θεοτοκοπουλος

1. EL GRECO (ΔΟΜΗΝΙΚΟΣ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΣ)
Κυριακουλόπουλος Ευάγγελος
Εδώ βρίσκεται ο Γκρέκο. Η μελέτη του έδωσε τα μυστικά της Τέχνης, η Τέχνη
του αποκάλυψετα μυστικά της φύσεως, η Ίρις του έδωσε το χάρισμα των
χρωμάτων, ο Φοίβος το δώρο του φωτός και ο Μορφέας του χάρισε τις σκιές
του».
(Από τον τάφο του Γκρέκο).
Η ΖΩΗ ΤΟΥ
Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος ( γνωστός επίσης και με το όνομα el Greco) γεννήθηκε
στην Κρήτη το 1541, την εποχή της Βενετοκρατίας και πέθανε στο Τολέδο της Ισπανίας
στις 7 Απριλίου 1614. Ήταν ζωγράφος, γλύπτης και αρχιτέκτονας της Ισπανικής
αναγέννησης. Το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του το πέρασε μακριά από την πατρίδα του,
στην Ιταλία και την Ισπανία. Την εποχή που έζησε ο Γκρέκο , οι σχέσεις Κρήτης και
Βενετίας ήταν πολύ καλές.
Εύλογο λοιπόν είναι να υποθέσουμε ότι σύντομα ο Θεοτοκόπουλος θα επεδίωκε να
διευρύνει τους επαγγελματικούς του ορίζοντες πηγαίνοντας στη μητρόπολη. Ανήκε σε
καθολική οικογένεια. Ο αδελφός του ήταν επιτυχημένος επιχειρηματίας, ενώ ο ίδιος
εργαζόταν εντατικά ως ζωγράφος δημιουργώντας έργα που σέβονταν την υψηλή
φορμαλιστική συλλογιστική της Βυζαντινής Τέχνης, ανταποκρινόμενος παράλληλα στα
πιο εκλεπτυσμένα δυτικά γούστα.
Ο ΓΚΡΕΚΟ ΣΤΗΝΙΤΑΛΙΑ
Φαίνεται ότι ο Γκρέκο έφτασε στην Ιταλία στις αρχές του 1567 και έγινε δεκτός
κατευθείαν στο ατελιέ του Τιτσιάνο , όπου και κατόρθωσε εύκολα να αφομοιώσει τους
βασικούς κανόνες της Βενετσιάνικης Σχολής, που σχετίζονταν κυρίως με τη χρήση του
χρώματος.
Ωστόσο, στη Βενετία δεν μπόρεσε να συναγωνιστεί τους εκεί καλλιτέχνες όπως τον
Ρομπούστι, τον Τιντορέτο, τον Βερονέζε, γι αυτό , οδηγήθηκε στη Ρώμη το 1570 έχοντας
συστατικές επιστολές που απευθύνονταν στον Καρδινάλιο Αλεσάντρο Φαρνέζε.

