηλεκπαίδευση, στη μεγάλη
τους πλειοψηφία (88,8%) οι εκπαιδευτικοί θεώρησαν ότι οι εκπαιδευτές ήταν πολύ
καλά προετοιμασμένοι για τις ανάγκες των μαθημάτων στο περιβάλλον της
τηλεκπαίδευσης, ενώ το 68,1% συμφώνησε ή συμφώνησε πολύ με την άποψη «ο
εκπαιδευτής με ενθάρρυνε στο να διατυπώνω ερωτήματα και να συμμετέχω στο
μάθημα». Παρόλα αυτά, το 34,8% των εκπαιδευτικών δήλωσε ότι αξιοποίησε τη
δυνατότητα διατύπωσης γραπτών ερωτημάτων προς τον εκπαιδευτή του κατά τη
διάρκεια της τηλεκπαίδευσης, ενώ ακόμη μικρότερο ήταν το ποσοστό των
εκπαιδευτικών (22,4%) που απηύθυνε προφορικά ερωτήματα προς τον εκπαιδευτή.
Στις απαντήσεις στην πρώτη ανοικτή ερώτηση του ερωτηματολογίου, οι
περισσότεροι εκπαιδευτικοί διατύπωσαν θετικά σχόλια για τους εκπαιδευτές τα
οποία μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως εξής: (α) Οι εκπαιδευτές είχαν
www.e-diktyo.eu www.epyna.gr

7. 5ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΣΤΗ ΣΥΡΟ- ΤΠΕ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ 7
παιδαγωγική και τεχνική κατάρτιση και ήταν ενημερωμένοι για το αντικείμενο της
εκπαίδευσης (280 απαντήσεις), (β) ήταν προετοιμασμένοι και φιλικοί (205
απαντήσεις), (γ) ήταν επεξηγηματικοί στα θέματα που παρουσίαζαν (151
απαντήσεις), (δ) ήταν πρόθυμοι να μας ακούσουν (144 απαντήσεις), (δ) ήταν
συνεργάσιμοι και παρείχαν υποστήριξη (136 απαντήσεις). Ένα στοιχείο που δεν
ικανοποίησε τους εκπαιδευτικούς ήταν το γεγονός ότι πολλοί εκπαιδευτικοί δεν
πρόλαβαν να διατυπώσουν τα ερωτήματά τους ή να πάρουν απαντήσεις, χωρίς όμως
αυτό να αποτελεί ευθύνη των εκπαιδευτών, αλλά της περιορισμένης χρονικής
διάρκειας της επιμόρφωσης και των χρονικών καθυστερήσεων λόγω τεχνικών
προβλημάτων (43 απαντήσεις). Λίγες ήταν οι περιπτώσεις όπου οι εκπαιδευτικοί
θεώρησαν ότι οι εκπαιδευτές δεν ήταν καλά προετοιμασμένοι (16 απαντήσεις) ή ότι
δεν διέθεταν την απαιτούμενη εμπειρία, ειδικά σε θέματα διαχείρισης του
μαθήματος στο περιβάλλον της τηλεκπαίδευσης (11 απαντήσεις).
