2. NỘI DUNG SỐ 9 (216)-2012
CULTURE OF VIETNAM
Taïp chí xuaát baûn 02 kyø/thaùng
Giaáy pheùp hoaït ñoäng baùo chí soá 397/GP- BVHTT
Vaø soá 41/GP - SÑBS
Giaáy pheùp Quaûng caùo soá 1187/BC
TOØA SOAÏN TRÒ SÖÏ
27 Höông Vieân, Q. Hai Baø Tröng, Haø Noäi
ÑT & Fax: (84.4)39.764.693
CHUÛ NHIEÄM
GS. Hoaøng Chöông
Q. TOÅNG BIEÂN TAÄP
Nhaø baùo Nguyeãn Theá Khoa
PHOÙ TOÅNG BIEÂN TAÄP
TS. Nguyeãn Minh San
Nhaø baùo Traàn Ñöùc Trung CON NGƯỜI SỰ KIỆN
Nguyễn Thu Hiền
TRÖÔÛNG BAN TRÒ SÖÏ 4. Thương tiếc anh Trần Văn Phác
VÌ SỰ PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG
Nhaø baùo Nguyeãn Hoaøng Mai GS Hoàng Chương
41. Công ty TNHH MTV 688: Kinh doanh
6. GS đặng Vũ Hỷ - Một nhân cách toàn
THÖ KYÙ TOØA SOAÏN không vì lợi nhuận
Nhaø baùo Traàn Thu Hieàn diện và tiêu biểu trong ngành Y học Việt
Nhaø baùo Töø My Sôn
Đơn Đơn
Nam
43. Công ty TNHH thương mại và dịch vụ
TS. Nguyễn Minh San
GIAÙM ÑOÁC ÑIEÀU HAØNH Yến sào Việt Nam: Mang lại sự yên tâm
Nhaø baùo Voõ Thaønh Taân 11. Mừng 98 mùa Xuân của một GS
PGÑ: Nhaø baùo Leâ Haûi Chaâu cho khách hàng
Anh hùng
Tử Đan
GIAÙM ÑOÁC VPPT VAÊN HIEÁN VIEÄT NAM
GS Hoàng Chương
45. Công ty CP lương thực thực phẩm
Phan Toân Tònh Haûi 13. Mừng Giáo sư Vũ Khiêu - Anh hùng
Safoco: Vì sức khỏe người tiêu dùng
Lao động khánh thọ 97 mùa Xuân
HOÄI ÑOÀNG BIEÂN TAÄP Trúc Lam
GS. Vuõ Khieâu - Thöôïng töôùng Nguyeãn Nam Khaùnh Hoài Yên
DOANH NHÂN TÂM TÀI
- GS. Traàn Baûng - GSTS. Traàn Vaên Kheâ - Nhaø thô 15. Những ngày được trực tiếp phục vụ
Nguyeãn Khoa Ñieàm - NS. Vuõ Maõo - GSVS. Hoà Só 47. Công ty CP Đông Hải 27/7: Một doanh
Bác Hồ
Vònh - GS. Tröôøng Löu - GSTS. Thaùi Kim Lan - nhân tiêu biểu của tỉnh Hải Dương
TS.NSND Phaïm Thò Thaønh - NSND Ñaëng Nhaät Minh Khắc Tuế
Thu Thu
- TS. Ñoaøn Thò Tình - GSTS. Nguyeãn Thuyeát Phong HIỀN TÀI ĐẤT VIỆT
- NB. Phaïm Ñöùc Löôïng - NB. Trung Ñoâng 49. Công ty CP Chăn nuôi Chế biến và
17. Trạng nguyên Lê Quát - Tấm gương
Xuất nhập khẩu: Một doanh nhân biết
BAN CHUYEÂN ÑEÀ mài sắt nên kim
vượt qua cái hữu hạn của con người
Vaên phoøng Ban Bieân taäp Châu Giang
Soá 64 Trung Hoøa (Soá 06 - Loâ 12B cuõ) Khu ÑTM Đại Miêu
20. Võ Nguyên Giáp - Vị Đại tướng
Trung Yeân - Trung Hoøa - Caàu Giaáy - Haø Noäi THƯƠNG HIỆU - NHÃN HIỆU TỪ GÓC
ÑT: (84.4)37.83.1961 - 37.83.1962 chuyên Pianist không chuyên
Email: chuyendevanhien@ yahoo.com.vn
NHÌN VĂN HÓA
Khắc Tuế
51. Trường Trung cấp nghề Âu Lạc: Luôn
VAÊN PHOØNG QUAÛNG CAÙO VAØ PHAÙT HAØNH
22. GS Hoàng Chương và cái tâm của
coi trọng chất lượng đào tạo
Soá 404 Ñöôøng Böôûi, Q. Ba Ñình - TP. Haø Noäi người viết “Chân dung nghệ sỹ”
ÑT: 04. 3 7717665 * Fax: 04. 3 7718875; Đại Miêu
Nguyễn Thùy Linh
Mobile: (+84)989.186661 53. Công ty CP Y Dược phẩm Vimedimex:
Email: trantrungvanhien@gmail.com TỪ TRONG DI SẢN
Chất lượng sản phẩm là nhân cách của
24. Nền tảng của truyền thống ngoại
VAÊN PHOØNG ÑAÏI DIEÄN TAÏI TP. HCM doanh nghiệp
giao Việt Nam
288B An Döông Vöông - Q. 5 - TP. HCM Đại Miêu
ÑT: (84.8)38.353.878 GS. Phan Ngọc
NHỊP CẦU BẠN BÈ
28. Đôi nét về nền cảnh địa -Văn hoá
VAÊN PHOØNG ÑAÏI DIEÄN TAÏI ÑAØ NAÜNG 55. Biểu diễn Múa rối nước Việt Nam tại
của nghệ thuật sân khấu Cải lương
Taàng 5 Khaùch saïn Eiffel -117 Leâ Ñoä - TP. Ñaø Naüng Hàn Quốc
ÑT: (84.511)647.529 - Fax: (84.511)811.972 GS. Trần Quốc Vượng
Đắc Phong
Email: chuyendevanhien@ yahoo.com.vn 31. Các bước thăng trầm và thành công
57. Giáo sư IA. N.Zassoursky, Người
rực rỡ của làng nghề Việt Nam
Trình baøy - Cty CP Vaên hoùa Thoâng tin thầy của nhiều nhà báo nổi tiếng của
De. QA GS Vũ Khiêu
Việt Nam
34. Nghệ thuật Hát Bội trên quê hương
TAØI TRÔÏ PHAÙT HAØNH PGS.TS.Lê Thanh Bình
Đào Tấn
Doanh nghieäp saùch Thaønh nghóa - TP. HCM ĐỜI SỐNG QUANH TA
Trương Hoàng
In Taïi - Coâng ty TNHH MTV in Quaân ñoäi I
59. Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh
DIỄN ĐÀN
Vĩnh Phúc làm tốt công tác hòa giải tranh
GIAÙ: 28.000VNÑ
36. Chùa Trăm gian bị phá - một thảm
chấp đất đai ở cơ sở
họa văn hóa!
TD
Phạm Việt Long
TRANG BẠN ĐỌC
39. Cần sớm quy hoạch lễ hội dân gian
60. Đề nghị UBND TP. Hà Nội sớm trả lại
truyền thống
nhà cho ông Trần Quang Ngữ

3. CONTENTS
festivals
Nguyen Thu Hien
FOR THE COMMUNITY DEVELOPMENT
N0 9 (216)-2012 41. No. 688 One Member Limited
PEOPLE AND EVENT Company: Not-for-profit business
4. Mourning for Tran Van Phac Don Don
Prof. Hoang Chuong 43. Viet Nam Salanganes’ Nest Trading
6. Prof. Dang Vu Hy - A big and typical & Services Co., Ltd.: To provide peace
personality of Vietnamese Medicine of mind for clients
Dr. Nguyen Minh San Tu Dan
11. Congratulation to 98 Springs of a 45. Safoco Food JS Corporation: For the
heroic professor health of consumers
Prof. Hoang Chuong Truc Lam
13. Congratulation to Prof. Vu Khieu BUSINESSMAN, HEART - TALENT
-Labour Hero congratulates his 97 47. 27/7 Dong Hai Joint Stock Company:
Springs A typical businessman of Hai Duong
Hoai Yen province
15. The days cared for UncleHo Thu Thu
Khac Tue 49.Processing and export feeding
TALENTS OF VIETNAMESE LAND JSC: An entrepreneur who knows to
17. Le Quat, first doctoral candidate in overcome the human limit
feudal age A bright example of Vietnams Dai Mieu
competition-examination system CULTURAL VIEWPOINT ON TRADE
Chau Giang MARK & BRAND NAME
20. Vo Nguyen Giap - A great General, 51. Au Lac Vocational School: Always
an amateur pianist value the quality of training
Khac Tue Dai Mieu
22. Professor Hoang Chuong and his 53. Vimedimex Medicine Pharmaceutical
heart of the author “Portrait of artists” Corporation: Products quality is the
Nguyen Thuy Linh dignity of the business
INSIDE HERITAGE Dai Mieu
24. The foundation of Vietnamese FRIENDSHIP BRIDGE
diplomatic tradition 55. Vietnamese Water Puppet in Korea
Prof. Phan Ngoc Dac Phong
28. About some cultural lines of Cai 57. Professor IA. N.Zassoursky: A
luong stage art teacher of many well-known Vietnamese
Prof. Tran Quoc Vuong journalists
31. The ups and downs and great Asso. Prof. Dr. Le Thanh Binh
success of Vietnamese crafted village LIFE AROUND US
Prof. Vu Khieu 59. Department of Natural Resources & Ảnh Bìa 1: Ông Phạm Văn Toàn - CTHĐQT
34. “Boi” Singing in Dao Tans homeland Environment of Vinh Phuc province has Công ty CP Đông Hải 27.7 (phải) vinh dự
Truong Hoang reconciled well land disputes in local nhận giải thưởng “Bản lĩnh doanh nhân thời
FORUM TD hội nhập” từ Bà Nhótkéomani Xuphanuvông
- Phó Chánh văn phòng Trung ương Đảng
36. Pagoda “Tram gian” has been ruined READERS PAGE
Nhân dân Cách mạng Lào (Trái)
- A cultural disaster! 60. Request Hanoi People’s Committee
Pham Viet Long soon to return house to Mr. Tran Quang
39. Need to plan early traditional folk Ngu

