De student betaalt mee, het sociaal leenstelsel. prof. dr. Bas Jacobs Bijzonder Hoogleraar Openbare Financiën en Economisch Beleid Erasmus Universiteit Rotterdam Lustrumcongres 100 jaar Erasmus Trustfonds "De toekomst van financiering van wetenschap" 4 juni 2013, Senaatszaal Erasmus Universiteit Rotterdam

1. De Economie van het Hoger Onderwijs
Prof. dr. B. Jacobs
Erasmus Universiteit Rotterdam
Tinbergen Instituut, Netspar en CESifo
http://people.few.eur.nl/bjacobs
bjacobs@ese.eur.nl
4 juni 2013 – EUR Trustfonds
Bas Jacobs Economie van Hoger Onderwijs

2. Zie ook:
Bas Jacobs en Rick van der Ploeg (2006). “Guide to Reform of
Higher Education: A European Perspective”, Economic Policy, 47,
537-592.
Bas Jacobs Economie van Hoger Onderwijs

3. Inleiding
Bas Jacobs Economie van Hoger Onderwijs

4. Hoger onderwijs ‘massaproduct’: steeds meer hoger
opgeleiden
10
20
30
40
50
60
70
1979
1981
1983
1985
1987
1989
1991
1993
1995
1997
1999
2001
2003
2005
2007
2009
2011
Aandeelindeberoepsbevolking
Laag
Gemiddeld
Hoog
Bron: CPB (2012) Policy Brief 2012/6
Bas Jacobs Economie van Hoger Onderwijs

5. Hoger onderwijs ‘massaproduct’: deelname aan het hoger
onderwijs naar geboortejaar
%
1817 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32
0
10
20
30
40
50
60
70
1973
1977
1981
1985
1990
geboortejaar
leeftijd
Bron: MinOCW (2008, p.37), Kennis in Kaart. Hoger Onderwijs en Onderzoek, Den Haag: Koninklijke De Swart
Bas Jacobs Economie van Hoger Onderwijs

6. Problemen in hoger onderwijs
Te lage investeringen
Te veel ineffici¨enties
Te weinig vari¨eteit
Bas Jacobs Economie van Hoger Onderwijs

7. Te lage investeringen
Bas Jacobs Economie van Hoger Onderwijs

8. Hoger rendement op hoger onderwijs vereist hogere
investeringen
0,00
0,10
0,20
0,30
0,40
0,50
0,60
0,70
1980 1985 1990 1995 2000 2005 2009
Onderwijsrendementt.o.v.Vmbo
mbo
hbo
wo
Bron: CPB (2012) Policy Brief 2012/6.
Bas Jacobs Economie van Hoger Onderwijs

9. ... maar stagnatie in budget per student wo (in prijzen van
2008)
prijzen
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
0
1.000
2.000
3.000
4.000
5.000
6.000
7.000
8.000
rijksbijdrage
collegegeld
Bron: MinOCW (2008, p.129), Kennis in Kaart. Hoger Onderwijs en Onderzoek, Den Haag: Koninklijke De Swart
Bas Jacobs Economie van Hoger Onderwijs

10. Ineffici¨enties
Bas Jacobs Economie van Hoger Onderwijs

11. Sterk stijgende overhead verdringt uitgaven aan onderwijs
hbo wo
1980 2000 1980 2000
# instellingen 353 56 13 13
# studenten per instelling 370 4460 10275 13500
groei schaal +1105% +31%
groei uitgaven per student -16% -32%
groei overhead +83% +31%
groei excl. overhead -31% -40%
Bron: Onderwijsraad (2004), Bureaucratisering en Schaalfactoren in het Onderwijs, Den Haag: Onderwijsraad.
Aantal hbo instellingen 2012: 35
Aantal studenten per hbo-instelling 2012: ca 12.000
Aantal wo instellingen 2012: 13
Aantal studenten per wo-instelling 2012: ca 19.000
Bas Jacobs Economie van Hoger Onderwijs

12. Studentenaantallen topuniversiteiten wereld
Undergrad Graduate Totaal
Brown 6316 2333 8649
Columbia 7160 15760 22920
Harvard 6655 14044 20699
Princeton 5113 2479 7592
Yale 5275 6391 11666
MIT 4299 6267 10566
Berkeley 25540 10298 35838
Stanford 6887 8779 15666
Chicago 5134 10492 15626
Oxford 11723 9327 21050
Cambridge 12192 5795 17987
BA MA Totaal
Erasmus 15070 9674 24744
Leiden 12686 5056 18924
Delft 17031
(60699)
Bas Jacobs Economie van Hoger Onderwijs

13. Veel subsidies aan verkeerde studies/studenten
# studenten (2007) levensinkomen (1997)
Gedrag & Mij. 44469 ∈ 905.000
Economie 32192 ∈ 1357.000
Taal en cultuur 31880 ∈ 811.000
Gezondheidszorg 28626 ∈ 1133.000
Recht 26880 ∈ 1289.000
Techniek 26788 ∈ 1296.000
Natuur 16084 ∈ 1121.000
Landbouw 4682 ∈ 1209.000
Onderwijs 1127 -
Bronnen: MinOCW (2008, p.148), Kennis in Kaart. Hoger Onderwijs en Onderzoek, Den Haag: Koninklijke De
Swart. Jacobs. B (2002. p.29), “An Investigation of Education Finance Reform”, CPB Discussion Paper No. 9,
Den Haag: CPB.
Bas Jacobs Economie van Hoger Onderwijs