Διαφωνώ Ουδέτερη Συμφωνώ
Προτάσεις/Δηλώσεις Απόλυτα
Διαφωνώ
Άποψη
Συμφωνώ
Πολύ
Στην εκπαιδευτική συνάντηση είχα την
33 136 325 578 199
ευκαιρία να διατυπώσω προσωπικές
2,6% 10,7% 25,6% 45,5% 15,7%
μου απορίες και να πάρω απαντήσεις
Στην επιτόπια εκπαίδευση ο
22 36 156 704 353
εκπαιδευτής ήταν καλά
1,7% 2,8% 12,3% 55,4% 27,8%
προετοιμασμένος
Έμεινα ικανοποιημένος από τη
συνεργασία μου με τον εκπαιδευτή 28 44 209 645 345
καθόλη τη διάρκεια της επιτόπιας 2,1% 3,5% 16,5% 50,8% 27,2%
εκπαίδευσης
Ο εκπαιδευτής ήταν καλά
προετοιμασμένος για τις ανάγκες της 13 14 115 713 415
τηλεκπαίδευσης 1,0 1,1 9,1 56,1 32,7
Με ενθάρρυνε στο να διατυπώνω
ερωτήματα και να συμμετέχω στο 37 60 309 609 255
μάθημα 2,9 4,7 24,3 48,0 20,1
Κατά τη διάρκεια της τηλεκπαίδευσης
απηύθυνα προφορικά ερωτήματα προς 371 293 321 233 52
τον εκπαιδευτή με τη χρήση του 29,2 23,1 25,3 18,3 4,1
μικροφώνου
Στην τηλεκπαίδευση αξιοποίησα τη
233 289 306 357 85
δυνατότητα διατύπωσης γραπτών
18,3 22,8 24,1 28,1 6,7
ερωτημάτων προς τον εκπαιδευτή
Έμεινα ικανοποιημένος από την
21 33 248 652 316
‘παρουσία’ του εκπαιδευτή κατά τη
1,7 2,6 19,5 51,3 24,9
διάρκεια της τηλεκπαίδευσης
Πίνακας 2: Απόλυτη και σχετική συχνότητα των απαντήσεων των εκπαιδευτικών στις
προτάσεις που αφορούν στη διάσταση επικοινωνίας με τον εκπαιδευτή
Στον Πίνακα 3 παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της περιγραφικής στατιστικής
ανάλυσης που αφορούν στις απόψεις των εκπαιδευτικών ως προς τα
χαρακτηριστικά της τεχνολογίας που χρησιμοποιήθηκε για τη διεξαγωγή των
μαθημάτων μέσω τηλεκπαίδευσης. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα αυτά, λιγότεροι
από τους μισούς εκπαιδευτικούς (43,2%) θεώρησαν ότι το μέγεθος των παραθύρων
στα οποία εμφανίζονταν οι εφαρμογές στην οθόνη του υπολογιστή καθιστούσε
εύκολη την παρακολούθηση των μαθημάτων, ενώ το 44,7% δήλωσε ότι μπορούσε
να διαβάσει εύκολα τα κείμενα και να διακρίνει τις πληροφορίες που
www.e-diktyo.eu www.epyna.gr

8. 5ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΣΤΗ ΣΥΡΟ- ΤΠΕ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ 8
παρουσιάζονταν στην οθόνη του υπολογιστή. Το 45,2% των εκπαιδευτικών
συμφώνησε ή συμφώνησε πολύ με την πρόταση «ο ήχος ήταν καθαρός και άκουγα
χωρίς δυσκολία τον εκπαιδευτή», ενώ το 44,1% δήλωσε ότι η μετάδοση εικόνας και
ήχου ήταν απόλυτα συγχρονισμένη. Σημαντικό είναι επίσης να αναφερθεί ότι το
42,0% των εκπαιδευτικών αισθανόταν ανασφάλεια ως προς την πιθανότητα το
μάθημα να διακοπεί ανά πάσα στιγμή λόγω κάποιου τεχνικού προβλήματος. Τέλος,
οι εκπαιδευτικοί στην πλειοψηφία τους δήλωσαν την επιθυμία τους για τη διάθεση
των μαθημάτων μέσω Διαδικτύου για ασύγχρονη πρόσβαση και παρακολούθηση σε
χρόνο που θα επέλεγαν οι ίδιοι.
Στις απαντήσεις στις ανοικτές ερωτήσεις του ερωτηματολογίου οι εκπαιδευτικοί
επεσήμαναν σημαντικά προβλήματα ως προς την τεχνολογία που χρησιμοποιήθηκε,
με τα πιο συχνά να αφορούν: (α) Στις καθυστερήσεις στον ήχο (280 απαντήσεις),
(β) στην έλλειψη συγχρονισμού εικόνας και ήχου (165 απαντήσεις), (γ) στη
δυσκολία ή την αδυναμία σύνδεσης λόγω υπερφόρτωσης του Δικτύου (97
απαντήσεις), (δ) το γεγονός ότι η οθόνη του εκπαιδευτή δεν είχε τις απαιτούμενες
διαστάσεις και δεν ήταν ορατές οι κινήσεις του δείκτη του ποντικιού (65
απαντήσεις), και (ε) στο γεγονός ότι οι προβαλλόμενες διαφάνειες δεν είχαν την
κατάλληλη ευκρίνεια και οι πληροφορίες δεν ήταν ευδιάκριτες (45 απαντήσεις).