4. THƯƠNG TIẾC ANH
TRẦN VĂN PHÁC
l GS. HOÀNG CHƯƠNG
T
hiếu tướng, nhà văn Trần Văn Phác sinh ngày vô cùng khốc liệt. Điều đó có thể tìm thấy trong những
29/12/ 1926: nguyên Ủy viên BCH TƯ Đảng hồi ký của ông, đặc biệt là trong truyện Không còn
khóa V và VI, Đại biểu Quốc hội khóa VIII, đường nào khác mặc dù tập sách ông nói về nữ tướng
khóa IX và khóa X, Bộ trưởng Bộ Văn hóa (nay là Bộ Nguyễn Thị Định (chị Ba Định) nhưng qua đó cũng
Văn hóa - Thể thao - Du lịch), Phó Chủ nhiệm thường thấy được hình bóng tác giả ở chiến trường miền Đông
trực Ủy ban Đối ngoại Quốc hội khóa VIII và khóa IX, Nam Bộ trong thời kỳ cuộc kháng chiến chống Mỹ -
Phó Bí thư Đảng đoàn MTTQ Việt Nam, Ủy viên Đoàn ngụy vô cùng khốc liệt.
Chủ tịch Liên hiệp Các tổ chức hữu nghị Việt Nam với Tôi trở thành người quen thân của tướng Trần Văn
các nước, Chủ tịch nhóm nghị sĩ hữu nghị Việt - Nhật, Phác từ khi ông từ quân đội chuyển sang làm Bộ trưởng
Thiếu tướng, Phó chủ nhiệm Tổng cục chính trị QĐND Bộ Văn hóa lúc đó tôi làm Viện phó Viện Sân khấu Việt
Việt Nam, Ủy viên thường vụ Hội cựu chiến binh Việt Nam. Cứ có việc gì liên quan tới nghệ thuật sân khấu
Nam, Chủ tịch Hội cựu chiến binh TP Hà Nội, Chủ thì ông thường mời tôi lên Bộ gặp ông để trao đổi như
nhiệm Tạp chí Văn nghệ quân đội, Tổng biên tập Báo việc Nhà hát tuồng TƯ chuyển thể tác phẩm “Không
Quân đội nhân dân, Huân chương Độc lập hạng nhất, còn đường nào khác” thành vở tuồng hiện đại. Ông mời
Huân chương Quân công hạng nhất, Huân chương tôi cùng xem tổng duyệt và phát biểu ý kiến, vì coi tôi là
Quân công giải phóng hạng nhì, Huân chương Kháng chuyên gia tuồng. Hoặc việc ở tỉnh Hà Nam Ninh có sự
chiến hạng nhất, Huân chương Chiến thắng hạng cố về vở kịch nói “Mùa hè ở biển” (tác giả Xuân Trình,
nhất, Huân chương Chiến sĩ vẻ vang hạng nhất, nhì, đạo diễn Phạm Thị Thành) không được đi hội diễn sân
ba, Huân chương Chiến sĩ giải phóng hạng nhất, nhì, khấu chuyên nghiệp 1985 tại TP Hồ Chí Minh, vì có
ba, Huân chương Quân kỳ quyết thắng, Huy hiệu 65 vấn đề mặc dù đã được Bí thư Tỉnh ủy Nguyễn Văn An
năm tuổi đảng và nhiều huy chương khác. Đồng chí đã ủng hộ. Bộ trưởng Trần Văn Phác cùng đi với tôi xuống
từ trần hồi 15h55 phút ngày 29/ 8/ 2012 tại Bệnh viện Nam Định xem vở diễn này. Xem xong, ông hỏi ý kiến
TƯ Quân đội 108, Hà Nội. Tin dữ này có lẽ không phải tôi và một số nghệ sĩ và nhà nghiên cứu rồi kết luận,
riêng tôi, mà đông đảo những người lính, những người đây là vở kịch có nội dung tốt, biểu diễn hay, nên đưa
hoạt động văn hóa đều bàng hoàng thương tiếc đối đi hội diễn. Kết quả vở “Mùa hè ở biển” được thưởng
với một con người hiền lành, tốt bụng và dũng cảm từ Huy chương Vàng và được chọn biểu diễn phục vụ hội
trong cuộc sống bình thường đến những chiến trường nghị TƯ tại Hội trường Ba Đình. Từ đó, giới sân khấu
4

5. càng thấy rõ tướng Trần Văn Phác có tư tưởng đổi mới cùng phu nhân đến thăm tôi tại nhà riêng, ông nói với
và ủng hộ những nghệ sĩ dám sáng tạo cái mới. vợ tôi: “Hoàng Chương giỏi lắm, giao việc gì cũng cố
Một kỷ nệm mà tôi không sao quên được, đó là việc gắng làm tròn”.
chuẩn bị bài phát biểu cho Bộ trưởng Trần Văn Phác Tôi có cảm nhận là ông tin và quý tôi nên có nhiều
tại Hội diễn Sân khấu toàn quốc năm 1985 ở TP Hồ động thái thử thách tôi. Ví dụ: Mùa hè năm 1991, khi
Chí Minh. Một hôm, ông cho mời tôi lên văn phòng Bộ tôi được mời đi làm cố vấn cho Đoàn Múa rối nước Hà
và giao cho tôi một bản thảo - bài phát biểu tổng kết Nam Ninh sang biểu diễn ở Liên Bang Nga.
hội diễn sắp tới và đề nghị tôi biên tập lại cho phù hợp Lúc này, tôi là Quyền Viện trưởng Viện Sân khấu
với hội diễn. Tôi nhận lời rồi cầm bản thảo về đọc kỹ Việt Nam. Tôi xin phép Bộ trưởng được đi công tác ở
và phát hiện ra đây là bài phát biểu của một thứ trưởng Liên Xô. Bộ trưởng Trần Văn Phác nói: Tôi đồng ý cho
tại buổi tổng kết hội diễn toàn quốc ở Thanh Hóa và cậu đi, nếu hoàn thành tốt nhiệm vụ đợt này thì đồng
bài này đã in trên báo. Tôi gọi điện thoại cho anh Tăng chí sẽ được cắt “Q” Nhưng nếu để xảy ra điều gì thì
thư ký Bộ trưởng rằng: Bộ trưởng Văn Phác không thể không được.
đọc bài cũ của thứ trưởng và nội dung hoàn toàn khác Tôi hứa với Bộ trưởng là sẽ cố gắng làm tròn nhiệm
ở hội diễn sắp tới... Gọi điện xong, tôi đinh ninh Bộ vụ và không để xảy ra điều gì đáng tiếc. Quả vậy, sau
trưởng sẽ phẫn nộ vì ai đó đã lừa dối ông. Nhưng ông chuyến đi Nga lần này thì tôi được Bộ trưởng Trần Văn
chỉ gọi điện thoại nói nhẹ nhàng với tôi: “Việc làm tắc Phác ra quyết định bổ nhiệm làm Viện trưởng Viện sân
trách của văn phòng sẽ rút kinh nghiệm, còn bây giờ khấu VN.
thì, đồng chí cố gắng viết lại cho thật tốt”... Tôi nghe lời Mối quan hệ giữa gia đình tôi và gia đình ông Trần
ông, cố viết hoàn toàn mới hy vọng sẽ có sức thuyết Văn Phác ngày càng thân thiết kể cả sau này ông
phục mọi người tại TP Hồ Chí Minh. chuyển sang công tác ở Quốc hội, cho đến lúc ông
Ngờ đâu, tối hôm sắp kết thúc hội diễn, Bộ trưởng nghỉ hưu. Khi đứa con trai út của ông có nguyện vọng
mời Ban tổ chức và chỉ đạo tới nghe tôi trình bày bản làm việc ở ngành hàng không, ông không ngại ngần
tổng kết ngày mai. Nghe xong, một số người cho là nói với tôi là “giúp cháu thực hiện nguyện vọng...” Và
được nhưng các vị ở Nam Bộ không đồng ý vì chưa tôi đã thực hiện được điều đó.
đánh giá đúng mức tình hình sân khấu ở phía Nam. Khi ông Trần Văn Phác chuyển sang Quốc hội
Bộ trưởng Văn Phác đề nghị tôi ngay trong tối hôm rồi tham gia phụ trách một đơn vị ở Liên hiệp Các tổ
đó phải viết lại cho đầy đủ. Xong ông mời tôi lên xe về chức hữu nghị VN, tôi cũng có cơ hội gặp ông trong
T 78, nơi ông đang ở để tập trung viết mà không bị ai các cuộc họp vì tôi cũng có chân trong tổ chức đối
quấy rầy. Lúc đó là 12 giờ đêm. ngoại nhân dân, ở đâu tôi cũng thấy vị thiếu tướng,
Ông ở phòng trong, tôi phòng ngoài với chiếc bàn nhà văn khi xưa, vị Bộ trưởng Văn hóa một thời vẫn
và ngọn đèn riêng. Ông đưa cho tôi hai quả xoài thật to vui vẻ khiêm nhường và đầy nhiệt tình nên luôn luôn
và 1 gói bánh và nói: Ăn đi, vừa ăn vừa viết cho xong. được mọi người yêu kính.
Tôi ngồi một lúc thấy đầu căng thẳng quá, không Thời gian cứ trôi đi, tuổi cứ cao dần và sức khỏe
sao viết được dòng nào, liền bảo anh Mùi lái xe đưa tôi cứ giảm xuống, tướng Trần Văn Phác cũng dần dần ít
về khách sạn. Tôi về khách sạn lúc 1h sáng thấy nhà xuất hiện. Vì vậy mà khi có hoạt động văn hóa nghệ
viết kịch Tất Đạt ( đang ở cùng phòng) ngủ say. Không thuật tôi lại gửi giấy mời ông thì ông gọi điện cảm ơn và
dám bật đèn vì sợ ảnh hưởng tới giấc ngủ của anh Đạt, từ chối không đến dự được! Vì phải chạy đua với thời
tôi ngả lưng nhắm mắt cố ngủ để cho thần kinh dãn gian, phải lo toan không biết bao công việc xã hội nên
ra. Đúng 3 giờ sáng tôi dậy cầm bút viết liên tục đến 6 gần đây tôi không liên lạc được với tướng Trần Văn
giờ sáng thì xong. Cùng lúc đó ông Đoàn Đức ( chuyên Phác, ngờ đâu hôm nay lại được tin ông đã qua đời tại
viên của Ban Văn hóa văn nghệ TƯ) đến gõ cửa bảo cái Bệnh viện (108) mà tôi thường đến thăm ông trước
tôi phải nộp ngay bài cho Bộ trưởng Văn Phác nghiên đây. Tiếc thương một vị tướng, một nhà văn, một nhà
cứu trước để kịp 8 giờ là tổng kết hội diễn. Thật là may, quản lý văn hóa, nhà ngoại giao đầy nhiệt huyết, tôi
bài viết của tôi được Bộ trưởng chấp thuận và sau khi viết bài này như một nén hương tiễn đưa ông về chốn
ông đọc thì được cả hội trường vỗ tay. Bộ trưởng Văn vĩnh hằng.n
Phác đến nắm tay tôi và khen: Cậu giỏi lắm! Hà Nội 31/8/ 2012
Sau hội diễn trở về Hà Nội, Bộ trưởng Văn Phác
5

6. KỶ NIỆM 40 NĂM NGÀY MẤT CỦA GS. ĐẶNG VŨ HỶ (04/10/1972 - 04/10/2012)
“Một tinh thần yêu nước nồng nàn,
sẵn sàng từ bỏ giàu sang đi kháng
chiến, vì đại nghĩa mà quên đi những
tai họa cá nhân của người thân, một
tấm lòng nhân ái cao cả cùng tính sỹ
phu Nho học, đó chính là nhân cách
Đặng Vũ Hỷ, một nhân cách toàn
diện và tiêu biểu trong ngành Y học
Việt Nam”.
Gs.Vs Phạm Song
GS. ĐẶNG VŨ HỶ
MỘT NHÂN CÁCH TOÀN DIỆN
VÀ TIÊU BIỂU TRONG NGÀNH Y HỌC VIỆT NAM
l TS. NGUYỄN MINH SAN
TRONG LỊCH SỬ NỀN Y HỌC HIỆN ĐẠI - CÁCH MẠNG NƯỚC TA TỪ KHI CÓ ĐẢNG
LÃNH ĐẠO ĐÃ XUẤT HIỆN NHIỀU THẦY THUỐC TÀI NĂNG VÀ Y ĐỨC, CÓ CÔNG LAO
ĐÓNG GÓP TO LỚN VÀO SỰ NGHIỆP CHĂM SÓC SỨC KHỎE NHÂN DÂN VÀ CÔNG
CUỘC KHÁNG CHIẾN GIÀNH ĐỘC LẬP, TỰ DO CHO DÂN TỘC. MỘT TRONG NHỮNG
TẤM GƯƠNG TIÊU BIỂU NHẤT CHO NHỮNG THẦY THUỐC TÀI NĂNG VÀ Y ĐỨC ẤY LÀ
GIÁO SƯ ĐẶNG VŨ HỶ - MỘT TRÍ THỨC GIẦU LÒNG YÊU NƯỚC, MỘT TRONG NHỮNG
NGƯỜI THẦY ĐẦU TIÊN CỦA Y HỌC HIỆN ĐẠI VIỆT NAM, MỘT TRONG 12 NGƯỜI ĐƯỢC
PHONG HỌC HÀM GIÁO SƯ ĐẦU TIÊN CỦA NƯỚC TA, ĐƯỢC TẶNG GIẢI THƯỞNG HỒ
CHÍ MINH VỀ Y HỌC ĐỢT ĐẦU TIÊN (NĂM 1996).
6

