Galicia perante o desafío climático. Análise das emisións de gases de invernadoiro en Galicia (1990-2013).

2. Autor:
Xosé Veiras García
Ecoloxista e biólogo
Blog: http://unclaronobosque.prazapublica.com
xveiras@yahoo.es
@xoseveiras
Novembro de 2015
Esta publicación licenciouse coa Licenza Creative Commons Recoñecemento-
Non comercial 4.0 Internacional. Para ver unha copia desta licenza, visite
http://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/.
Sumario
Demasiado tempo perdido 3
Eólica e crise apenas diminúen as emisións de Galicia 5
Cal é a nosa pegada climática? 11
Mudar a economía para que non mude o clima 14
Os impactos do cambio climático en Galicia 15

3. O mundo debe avanzar rapidamente cara a unha redución das emisións
actuais e futuras de gases de efecto invernadoiro para minimizar os
considerábeis riscos do cambio climático (…). Se non actuamos, exporemos as
futuras xeracións da humanidade a un risco desmedido e inaceptábel.
Declaración de Mainau de científicos galardoados co Premio Nobel.
3 de xullo de 2015.
Antes viviamos nun mundo pequeno nun grande planeta. Agora habitamos un
mundo grande –con grandes impactos- nun planeta pequeno. É por iso polo
que necesitamos respectar os límites ambientais.
Big World. Small Planet. Abundance within planetary boundaries.
Johan Rockström.
Max Ström Publishing, 2015.
A actual crise climática pon en entredito non só o capitalismo, senón tamén
os relatos de crecemento e progreso sen fin que tan fundamentais son para a
nosa civilización e nos que todos –dun xeito ou doutro- seguimos estando
atrapados.
Esto lo cambia todo. El capitalismo contra el clima.
Naomi Klein.
Paidós, 2015.
O ritmo de consumo, de desperdicio e de alteración do medio superou as
posibilidades do planeta, de tal xeito que o estilo de vida actual, por ser
insustentábel, só pode rematar en catástrofes, como de feito xa está
ocorrendo periodicamente en diversas rexións.
Carta encíclica Laudato Si do Papa Francisco.
Roma, 24 de maio de 2015.
Agosto de 2015 foi o mes máis cálido no planeta Terra desde que hai rexistros
(1880). E 2014 foi o primeiro ano, durante a era industrial, en que a
dispoñibilidade de enerxía primaria per cápita disminuiu a respecto do ano
anterior (exceptuando shocks do petróleo esóxenos como o de 1973-74). Estas
dúas dinámicas –quentamento climático e escaseza crecente de enerxía e
materiais—están determinando xa, e van facelo de forma moito máis intensa,
o destino dos seres humanos no século XXI –que hai tempo eu veño
chamando o Século da Grande Proba
Sobre ecosocialismo e cambio climático.
Jorge Riechmann.
Bogotá, 22 de setembro de 2015

4. Estamos a chocar contra os límites
do planeta. O cambio climático é
unha manifestación diso. O
crecemento acelerado do consumo
e a poboación, posibilitado polo uso
masivo de combustíbeis fósiles,
liberou unha cantidade inxente de
gases de efecto invernadoiro á
atmosfera, até ultrapasarmos a
capacidade do planeta de os
absorber, desestabilizando o clima
de xeito moi perigoso.
A cegueira perante os sinais
ambientais dun modelo económico
produtivista e consumista guiado
polos intereses dunha minoría
privilexiada da Humanidade
(apenas un 20%) levounos a unha
dramática situación. O cambio
climático xa está aquí,
golpeando sobre todo as xentes e
países empobrecidos. Xa é tarde
de máis para evitarmos que atinxa
unha dimensión desastrosa. Porén,
se se comezaren a reducir axiña
as emisións globais de dióxido de
carbono (CO2) e outros gases
causantes do cambio climático,
semella posíbel aínda evitarmos
un cambio climático
terribelmente devastador.
Segundo os datos máis recentes do
Carbon Global Project, as emisións
globais de CO2 procedentes da
queima de combustíbeis fósiles e a
produción de cemento ascenderon
a 36.000 millóns de toneladas
durante 2013, as maiores da
historia humana. As proxeccións
apuntan a un novo incremento en
2014. Desde 1990, o ano de
referencia para o Protocolo de
Quioto, aumentaron o 61%.
Galicia, cunhas elevadas emisións
por habitante, debería ter reducido
nas últimas décadas a súa achega ao
cambio climático de forma
importante. Mais non ten sido así.
As emisións galegas de gases de
invernadoiro tan só diminuíron
o 4% entre 1990 e 2013, último
ano para o que hai datos. O
crecemento previsíbel das
emisións en 2014 e 2015 volverá
situalas por riba do nivel de
1990. A evolución das emisións no
noso país contrasta coa seguida no
conxunto da UE, onde baixaron un
20% durante o mesmo período.
Non obstante, cómpre destacar que
a UE só reduciu significativamente
as súas emisións territoriais. Se
consideramos a súa pegada de
carbono, isto é, as emisións
asociadas ao consumo europeo, sen
importar o lugar no que se
producen, o desempeño da UE no
combate ao cambio climático é ben