2. Τα αποτελέσματα ήταν θετικά καθώς βρέθηκε στην υπηρεσία του Καρδινάλιου, για τη
διακόσμηση της βίλλας Caprarola. Επίσης, έγινε μέλος της Ακαδημίας του Σαιντ Λούκας,
και ήρθε σε επαφή με Ισπανούς κληρικούς κυρίως της αρχιεπισκοπής του Τολέδο.
Ανάμεσα σ’ αυτούς ήταν ο Λουίς δε Καστίγια, που συνδεόταν με κάποιες από τις
παραγγελίες του Γκρέκο στο Τολέδο.
Παρόλο που ο Γκρέκο δεν είχε να συναγωνιστεί ιδιαίτερα ταλαντούχους ζωγράφους
στη Ρώμη, ζούσε στη σκιά ενός περιβάλλοντος επηρεασμένου ακόμα από τη μνήμη του
Μιχαήλ Άγγελου. Αντίθετος με τις απόψεις που πρέσβευε η ζωγραφική του, ο Γκρέκο
έκλινε προς τις βενετσιάνικες επιλογές για το χρώμα κι έτσι η διαμονή του στην
πρωτεύουσα δεν ήταν ευχάριστη , αλλά ούτε υπήρχε η δυνατότητα να επιστρέψει στη
Βενετία για τους λόγους που προαναφέρθηκαν. Συνέπεια των παραπάνω είναι η απόφαση
του Γκρέκο να καταφύγει στην Ισπανία , όπου ίσως να εύρισκε δουλειά στη διακόσμηση
του Ανακτόρου του Εσκοριάλ, που χτιζόταν τότε με τη βοήθεια των εκκλησιαστικών
κύκλων της ισχυρής Επισκοπικής Έδρας του Τολέδο.
Ο χρόνος που ο Γκρέκο έμεινε στην Ιταλία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως χρόνος
προετοιμασίας , αφού δεν του δόθηκαν πραγματικές ευκαιρίες να δείξει το ταλέντο του.
Ο ΓΚΡΕΚΟ ΣΤΟ ΤΟΛΕΔΟ
Ο Θεοτοκόπουλος έφυγε για την Ισπανία το χειμώνα του 1579-1577. Μετά από ένα
μικρό διάστημα παραμονής του στη Μαδρίτη, εγκαταστάθηκε τελικά στο Τολέδο χωρίς να
αποκρύπτει την πρόθεσή του να συμμετάσχει στη διακόσμηση του Εσκοριάλ με
ελαιογραφίες και νωπογραφίες. Το Τολέδο εκείνη την εποχή αποτελούσε θρησκευτικό και
πολιτικό κέντρο της Ισπανίας
Στα μέσα του 16ου αιώνα άρχισαν να δρομολογούνται στο Τολέδο μεγάλα
προγράμματα αρχιτεκτονικής ανακαίνισης και πολεοδομίας, ανεγέρθησαν νέα κτίρια κ.α.
Σ’ αυτά είχαν λάβει μέρος σπουδαίοι καλλιτέχνες. Λιγότερο σημαντικά έργα
παρουσιάστηκαν και στη γλυπτική. Στη ζωγραφική κυριαρχούσαν ο Λουίς δε Βελάσκο και
ο Μπλάς δε Πράδο, το έργο των οποίων έδειχνε αφοσίωση στο ρεαλισμό.

3. Με τα πρώτα έργα του στο Τολέδο ο Θεοτοκόπουλος προκάλεσε μεγάλη εντύπωση.
Στην εκκλησία Σάντο Ντομίνγκο ελ Αντίκουο υπάρχουν τρία τρίπτυχα που σχεδιάστηκαν
από αυτόν τα οποία περιλαμβάνουν συνολικά εννιά πίνακες , εκ των οποίων επτά
βρίσκονται στην πίσω πλευρά της Αγίας Τράπεζας και δύο στις πλαϊνές πλευρές της.
Σε αντίθεση με την επηρεασμένη από τα ιταλικά στοιχεία σειρά (επιδράσεις από τη
ζωγραφική του Μιχαήλ Άγγελου), έρχεται ο πρωτότυπος πίνακας Espolio (Διαμερισμός
των Ιματίων) που ζωγραφίστηκε για τοποθετηθεί πάνω από το σκευοφυλάκιο του
καθεδρικού ναού του Τολέδο. Ωστόσο, οι εκκλησιαστικές αρχές δημιούργησαν εντάσεις
εξαιτίας της παρουσίας στον πίνακα τριών γυναικών με το όνομα Μαρία που
παρακολουθούσαν το γεγονός. Τα επόμενα χρόνια ακολούθησαν πολλά λαμπρά έργα από
τον Δομήνικο μέσα στα οποία συμπεριλαμβάνονται και τα ξεχωριστού στιλ και ποιότητας
πορτραίτα του.
Η τελευταία δεκαετία του 16ου αιώνα ήταν για τον καλλιτέχνη εποχή μεγάλης
δημιουργικότητας. Το μεγαλύτερο μέρος των πελατών του αυτή την περίοδο αποτελούσαν
οι ιερείς. Η δεκαετία αυτή χαρακτηρίζεται κυρίως από πίνακες-τρίπτυχα για την Ταλαβέρα
Βιέχα, το παρεκκλήσι του Αυγουστιανού Κολεγίου της Δόνια Μαρία δε Αραγκόν στη
Μαδρίτη , καθώς και για αυτό του Σαν Χοσέ στο Τολέδο. Την εποχή αυτή στα παραπάνω
έργα παρατηρείται εξέλιξη στη σύνθεση και ελεύθερη απόδοση του φωτός και τάση
επιμήκυνσης και παραμόρφωσης των μορφών. Επιπλέον παρ’ όλο που στη ζωγραφική του
επικρατούν τα θρησκευτικά θέματα, ο Γκρέκο διακρίθηκε και στις προσωπογραφίες.
Η τελευταία περίοδος της καλλιτεχνικής του δραστηριότητας αρχίζει περίπου το 1600
και τελειώνει το 1614 με το θάνατό του. Στην περίοδο αυτή τοποθετείται ένας αξιόλογος
αριθμός πινάκων και δεν παρατηρείται καμία κάμψη στην απόδοση και στη
δημιουργικότητα του καλλιτέχνη. Υπάρχουν αδιαμφισβήτητα δύο ομάδες έργων του
Γκρέκο που συνδέονται με την περίοδο αυτή και τον συσχετίζουν με το Νοσοκομείο δε λα
Καριδάδ στο Ιλέσκας και το Νοσοκομείο της Αφουέρα. Στην πρώτη ομάδα ανήκουν πέντε
πίνακες που εικονίζουν τον Ευαγγελισμό, τη Γέννηση, τη Στέψη της Παρθένου, την
Ελεήμονα Παρθένο και τον Άγιο Ιλδεφόνσο. Όλοι οι παραπάνω πίνακες ανήκουν στην
εκκλησία του πρώτου νοσοκομείου. Σχεδόν ταυτόχρονα με την ολοκλήρωση του έργου
του στο Ιλέσκας, υπέγραψε συμβόλαιο για το κεντρικό και τα πλαϊνά τρίπτυχα του
Νοσοκομείου του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή της Αφουέρα στο Τολέδο. Και στα δύο
αυτά έργα του αξιοσημείωτη ήταν και η συνεισφορά του γιού του , Γιώργη-Μανου