7. Chùa Keo - làng Hành Thiện - Xuân Trường - Nam Định Tượng Gs Đặng Vũ Hỷ tại Vườn tượng danh nhân y
học ở Trại phong Quy Hòa - Quy Nhơn - Bình Định
G
iáo sư Đặng Vũ Hỷ sinh ngày 17/3/1910 thư - Học giả Phạm Quỳnh - Chủ bút tạp chí Nam
trong một gia đình dòng họ khoa bảng lâu Phong rất nổi tiếng lúc bấy giờ. Gia cảnh - gia thế ấy
đời ở làng Hành Thiện, xã Xuân Hồng, đã đưa GS Đặng Vũ Hỷ trở thành bậc danh giá và
huyện Xuân Trường, tỉnh Nam Định. GS. Đặng Vũ giầu có vào loại nhất nhì ở Hà Nội lúc ấy.
Hỷ đã được gia đình cho học hành chu đáo, đến nơi Cách mạng tháng Tám như một biến cố diệu kỳ
đến chốn ngay từ khi còn trẻ. Học xong tiểu học ở trong lịch sử dân tộc, thổi bùng lên ngọn lửa yêu
Nam Định, rồi trung học ở Trường Anbe Xarô, Ông nước trong lòng vị bác sĩ tài năng Đặng Vũ Hỷ. Ông
thi đậu vào Trường Y Dược khoa Hà Nội (thường đã từ bỏ hết giầu sang phú quý để dấn thân phục
gọi là Trường Thuốc) một trong những ngôi trường vụ nhân dân và đất nước. Đóng cửa phòng mạch,
danh giá, thời thượng nhất thời thuộc Pháp. Sau 4 GS Đặng Vũ Hỷ tham gia giảng dạy tại Trường Đại
năm học ở Trường Y Dược khoa Hà Nội, ông được học Y Dược Hà Nội theo lời mời của GS. Hồ Đắc Di
gia đình cho sang Pháp học tiếp để lấy bằng bác - Hiệu trưởng đầu tiên của Trường Đại học Y dược
sỹ y khoa. Năm 1937, ông tốt nghiệp bác sĩ nội khoa nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa. Ngoài giảng
trú chuyên ngành Da liễu và được tuyển dụng vào dạy, ông còn làm Chủ nhiệm Phòng khám và hàng
làm việc tại một bệnh viện lớn ở Paris - Bệnh viện ngày trực tiếp điều trị bệnh nhân tại Nhà thương Đồn
Saint-Lazare. Ông là bác sĩ Việt Nam đầu tiên được Thủy (nay là khuôn viên Bệnh viện Quân đội 108 và
tuyển dụng làm việc tại đây. Trở về nước, ông được Bệnh viện Hữu nghị Hà Nội). Miệt mài dấn thân vào
mời làm Bác sĩ trưởng của Bệnh viện mỏ than Đông sự nghiệp chung, cơm nhà, việc nước, ngày ngày,
Triều. Sau đó, do bất bình với chế độ thực dân hà hết trên bục giảng truyền dạy kiến thức cho sinh
khắc và không cam chịu cảnh phải làm việc dưới viên, người ta lại thấy ông có mặt ở bệnh viện lo
quyền bọn “quan Tây” kém mình về chuyên môn toan cứu chữa bệnh nhân. Không biết bao nhiêu
nhưng ngạo nghễ phi lý, ông từ bỏ cương vị trên, cán bộ, nhân dân, bộ đội đã được cứu chữa bởi bàn
trở về Hà Nội mở phòng mạch tư. Thời đó, bác sĩ là tay ông. Khi cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp
nghề được trọng vọng và “hái ra tiền”. Với GS Đặng xâm lược nước ta lần thứ hai bùng nổ, sau khi đưa
Vũ Hỷ, là bác sĩ danh tiếng, học ở Pháp, lại đã từng vợ và người con trai thứ ba mới sinh được ba tháng
làm việc tại một bệnh viện lớn ở Paris, phòng mạch là Đặng Vũ Minh (Giáo sư, Viện sỹ, nguyên Ủy viên
tư của ông nhanh chóng trở nên nổi tiếng thu hút TƯ Đảng các khoá VIII, IX, X; nguyên Chủ nhiệm
nhiều bệnh nhân. Ông kết hôn với bà Phạm Thị Thứ Ủy ban KH, CN &MT của Quốc hội, Chủ tịch Liên
là tiểu thư đài các, đoan trang của quan Thượng hiệp Hội KH-KT Việt Nam) về lánh ở quê Nam Định,
7

8. CON NGÖÔØI & SÖÏ KIEÄN
kháng chiến thắng lợi,
ông cùng gia đình theo
Trường trở về Hà Nội. Từ
đây, bác sĩ Đặng Vũ Hỷ
mới được làm công việc
đúng với chuyên môn sở
trường của mình. Năm
1955, với thành tích giảng
dạy và những công trình
biên soạn sách giáo khoa
y học và nhiều sáng kiến
khoa học, Bác sĩ Đặng
Vũ Hỷ đã được Nhà nước
phong tặng học hàm Giáo
sư trong đợt đầu tiên của
nước Việt Nam Dân chủ
cộng hòa. Ông được phân
công làm Chủ nhiệm Bộ
môn Da liễu của Trường
Gia đình Bs Đặng Vũ Hỷ ở Lang Quán, Yên Sơn, Tuyên Quang trong kháng chiến chống Pháp Đại học Y khoa Hà Nội
kiêm Chủ nhiệm Khoa
Da liễu Bệnh viện Bạch Mai.
ông gia nhập Vệ quốc đoàn, làm công tác quân y. Ông đã đóng góp công sức nâng cao chất lượng
Ông được phân công phụ trách Trạm Quân y Cổ Lễ khoa học của Khoa, để sau đó Khoa đã được Chính
mặt trận Hà Nam Ninh. Là bác sĩ đào tạo tại Pháp phủ cho thành lập Viện Da liễu rất sớm, cùng thời
và chỉ làm chuyên môn, nhưng khi hữu sự vì đất với Viện Tai Mũi Họng.
nước, ông đã bộc lộ tài chỉ huy tổ chức Trạm quân Giữa lúc công việc chuyên môn đang bề bộn trong
y phục vụ bộ đội và nhân dân vượt nhiều khó khăn bối cảnh miền Bắc đang bị đế quốc Mỹ cho không
trong tình trạng rất hiểm nguy và thiếu đủ thứ của quân và hải quân bắn phá ác liệt, GS Đặng Vũ Hỷ
những ngày đầu kháng chiến. bị ốm nặng. Năm 1971, Đảng và Nhà nước đã gửi
Năm 1948, ông được chuyển sang dân y và làm ông sang chữa trị tại Trung Quốc. Nhưng do bệnh
Trưởng Ty Y tế Ninh Bình. Ông đưa cả gia đình theo quá nặng, ông đã qua đời ngày 4/10/1972, ở tuổi 62,
kháng chiến. Năm 1950, ông được điều về làm Hiệu độ tuổi còn dồi dào năng lực sáng tạo và cống hiến.
trưởng Trường Y sĩ Liên khu III - IV ở Nông Cống - Do hoàn cảnh chiến tranh, gia đình không đưa thi
Thanh Hóa. Trường là nơi đào tạo y tế dân y cho hài ông về nước được, các đồng nghiệp Trung Quốc
toàn Bắc Bộ và học sinh tốt nghiệp của Trường đã an táng ông tại nghĩa trang Ngân Hà, thành phố
là cán bộ lãnh đạo dân y các tỉnh trong suốt cuộc Quảng Châu. 31 năm sau, vào năm 2003, gia đình
kháng chiến chống Pháp và trong những ngày hòa đã đưa hài cốt GS Đặng Vũ Hỷ về an táng tại quê
bình lập lại sau 1954, rồi chống chiến tranh phá hoại nhà Hành Thiện, tỉnh Nam Định.
bằng không quân và hải quân của Mỹ ra miền Bắc. GS Đặng Vũ Hỷ mất đi đã để lại bao niềm tiếc
Là bác sĩ chuyên khoa da liễu, nhưng do thiếu người thương của nhiều thế hệ học trò, đồng nghiệp và
giảng dạy nội khoa, ông đã ngày đêm tìm tài liệu tự người bệnh. Đã có rất nhiều bài viết và cuốn sách
học thêm để dạy. Đêm đêm, bên ngọn đèn dầu bấc mà gần đây nhất là cuốn “Đặng Vũ Hỷ Cuộc đời
to, ông ngồi đọc cho vợ chép những bộ sách dày và sự nghiệp” do Nhà xuất bản Y học xuất bản
bằng tiếng Pháp. Năm 1953, Trường Y sỹ Liên khu năm 2009 đã viết về tài năng, y đức, năng khiếu sư
III - IV chuyển lên Việt Bắc, sáp nhập với Trường Đại phạm, tình cảm đối với quê hương, gia đình của GS
học Y. Bác sĩ Hỷ cùng gia đình lại khăn gói cuốc bộ Đặng Vũ Hỷ. Trong bài viết nhỏ này, tôi chỉ xin nêu
cùng Trường lên rừng núi Tuyên Quang. Năm 1954, lên hai điều mình tâm đắc nhất về ông.
8

9. 1. GS Đặng Vũ Hỷ - một người thầy thuốc có DDS và tiêm BCG. Thời kỳ đó, phát hiện và chữa
tấm lòng cộng sản chân chính pha trộn Phật tính trị phong gắn với y tế cơ sở, được tổ chức ở khắp
và tính nhân ái của Chúa Giê su. nơi. Trong từng khu điều trị phong nội trú, ta đã tổ
Đó là nhận xét của người học trò cũ của GS Đặng chức hợp tác xã nông nghiệp, thủ công nghiệp, tạo
Vũ Hỷ - GS Phạm Song - Bộ trưởng Bộ Y tế - Chủ công ăn việc làm để bệnh nhân vừa chữa bệnh vừa
tịch Tổng hội y học Việt Nam về tấm gương sống và lao động. Các câu lạc bộ vui chơi, giải trí cũng được
chăm lo cho người bị bệnh phong chu đáo tận tình, thành lập để tăng thêm lòng tin chữa bệnh khỏi, cải
mà GS Đặng Vũ Hỷ là tấm gương tiêu biểu. thiện đời sống vật chất và tinh thần đối với bệnh
Xưa, bệnh phong/bệnh hủi là một trong “tứ nhân không cách ly khỏi xã hội, mà gần gũi với gia
chứng nan y”. Bởi, lúc đó chưa có thuốc Rifamycin đình, làng mạc, không bị khinh miệt hắt hủi như
chữa chạy nên tổn thương do bệnh phong gây ra rất trước đây. Nhiều bệnh nhân điều trị phong bằng
thương tâm và phẫu thuật phục hồi chức năng chưa DDS và Rimifon được tiêm phối hợp Subtilis có triển
phát triển nên tình trạng biểu hiện bệnh phong rất vọng tốt. Nhờ việc khám, phát hiện sớm, điều trị,
bi đát khiến xã hội xa lánh. Cho rằng bệnh phong theo dõi, quản lý từ bệnh nhân nội trú đến ngoại trú,
là bệnh lây lan, nên người mắc bệnh phong bị nhân kế hoạch hạ tỷ lệ thấp dần tiến tới thanh toán bệnh
dân và cả người thân xa lánh. Có thể nói bệnh nhân phong từng huyện, từng tỉnh đạt nhiều kết quả cao.
phong là những người không may trong những Trong công tác phòng chống bệnh phong, ta đã coi
người kém may mắn nhất, vừa đau khổ do bệnh tật trọng tuyên truyền giải thích sâu rộng trong nhân
lại đau khổ hơn nhiều do kỳ thị của xã hội. Sau hòa dân, trước hết là ở các địa phương có bệnh, phần
bình lập lại năm 1954, trên miền Bắc chỉ có một lớn bà con đều nhận thức là bệnh phong được chữa
số bệnh nhân phong nặng được điều trị tập trung ở khỏi, những người có trực trùng Hansen (+) được
các trại phong, còn hàng nghìn bệnh nhân khác đi tập trung chữa, còn số đông vẫn được điều trị bằng
lang thang xin ăn, gây bức xúc cho xã hội. Là bác cách hàng tuần khám, nhận thuốc, được thầy thuốc
sĩ chuyên khoa da liễu, GS Đặng Vũ Hỷ đặc biệt và cán bộ y tế cơ sở chăm sóc chu đáo tại nhà,
quan tâm đến đối tượng bệnh nhân phong. Ông đã người bệnh yên tâm, gia đình tiếp xúc bình thường,
không ngại lây lan, không hề xa lánh bệnh nhân, đã xoá được mặc cảm đối với người bệnh. GS Đặng Vũ
đến tất cả những trại phong của Việt Nam ở miền Hỷ thực sự là vị ân nhân của người mắc bệnh phong.
Bắc, như các khu điều trị Quỳnh Lập, Văn Môn, Quả Ghi nhớ lòng yêu thương của GS Đặng Vũ Hỷ đối
Cảm, Phú Bình, Sông Mã để tìm mọi cách xoa dịu với bệnh nhân phong và công lao của ông đối với
vết thương thể xác và tinh thần cho họ. Ông đặc việc điều trị bệnh phong, Trại phong Quy Hòa (nay
biệt thương xót những người bệnh phong và tìm mọi là Bệnh viện Phong - Da liễu Trung ương Quy Hòa
cách chữa bệnh cho họ, gần gũi an ủi họ. Bác sĩ - Thành phố Quy Nhơn - Bình Định), đã dựng tượng
Trần Văn Ngoạn, nguyên Giám đốc Trại Phong Quy ông với dòng chữ khắc dưới tượng: “Cuộc đời tận tụy
Hòa ở Quy Nhơn (nơi trước kia nhà thơ Hàn Mặc Tử vì người bệnh, y đức trong sáng của GS Đặng Vũ Hỷ
đã từng điều trị) thường nói: “Sở dĩ tôi chọn ngành đã để lại những nét sâu đậm trong lòng người mắc
này là do thầy Hỷ đã khuyên tôi. Thầy nói: trong xã bệnh phong và những thầy thuốc chuyên khoa”.
hội ta, còn rất nhiều thành kiến, sai lầm, phi khoa 2. GS Đặng Vũ Hỷ - một nhân cách khoa học
học đối với người mắc bệnh phong. Anh còn trẻ, y tế nhân văn.
anh hãy giúp tôi xoá bỏ những thành kiến đó và cứu GS Đặng Vũ Hỷ bộc lộ khả năng và phương
chữa người bệnh. Tốt nghiệp bác sĩ năm 1961 đã pháp nghiên cứu khoa học từ rất sớm. Năm 1937,
36 năm rồi, tôi luôn luôn tâm niệm lời thầy”. Dưới sự bản luận văn tốt nghiệp bác sĩ nội trú ở các bệnh
chỉ đạo của GS Đặng Vũ Hỷ, chỉ trong mấy năm, đã viện Paris có tiêu đề La syphilis de lovaire (Bệnh
có trên 2000 bệnh nhân phong được chữa khỏi. Các giang mai buồng trứng) của ông đã được Nhà xuất
khu điều trị Quỳnh Lập, Văn Môn, Quả Cảm, Phú bản Amédée le Grand in bằng tiếng Pháp phát hành
Bình, Sông Mã được xây dựng thường xuyên điều trị ở Paris. Là người ham thích nghiên cứu, ông thường
cho 4.150 bệnh nhân, có 18 bác sĩ, 112 y sĩ, 116 đọc ngấu nghiến các sách chuyên khảo và tạp chí
y tá và xét nghiệm viên phục vụ. Ta đã quản lý và chuyên ngành mới tìm thấy ở Hà Nội về các bệnh
chữa 43.700 bệnh nhân phong tại nhà, cho uống ngoài da và hoa liễu (gọi tắt là da liễu) để cập nhật
9

10. CON NGÖÔØI & SÖÏ KIEÄN
kiến thức. Ông liên tiếp biên soạn, xuất bản 5 cuốn đỉa nào bám vào. Chứng kiến tận mắt, mọi người vô
sách về bệnh phong, bệnh hoa liễu và các bệnh cùng tin tưởng, phấn khởi dùng thuốc và hết lòng
ngoài da khác. Từ năm 1954 đến 1972 ông công cảm tạ bác sĩ.
bố 48 công trình khoa học trên các tạp chí chuyên Học tập tấm gương nghiên cứu khoa học và hết
ngành ở Việt Nam, và xuất bản bằng tiếng Pháp, lòng vì người bệnh của người thầy khả kính Đặng
Anh, Đức, Rumani,...Các công trình khoa học của Vũ Hỷ, bác sĩ Trần Hữu Ngoạn cũng đã tình nguyện
GS Đặng Vũ Hỷ có giá trị thực tiễn rất cao. Song, tiêm trực khuẩn Hansen (trực khuẩn phong) vào
điều được các đồng nghiệp và học trò học tập nhiều người mình để chứng minh bệnh phong không phải
ở ông là phong cách nhân văn và phương pháp dễ lây và có thể chữa khỏi. Nhờ vậy, ở Trại phong
nghiên cứu khoa học ngành y. Bà Phạm Thị Thứ Quy Hòa nơi ông phụ trách đã giải quyết về cơ bản
- người vợ đã từ bỏ lầu son gác tía, chia ngọt sẻ tình trạng xa lánh, hắt hủi người bệnh và đã nâng
bùi với chồng trên mọi nẻo đường kháng chiến, đã cao được niềm tin của họ về hiệu quả điều trị, đảm
kể lại hai câu chuyện trong thời gian làm Trưởng bảo sự hội nhập của bệnh nhân phong vào xã hội
ty Y tế Ninh Bình, bác sĩ Đặng Vũ Hỷ đã cứu một bên ngoài.
bệnh nhân nghi bệnh phong và tình nguyện làm Nhiều năm sau khi GS Đặng Vũ Hỷ qua đời,
bệnh nhân để thử nghiệm một loại thuốc mới do ông người học trò của ông, GS Phạm Song viết: “Thầy
pha chế để nhân dân trực tiếp chứng kiến. Chuyện Hỷ có nhiều công trình khoa học nhưng tôi tâm
thứ nhất, khi cơ quan Ty Y tế Ninh Bình đóng ở xã đắc về công trình chống sán vịt, vì chính ông đã lội
Thư Điền, huyện Gia Khánh, tỉnh Ninh Bình, nghe xuống những cánh đồng trồng cói ngập nước vùng
nhân dân nói có một người bị hủi, sợ lây, dân làng ven biển cho vĩ ấu trùng cắn vào chân để nghiên
không cho ở trong làng, bắt phải ra ở một cái lều ở cứu viêm da do ấu trùng hay gọi nôm na là bệnh da
giữa đồng mấy năm rồi không được tiếp xúc với ai, do sán vịt. Từ thực tiễn bản thân ông đã phát hiện
hằng ngày có người đem cơm ra để ở gần cái lều ra một loại dầu có sẵn ở Việt Nam để bôi vào chân
đó, người bệnh tự ra lấy ăn chứ người mang cơm trước khi lội xuống nước để phòng bệnh rất hiệu
cũng không dám vào lều, bác sĩ Đặng Vũ Hỷ nhất quả. Công nhân an tâm làm việc. Một bài học lớn về
quyết đòi dân làng chỉ chỗ để mình đến khám cho hiệu quả thiết thực đầu ra của mọi công trình khoa
người bệnh. Thuyết phục mãi, ông cũng được dân học lâm sàng và tự mình tình nguyện là bệnh nhân
làng chỉ cho biết cái lều người bệnh kia ở. Trước đầu tiên để nghiên cứu phương thức phòng chống.
con mắt tò mò dõi theo của dân làng, ông một mình Nhân cách này cũng thấy ở Phạm Ngọc Thạch và
đến cái lều đó. Qua thăm khám, ông xác định đây Đặng Văn Ngữ”.
không phải là người hủi. Để mọi người tin là bệnh Trong bối cảnh đất nước có chiến tranh, với bao
không lây, ông cầm tay người bệnh kia dẫn về làng hy sinh, gian khổ, sau đó là một khoảng thời gian
và bảo lãnh cho ông cụ sống trong làng, hàng ngày dài đất nước sống trong cơ chế bao cấp với biết bao
ông đến cho thuốc chữa bệnh. Quả nhiên, ông cụ khó khăn vất vả, thiếu thốn đủ bề, những việc làm
đã khỏi bệnh, sống bình thường trong làng. Từ đó, trên của bác sĩ Đặng Vũ Hỷ làm vụt sáng một nhân
dân làng Thư Điền không còn nghĩ phong / hủi là cách khoa học lớn - nhân cách khoa học y tế nhân
bệnh lây nữa. Chuyện thứ hai là chuyện đỉa. Thư văn cao đẹp.
Điền là vùng đồng chiêm trũng, đi đâu cũng phải lội Đã nhiều năm sau ngày GS Đặng Vũ Hỷ đi xa,
nước. Đỉa rất nhiều. Nhân dân và cán bộ đều khổ vì song những học trò, đồng nghiệp và không ít bệnh
đỉa. Học trò đi học cũng sợ đỉa. Trước tình hình đó, nhân phong vẫn thấy hiển hiện trước mắt hình ảnh
bác sĩ Đặng Vũ Hỷ đã lấy một vài thứ thuốc thông của ông với dáng cao to, nụ cười rất có duyên và
thường chế biến ra thành thứ thuốc bôi chân chống hóm hỉnh với giọng nói trầm và từ tốn cùng cử chỉ
đỉa bám rất rẻ tiền và dễ kiếm. Để mọi người tin, ông ân cần chu đáo tỉ mỉ khi thăm khám cho bệnh nhân.
đã xung phong thí nghiệm trước. Ông cho tập trung Ông là một trong số rất ít thầy thuốc Việt Nam được
bà con trong làng đến chỗ có thật nhiều đỉa, ông vinh danh trong Từ điển “Danh nhân Y học Thế giới”
thò hai chân xuống nước, một chân có bôi thuốc, (số thứ tự 704, trang 100). Tên ông được đặt cho
một chân không. Kết quả là chân không bôi thuốc một con phố ở Thủ đô Hà Nội./.n
đỉa bám đầy, còn chân có bôi thuốc không một con
10

11. CỦA MỘT GIÁO SƯ ANH HÙNG
l GS HOÀNG CHƯƠNG
Đất Nam Định - cái nôi văn hóa ở miền Châu thổ Sông Hồng, cũng là cái nôi văn hóa nhà
Trần rực rỡ, trong đó có làng Hành Thiện, xã Xuân Hồng, huyện Xuân Trường nổi tiếng từ
xưa nơi đã sinh ra rất nhiều danh nhân trong quá khứ và hiện tại, trong đó có một tên tuổi rực
sáng trong thời đại hôm nay. Đó là Giáo sư Anh hùng lao động Vũ Khiêu, một con người sống
mãi với thời gian và lao động cống hiến cho đời không biết mệt mỏi, một con người đã vượt
qua quy luật “nhân sinh thất thập cổ lai hy” và đã vượt qua những kỷ lục tuổi tác ( 80, 90) để
đạt tới đích bách niên và cao hơn nữa.. Hôm nay ông vẫn hiện diện trong lòng chúng ta như
một người anh, người thầy, người bạn hết sức gần gũi và thân thương, như một cây đại thụ tỏa
bóng mát cho chúng ta....
N
ăm GS Vũ Khiêu tròn 90 tuổi có rất nhiều người hơn 10 tiếng đồng hồ để tiếp tục cho ra đời những trang
nổi tiếng chúc mừng ông. Xin trích mấy câu thơ viết phục vụ cho hôm nay và để lại cho mai sau. Kỷ niệm
của nguyên Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị 1000 năm Thăng Long - Hà Nội ông công bố Tổng tập
Bình: Văn hiến Việt Nam và nhân 122 năm sinh Hồ Chủ tịch,
Mừng anh Vũ Khiêu tuổi 90 ông xuất bản tập Hồ Chí Minh ngôi sao sáng trên bầu
Ý chí càng cao, tâm rạng ngời trời Việt Nam.
Chỗ dựa đàn em cùng tiếp bước Chắc chúng ta không thể nào quên được, từ hơn 60
Giữ vững tay chèo ra biển khơi năm trước những bài phú - văn tế như: “Truy điệu những
GS Vũ Khiêu sinh ngày 19 tháng 9 năm 1916 với lương dân chết đói”, “Văn tế anh hùng liệt sĩ cách mạng
tên Đặng Vũ Khiêu mang cả họ cha và họ mẹ, thể hiện tháng 8” của Vũ Khiêu đã gây xúc động hàng triệu con
đạo lý “Công cha như núi thái sơn, Nghĩa Mẹ như nước người. Rồi liên tục trong hai cuộc kháng chiến chống
trong nguồn chảy ra”. Tính theo tuổi ta thì ông đã tròn Pháp chống Mỹ, GS Vũ Khiêu đã hoạt động khắp miền
98. Ở tuổi cửu bát niên, nhưng GS Vũ Khiêu vẫn chưa Tây Bắc, Việt Bắc, rồi về Trung du và đồng bằng Phú
ngừng lao động sáng tạo, mỗi ngày ông còn làm việc Thọ, Hải Dương, ông đã sống trong lòng dân ở các
11

12. CON NGÖÔØI & SÖÏ KIEÄN
huyện Nghĩa Hưng, Ý Yên, Thạch Thất, Vĩnh Tường... GS Vũ Khiêu đã phá bỏ quan niệm “lão giả an chi”
Những nơi ông phụ trách các cơ quan trong ngành thông bằng hành động, bằng lao động sáng tạo của mình với
tin, văn hóa, giáo dục, văn học nghệ thuật, khoa học xã khối lượng tác phẩm rất lớn.
hội và nhân văn gần 1 thế kỷ không rời trang sách và cây Là một con người hành động, thích tiếp cận với thực
bút, ông nghiên cứu và sáng tác hàng chục công trình, tiễn, GS Vũ Khiêu không ngần ngại đi xa, đi thực tế, đi
hàng trăm bài thơ, bài phú, và câu đối. Từ những bài phú, vào cuộc sống. Ví dụ, cuộc hội thảo “Văn hiến Quảng
bài văn tế dài phải sáng tác nhiều ngày, mang tính khái Ngãi truyền thống và hiện đại” do Trung tâm Nghiên cứu
quát một vấn đề lớn của đất nước, của một anh hùng dân bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc Việt Nam tổ chức
tộc như “ Văn tế giỗ tổ Vua Hùng” năm 2000 mà âm vang tại TP Quảng Ngãi tháng 5/ 2005, ông vẫn có mặt với
của nó đã dội khắp đất nước núi sông qua giọng đọc của tư cách vừa là người chủ trì, vừa là người đọc tham luận,
NSND Lê Tiến Thọ, đến những bài thơ, câu đối ngắn chỉ và khi đi tham quan khu kinh tế Dung Quất và thăm di
ứng tác trong mấy phút, nhưng ý nghĩa của nó cũng rất tích Sơn Mĩ, ông vẫn có mặt, bất chấp đường xa và thời
sâu đậm, nội hàm của nó rất lớn, vì thế mà nó sống mãi tiết xấu. Cũng vậy, hai năm liền (2005 - 2006), hai cuộc
trong lòng của người được tặng, được ngợi ca. hội thảo khoa học do Trung tâm Nghiên cứu bảo tồn và
Là một học giả, nhà văn hóa học và triết học mang phát huy văn hóa dân tộc VN tổ chức tại Thác Đa - Ba
tâm hồn nghệ sĩ, GS Vũ Khiêu đã giảng dạy cho nhiều Vì đều có mặt GS Vũ Khiêu với vai trò chủ tịch đoàn
trường đại học, đã viết hàng chục công trình lớn như “Bàn và thuyết trình. Và gần đây GS Vũ Khiêu vẫn thường
về Văn hiến Việt Nam”, “Nghệ thuật và cái đẹp”..v.v.. Từ xuyên có mặt và thuyết trình ở các hội thảo khoa học do
80 đến gần 100 tuổi ông vẫn viết công trình và làm chủ Trung tâm NCBT&PHVHDT tổ chức. Ngoài nghiên cứu,
biên hàng chục công trình nghiên cứu khác... đặc biệt là viết công trình khoa học GS Vũ Khiêu còn viết câu đối,
bộ sách “Ngàn năm Thăng Long” công bố năm 2010. Vì văn tế, chúc văn. Trong năm 2012 ông công bố quyển
thế mà đến năm 2000 ông được Nhà nước phong tặng Trường Sơn máu lửa, vạn đại anh hùng ( NXB Chính trị
danh hiệu Anh hùng Lao động trong thời kỳ đổi mới, quốc gia). Tập hợp hàng trăm bài văn tế, văn bia, câu
người anh hùng cao tuổi nhất trong Đại hội thi đua toàn đối nói về sự hy sinh anh dũng của quân dân ta từ Bắc
quốc trong năm này. chí Nam.
Đến năm 1996, GS Vũ Khiêu lại được nhà nước tặng Hiện nay GS Vũ Khiêu là cố vấn khoa học của Trung
Giải thưởng Hồ Chí Minh cùng với các học giả lỗi lạc như tâm NCBT&PHVHDT và Tạp chí Văn Hiến VN. Ông là
Nguyễn Khánh Toàn, Trần Huy Liệu, Đặng Thai Mai, một tấm gương sáng để cho mọi người nhìn, là hình mẫu
Trần Văn Giàu, Cao Xuân Huy… để cho người ta liên hệ và noi theo.
GS Vũ Khiêu là một học giả uyên bác về văn hóa GS Vũ Khiêu thật xứng đáng mang danh hiệu anh
Đông - Tây. Đây là kết quả của nhiều năm tháng ông học hùng lao động, thật xứng đáng được nhận giải thưởng
tập và nghiên cứu ở Trung Quốc, Liên Xô, Hunggari, ở Hồ Chí Minh đợt đầu và cũng thật xứng đáng được nhận
trường Nguyễn Ái Quốc Việt Nam và học ở trường đời. Huân chương độc lập hạng nhất trong dịp kỷ niệm 90
GS Vũ Khiêu được đánh giá cao trong nước và ngoài tuổi và cũng nhân dịp này Hội đồng giải thưởng Đào Tấn
nước. Trường Viễn Đông bác cổ Pháp đã mời ông sang đã quyết định trao giải thưởng mang tên danh nhân văn
một tháng để thuyết trình về vai trò của Nho giáo Việt hóa dân tộc cho ông.
Nam. Hội Khổng học thể giới mời ông làm cố vấn cho Vài trang giấy nhỏ làm sao nói hết được đạo đức và
Hội... tài năng, cũng như sự nghiệp khổng lồ của GS - Anh
Với tài năng và uy tín của mình, GS Vũ Khiêu vừa là hùng nổi tiếng Vũ Khiêu. May sao đã có quyển sách “
người thiết kế, đồng thời là người đứng đầu các Viện Triết GS Vũ Khiêu 90 năm tình bạn” nói thay cho chúng tôi.
học, Viện Xã hội học, Viện Khoa học xã hội và Phó Chủ Thay mặt Trung tâm Nghiên cứu bảo tồn và phát
nhiệm Ủy ban Khoa học và xã hội Việt Nam trong nhiều huy văn hóa dân tộc, Tạp chí Văn Hiến Việt Nam và báo
năm, góp phần không nhỏ trong việc xây dựng ngành Công An nhân dân cùng những người hoạt động văn hóa
khoa học xã hội Việt Nam, phát triển cả về đội ngũ đến nghệ thuật có mặt ở Trung ương và Hà Nội, cũng như ở
chuyên môn. Trên lĩnh vực sân khấu, GS Vũ Khiêu còn nhiều địa phương xa, xin chúc mừng GS Anh hùng Lao
giảng dạy mỹ học cho một thế hệ nghệ sĩ trong những động Vũ Khiêu mạnh khỏe để tiếp tục nhả tơ, tiếp tục
năm 1960 và tham gia sáng tác vở kịch “Nguyễn Văn cống hiến cho Đảng và cho nhân dân./. n
Trỗi” nổi tiếng trong năm 1965. Hà Nội 19 tháng 9 năm 2012
12

13. CON NGÖÔØI & SÖÏ KIEÄN
MỪNG
GIÁO SƯ VŨ KHIÊU - ANH HÙNG LAO ĐỘNG
KHÁNH THỌ 97 MÙA XUÂN
l HOÀI YÊN
1. Giáo sư Vũ Khiêu là một học giả lớn dành tim óc cho các công trình lớn về lĩnh vực sử - triết
Hơn 90 năm qua, giáo sư Vũ Khiêu - Anh hùng lao học như vậy mà vẫn chia sẻ tình cảm và thời gian để dẫn
động thời kỳ đổi mới đã lao động miệt mài để có một lối và động viên khích lệ phong trào sáng tác thơ đường
thành quả vô cùng lớn lao là hơn 70 đầu sách về sử - luật nhiều năm nay.
triết luận và rất nhiều những bài chúc văn, minh, văn 2. Chấn hưng thơ Đường luật là tâm nguyện của
bia, câu đối, thơ Đường luật… Bài nào cũng có nội dung Giáo sư Vũ Khiêu
sâu sắc, lời văn trau chuốt, mượt mà có giá trị như một Vậy, vì sao Giáo sư Vũ Khiêu lại có sự ưu ái với giới
bài học quý. thơ Đường như vậy. Hoàn toàn không phải chỉ đơn thuần
Gần đây nhất, tháng 5- 2012, ở độ tuổi 97, giáo sư vì ông yêu thích thể thơ Đường. Càng không phải vì cái
đã cho ra mắt cuốn sách quý Hồ Chí Minh - Ngôi sao “thú chơi thơ” nhỏ bé riêng tư, cốt di dưỡng tinh thần
sáng mãi trên bầu trời Việt Nam (Nhà xuất bản Chính trị như mỗi người trong giới thơ Đường chúng ta, mà lớn
quốc gia). hơn nhiều là tâm nguyện của ông muốn khôi phục, chấn
Nói về cuốn sách, lời Nhà xuất bản có đoạn: “Cuốn hưng thơ Đường luật với những lý do như sau:
sách là công trình chuyên khảo, tập hợp những kết quả Thơ Đường luật tuy là một thể thơ ngoại nhập, nhưng
nghiên cứu công phu trong nhiều năm cũng như những ông cha chúng ta đã tiếp nhận và gắn bó với nó hơn
trải nghiệm của giáo sư Vũ Khiêu về cuộc đời, sự nghiệp 1000 năm qua. Nó đã để lại cho nền văn học Việt Nam
và tư tưởng Hồ Chí Minh, trong đó tư tưởng đạo đức Hồ một gia tài đồ sộ:
Chí Minh, tư tưởng văn hoá Hồ Chí Minh là những tư - Về số lượng: Giáo sư Vũ Khiêu trong bài tham luật
tưởng lớn được coi là điểm nhấn của cuốn sách”. tại Hội thảo Một vài cảm nghĩ về thơ Đường (Kỷ yếu Hội
Nói về tác giả của cuốn sách, Lời giới thiệu của GS, thảo Bút xưa với sự phục Hưng và đổi mới thơ Đường
TS Hoàng chí bảo có đoạn: “Vào tuổi ấy, tác giả vẫn luật Việt Nam - NXB Thời Đại - 1012) Cho biết: “Tuyển
miệt mài làm việc, vẫn tiếp tục những đam mê sáng tạo tập văn học Việt Nam 42 quyển gồm đại bộ phận là thơ
một đời, vẫn đem đến cho đông đảo bạn đọc những tác đường, còn lại các bài thơ khác đều mang dáng dấp
phẩm tâm huyết của mình. Đó thực là một tấm gương hoặc gắn bó với thơ Đường.”
về lao động khoa học, về tính tiền phong gương mẫu Cũng trong cuộc Hội thảo này, bài viết Nét mới của
và trách nhiệm cao cả của một đảng viên trí thức đối với Bút xưa, PGS - TS Nguyễn Thị Bích Hải - Trường Đại
đất nước và dân tộc, đối với Đảng và chủ nghĩa xã hội. học sư phạm Huế có đoạn: “Thơ trung cận đại, trong
Tôi thực sự xúc động và kính trọng trước nhiệt tình, tâm văn chương bác học Việt Nam, thơ Đường luật cả chữ
huyết và năng lực nghiên cứu của tác giả”. Hán và chữ Nôm ở vị thế áp đảo. Theo thống kê sơ bộ
….” Giáo sư Vũ Khiêu là một học giả lớn, có uy tín thì thơ Đường luật chiếm tỷ lệ khoảng ¾. Tức là nhiều
trong đời sống học thuật và tư tưởng ở nước ta, được gấp 3 lần các thể thơ khác cộng lại”.
nhiều bạn bè quốc tế biết đến với sự nể trọng”. - Về chất lượng: Không có một thể loại văn chương
Giới yêu thơ Đường đương đại Việt Nam chúng ta nào trong nền văn học cổ điển Việt Nam lại có nhiều
càng “xúc động và kính trọng” biết bao, khi ông hằng danh sĩ như ở thể loại thơ Đường luật. Điểm mặt từ thế
13

14. CON NGÖÔØI & SÖÏ KIEÄN
kỷ XV đến thế kỷ XX chỉ riêng ở mảng thơ viết bằng dừng lại!” (Thắp sáng Đường thi 3 - NXB Văn hoá dân
tiếng Việt (cả chữ Nôm và chữ Quốc Ngữ) đã có 10 thi tộc - 2007)
sĩ có tên trong văn mạch hàn lâm như: Nguyễn Trãi, + Đại hội đại biểu Câu lạc bộ UNESCO thơ Đường
Lê Thánh Tông, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Hồ Xuân Hương, Việt Nam lần thứ II tại Nhà khách Chính Phủ (Hà Nội)
Bà Huyện Thanh Quan, Nguyễn Công Trứ, Nguyễn ngày 21- 3 - 2011, Giáo sư Vũ Khiêu cũng đến dự và đã
Khuyến, Tú Xương, Quách Tấn, Ngân Giang. Mỗi danh tặng giới yêu thơ Đường câu đối như sau:
sĩ đều có nhiều bài thơ hay và có những phong cách rất * Soi Bắc đẩu, dọi Nam huân
riêng biệt “mỗi người mỗi vẻ mười phân vẹn mười”. thảo bản đồng ca dâng Tổ quốc
Chính vì những lẽ đó, Giáo sư Vũ Khiêu đã khẳng * Dựng luật Đường, tôn thế Việt
định quan điểm của mình trong việc giữ gìn thơ Đường đề trang tuyệt cú gửi tương lai
luật: “Cắt đứt thơ hiện đại với thơ Đường là sự cắt đứt + Cho đến gần đây nhất, quý I - 2012 này, Giáo sư
truyền thống ưu việt của tâm hồn Việt Nam trong dòng Vũ Khiêu rất bận rộn để hoàn tất bản thảo và cho in
thơ bất tận của con người Việt Nam từ thời xưa cho đến cuốn sách quý Hồ Chí Minh - Ngôi sao sáng mãi trên
hôm nay và mãi sau này”. (Tham luận Hội thảo Bút bầu trời Việt Nam, Ông vẫn để tâm và giành thời gian cố
xưa) vấn và viết tham luận cho cuộc Hội Thảo Bút xưa với sự
+ Xuất phát từ quan điểm và tâm nguyện của mình phục hưng và đổi mới thơ Đường luật Việt Nam tổ chức
là cần thiết phải phục dựng lại thể thơ Đường Luật, Giáo ngày 26-4-2012 tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám, Hà Nội.
sư Vũ Khiêu đã có bài thơ mời hoạ trong phạm vi cả Chẳng những thế, Ông còn thân đến dự, tham gia Đoàn
nước do Đài phát thanh TNVN phát động. Chỉ trong mấy chủ tịch và đọc tham luận khiến chủ tọa vô cùng xúc
tháng đã có hơn ngàn bài thơ của các thi nhân khắp nơi động và phấn khích.
đáp hoạ. Cuộc xướng hoạ như một hồi trống ra quân, Ngần ấy dẫn chứng đủ thấy hơn 10 năm qua Giáo
khích lệ giới yêu thơ Đường trong cả nước vào cuộc. sư Vũ Khiêu đã để tâm và giành những thời gian và
+ Trong ngày Hội thơ Đường lần thứ nhất 19-3-2006 tình cảm quý báu của mình với giới yêu thơ Đường luật
do CLB UNESCO thơ Đường Việt Nam tổ chức tại Văn đương đại Việt Nam và với tâm nguyện chung khôi phục
Miếu - Quốc Tử Giám Hà Nội, Giáo sư đã tặng giới thơ thể thơ quý giá này ở nước ta.
Đường câu đối như sau: Năm nay, nhân ngày khánh thọ lần thứ 97 của
* Văn hiến ngàn thu/ đất Việt bừng lên thời vận mới Giáo sư Vũ Khiêu, chúng tôi rất hoan nghênh BCH Hội
* Anh tài bốn biển/ thơ Đường rực sáng bút hoa xưa. UNESCO thơ Đường Việt Nam đã có sáng kiến tổ chức
Sau ngày Hội, rất nhiều thi nhân gửi thư về Câu lạc cuộc xướng hoạ để mừng thọ ông. Đây là một việc làm
bộ xin đôi câu đối trên. Để đáp ứng sự ngưỡng mộ của có ý nghĩa tri ân, rất đáng trân trọng.
đông đảo bạn bè, BCH Câu lạc bộ đã quyết định đăng Cuộc xướng họa chỉ mới diễn ra trong vòng hơn 3
giới thiệu câu đối đó trên trang đầu cuốn Thắp sáng tháng mà đã có hơn 1000 người tham gia đáp hoạ với
Đường thi II (NXB Văn hoá dân tộc - 2006) trên 3000 bài thơ, chưa kể rất nhiều bài hát sáng tác kính
+ Ngày 21 -10-2007, Đại hội lần thứ nhất CLB mừng Giáo sư Vũ Khiêu.
UNESCO thơ Đường Việt Nam tổ chức tại Văn Miếu - Đọc mấy ngàn bài thơ, chúng tôi rất vui mừng vì mỗi
Quốc Tử Giám Hà Nội, Giáo sư Vũ Khiêu đã trực tiếp tác giả đều cố gắng tạo dựng những bài hoạ hay nhất
đến dự động viên phong trào. Trong bài phát biểu của trong khả năng của mình với tình ý chân thành và lời thơ
mình tại Đại hội, ông viết: “Chúng tôi xin được bày tỏ lòng trau chuốt, tỏ rõ lòng kính yêu của mình đối với Giáo sư
vui mừng tại Đại hội đại biểu lần thứ nhất CLB UNESCO Vũ Khiêu.
thơ Đường Việt Nam. Ở đây tôi được gặp gỡ đông đảo Để kết luận bài viết và cũng là tổng kết những ý tình
các bạn đã đến từ mọi ngành, mọi tầng lớp và mọi miền chung nhất của thi phẩm, chúng tôi xin kính dâng lên
trong cả nước. Các bạn không quản đường xa, tuổi tác Giáo sư Vũ Khiêu đôi câu đối như sau:
và khó nhọc đã đem đến ngày Hội tấm lòng của mình * Kính mừng chín bảy xuân hoa
đối với thơ Đường”… Chúng tôi hoan nghênh sự thành vẫy bút nối dài trang sự nghiệp
công của CLB UNESCO thơ Đường Việt Nam trong 2 * Cầu chúc dư trăm tuổi thọ
năm qua đã làm được rất nhiều việc… cho nên chúng tôi Chung tay vực dậy thể Đường thi n
tin tưởng rằng triển vọng của các bạn hết sức lớn lao”… Hà Đông, ngày 20 tháng 8 năm 2012
Câu lạc bộ UNESCO thơ Đường Việt Nam không thể
14

15. CON NGÖÔØI & SÖÏ KIEÄN
Những ngày được
trực tiếp phục vụ Bác Hồ
l KHẮC TUẾ
(Ghi theo lời kể của Trần Ngà)
S
au chiến thắng Điện Biên Phủ, Đoàn ca múa
Tổng cục Chính trị được biểu diễn phục vụ
hội nghị chuẩn bị ký hiệp nghị Giơ-ne-vơ.
Lần đầu tiên chúng tôi được nhìn thấy Bác ngồi cùng
ông Xu Pha Nu Vông và Sơn Ngọc Minh. Chúng
tôi xúm nhau đứng ở cánh gà ngắm nhìn Bác cho
đã. Cứ mải mê nhìn Bác mà quên mất cả đến lượt
ra biểu diễn, sau đêm đó về, chúng tôi bị phê bình
nghiêm khắc! Tuy nhiên lần đầu tiên được gặp Bác
là niềm vui quá lớn nên các đồng chí lãnh đạo đoàn
cũng cho qua.
Năm 1955, Đoàn nghệ thuật Trung Quốc sang
thăm Việt Nam, đoàn chúng tôi được cử một số anh
chị em đi phục vụ và học tập đoàn bạn. Bác căn dặn
chúng tôi: “Đây là các bạn của nước Trung Hoa mới,
các cháu phải đoàn kết, không được có ý nghĩ thù
hận (chúng tôi hiểu theo ý của Bác nói đến mối thù
nghìn năm Bắc thuộc nên Bác lo chúng tôi sẽ có ý
nghĩ không hay về bạn).
Ít lâu sau, Đoàn nghệ thuật Tân Cương cùng
sang thăm và biểu diễn ở nước ta. Tôi được Bác
cho đi cùng ra ga Hàng Cỏ để tặng hoa tiễn bạn ra
về. Bác bảo: “Đây là đoàn nghệ thuật của dân tộc ít
người nên phải quan tâm”.
Nhớ một lần, đoàn chúng tôi vào Phủ Chủ tịch
để biểu diễn phục vụ đoàn đại biểu Đảng - Chính Bác Hồ và các nghệ sĩ, diễn viên đoàn ca múa tổng cục
phủ Tiệp Khắc, trước lúc biểu diễn, Bác vào tận hậu chính trị (nay là nhà hát ca múa nhạc quân đội).
trường, ân cần thăm hỏi anh chị em trong đoàn rồi
Bác hỏi: “Hôm nay các cháu có “tủ” gì mới?”. Chúng của Bác, nhưng thực ra là Bác cũng phê bình nhẹ
tôi xôn xao tranh nhau trả lời Bác: chúng cháu có nhàng là chúng tôi hát không tròn vành rõ chữ.
bài hát tiếng Tiệp, chúng cháu hát bằng tiếng Tiệp Một lần tôi được vào đọc báo phục vụ Bác. Bác
và tiếng Việt ạ. Bác cười vui nói: “Các cháu hát thế quay lại bảo tôi: “Cháu ra ngoài hiên lấy cho Bác
nào đừng để khi hát tiếng Tiệp thì các bạn lại tưởng mấy tờ báo vẽ”. Trong đầu tôi, vẫn chưa hiểu ý Bác
là các cháu hát tiếng Việt và khi các cháu hát tiếng là muốn lấy báo gì? Tôi lật giở tập sách báo để trên
Việt thì Bác lại tưởng là các cháu hát tiếng Tiệp đấy chiếc bàn mây đặt ở góc hiên mà không phát hiện
nhé!”. Chúng tôi cười vang thích thú vì câu nói vui ra loại báo nào. Loay hoay mãi, cuối cùng tôi đành
15