5. diferente. As emisións ligadas ao
consumo da UE en 2009 eran un 2%
máis altas que en 1995. E é que unha
parte considerábel das presións
ambientais asociadas ao
sobreconsumo da UE teñen lugar
fóra do seu territorio, en moitos
casos en países empobrecidos. A UE
exporta destrución ambiental ao
resto do mundo. E non só no que
atinxe ás emisións de gases de
invernadoiro. Tamén noutras
categorías de impacto ambiental.
Tamén os padróns de produción
e consumo de Galicia impactan
negativamente no medio
ambiente a escala global. Está moi
estendida a crenza de que somos un
país rico en recursos naturais, mais
mesmo plenamente explotados,
non abondarían para soster a nosa
estrutura produtiva e o noso estilo
de vida actuais, inviábeis sen a
importación neta de grandes
cantidades de alimentos,
combustíbeis ou minerais, con
elevadas pegadas de deterioración
ambiental asociadas. Por exemplo,
máis do 80% da enerxía primaria
usada anualmente en Galicia
procede do exterior. Importamos
petróleo, carbón, gas natural e
agrocombustíbeis. Non temos
excedente enerxético. Todo o
contrario.

6. A nosa terra emitiu 27 millóns e
medio de toneladas de gases de
invernadoiro durante 2013. Desde
1990 as emisións reducíronse o
4%. Unha diminución insuficiente
que foi posíbel grazas ao
crecemento da produción
renovábel e á crise económica.
Entre 1990 e 2007 medraron o 23%,
pero desde 2007 caeron o 28%.
O crecemento da produción
renovábel e a crise económica
favoreceron a diminución da
xeración eléctrica con carbón,
causa principal da caída das
emisións a respecto de mediados
da década pasada. Con todo, as
térmicas de carbón de Meirama (Gas
Natural Fenosa) e As Pontes
(ENDESA) seguen a ser a maior
fonte de gases de invernadoiro en
Galicia. As centrais eléctricas de
carbón son aínda responsábeis
dun terzo das emisións galegas. A
redución da produción eléctrica con
carbón a respecto de 1990 fixo que
as emisións do sector enerxético
baixasen un 30% no período 1990-

7. 2013. Non tería sido posíbel sen a
expansión da produción renovábel,
nomeadamente da eólica. Porén, a
actividade das centrais de carbón
tocou fondo en 2010 para
repuntar despois, en parte debido
á ofensiva anti-renovábeis do
Goberno Rajoy, principal
responsábel do estancamento da
capacidade de produción eléctrica
renovábel en Galicia, despois dun
período de forte crecemento.

8. Moi diferente ten sido a evolución
das emisións do transporte. Entre
1990 e 2013, e malia o descenso
rexistrado desde o estoupido da
crise económica, incrementou as
emisións en case un 50%.
As emisións do transporte
disparáronse polo aumento do
número de vehículos e do seu uso,
favorecido pola sobredotación de
infraestruturas, un crecemento das
cidades e as súas áreas de influencia
xerador de dependencia do
automóbil e unha insuficiente oferta
de transporte colectivo.

9. Alén do sector enerxético, a
industria tamén diminuiu as súas
emisións en comparación con 1990,
se ben nunha proporción e nunha
cantidade moito menores. A crise
económica dos últimos anos foi
decisiva na redución das emisións
industriais.
A achega ao cambio climático da
agricultura e a gandaría
incrementouse nun 20% desde
1990, a pesar da caída brutal no
número de explotacións agrarias.
Nos últimos anos as emisións,
procedentes do gando e do uso de
fertilizantes nitroxenados, tenden a
se estabilizar.
Moito maior foi o medre das
emisións do sector residencial,
comercial e institucional. En 2013
as emisións foron o 67% superiores
ás de 1990. En termos absolutos, foi
o sector no que máis aumentaron
as emisións, despois do
transporte.
Outras actividades cuxas emisións
figuran no inventario do Ministerio
de Medio Ambiente teñen moito
menor peso que as anteriores. Son o
tratamento e eliminación de
residuos (512.750 toneladas en 2013)
e as emisións fuxitivas dos
combustíbeis fósiles (334.000
toneladas)

10. A achega de Galicia ao cambio
climático é moi importante en
termos relativos. As emisións por
habitante no noso país, malia teren
descendido nos últimos anos para
volver a níveis da década de 1990,
ultrapasan as emisións medias
mundiais e mesmo as do conxunto
da UE.

11. Cinco grandes empresas foron
responsábeis do 45 % das emisións
galegas de gases de invernadoiro
durante 2013. Son multinacionais
privadas españolas ou estranxeiras
do sector enerxético ou da
transformación de metais, un sector
moi intensivo en consumo
enerxético. Para diminuíren
sensibelmente as súas emisións estas
empresas terían que recortar a súa
produción.