4. ΓΛΥΠΤΑ
Ο Γκρέκο διακρίθηκε για τη ζωγραφική του, ωστόσο πρέπει να αναφερθούμε στα έργα
του που διασώζονται μέχρι σήμερα σχετικά με τη γλυπτική. Ο Γκρέκο έκανε σχέδια για
αγάλματα και για κάποια τρίπτυχα που ζωγράφιζε και έφτιαχνε πολύ μικρά προκαταρκτικά
μοντέλα για τα πορτραίτα του , όπως αναφέρει ο Φρανσίσκο Παχέκο. Όπως
επιβεβαιώνεται από τις απογραφές στο σπίτι και το ατελιέ του, υπάρχουν πάνω από εκατό
μοντέλα σε γύψο, πηλό και κερί. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται και από την ύπαρξη
σήμερα μερικών εγχρώμων αναγλύφων που αποδίδονται σε αυτόν.
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΩΝ ΠΙΝΑΚΩΝ:
1. Ο διωγμός των εμπόρων από το ναό (πριν το 1570) Εθνική Πινακοθήκη ,
Ουάσινγκτον.
2. Ο Ευαγγελισμός 1570-1575
3. Παιδί που φυσάει με αναμμένο δαυλό 1570-1575
4. Ο Τζούλιο Κλόβιο 1570
5. Ρεαλιστική σκηνή 1570-1575
6. Ο Ευαγγελισμός 1570-1575
7. Ο Άγιος Βενέδικτος 1577-1579
8. Η Ανάληψη της Θεοτόκου 1577
9. Η Ανάσταση 1577-1579
10. Espolio 1577-1579
11.Ο Άγιος Σεβαστιανός 1576-1579
12. Λατρεία του ονόματος του Χριστού 1576-1579
13. Η Αγία Βερενίκη 1576-1579
14. Αγία όψη 1577-1579
15. Ο Κύριος με το χέρι στο στήθος 1576-1589
16. Ο Άγιος Αντώνιος της Παδούα 1576-1579
17. Το Μαρτύριο του Αγίου Μαυρικίου 1580-1582
18. Η Ταφή του Κόμη Οργκάθ 1586
19. Η Μετάνοια του Αγίου Πέτρου 1579-1586
20. Ο Ροδρίγο δε λα Φουέντε 1579-1586
21. Μετανοούσα Μαγδαληνή 1579-1586

5. 22. Ο Άγιος Λουδοβίκος, Βασιλιάς της Γαλλίας 1587-1597
23. Ο Ηλικιωμένος Κύριος 1587-1597
24. Ο Ευαγγελισμός 1597-1600
25. Η Στέψη της Παρθένου 1591
26. Η Πιετά 1587-1597
27. Η Βάπτιση του Χριστού 1597-1600
28. Η Παρθένος με το Βρέφος, την Αγία Μαρτίνα και την Αγία Αγνή 1597-1599
29. Ο Άγιος Μαρτίνος και ο Φτωχός 1597-1599
30. Η Παρθένος και το Βρέφος με την Αγία Άννα 1597-1603
31. Η Αγία Οικογένεια με την Αγία Άννα και τον Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή 1597-
1603
32. Ο Διωγμός των Εμπόρων από το Ναό 1597-1603 (Συλλογή Βαρέθ, Σαν
Σεμπάστιαν)
33. Ο Δρόμος του Σταυρού 1587-1597
34. Ο Άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής 1597
35. Ο Άγιος Φραγκίσκος και ο αδελφός- μοναχός 1597-1603 (Εθνική Πινακοθήκη
του Καναδά Οττάβα)
36. Ο Άγιος Φραγκίσκος γονατισμένος σε στάση συλλογής 1587-1597
37. Ο Άγιος Φραγκίσκος της Ασίζης προσεύχεται 1587-1597
38. Ο Άγιος Ανδρέας και ο Άγιος Φραγκίσκος 1587-1597
39. Ο Άγιος Ιερώνυμος, καρδινάλιος 1587-1597
40. Η Μετάνοια του Άγιου Ιερώνυμου 1597-1604
41. Άποψη του Τολέδο (πριν το 1597)
41. Αλληγορία του Τάγματος των Camaldulenses 1597-1603
42. Τζούλιαν Ρομέρο δε λας Αθάνας και ο Άγιος Ιουλιανός 1587-1597
43. Ο Άγνωστος Κύριος 1587-1597
44. Ροδρίγο Βάσκεθ 1587
45. Ο Αντόνιο δε Κοβαρούμπιας 1597-1603
46. Προσευχή στον Κήπο 1597-1603
47. Ο Άγιος Ιλδεφόνσο 1603-1605
48. Καρδινάλιος Φερνάντο Νίνιο δε Γκουεβάρα 1600
49. Ο Ευαγγελισμός 1603-1607
50. Η Προσκύνηση των Ποιμένων 1603-1607
51. Η Ανάσταση 1603-1607

6. 52. Η Σταύρωση 1603-1607
53. Η Επίσκεψη 1607
54. Πεντηκοστή 1603-1607
55. Σαντιάγκο ο Πρεσβύτερος 1610-1614
56. Ο Άγιος Παύλος 1608-1614
57. Ο Άγιος Βαρθολομαίος 1600-1605
58. Ο Άγιος Θωμάς 1610-1614
59. Ο Άγιος Ιωάννης ο Ευαγγελιστής 1600
60. Ο Άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής και ο Άγιος Ιωάννης ο Ευαγγελιστής 1603 -1607
61. Ο Άγιος Ιλδεφόνσο
62. Άγιος Ιωάννης και Άγιος Φραγκίσκος 1600-1605
63. Τα δάκρυα του Αγίου Πέτρου 1603-1607 (Kunstmuseum Όσλο)
64. Τα δάκρυα του Αγίου Πέτρου 1603-1607 (Νοσοκομείο του Αγίου Ιωάννη του
Βαπτιστή της Αφουέρα, Τολέδο)
65. Ο Άγιος Φραγκίσκος και ο αδελφός-μοναχός 1603-1607(Μουσείο Πράδο,
Μαδρίτη)
66. Μετανοούσα Μαρία Μαγδαληνή 1603-1607
67. Ο Άγιος Σεβαστιανός 1608-1614
68. Ο Γιώργης Μανουήλ Θεοτοκόπουλος 1603
69. Η Βάπτιση του Χριστού 1608-1614
70. Κάνον Μπόζιο 1610-1614
71. Ιερώνυμος δε Κεμπάλος 1608-1614
72. Άποψη και χάρτης του Τολέδο 1610-1614
73.Ο Λαοκόων 1608-1614
74. Ο Καρδινάλιος Χουάν δε Ταβέρα 1608
75. Ο Άγιος Ιλδεφόνσο λαμβάνει τα άμφια 1585-1587 (γλυπτό).

7. ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ ΠΙΝΑΚΩΝ
Ο ΔΙΩΓΜΟΣ ΤΩΝ ΕΜΠΟΡΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΝΑΟ
Ο παραπάνω πίνακας καλλιτεχνήθηκε από τον Ελ Γκρέκο στην Ρώμη κατά την ώριμη
φάση της καλλιτεχνικής του σταδιοδρομίας. Παρόλο που αποδίδεται ένα θέμα που είχε
απασχολήσει ιδιαίτερα τον καλλιτέχνη, ωστόσο η πρωτοτυπία του παρόντος πίνακα είναι
τα τέσσερα πρόσωπα που εικονίζονται δεξιά, σε πρώτο επίπεδο, και τα οποία είναι
αποστασιοποιημένα από δράση. Πρόκειται για τον Τιτσιάνο, τον Μιχαήλ Άγγελο και
τον Τζούλιο Κλόβιο, στενό φίλο και προστάτη του ζωγράφου, ενώ η ταυτότητα του
τέταρτου προσώπου παραμένει αμφιλεγόμενη. Επιπροσθέτως, εμφανής είναι η
κινητικότητα του πίνακα, μιας και οι μορφές φαίνονται ιδιαίτερα τεταμμένες ως προς τα
χαρακτηριστικά τους, αναλόγως με την συναισθηματική κατάσταση που, θεωρητικά,
βρίσκονται.

8. Ο ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ
Το παραπάνω έργο ξεκίνησε το 1570 και ολοκληρώθηκε το 1575-76 έχοντας τόπο
δημιουργίας τη Ρώμη της Ιταλίας .Ανήκει στα έργα της ιταλικής περιόδου (ύστερη
Αναγέννηση ), το είδος του είναι θρησκευτική ζωγραφική .Η τεχνική που
χρησιμοποιήθηκε είναι ζωγραφική σε πάνελ και βρίσκεται στο μουσείο Museo del Prado
της Ισπανίας.

9. Η ΑΝΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ
Ο πίνακας αυτός καλλιτεχνήθηκε από τον Ελ Γκρέκο το 1557 (Ινστιτούτο τέχνης,
Σικάγο) και πλαισιωνόταν από τις απεικονίσεις του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή, του
Αγίου Ιωάννη του Ευαγγελιστή, του Αγίου Βερνάρδου και του Αγίου Βενέδικτου. Η
«Ανάληψη της Θεοτόκου» αναδεικνύει την ικανότητα του Ελ Γκρέκο να συνδυάζει
προϋπάρχοντα στοιχεία από άλλους καλλιτέχνες (Τιτσιάνο, Μιχαήλ Άγγελο) και, εν τέλει,
να δημιουργεί κάτι πρωτότυπο. Παρόλη την έντονη συναισθηματική φόρτιση που
προκαλεί στον παρατηρητή ο συγκεκριμένος πίνακας, ωστόσο οι εκφράσεις των
προσώπων, των μορφών είναι ήπιες, χωρίς πολλές παραμορφώσεις, γεγονός που προσδίδει
μια ιδιαίτερη πραότητα στην ολοκληρωμένη σύνθεση.

10. Η ΠΡΟΣΚΥΝΗΣΗ ΤΩΝ ΠΟΙΜΕΝΩΝ 1603-1607
ΜΟΥΣΕΙΟ ΠΡΑΔΟ, ΜΑΔΡΙΤΗ
Ο παραπάνω πίνακας αποτελεί μία από τις δύο αξιοπρόσεκτες παραλλαγές της
Προσκύνησης των Ποιμένων. Σ΄ αυτόν όλα συμβάλλουν στη δημιουργία μιας
μεταφυσικής ατμόσφαιρας, από τα ακανόνιστα και κυματιστά περιγράμματα μέχρι τις
δυσανάλογες μορφές, τον έντονο εξπρεσιονισμό των τρομαγμένων χειρονομιών και τη
βιαιότητα των χρωμάτων που βασίζονται κυρίως στις αποχρώσεις του πράσινου, του
πορτοκαλί, του μπλε, του κίτρινου και του κόκκινου. Ο καλλιτέχνης ζωγράφισε αυτόν τον
πίνακα για τον τάφο του και , χρησιμοποιώντας μια ελεύθερη τεχνική, δημιούργησε μια
υπερβατική ατμόσφαιρα με τις πινελιές του, απλώνοντας ζωντανά χρώματα με έντονες
αντιθέσεις. Η χρησιμοποίηση αυτής της τεχνικής επέτρεψε στον καλλιτέχνη να εκφράσει
το αίσθημα της απόλυτης γαλήνης που ένιωσαν οι ποιμένες μπροστά σε αυτό που έβλεπαν
και την ταυτόχρονη παρόρμηση που οδήγησε σε θεληματική λατρεία.

11. Η ΒΑΠΤΙΣΗ
Το σχήμα που προτιμούσε ο ζωγράφος
για τις μεγάλες θρησκευτικές συνθέσεις
ήταν το παραλληλόγραμμο στο οποίο το
ύψος ήταν υπερδιπλάσιο της βάσης. Αυτή
η αναλογία αναδεικνύει την καθετότητα
των μορφών και διαρρυθμίζει τη σκηνή σε
δύο επάλληλα επίπεδα. Στο κατώτερο
τμήμα οι μορφές είναι πιο σωματώδεις,
ενώ στο ανώτερο ο χώρος προορίζεται για
τις θεϊκές αποκαλύψεις και τους χορούς
των αγγέλων…
Στο Greco μυριάδες άγγελοι γεμίζουν
τον πίνακα, ο Πρόδρομος χύνει νερό με
όστρακο στο κεφάλι του Χριστού, ο
οποίος έχει τα χέρια του ενωμένα στο
στήθος και ο Θεός Πατέρας ολόσωμος
κάθεται στα σύννεφα ιστορώντας «του
λόγου το αληθές»
Στην παράσταση της «Βάπτισης του Χριστού» έχουμε καθαρά επίδραση της Δυτικής
θεολογίας στο Greco, παρά Βυζαντινής. Η Ορθόδοξη Θεολογία θα απεικονίσει τον Χριστό
ολόκληρο μέσα στο νερό να βαπτίζεται από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο. Και τούτο διότι
στο μυστήριο του Βαπτίσματος κατά την Ορθόδοξη Θεολογία ο βαπτιζόμενος πρέπει να
είναι ολόκληρος μέσα στο νερό.
Αντίθετα η Καθολική Θεολογία θα απεικονίσει τον Χριστό είτε μέσα στο νερό με την
προϋπόθεση όμως το νερό να ανέρχεται μέχρι τους αστραγάλους του, είτε εκτός νερού
γονατιστό στα βράχια και τον Ιωάννη τον Πρόδρομο και στην μία και στην άλλη
περίπτωση να του χύνει με ένα όστρακο ή κύπελλο νερό στο κεφάλι. Η απεικόνιση αυτή
γίνεται έτσι, διότι το μυστήριο του Βαπτίσματος στη Δυτική Εκκλησία γίνεται δια
ραντίσματος.

12. ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΣΤΟΝ ΚΗΠΟ 1597-1603
ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΟΛΕΔΟ, ΟΧΑΙΟ
Ο παραπάνω πίνακας είναι ένας από τους έχοντες ως θέμα τα Πάθη του Χριστού.
Συνεχίζουν ακόμα να εμφανίζονται παραλλαγές του έργου Προσευχή στον Κήπο. Μέσα
στη μοναξιά και την εγκατάλειψη, ένα πέπλο συμπόνιας τυλίγει την Άγια Μορφή. Ο
πίνακας αυτός χαρακτηρίζεται από χρωματικές αντιθέσεις που κάνουν τη μορφή του
Χριστού να ξεχωρίζει, φορώντας τον συνήθη του κόκκινο χιτώνα και το γαλάζιο μανδύα.
Ο πίνακας κατακλύζεται από το βαθύ κόκκινο χρώμα, το μπλε και το κίτρινο. Λεπτός ,σαν
κοχύλι, ο βράχος δεν αρκεί για να προστατέψει τον Ιησού. Ήδη από μακριά, στο φως του
φεγγαριού φαίνονται οι στρατιώτες που με οδηγό τους τον Ιούδα , έρχονται να τον
συλλάβουν. Στον πίνακα αντικατοπτρίζεται ο έντονος συναισθηματισμός που
προσπάθησε να εντάξει στη ζωγραφική του ο Γκρέκο.

13. Ο ΔΡΟΜΟΣ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ
Το παραπάνω έργο δημιουργήθηκε στην Ισπανία με έτος ολοκλήρωσης το 1595. Η τεχνική
που εφαρμόστηκε είναι ελαιογραφία σε καμβά. Σήμερα βρίσκεται στο μουσείο
Metropolitan Museum of Art στις ΗΠΑ. Εδώ τονίζεται η αβρότητα της εκτέλεσης και
εντείνεται η εκφραστική δύναμη που συγκεντρώνεται στα χέρια του Χριστού και κυρίως
στην ικετευτική του ματιά που κατευθύνεται προς τα πάνω.

14. Ο ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΙΜΑΤΙΩΝ
Ανάμεσα στα Πάθη του Χριστού, ο διαμερισμός των ιματίων είναι ένα από τα πιο
απωθητικά συμβάντα. Ο Γκρέκο προβάλλει την αντίθεση του βασιλικού μεγαλείου του
Χριστού και της ευγενούς συμπεριφοράς του με το πλήθος των άξεστων στρατιωτών.
Μέσα στον πορφυρό μανδύα του, ο Χριστός στέκει απομονωμένος στο μέσο του πίνακα.
Προπηλακίζεται από τον επιθετικό στρατιώτη με το μαυροπράσινο ρούχο. Δίπλα
βρίσκεται ο ιππότης με την γκρι-μπλε αδιαπέραστη πανοπλία, σύμβολο της πολεμικής και
της γήινης εξουσίας. Στην πανοπλία αυτού του υποκριτή, αδρανούς και αδιάφορου ιππότη,
η αντανάκλαση από τον πορφυρό μανδύα του Χριστού δημιουργεί ένα δραματικό βιολετί
χρώμα.

15. Η ΣΤΑΥΡΩΣΗ
Εδώ όλες οι μορφές προβάλλονται σε έναν χώρο κενό και αφύσικο, χωρίς φόντο, με
φωσφορίζοντα χρώματα και παγωμένες χειρονομίες, σχεδόν σε μια μεγαλειώδη
επανέκδοση των βυζαντινών εικόνων που θαύμασε και αντέγραψε όταν ήταν νέος στην
Κρήτη. Σε αυτόν τον πίνακα ,με τον εντυπωσιακά συγκινησιακό χαρακτήρα, η
ατμόσφαιρα είναι τόσο φορτισμένη με μυστικισμό, που οι μορφές φαίνονται να έχουν
χάσει το σωματικό τους βάρος, όπως οι δύο άγγελοι με τα ανάλαφρα φτερά που μαζεύουν
στα χέρια τους το αίμα του Χριστού.
Ερευνώντας τις μορφές, ο Ελ Γκρέκο ανανεώνει την υποβλητική τους δύναμη. Αυτό
συμβαίνει και σε αυτό το έργο, μέσω του σχεδιασμού των μορφών σε επιμήκυνση, με
αποκορύφωμα τον άγγελο που μας γυρίζει την πλάτη, πρωτόφαντα αιωρούμενος στη βάση
του Σταυρού.

16. ΑΝΑΣΤΑΣΗ 1603-1607
ΜΟΥΣΕΙΟ ΠΡΑΔΟ, ΜΑΔΡΙΤΗ
Η Ανάσταση επιβεβαιώνει την εξαιρετική ικανότητα του Γκρέκο να θέτει τις γραμμές
της κίνησης στην υπηρεσία των ιδεών, με κατεύθυνση προς τα πάνω και τονισμένες από
τις χειρονομίες , τη στάση των μορφών και τα διαφορετικά στοιχεία που ενοποιούνται σ’
ένα σύνολο. Ο πίνακας χαρακτηρίζεται από έντονα χρώματα με κυρίαρχα το μπλε, το
κόκκινο, το κίτρινο και το πράσινο. Ο καλλιτέχνης επιδιώκει να προβάλει έντονα την
αίσθηση του ιερού δέους που νιώθουν στο θέαμα της Ανάστασης. Ο συγκεκριμένος
πίνακας φιλοτεχνήθηκε από τον Ελ Γκρέκο το 1579 κατά τη διαμονή του στη Μαδρίτη.
Ανήκει στη συλλογή των παραγγελιών που δέχτηκε ο καλλιτέχνης κατά καιρούς και
ειδικότερα σε μία από τις πρώτες, του Ντιέγκο ντε Καστέλια. Βρίσκεται μέχρι και σήμερα
στο μέρος για το οποίο σχεδιάστηκε, στο εικονοστάσι του Αγίου Δομήνικου του
Πρεσβύτερου μαζί με άλλα δύο έργα. Σαφείς είναι οι επιρροές του ζωγράφου από τον
Μιχαήλ Άγγελο και το καλλιτεχνικό ρεύμα το οποίο δημιούργησε ο τελευταίος.