Διαφωνώ Ουδέτερη Συμφωνώ
Προτάσεις/Δηλώσεις Απόλυτα
Διαφωνώ
Άποψη
Συμφωνώ
Πολύ
Το μέγεθος των παραθύρων στα οποία
75 197 449 280 269
εμφανιζόταν οι εφαρμογές καθιστούσαν
5,9 15,5 35,4 22,0 21,2
εύκολη την παρακολούθηση
Μπορούσα να διαβάσω εύκολα τα
κείμενα και να διακρίνω τις 74 183 445 269 299
πληροφορίες που παρουσιάζονταν στην 5,8 14,4 35,0 21,2 23,5
οθόνη
Ο ήχος ήταν καθαρός και άκουγα χωρίς 128 206 363 427 146
δυσκολία τον εκπαιδευτή 10,1 16,2 28,6 33,6 11,5
Η μετάδοση εικόνας και ήχου ήταν 106 160 443 444 116
απόλυτα συγχρονισμένη 8,4 12,6 34,9 35,0 9,1
Αισθανόμουν ασφάλεια ότι το μάθημα
δεν θα διακοπτόταν λόγω τεχνικών 283 250 393 280 63
προβλημάτων 22,3 19,7 31,0 22,1 5,0
Θα ήθελα να υπάρχει η δυνατότητα
23 57 216 544 429
διάθεσης του μαθήματος για ασύγχρονη
1,9 4,5 17,0 42,8 33,8
πρόσβαση
Πίνακας 3: Απόλυτη και σχετική συχνότητα των απαντήσεων των εκπαιδευτικών στις
προτάσεις που αφορούν στη διάσταση της τεχνολογίας
Στη δεύτερη ανοικτή ερώτηση του ερωτηματολογίου, οι εκπαιδευτικοί είχαν τη
δυνατότητα να καταθέσουν τις προτάσεις τους για τη βελτίωση του προγράμματος
εκπαίδευσης. Οι συχνότερες απαντήσεις των εκπαιδευτικών σε ότι αφορά στο
πρόγραμμα της εκπαίδευσης ήταν: (α) Μεγαλύτερη διάρκεια του προγράμματος
επιμόρφωσης με έμφαση στην πρακτική εξάσκηση σε θέματα του Σ.Ε.Π.Ε.Η.Υ.
(213 απαντήσεις), (β) μεγαλύτερη ευελιξία μέσα από τη δυνατότητα επιλογής
θεμάτων από τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς έτσι ώστε να αντιμετωπίζονται τα
ιδιαίτερα προβλήματα του κάθε εργαστηρίου (183 απαντήσεις), (γ) περισσότερες
ώρες επιτόπιας εκπαίδευσης όπου θα υπάρχει η άνεση να λυθούν προβλήματα του
σχολικού εργαστηρίου (145 απαντήσεις), (δ) πλήρες εκπαιδευτικό υλικό για κάθε
θέμα της επιμόρφωσης και το οποίο θα πρέπει να είναι διαθέσιμο πριν τη διεξαγωγή
www.e-diktyo.eu www.epyna.gr

9. 5ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΣΤΗ ΣΥΡΟ- ΤΠΕ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ 9
της επιμόρφωσης, έτσι ώστε οι εκπαιδευόμενοι να έχουν μελετήσει κάθε θέμα και
να έχουν διαμορφώσει τυχόν απορίες (131 απαντήσεις) και (ε) παροχή του
εκπαιδευτικού υλικού και σε έντυπη μορφή (90 απαντήσεις).