12. Para termos unha visión completa
da responsabilidade de Galicia no
quentamento global, alén das
emisións territoriais, cómpre
considerarmos tamén a nosa
pegada climática: a cantidade de
gases de invernadoiro emitida
para producir todos os bens e
servizos que demandamos. Para
calculala, ás emisións desde o
territorio galego hai que lle restar
as asociadas ás exportacións e
sumarlle as vecelladas
ás importacións.
Lamentabelmente,
sabemos moi pouco
sobre a pegada
climática de
Galicia. Tan só se
estimou
parcialmente, tendo
en conta apenas o
consumo privado. E
ademais tan só para un só
ano.

13. O impacto climático das familias
é moi desigual. As emisións
medias do 10% dos fogares
españois con maior nivel de gasto
son unhas sete veces superiores ás
emisións do 10% dos fogares con
menor nivel de gasto.
Se alén do consumo privado se
incorporasen as outras
compoñentes da nosa demanda
interna (o gasto público e as
decisións de investimento), menos
importantes, semella que a pegada
climática de Galicia para 2007
estaría no intervalo das 8-11
toneladas. Polo tanto, é unha
pegada insustentábel e elevada a
nivel mundial.
A crise dos últimos anos e a
conseguinte caída do consumo
diminuiu a nosa pegada climática.

14. Galicia debe asumir de vez a súa
responsabilidade na crise climática,
sen agardar por un improbábel
cumio climático mundial que “salve
o clima”, sen limitarse a seguir
iniciativas europeas ou españolas
que até hoxe careceron da
ambición necesaria. Ademais dunha
obriga moral, reducirmos as
emisións de gases causantes do
cambio climático contribuirá á
construción dunha sociedade máis
resiliente, mellor preparada para se
adaptar a un inevitábel escenario
mundial de recursos naturais
decrecentes e graves problemas
socioambientais.
Ningún goberno da Xunta
adoptou medidas, obxectivos e
prazos para a diminución, en
termos absolutos, das nosas
emisións de gases de
invernadoiro. Nunca houbo unha
política climática autonomica
merecente de tal nome. Pola
contra, si houbo vontade política
para defender teimudamente as
ineficientes e moi contaminantes
térmicas de carbón, para promover
intensamente o transporte por
estrada mediante a ampliación
desmedida da capacidade viaria, ou
para impulsar por todos os medios
a incineración dos residuos
urbanos.
O compromiso climático por parte
das institucións locais tamén deixa
moito que desexar. Polo xeral,
Concellos e Deputacións coidan
que a mitigación da mudanza
climática non é asunto delas, a
pesar da súa especial
responsabilidade en ámbitos como
a planificación urbanística, a
mobilidade ou os residuos urbanos,
decisivos para a mitigación e
adaptación ao cambio climático.
A única política institucional
desenvolvida até hoxe cun impacto
climático positivo importante foi a
tendente ao desenvolvemento das
enerxías renovábeis

15. (nomeadamente da eólica). Esta
política traduciuse en aforros
importantes de emisións de CO2,
non simbólicos, como os derivados
doutras políticas proclima de moito
menor alcance, senón certamente
cuantiosos. Lamentabelmente, o
actual Goberno estatal decretou un
“parón renovábel” que só beneficia
o oligopolio eléctrico, cuxo negocio
se sustenta nas enerxías sucias.
A descarbonización da economía
baixo criterios de sustentabilidade
ecolóxica e xustiza social require
dunha profunda transformacion
do noso modelo económico
produtivista e consumista.
Decrecer o uso de recursos naturais
e substituír os recursos fóseis por
renovábeis son desafíos chaves.
Entre as medidas concretas
necesarias para recortar as
emisións pódense salientar o peche
a curto prazo das térmicas de
carbón de Meirama e As Pontes, a
eliminación dos incentivos ao uso
do vehículo privado e o
potenciamento do transporte
colectivo, a expansión das enerxías
renovábeis da forma máis
descentralizada posíbel ou a
promoción dunha alimentación
máis vexetariana e baseada en
alimentos ecolóxicos, próximos e
de temporada.

16. O cambio climático castiga con
maior dureza os países
empobrecidos, os menos
responsábeis na xeración do
problema climático pero os máis
vulnerábeis ás súas consecuencias.
Mais tamén para unha sociedade
desenvolvida como a nosa, o
cambio climático podería chegar a
ser devastador. O quentamento
global tornará Galicia moito menos
habitábel e rica en vida.
Secas moito
máis intensas
no interior
Menos pesca e
marisco
Vagas de lumes
forestais máis
destrutivas
Perda de biodiversidade.
Extinción do urogalo e do
salmón.
Diminución da
produción
agraria e
gandeira
Desaparición de praias e
marismas pola suba do
nivel do mar.
Temporais máis
frecuentes e intensos
Maiores dificultades
nos abastecementos
de auga
Máis vagas de
calor

17. Referencias dos datos sobre emisións: