1. Koncepcja narodu,
etyka narodowa,
Państwo a Kościół.
dr Wojciech Wierzejski
Centrum Rozwoju Społecznego i Obywatelskiego
Konferencja: Aktualność myśli Romana Dmowskiego
Warszawa, 5 stycznia 2013 r.

2. Aktualność Dmowskiego jako myśliciela:
1. Filozofia polityki: koncepcja polityczno-kulturowa narodu,
2. Etyka społeczna i polityczna: etyka narodowa.
3. Myśl ustrojowa: relacje Państwo – Kościół.
Koncepcja Narodu (1)
W literaturze przedmiotu (politologia, socjologia…)
dominuje rozróżnienie na:
• narody etniczne (niemiecki): wspólnota krwi,
pochodzenia
• narody polityczne (francuski): obywatele jednego
państwa.

3. Koncepcja Narodu (2)
Myśliciele katoliccy (Polacy!: o. J. Woroniecki, o. J.M.
Bocheński, Jan Paweł II, o. M. A. Krąpiec) naród definiują
poprzez odniesienie do kultury.
• O. Bocheński: Naród – „zbiór ludzi złączonych
wzajemnie wspólnym pozytywnym
ustosunkowaniem do pewnej grupy wartości
kulturowych” (nie rasa, nie zewnętrzne
zwyczaje, nie język i nie terytorium)
(Szkice o nacjonalizmie, s. 46).

5. Koncepcja Narodu (3)
O. J. Woroniecki: „jedność, którą tworzą
moralność i zwyczaje jest podstawą
ustanowienia narodu” (O narodzie i państwie s. 17)
Naród („obyczajowa więź”) ma za zadanie
usposobić człowieka do wyboru dobra
moralnego.
Jan Paweł II: „Naród jest wielką wspólnotą ludzi,
których łączą różne spoiwa, ale nade wszystko
kultura. Naród istnieje z kultury i dla kultury”
(przemówienie w UNESCO, 2.06.1980)

7. Koncepcja Narodu wg Dmowskiego
• Polityczno – kulturowa.
„Naród jest wytworem bytu państwowego”
„Trwanie przez szereg pokoleń tworzy
najsilniejszy ze znanych w dziejach ludzkości
wielki związek moralny”.
Tylko silny naród na głębokim poszanowaniu
tradycji oparty zdolny jest zapewnić zdrowie
moralne na szereg pokoleń.
(Podstawy polityki polskiej, 1905)

8. Państwo a Kościół

9. Kościół, Naród i Państwo.
• Rola religii i Kościoła w wytworzeniu więzów
duchowych (moralnych) Narodu (s. 129).
• Kościół jako wychowawca dziejowy Narodu;
jako twórca nowoczesnych narodów.
• Siłę moralną Naród zawdzięcza katolicyzmowi.
(s. 138)
• Katolickie mają być z ducha: (1)obyczaje,
(2)instytucje państwowe , (3)moralność i
(4)wychowanie (s. 139).

10. Państwo a Kościół
Potrzeba ścisłej współpracy Państwa i Kościoła w
ww. dziedzinach (s. 139).
Ale stosunek wzajemny nie może oprzeć się na tak
trwałych podstawach jak dawniej (s. 140).
Religia nie jest sprawą jednostki, ale także rodziny i
narodu (s. 141).
Państwo ma obowiązek:
• (1)zapewnić wychowanie prawdziwie religijne w
szkole,
• (2)nie pozwolić nikomu religii i Kościoła obrażać;
• (3)ustanowić prawa zgodne z zasadami
katolickimi (np. prawo małżeńskie) (s. 141).

11. Przymus?
• „Poczucie religijne i moralne nakazuje wiele
rzeczy uważać za złe i pragnie je usunąć, ale
poczucie prawne nie pozwala w każdym wypadku
do usunięcia zła używać przymusu państwowego.
Przymus państwowy, zbyt szeroko stosowany,
może pociągnąć za sobą o wiele większe zło od
tego, które się chce usunąć.”
• W zakresie obrony podstaw życia religijnego
wiele rzeczy musi robić państwo, te zaś, których
państwo robić nie może i w których ingerencja
państwa jest niepożądana, musi robić
społeczeństwo. Tym zaś większy obowiązek ciąży
na społeczeństwie, im państwo w danym zakresie
gorzej wypełnia swoje zadania” (s. 142).

13. 3 wersje etyki narodowej:
1. Myśli nowoczesnego Polaka, 1902 –
„anglosaska”: indywidualistyczna,
odpowiedzialności osobistej.
2. „Podstawy polityki polskiej”, 1905 –
„japońska”: więzy moralne wspólnotowe,
instynkty.
3. Kościół, Naród i Państwo, 1927 oraz Duch
Europy, 1938 –
„rzymska” (łacińska): katolicka, etyka pogodzenia
jednostki ze wspólnotą, etyka ocalenia
duchowego.

14. (1) Etyka obowiązku osobistego
Pod wpływem indywidualistycznej i silnie indywidualnej
umysłowości anglosaskiej usiłował:
cały stosunek jednostki do ojczyzny oprzeć na
indywidualistycznej etyce, wyprowadzić patriotyzm z:
interesów moralnych jednostki,
szlachetnej miłości własnej,
wysokiego poczucia godności osobistej
por. „tym silniej się do nich [obowiązków] poczuwam,
im wyższy przedstawiam tym człowieka”

15. (2) Etyka związku moralnego z narodem.
• W patriotyzmie główną podstawą jest
niezależny od woli jednostki związek moralny z
narodem: jednostka zrośnięta przez pokolenia
z narodem, w pewnej sferze czynów nie ma
wolnej woli, ale musi być posłuszna woli
zbiorowej wszystkich pokoleń, wyrażającej się
w odziedziczonych instynktach.
• Człowiek postępuje wówczas wbrew swoim
egoistycznym interesom, aż do oddania życia,
do poświęcenia najdroższych rzeczy.

16. (3) Etyka pogodzenia
indywidualizmu z dobrem wspólnym
W cywilizacji europejskiej ścierają się od początku dwa
pierwiastki:
• Dążenie do wolności, indywidualizmu, twórczości,
• Dążenie do zachowania i wzmocnienia hierarchii wartości i
dóbr, autorytetów, tradycji i obyczajów moralnych.
Życie indywidualne starożytnych zostało naprawione
przez religię chrześcijańską (moralne ocalenie).
Rodzina zyskała nową siłę i rozszerzyła się wśród całej
ludności. Religia i moralność chrześcijańska
wychowała narody nie jako zbiorowiska
zatomizowanych egoistów, ale jako wspólnoty
moralnych zobowiązań. (Duch Europy, s. 42-43)