1. Bazat e HW – Kartat Audio/Video
12.12.2012
Departamenti i Informatikës
Fakulteti i Shkencave Natyrore
Universiteti i Tiranës
Audio nëpërmjet kompjuterit
Kartat
Audio/Video
Kompjuterët e parë përmbanin vetëm një gjenerues
zhurmash të thjeshta (beep, click, etj.) që shërbenin për të
sinjalizuar probleme apo feedback ndaj përdoruesit
Në fillim të viteve 90 kompjuterët filluan të jenë gjerësisht
të pajisur me pjesë që lejojnë transmetimin e sinjaleve
zanore komplekse të quajtura ndryshe si karta audio
(zanore)
Pas vitit 2003 vështirë se mund të gjendej një
motherboard që nuk përfshinte në të një pjesë për
transmetimin e audios
Karta zanore (audio) së bashku me software përkatës lejon
ndër të tjera:
Dëgjimin e CD-ve audio drejpërdrejt ose në versione të
kompresuara (mp3, Ogg Vorbis, etj.)
Dëgjimin e muzikës stereo, efekteve zanore në lojra
kompjuterike, leksione interaktive, etj.
Regjistrimin e zërit në kompjuter
Audiokonferenca, telefoni nëpërmjet rrjeteve kompjuterike
2

2. Llojet e audio në kompjuter
Audio në formën e valës (waveform)
Kartat
Audio/Video
Ruajnë në skedarë të dhëna reale audio
Vala analoge audio kthehet në version dixhital dhe
ruhet në kompjuter
Mund të ruajnë çdo lloj forme zanore (të folurën, muzikë,
zhurma, etj.)
Cilësia e audios varet në mënyrë direkte nga cilësia e
regjistrimit dhe e teknikave kompresuese të përdorura
MIDI Audio
Nuk ruajnë të dhëna reale audio, por instruksione (p.sh nota
muzikore) që më pas interpretohen nga karta zanore dhe
kthehen në sinjale audio
Ruajnë vetëm audio instrumentale dhe efekte zanore. Ato nuk
mund të ruajnë të folurën apo të kënduarin
Përveç muzikantëve, përdoret gjerësisht dhe nga lojrat
kompjuterike apo programe për sinjalizime të ndryshme
Cilësia varet si nga instruksionet e ruajtura, ashtu dhe nga
karta zanore
3
Karakteristika të audios
Audio në formë vale
Kartat
Audio/Video
4
Audio në formë vale ruhet
si mostra të njëpasnjëshme
me anë të proçesit të
thjeshtimit
Madhësia e mostrës
specifikon sa të dhëna
ruhen për çdo mostër (p.sh
16 bit)
Ritmi i thjeshtimit
specifikon sa shpesh do
merren mostrat nga audio
reale (matet në Hz, p.sh
41000Hz nga audio CD)
Formati i regjistrimit:
mp3, wav, ogg, etj.
Audio MIDI
Byte i statusit: tregon
instrumentin (kanalin)
që do përdoret për të
luajtur një notë të
caktuar
Byte i të dhënave:
tregon notën përkatëse
që do luhet si dhe
shpejtësinë e saj

3. Pjesët përbërëse të kartës zanore
Kartat
Audio/Video
Konvertuesit: kartat zanore përmbajnë të paktën
një konvertues nga format dixhital në analog (DAC)
dhe një konvertues nga format analog në dixhital
(ADC) për çdo kanal stereo dhe disa përmbajnë më
shumë. Tipar dallues i tyre është rezolucioni (madhësia
e mostrës në bit), p.sh 24 bit
Gjeneruesi i ritmit së thjeshtimit: siguron orën
për konvertuesit që kontrollohen nga PC. Kujtojmë
që ajo matet në Hz. Shpesh kartat zanore kanë shkallë
tjetër për regjistrimin dhe dëgjimin e audios
Proçesori: krijon output analog nga një input MIDI.
Ai specifikon numrin e kanaleve MIDI si dhe cilësinë e
tyre.
Amplifikuesi: ndonjëherë kartat zanore përfshijnë
dhe një amplifikues që përdoret në rastet kur ajo
lidhet me pajisje transmetuese të pa amplifikuara.
5
Lidhësit (connectors) bazë e kartës
zanore
Kartat
Audio/Video
6
Line out - Output stereo i pa amplifikuar që mund të
lidhet me pajisje transmetuese (bokse, mikrofonë).
Line in - Input zanor që lejon lidhjen me pajisje që ofrojnë
nje output stereo (p.sh CD player)
Mic (mikrofon) in - Lejon lidhjen me mikrofonë për
regjistrimin e zërit
Ndërfaqe MIDI - Lejon lidhjen me pajisje të jashtme
MIDI (p.sh tastiera)