16. CON NGÖÔØI & SÖÏ KIEÄN
liều mang mấy quyển hoạ báo Trung Quốc vào thì và bảo: “Bé giắt vào cạp quần ấy!”. Lúc đó tôi hơi
may quá đó đúng là ý của Bác (Bác gọi báo vẽ tức ngượng nhưng Bác đã bảo thế thì tôi cũng mạnh
là hoạ báo). Cũng một lần, tôi đang đọc báo cho Bác dạn làm theo. Tôi đã giắt vào cạp quần được gần
nghe bỗng dưng Bác ngắt lời hỏi tôi: “Bé có biết chữ hai chục quả sấu mang về cho chị em trong đoàn.
Bị vong lục nghĩa là gì không?”. Tôi ngơ ngác tỏ ra Ăn sấu xong rồi tôi mang mấy hột sấu vùi xuống đất
không biết gì thì Bác giải thích ngay: “Bị vong lục là ở đầu hồi nhà mong cây mọc để kỷ niệm những quả
nhắc lại để mà nhớ”. sấu của Bác cho. Nhưng mãi sấu không lên vì trồng
Mùa đông năm 1963, Đoàn ca múa Tổng cục không đúng phương pháp - tiếc quá.
Chính trị đi thăm và biểu diễn tại Trung Quốc. Một lần vào thăm Bác, khi ra về, tôi được Bác cho
Khi đó trời lạnh, tuyết rơi nhiều. Chạnh lòng nhớ một tập đĩa hát vở ca kịch La Traviata (Trà hoa nữ)
đến Bác, tôi và Linh Nhâm, hai chị em rủ nhau mua của Đảng cộng sản Ý biếu Bác. Bác hỏi tôi: “Nhà bé
một chiếc khăn quàng về biếu Bác, khi chọn mầu có máy hát không ?”. Tôi thưa với Bác: “Dạ thưa Bác
chúng tôi đã chọn hai mầu đỏ và đen là hai mầu có ạ”. Bác lại hỏi tiếp: “Thế bé có biết cái “tích” này
sang trọng và lịch sự, rất đẹp. Khi về nước, chúng nói gì không?”. “Thưa Bác cháu có biết ạ”. Rồi tôi
tôi được vào chào Bác và thưa với Bác: “Chúng cháu nói nội dung của vở nhạc kịch ấy mà tôi đã được đọc
vừa đi biểu diễn ở Trung Quốc về, chúng cháu có để Bác “kiểm tra”. Bác lại hỏi: “Thế bé có thuộc bài
chút quà mang về kính biếu Bác”. Chúng tôi giở gói hát nào trong vở ca kịch đó không ?”. “Vâng cháu
quà ra gồm một chiếc khăn quàng và mấy quả táo. xin hát một đoạn để Bác nghe” (và tôi hát một đoạn:
Bác vui vẻ cầm chiếc khăn quàng ướm vào cổ rồi người cha khuyên con rời bỏ chốn đô hội để trở về
nheo mắt hóm hỉnh nhìn chúng tôi, cười và bảo: với gia đình nơi miền quê Paroven êm đềm).
“Thôi, chiếc khăn quàng này để phần các bé. Nếu Tháng 8 năm 1965, tôi chuyển sang Điện ảnh
Bác quàng chiếc khăn quàng carô đen đỏ này vào quân đội để làm biên tập âm nhạc. Hôm tôi đến
thì người ta sẽ bảo Bác là cao bồi mất. Còn mấy quả thăm, Bác biết tôi đã chuyển công tác, Bác đưa tôi
táo các bé mang xuống biếu chú Cẩn và chú Cần là đến giá sách nhỏ của Bác lấy ra một quyển sách nói
hai chú phục vụ Bác hàng ngày”. về điện ảnh “Bầu trời và mặt đất” của Jôris-Ivens
Thường những ngày chủ nhật Bác cho tôi được đưa cho tôi và hỏi: “Bé có biết tiếng Pháp không ?”.
vào ăn cơm cùng Bác. Có hôm có cả bác Tôn, cũng Thưa Bác cháu chỉ hiểu bập bõm thôi ạ. “Bác cho
có hôm có Thủ tướng Phạm Văn Đồng. Bữa ăn của cháu mang về dịch ra để các bạn cùng xem”. Joris-
Bác thường đạm bạc chỉ có cá kho và dưa chua, cà Ivens là người “khổng lồ” của thế giới điện ảnh, ông
muối, đặc biệt là có bát canh chất lượng. Những bữa là đạo diễn phim tài liệu mẫu mực người Hà Lan.
có tôi thì Bác cho thêm món nem rán. Bác gắp nem Joris-Ivens được Bác Hồ quan tâm từ những
rán vào bát cho tôi và bảo “Ngày xưa Bác cũng thích ngày đầu tiên khi ông mới chập chững bước vào
nem rán lắm nhưng chẳng có mà ăn, bây giờ có thì nghề điện ảnh: Tháng 6 năm 1922, Bác đã viết trên
lại không ăn được”. tờ Nhân Đạo tại Pháp, ca ngợi và bênh vực bộ phim
Buổi chiều ngày 27-3-1964, Bác đi họp hội nghị “Tư Bản và Tôn Giáo” của ông.
chính trị đặc biệt trở về, các chú bảo tôi mang sữa Vậy mà mãi tới năm 1968, 46 năm sau Joris-
lên mời Bác. Bác bảo tôi lấy thêm cho Bác một cái Ivens sang Việt Nam, mới được gặp lại Bác Hồ -
cốc nữa rồi Bác sẻ ra làm hai cốc, Bác đưa cho tôi người đã từng ca ngợi và bảo vệ mình. Quyển sách
một cốc, tôi thưa với Bác: “Bác vừa đi làm việc về đó có lời đề tặng của Joris-Ivens: “Kính Biếu Bác”.
mệt, Bác cần được bồi dưỡng, còn cháu trẻ và khoẻ, Khi làm lễ khánh thành Bảo tàng Hồ Chí Minh, tôi
nếu cháu uống thì phạm vào tiêu chuẩn của Bác”. đã mang báu vật đó tặng lại Viện để các đồng chí
Bác cười vui và bảo: “Thôi, đồng cam cộng khổ với đưa vào chương mục tình cảm nhân dân thế giới đối
Bác một tý”. Thấy Bác vui vẻ ân cần như thế nên tôi với Người!
cố uống để vui lòng Bác. Từ khi Bác mất, tôi và nghệ sĩ Linh Nhâm được
Khi tiễn tôi ra về, nhìn lên cây sấu trong vườn, đồng chí Vũ Kỳ triệu tập vào ban: “Những người trực
thấy các đồng chí cảnh vệ đang hái quả, Bác bảo: tiếp phục vụ Bác Hồ” Hằng năm cứ đến 19 tháng
“Các chú hái cho Bác một ít”. Tôi lúng túng vội thưa 5 chúng tôi họp mặt để tưởng nhớ đến những ngày
với Bác: “Cháu không có gì đựng ạ”. Bác cười vui được trực tiếp phục vụ Bác. n
16

17. HIEÀN TAØI ÑAÁT VIEÄT
GS. HOÀNG CHƯƠNG
VÀ CÁI TÂM CỦA NGƯỜI VIẾT
“CHÂN DUNG NGHỆ SỸ”
l NGUYỄN THÙY LINH
Vắt ngang qua hai thế kỷ, từ mấy chục năm nay, giới hoạt động khoa học xã hội và văn học nghệ
thuật nước ta thường biết GS Hoàng Chương là một trong những chuyên gia hàng đầu về nghệ thuật
Tuồng và ca kịch Bài chòi. Bởi, đó là những bộ môn nghệ thuật của quê hương Bình Định - vùng “Đất
Võ trời Văn” đã thấm sâu vào máu thịt của ông ngay từ khi còn tấm bé. Và, trên thực tế mấy chục năm
hoạt động nghệ thuật trên cả lĩnh vực nhà quản lý, đạo diễn, nhà giáo, nhà nghiên cứu, nhà hoạt động
thực tiễn, GS Hoàng Chương gắn bó nhiều với hai loại hình nghệ thuật này. Thế nhưng, trên thực tế,
phổ hoạt động của GS Hoàng Chương mấy chục năm qua không phải chỉ có thế mà, rộng và sâu hơn
nhiều.
T
ôi đang có trong tay cuốn sách Chân dung Chân dung nghệ sĩ, có tới 3 chân dung nghệ sĩ múa Rối
nghệ sĩ mà Gs. Hoàng Chương là tác giả. Cuốn nước, 4 chân dung nghệ sĩ Chèo, 3 chân dung nghệ
sách xuất bản từ năm 1995, cách nay đã tròm sĩ Ca kịch Bài chòi, 15 chân dung nghệ sĩ Cải lương,
trèm 16 năm rồi, là tuyển tập những bài viết của ông đã 12 chân dung nghệ sĩ Kịch nói, 28 chân dung nghệ sĩ
đăng tải trên báo Nhân dân và một số báo trung ương Tuồng, 36 chân dung nghệ sĩ, nhạc sĩ, nhà lý luận, nhà
khác. Đọc cuốn sách tôi mới kinh ngạc, ông không chỉ viết kịch, nhà nghiên cứu, nhà thơ, nhà văn, nhà giáo,
là chuyên gia của hai bộ môn nghệ thuật trên, mà còn là đạo diễn sân khấu, họa sĩ sân khấu, nhạc công, và,… cả
người am tường khá sâu sắc hầu hết các loại hình nghệ nữ sĩ tương lai nữa. Nhờ có Chân dung nghệ sĩ mà tên
thuật truyền thống đặc sắc của dân tộc ta. Thì đó, trong tuổi, sự nghiệp và những cống hiến của những Nghệ sĩ
17