14. Te weinig vari¨eteit
Bas Jacobs Economie van Hoger Onderwijs

15. Overheid produceert eenheidsworst van gemiddelde
kwaliteit
Hoger onderwijs: walhalla centrale planning
Alle financi¨ele parameters vastgezet: collegegelden, publieke
bijdragen per student, studieduren, salarissen
Nauwelijks selectie aan de poort
Daardoor alleen ‘horizontale vari¨eteit’: meer van hetzelfde
Diplomainflatie door outputfinanciering
Eenheidsworst geeft ineffici¨enties: mismatch vraag en aanbod
Bas Jacobs Economie van Hoger Onderwijs

16. Hoge drop-out
%
vtna4jaar
vtna5jaar
vtna6jaar
dtna4jaar
dtna5jaar
dtna6jaar
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
diploma hbo
diploma wo
nog bezig
uitgevallen
hbo
%
diploma hbo
diploma wo
nog bezig
uitgevallen
vtna4jaar
vtna5jaar
vtna6jaar
vtna7jaar
dtna4jaar
dtna5jaar
dtna6jaar
dtna7jaar
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
wo
Bron: MinOCW (2008, p.115), Kennis in Kaart. Hoger Onderwijs en Onderzoek, Den Haag: Koninklijke De Swart.
Bas Jacobs Economie van Hoger Onderwijs

17. Lange studieduren
hbo: 4,7 jaar
wo: 6,3 jaar
Bron: CBS (2013), www.statline.nl.
Bas Jacobs Economie van Hoger Onderwijs

18. Beter beleid
Bas Jacobs Economie van Hoger Onderwijs

19. Verhoog investeringen hoger onderwijs via sociaal
leenstelsel
Geen hoop op extra publiek geld, dus moet private sector
extra investeren
Studenten betalen grootste deel kosten studie zelf, maar
overheid schiet kosten voor met lening
Aflossing lening naar rato inkomen over gehele werkzame leven
Aflossingsrisico delen onder studenten of publiek financieren
Toegankelijkheid gewaarborgd met weinig/geen publieke
subsidies
Studenten hoeven niet bang te zijn voor grote
aflossingsverplichtingen
Toepassing profijtbeginsel, geen perverse herverdeling
Bewuste studiekeuzes, minder drop-out, harder studeren
Bas Jacobs Economie van Hoger Onderwijs

20. Problemen met plannen Bussemaker
Geen sociaal leenstelsel: inkomensafhankelijke
draagkrachtprocedure
Meerderheid studenten gaat annuitair aflossen
Korte terugbetaaltermijn (15 jaar)
Echt sociaal leenstelsel: inkomensafhankelijke aflossingen
Lange terugbetaaltermijn: tot pensioenleeftijd
In VK, Australi¨e en Nieuw Zeeland: inning via belastingdienst
Toegang tot hoger onderwijs niet optimaal geborgd
Meer onnodige risico- en leenaversie
Onnodig grote uitstroomeffecten, hoewel kwantitatief beperkt
Bas Jacobs Economie van Hoger Onderwijs

21. Vergroot (markt)discipline hoger onderwijs
Breek kartel van HBO-raad en VSNU
Stop fusie- en overnamegolf hoger onderwijs en verklein schaal
hoger onderwijsinstellingen
Overheidssturing vereist om verspilling publiek geld aan
prestigeprojecten en overhead te stoppen
Publieke subsidies via studenten (bijv. beurzen, vouchers)
Gelijk speelveld hoger onderwijs: toetreders komen in
aanmerking voor publieke subsidies
Geen macrodoelmatigheidstoets
Bas Jacobs Economie van Hoger Onderwijs

22. Richt publiek geld op studies met meerwaarde en versterk
prestatie-eisen
Regel: opleidingen komen niet in aanmerking voor publieke
subsidies, tenzij ...
Laat studenten in economie, recht, geneeskunde, psychologie,
technische studies volledige kostprijs betalen
Gebruik bespaarde middelen voor studiebeurzen, lagere
collegegelden of hogere rijksbijdragen voor studies zoals
Russisch, archeologie, zuivere wiskunde, filosofie, etc
Maak alle studiebeurzen sterker afhankelijk van
studieprestaties
Bas Jacobs Economie van Hoger Onderwijs

23. Laat duizend bloemen bloeien
One size fits all, fits nobody!
Gelijke kansen voor studenten met minder talenten en met
grotere talenten vereist differentiatie
Meer vari¨eteit in kwaliteit aanbod door differentiatie
collegegelden
Meer selectie aan de poort
Stop met verstikkend egalitarisme en toegankelijkheidsfetisj
Bestrijd ongelijkheid via progressievere belastingen
Bas Jacobs Economie van Hoger Onderwijs

24. Dank u voor uw aandacht!
Bas Jacobs Economie van Hoger Onderwijs