4. Lidhësit opsionalë të kartës zanore
Kartat
Audio/Video
Speaker out - dalje e amplifikuar që lejon lidhjen
me pajisje transmetuese të amplifikuara
MPC-3 Modem-in/out - lejon lidhjen me
modem në mënyrë që sinjalet audio të tij të
transmetohen nëpërmjet kartës zanore
MPC-3 Aux-in - përdoret për lidhje me CDDrive apo pajisje të ngjashme të jashtme
S/PDIF - Lejon lidhje të drejpërdrejtë dixhitale
të kartës zanore me një pajisje të jashtme që e
përmban këtë lloj formati
7
Karakteristika të kartës zanore
Kartat
Audio/Video
8
Ndërfaqja lidhëse: në ditët e sotme është PCI ose
PCI-Express
Kanalet MIDI: Çdo ndërfaqe MIDI përmban16
kanale që i korrespondojnë instrumentave muzikorë
të ndryshëm. Mund të ketë më shumë se një
ndërfaqe MIDI
Polifonia: Ka të bëjë me aftësinë e kartës zanore për
të gjeneruar disa sekuenca audio MIDI njëherësh
Ritmi i thjeshtimit: 44,100, 22,050, 11,025, and
8,000 Hz, etj.
Duplex - Ka të bëjë me aftësinë e kartës zanore për
të bërë regjistrim dhe luajtje tingujsh në të njëjtën
kohë (Full duplex në këtë rast) apo vetëm njërën nga
të dyja në një kohë (half duplex)

5. Nëse po hasni probleme me kartën
zanore sigurohuni që:
Kartat
Audio/Video
Sigurohuni që të gjithë kabllot të jenë të lidhura
dhe pajisjet zë lëshuese të jenë të ndezura
Ndonjëherë mjafton një restart i kompjuterit
Nëse problemi ndodh vetem me një program, me
shumë mundësi nuk është problem i vetë kartës
Sigurohuni që karta zanore është zgjedhur si
pajisja e paracaktuar për luajtje tingujsh
Sigurohuni që pajisjet zë lëshuese janë funksionale
Sigurohuni që driver-at (pra software që
menaxhon kartën zanore) janë të instaluar dhe të
përditësuar
9
Karta grafike
Kartat
Audio/Video
Një kartë grafike (adaptor video) merr të dhëna
grafike nga kompjuteri dhe i kthen ato në një
formë të tillë që mund të paraqiten nga pajisja
paraqitëse (p.sh monitori)
Kartat grafike moderne proçesojnë të dhënat
video duke ja hequr këtë detyrë CPU-së dhe si
rrjedhojë përshpejtojnë sistemin
Kartat grafike gjenden në dy forma
Karta grafike të veçanta (lidhen me kompjuterin me
PCI)
Karta grafike të integruara në motherboard
10

6. Pjesët përbërëse të kartave grafike
Proçesori grafik: Shumica e përpunimeve dixhitale
audio/video realizohen nëpërmjet këtij proçesori duke
ulur ngarkesën e proçesorit kryesor (CPU)
Kartat
Audio/Video
Një kartë grafike e përshpejtuar gjithashtu lejon uljen e
rrjedhës së informacionit të BUS-eve të sistemit. P.sh në
vend që të kalohet një hartë pixelash të një rrethi mund të
transmetohen vetëm rrezja dhe qëndra e tij.
Kujtesa video: përdoret për disa qëllime
11
Frame buffer - ruan imazhin e prodhuar nga proçesori
grafik para dërgimit të tij në monitor
Kujtesa që nuk po përdoret nga frame buffer përdoret për
të ruajtur fonte, ikona dhe elementë të tjerë grafikë për
përmirësimin e performancës
Karakteristikat kryesore janë madhësia, shpejtësia dhe tipi
(i ngjashëm me llojet e RAM)
Driver-at e kartës grafike
Kartat
Audio/Video
12
Driver-at e kartës grafike përkthejnë të dhënat
paraqitëse të gjeneruara nga një program në
instruksione specifike për monitorin
Driver-i vendos sesi do ja paraqesi të dhënat
proçesorit grafik në mënyrë që të përshpejtojë
përpunimin e tyre. Si rrjedhojë ka ndikim direkt
mbi performancën
Për të shmangur nevojën për të përdorur
instruksione të ndryshme për karta të ndryshme
përdoren librari grafike (API) përkatëse si hapa
ndërmjetës. Libraritë më kryesore janë
OpenGL
DirectX

7. Ndërfaqet lidhëse të kartave grafike
AGP
Kartat
Audio/Video
PCI + PCI-Express
(Standardi i ditëve
të sotme)
13
Konfigurime të paraqitjes
Kartat
Audio/Video
14
Rezolucioni - ka të bëjë me maksimumin e pixel-ave
që mund të paraqesë një ekran horizontalisht dhe
vertikalisht (p.sh 1280x1024)
Thellësia e ngjyrave (color depth) - një pixel
është elementi më i vogël i adresueshëm i paraqitjes.
Ai përmban 3 komponente (R - E kuqe, G - Jeshile, B Blu). Thellësia e ngjyrave mat numrin e ngjyrave që
mund të paraqiten dhe tregohet si BPP (bit per pixel)
Frekuenca e rifreskimit - Karta grafike e paraqet
videon si një sekuencë imazhes që paraqiten njëri pas
tjetrit. Frekuenca e rifreskimit mat sa herë ndërrohet
imazhi në një sekondë dhe matet me Hz (p.sh 75 Hz)
Rezolucioni dhe thellësia e ngjyrave përcaktojnë se sa
të dhëna duhet të ruhen për secilin imazh, pra
madhësinë e kujtesës video që nevojitet. Frekuenca e
rifreskimit nuk ndikon në këtë drejtim

8. Prurja e kartës grafike
Prurja e kartës grafike (sasia e të dhënave të
përpnuara në një sekondë) matet si më poshtë
Rezolucion x thellësi ngjyrash x frekuenca rifreskimit
numri i planeve ( 1 për 2D dhe 3-4 për 3D)
Shembull
Kartat
Audio/Video
Kartë grafike që po punon me imazhe 2D me
konfigurime: rezolucion 1024x768, thellësi 24BPP,
rifreskim 85Hz
(1024 x 768 x 24BPP x 85 Hz = 200,540,160 byte/s)
Nëse ka një limit për prurjen duhet të ndryshojmë
konfigurimin e paraqitjes për të siguruar
mirëfunksionimin
15
Ndërfaqet lidhëse
VGA
S-Video
DVI
Kartat
Audio/Video
Component video
HDMI
16

9. Probleme të kartës grafike
Kartat
Audio/Video
17
Sigurohuni që kabllot janë lidhura në mënyre
korrekte
Kontrollini nëse karta grafike është vendosur
mirë në folenë e saj
Sigurohuni që driver-at e saj janë instaluar në
sistemin e shfrytëzimit (përditësojini ato nëse
është e nevojshme)
Sigurohuni që keni vendosur konfigurimin korrekt
të paraqitjes (rezolucion, thellësi ngjyrash,
frekuencë rifreskimi)