17. Η ΠΑΡΘΕΝΟΣ ΜΕ ΤΟ ΒΡΕΦΟΣ
"Η Παναγία και το Βρέφος με την Αγία Μαρτίνα και την Αγία Αγνή". Ο πίνακας μας
ανυψώνει από το φυσικό ζωικό μας επίπεδο. Στο κάτω μέρος του πίνακα με το στοχαστικό
λέοντα βρίσκεται η Αγία Μαρτίνα, δίπλα με τον αμνό της η Αγία Αγνή. Η παλάμη του
μαρτυρίου της Μαρτίνας λειτουργεί ως σήμα, όπως και τα μακριά, απίθανα λεπτά δάχτυλα
της Αγνής. Παρασυρόμαστε ακατανίκητα προς τα επάνω, τόσο από τον πλούσιο
στροβιλισμό του χιτώνα, που διατηρείται στο κέντρο του πίνακα, όσο και από τα παράξενα
σαν χαρτί σύννεφα που είναι χαρακτηριστικά του Ελ Γκρέκο.
Μια τέτοια δραματική και εμφατική τέχνη μπορεί να φανεί υπερβολικά φορτική. Ο
ψυχικός έλεγχος είναι ουσιαστικός για τον Ελ Γκρέκο, το μεγάλο καλλιτέχνη που μας
"χρησιμοποιεί" με την πιο καλή σημασία της λέξης.

18. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ
Ο El Greco ήταν ένας από τους καλλιτέχνες που ήταν βαθιά επηρεασμένος από τη
θρησκεία και είναι ίσως το τέλειο παράδειγμα ενός θρησκευτικού καλλιτέχνη.
Παρ’ όλο που ο ρεαλισμός επιτυγχανόταν και αντιλαμβανόταν με έναν πιο ιδεαλιστικό και
μαθηματικό τρόπο κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης και πάλι κατάφερνε να οδηγήσει το
ανθρώπινο στο θεϊκό. Τα έργα του ταιριάζουν με έναν εντυπωσιακά ενδιαφέροντα τρόπο
και στα Μεσαιωνικά και στα Αναγεννησιακά χαρακτηριστικά όσον αφορά στο ρεαλισμό,
το περιεχόμενο, τη θεματολογία και την τεχνική. Μέσα από αυτήν την ενδιαφέρουσα και
συνάμα παράξενη ένωση στην τέχνη του κατάφερνε να αποδίδει το ρεαλισμό, ένα
ρεαλισμό μυστήριο και αξιοσημείωτο. Γνωρίζοντας ότι είχε ζήσει την Ιερά Εξέταση της
εποχής και την αντιμεταρρύθμιση της Ισπανίας μπορεί κανείς να εξηγήσει το μυστικισμό
στα έργα του, τα ‘‘τραβηγμένα’’ σχήματα και τις μορφές, τα χρώματα και τη χρήση του
φωτός.
Οι δουλειές του El Greco αποδεικνύουν τη σύνθετη και δυνατή σχέση της Αναγέννησης
και της Μεσαιωνικής τέχνης μέσα από τα θέματά του και το στυλ του, αλλά ακόμα
περισσότερο από τη χρήση του ρεαλισμού. Διαχειρίζεται με έναν ιδιαίτερα παράξενο
τρόπο το φως.
Σε κάποια από τα έργα του El Greco,) μπορεί κανείς να δει ένα είδος προοπτικής .Τα
πορτραίτα του δεν αποσπούν την προσοχή από τις Χριστιανικές φιγούρες που
συνδυάζονται με τη δομή της Αναγεννησιακής τέχνης και καταλήγουν στο μοναδικό
ρεαλισμό του El Greco.
Το στυλ του El Greco είναι επίτηδες αντινατουραλιστικό. Οι φιγούρες στα έργα του
θυμίζουν Βυζαντινές εικονογραφίες με ένα άγγιγμα αποπνευματοποίησης. Ο Δομίνικος
Θεοτοκόπουλος καταφέρνει να συνδυάσει την αναγέννηση με τη μεσαιωνική
εικονογράφηση τοποθετώντας τις αφύσικες φιγούρες του σε ένα ρεαλιστικά πνευματικό
περιβάλλον. Ενώνει τον πνευματικό με τον φανταστικό χαρακτήρα μέσα από ‘‘λογικές’’
εικόνες και κινήσεις καθώς επίσης και από φυσιοκρατικές λεπτομέρειες. Δεν ακολουθεί
κανόνες στη θεματική υφή των έργων του. Οι κανόνες και η τάξη πάντως δεν μπορούν να
αποδώσουν την πραγματικότητα. Μήπως ακολουθεί η τέχνη συγκεκριμένους κανόνες;