Σε ότι αφορά στην τηλεκπαίδεση, οι εκπαιδευτικοί πρότειναν: (α) Τη βελτίωση
των τεχνολογικών υποδομών, όπως στήριξη και για Linux server, μεγαλύτερη
ανάλυση οθόνης επιμορφωτή, εκσυγχρονισμός εξοπλισμού σχολικών εργαστηρίων,
ευρυζωνικές συνδέσεις (183 απαντήσεις), (β) την αφιέρωση περισσότερου χρόνου
για την προετοιμασία των εκπαιδευτικών και την εξοικείωσή τους με την
πλατφόρμα (103 απαντήσεις), (γ) τη διεξαγωγή της τηλεκπαίδευσης με λιγότερους
εκπαιδευτικούς ανά συνεδρία, έτσι ώστε να υπάρχει μεγαλύτερη ευχέρεια
ανταλλαγής απόψεων (96 απαντήσεις), (δ) τη μικρότερη των 4ωρών χρονική
διάρκεια των μαθημάτων για να μην υπάρχει κόπωση (54 απαντήσεις) και (ε) τη
δημιουργία forum για ανταλλαγή απόψεων μεταξύ των εκπαιδευτικών (50
απαντήσεις). Τέλος, σημαντικός είναι ο αριθμός των εκπαιδευτικών (287
απαντήσεις) που πρότειναν τη διάθεση των μαθημάτων μέσω Διαδικτύου για
ασύγχρονη πρόσβαση και παρακολούθηση στο χρόνο που επιθυμεί κάθε
εκπαιδευτικός και τη διεξαγωγή συνεδριών εκτός ωραρίου λειτουργίας του
σχολείου.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας, οι θεματικές ενότητες
που αποτέλεσαν το περιεχόμενου του προγράμματος της πρακτικής εκπαίδευσης
των εκπαιδευτικών Πληροφορικής, κάλυψαν ως ένα βαθμό τις απαιτήσεις και τις
ανάγκες των εκπαιδευτικών. Οι υπηρεσίες του Π.Σ.Δ. θεωρήθηκε ότι καλύφθηκαν
πλήρως από την πλειοψηφία των εκπαιδευτικών, ενώ μεγαλύτερη έμφαση
απαιτήθηκε να δοθεί στα θέματα αρχιτεκτονικής και συντήρησης του Σ.Ε.Π.Ε.Η.Υ.
Οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί αποκόμισαν θετικές εντυπώσεις από τους
εκπαιδευτές, αφού τους θεώρησαν ως παιδαγωγικά και τεχνικά καταρτισμένους,
καλά προετοιμασμένους και πρόθυμους να τους ακούσουν και να τους βοηθήσουν.
Η ενίσχυση του προγράμματος σπουδών με πρακτικά ζητήματα που
απασχολούν τους εκπαιδευτικούς στο εργαστήριό τους και μπορούν να τεθούν από
τους ίδιους και η μεγαλύτερη διάρκεια της εκπαίδευσης, έτσι ώστε να επιτευχθεί η
σε βάθος ανάλυση των θεματικών ενοτήτων, θα έκαναν πιο ουσιαστικό το
περιεχόμενο του εκπαιδευτικού προγράμματος. Η μεγαλύτερη έμφαση στην
επιτόπια εκπαίδευση, τόσο από την άποψη της θεματολογίας όσο και από την
άποψη της δυνατότητας για πρακτική εξάσκηση στο χώρο του εργαστηρίου, η
παροχή υλικού σε έντυπη και σε ψηφιακή μορφή το οποίο να καλύπτει όλες τις
θεματικές ενότητες του προγράμματος αποτελούν στοιχεία που θα βελτίωναν την
αποτελεσματικότητα του προγράμματος εκπαίδευσης.
Ο συνδυασμός μεθόδων επιτόπιας εκπαίδευσης και τηλεκπαίδευσης φαίνεται
να λειτούργησε θετικά για τους εκπαιδευτικούς που συμμετείχαν στο πρόγραμμα
καθώς προσέφερε ταυτόχρονα τα πλεονεκτήματα της ‘πρόσωπο με πρόσωπο’
επικοινωνίας και της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Η βελτίωση των τεχνολογικών
υποδομών (υψηλότερες ταχύτητες μετάδοσης δεδομένων, καλύτερη ποιότητα
εικόνας και ήχου) αποτελεί σημαντικό στοιχείο για την επιτυχία των μαθημάτων
που μεταδίδονται μέσω τηλεκπαίδευσης. Παράλληλα, η καλύτερη εξοικείωση των
εκπαιδευτικών με την πλατφόρμα, η συμμετοχή μικρού αριθμού ατόμων ανά
συνεδρία έτσι ώστε να επιτυγχάνεται καλύτερη αλληλεπίδραση μεταξύ τους, η
www.e-diktyo.eu www.epyna.gr

10. 5ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΣΤΗ ΣΥΡΟ- ΤΠΕ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ 10
μικρότερη των 4 ωρών διάρκεια των τηλεμαθημάτων και η αποθήκευση και
διάθεσή τους για ασύγχρονη πρόσβαση μέσω Διαδικτύου θα συνέβαλλε στη
βελτίωση της εκπαιδευτικής αποτελεσματικότητας της τηλεκπαίδευσης.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ
Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τους εκπαιδευτικούς που συμμετείχαν στην
έρευνα όπως επίσης τους κ. Χ. Τσακνάκη και Μ. Παρασκευά καθώς και την κ. Ε.
Στεργάτου για την πολύτιμη βοήθειά τους κατά τη συλλογή και την επεξεργασία
των δεδομένων.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Biner, P.M. (1993), The development of an instrument to measure student attitudes
toward televised courses, The American Journal of Distance Education, 7(1), 62–73
2. Borko, H. (2004), Professional Development and Teacher Learning: Mapping the
Terrain, Educational Researcher, 33(8), 3–15.
3. Curtis, L., & Swenson, P. (2003), Hybrid courses plus: Blending F2F, online and
handheld computer for effective learning. In Proceedings of Society for Information
Technology and Teacher Education International 2003 Conference, Chesapeake, VA:
AACE.
4. Fraser, B. J. (1998), Classroom environment instruments: Development, validity and
application, Learning Environments Research, 1, 7-33.
5. Graham, C. R. (2006), Blended learning systems: Definition, current trends, and future
directions, in J. C. Bonk and C. Graham, (eds) Handbook of blended learning: Global
Perspectives, local designs, (3-21), San Francisco, CA: Pfeiffer Publishing.
6. Hadjerrouit, S. (2008), Evaluating the Pedagogical Value of Blended Learning in
Informatics and Mathematics Education: A Comparative Study, In proceedings of World
Conference on Educational Multimedia, Hypermedia and Telecommunications 2008,
Chesapeake, VA: AACE.
7. Hellmig, L. (2008), Blended Learning for Teachers’ Professional Development, in
Proceeding of E-Learning Baltics - eLBa 2008, June 18-19, 2008, Rostock, Germany.
8. Holmes, A., Polhemus, L., & Jennings, S. (2005), CATIE: A blended approach to
situated professional development, Journal of Educational Computing Research, 32(4),
381-394.
9. Kirkpatrick, D. (1998). Evaluating Training Programs: The Four Levels. San Francisco:
Berret-Koehler.
10. Mackey, J. (2008), Blending real work experiences and virtual professional
development, in Proceedings of ASCILITE 2008 Conference, Nov 30 - Dec 3, Institute of
Teaching and Learning, Deakin University.
11. Rovai, A. P., & Jordan, H. M. (2004), Blended learning and sense of community: A
comparative analysis with traditional and fully online graduate courses, The
International Review of Research in Open and Distance Learning, 5(2), 197 – 211.
12. Sinclair, M. & Owston, R. (2006), Teacher Professional Development in Mathematics
and Science: A Blended Learning Approach, Canadian Journal of University Continuing
Education, 32(2), 43–66.
13. Walker, S. L. (2002), Development and Validation of an Instrument for Assessing
Distance Education Learning Environments in Higher Education: The Distance
Education Learning Environments Survey, Unpublished doctoral dissertation, University
of Curtin, Curtin.
www.e-diktyo.eu www.epyna.gr

11. 5ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΣΤΗ ΣΥΡΟ- ΤΠΕ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ 11
14. Wideman, H., Owston, R. & Sinitskaya, N. (2007), Transforming teacher practice
through blended professional development: Lessons learned from three initiatives, in C.
Crawford et al. (Eds.), Proceedings of Society for Information Technology and Teacher
Education International Conference 2007, Chesapeake, VA: AACE
15. Ματσαγγούρας, Η. (1998), Θεωρία και Πράξη της Διδασκαλίας, Τομ. Α΄, Αθήνα:
Gutenberg
www.e-diktyo.eu www.epyna.gr