18. HIEÀN TAØI ÑAÁT VIEÄT
nhân dân (NSND) Tuồng lớp đầu tiên, những cây đại sao, người viết phải đi xem họ diễn. Không phải xem
thụ của sân khấu cách mạng như: Chánh Phẩm “Ông một lần, xem một buổi, một đêm diễn mà, phải xem đi
Vua đói lừng danh”, Nguyễn Nho Túy “Con Rồng trên xem lại mới nhận ra được họ nhập vai, họ diễn thế nào;
sân khấu”, Nguyễn Lai “Nghệ sĩ Tuồng bậc thầy”, Ngô phong cách diễn của họ có nét gì khác với những diễn
Thị Liễu, Bảy Thử, Võ Sĩ Thừa, Đàm Liên “Nghệ sĩ đam viên cùng vào vai nhân vật như họ.... Không phải chỉ
mê sáng tạo”, Hòa Bình, Năm Đồ “Ngôi sao Hát bội xem có một vở, mà phải xem nhiều vở; nghĩa là người
Nam Bộ”, Bạch Trà “Ngôi sao Tuồng Bắc”, Đoàn Thị viết phải theo dõi, đeo bám nghệ sĩ này trong vài năm
Ngà “Một nghệ sĩ tài năng xứ Huế”, Tiến Thọ “Nghệ thì mới có thể dựng nên một chân dung nghệ sĩ đúng
sĩ đi tìm cái mới trong Tuồng”, Mẫn Thu, Minh Ngọc, với nghĩa của khái niệm này. Những nghệ sĩ được GS
…; Những NSND Cải lương, như: Ba Vân “Nghệ sĩ bậc Hoàng Chương viết chân dung đã định hình và thăng
thầy”, Bạch Tuyết “Một nghệ sĩ đa tài”, Phùng Há, Tám hoa trong nghề và nghiệp diễn nằm trong khoảng thời
Danh, ...; NSND Chèo Kim Liên; NSND Bài chòi Lệ gian mấy chục năm, từ sau khi nước nhà thống nhất năm
Thi; NSND Kịch nói Song Kim, Đào Mộng Long, …; 1975 đến đầu thế kỷ XXI này. Có thể nói, đây là khoảng
Những nhạc sĩ, nhà lý luận, nhà viết kịch, nhà nghiên thời gian hoàng kim của các loại hình nghệ thuật, đặc
cứu, nhà thơ, nhà văn, nhà giáo, đạo diễn sân khấu, biệt là sân khấu. Thời kỳ này, nghệ thuật là của hiếm/
họa sĩ sân khấu lừng danh như: Trần Hoàn, Học Phi, của quí, nhiều khi có giấy giới thiệu cũng không mua
Đào Hồng Cẩm, Lưu Trọng Lư, Dương Ngọc Đức, Trần được vé, vì vậy không phải ai cũng có điều kiện về tiền
Hoạt, Lộng Chương, Tống Phước Phổ, Hoàng Châu bạc và thời gian để đi xem. Trong bối cảnh đó, để có
Ký, Mịch Quang, Trúc Đường, Nguyễn Tường Nhẫn, được tư liệu sống để viết một chân dung nghệ sĩ thôi đã
Đình Quang, Xuân Trình, Thanh Hương, Thuận Yến, là khó khăn lắm rồi. Vậy mà, đã có tới 101 nghệ sĩ được
Trần Bảng, Lê Yên, Nguyễn Đình Nghi,... hơn một lần giới thiệu trong Chân dung nghệ sĩ. Nội con số đó thôi
được sống trong lòng người yêu nghệ thuật, được lưu đã cho thấy GS Hoàng Chương đã phải bỏ bao công
danh hậu thế. Độ ngắn dài của các bài viết chân dung sức cho công việc này. Điều đó chỉ có thể cắt nghĩa,
trong tác phẩm Chân dung nghệ sĩ tuy có khác nhau, ngoài yếu tố yêu nghề, say nghề và có tay nghề cao, sự
song hầu hết các bài viết của GS Hoàng Chương đã lao động hăng say, phải là người có tính kiên trì, nhất là
nêu lên được những nét cơ bản nhất của những người có tình, có tâm thì mới viết được nhiều chân dung nghệ
nghệ sĩ này. Tác giả không khai thác những khía cạnh sĩ như vậy. Người viết bài này đã hơn một lần nghe GS
đời tư của các nghệ sĩ, mà quan tâm nhiều đến quá Hoàng Chương nói, sở dĩ ông đi xem biểu diễn nhiều
trình hình thành nghệ sĩ và khả năng sáng tạo nghệ như vậy là nhờ nhà ông ở 53A Hàng Bài, rất gần các
thuật trong từng vai diễn, trong từng lĩnh vực hoạt động địa điểm biểu diễn của Hà Nội, như: Nhà hát Lớn, Rạp
của họ. Công Nhân (phố Tràng Tiền), Rạp Hồng Hà, Nhà hát
Viết chân dung một nghệ sĩ, đặc biệt là chân dung Chèo Hà Nội, Nhà hát Cải Lương Trung ương, Nhà hát
những nghệ sĩ biểu diễn nghệ thuật dân tộc là công việc Tuổi Trẻ, Nhà hát Chèo Kim Mã,.... Và ông cũng cho
vô cùng khó. Bởi, muốn biết họ biểu diễn, vào vai các biết, ông còn có may mắn được làm giám khảo của
nhân vật phản diện, chính diện, nhân vật trung, nịnh ra nhiều hội diễn sân khấu nên cũng có điều kiện xem các
18

19. HIEÀN TAØI ÑAÁT VIEÄT
đoàn cả nước diễn, theo dõi bước đi của các nghệ sĩ. nghệ thuật đích thực. Hình như linh cảm thấy (hay là
Tôi hiểu, đó là ông khiêm tốn mà nói vậy. Bởi, tôi biết, ông đã thấy, đã chịu nạn bởi những con người như
có rất nhiều người cũng có điều kiện như ông, thậm chí thế?!), nên GS Hoàng Chương tự bạch: “Nghiên cứu
có khi còn thuận lợi hơn (ví như mấy “Ông quan văn nghệ thuật là công việc âm thầm, gian khổ, ít ai biết
hóa” có vé mời ngồi hàng VIP, đến xem lại còn được đến. Tôi nói đùa với NSND Tiến Thọ là, khi tôi ngồi dưới
mời lên tặng hoa, bắt tay nghệ sĩ,...) song có thấy họ hạ bóng đèn khuya lạnh giá, hoặc nóng bức viết về một
bút viết về một nghệ sĩ nào đâu. Nhiều người bảo các nghệ sĩ nào đó (chủ yếu là khẳng định họ, ngợi ca họ)
nghệ sĩ rất thích được khen, nhưng ít khi họ khen nhau, nhưng chắc gì người đó biết tôi đang làm gì, và biết đâu
phục tài nhau lắm. Nếu điều ấy đúng thì là một điều cũng chính lúc này, có ai đó (người mà tôi đang ca ngợi)
đáng buồn cho giới nghệ sĩ và, càng đáng kính trọng đang ngồi uống rượu, uống bia, uống trà và chê trách
cái tâm, cái tình của tác giả Chân dung nghệ sĩ. Không tôi, phủ định tôi! Đó là một nghịch lý, nhưng lại là một
đáng kính và khâm phục sao được khi một vị Giáo sư hiện thực đáng buồn trong cuộc sống hôm nay…”. Biết
- Viện trưởng một Viện nghiên cứu lớn của đất nước đã vậy, nhưng GS Hoàng Chương vẫn viết, bởi vì ông là
bỏ thời gian hàng chục năm trời bám sát hoạt động của người trung thực, ông có tình và tâm của người nghệ sĩ
các nghệ sĩ, theo dõi từng vai diễn của họ để phản ánh lớn không chấp nhận sự nhỏ nhen trong cuộc sống và
cho được những nét riêng của từng người và công lao trong nghệ thuật. Những lời tự bạch sau đây là những
đóng góp của họ cho nghệ thuật dân tộc. Ngoài ra, qua lời nói từ tận đắy lòng của ông đối với các nghệ sỹ và
đọc Chân dung nghệ sĩ, ta còn thấy tác giả là người rất nền nghệ thuật dân tộc: “Là người hoạt động sân khấu,
có dũng khí. Bởi khi viết/nói/nhận xét về một con người, nên tôi rất yêu quí nghệ sĩ. Tôi coi việc đi xem các vở
nhất là các nghệ sĩ vốn rất nhạy cảm/đa cảm, nếu có diễn (kể cả trích đoạn ngắn) là một nhu cầu không thể
điểm gì không phải là khen ngợi, rất dễ mất lòng. Vì thế, thiếu được. Lòng say mê ấy từ bé cho đến bây giờ vẫn
những người trung dung chủ nghĩa, ba phải, gió chiều chưa giảm đi trong tôi chút nào. Có những nghệ sĩ tôi
nào che chiều ấy, muốn khom lưng lấy lòng tất cả thì cảm xúc từ vai diễn, có những người tôi bị rung động
khó viết được một chân dung nghệ sĩ hoàn hảo. Trong gián tiếp qua sách báo, và cũng có những người tôi
Chân dung nghệ sĩ, ngoài những chân dung đã định cùng tham gia sáng tạo với họ trong một vở diễn khi
hình, đã được khẳng định như những NSND, những tôi làm nhiệm vụ dựng vở. Đã từ lâu tôi mơ ước viết về
cây đại thụ, những Giáo sư chuyên gia đầu ngành, những nghệ sĩ mà tôi thích”. Nhưng từ mơ ước đến hiện
những nhạc sĩ lớn, tên tuổi có những bài ca đã vượt thời thực, quả là khó khăn. Với ông, mặc dù rất bận trong
gian, những nhân vật đã được người trong nghề, trong cương vị là người quản lý một viện nghiên cứu lớn, song
giới và cả xã hội thừa nhận, ta còn thấy có khá nhiều như một con ong thợ cần mẫn, ông vẫn dành thì giờ
chân dung là những nghệ nhân nơi vùng quê nghèo, để đi xem các nghệ sĩ diễn, dõi theo từng nhân vật họ
những nghệ sĩ mới trẻ cả tuổi đời và tuổi nghề, những nhập vai. Để có được tập sách quí Chân dung nghệ sĩ,
thiếu niên như những hạt cây mới nứt nanh nghệ thuật. GS Hoàng Chương đã suốt 15 năm sống và làm việc
Đối với những đối tượng này, mạch bút của GS Hoàng như vậy. Và, theo tôi được biết, ông cũng đã mất một
Chương vẫn giữ trọn sự trân trọng, nâng niu vun xới khoảng thời gian dài như thế để tìm hiểu, suy ngẫm và
với hy vọng họ sẽ là những ngôi sao sáng trên bầu trời đã viết tiếp được chân dung100 danh nhân và nghệ sĩ
nghệ thuật dân tộc trong tương lai. Đây là điều vô cùng để chuẩn bị xuất bản tập II trong đầu năm 2012.
quý. Bởi, với những nghệ sĩ trẻ, nghệ sĩ mới vào nghề, Trong bối cảnh nghệ thuật truyền thống dân tộc
lời nhận xét, đánh giá của một bậc thầy trong nghề sẽ đang có nguy cơ mai một, đang bị giới trẻ không mặn
là niềm động viên khích lệ để họ vững tâm đi trên con mà hiện nay, cần lắm cái tình và cái tâm của nhà
đường mà mình đã chọn. Qua những chân dung nghệ nghiên cứu như vậy. Trong bối cảnh không ít người
sĩ này, một lần nữa càng khẳng định cái tình, cái tâm và viết ngộ nhận về thị hiếu người đọc hiện nay đã quá đi
dũng khí của tác giả Chân dung nghệ sĩ. sâu khai thác những khía cạnh đời tư, “lộ hàng”, “khoe
Trên thực tế, không ít người cầm bút nhiều khi chỉ vì hàng” hoặc “chuyện nhảm” của nghệ sĩ nhan nhản trên
không ưa, không thích một nét, một điểm nào đó trong các báo rất cần cái tình và cái tâm như tác giả Chân
cuộc sống đời thường của nghệ sĩ mà không bao giờ dung nghệ sĩ để viết về người nghệ sĩ trúng hơn, đúng
cầm bút để viết về họ, và nếu có viết thì thường không hơn./.n
khách quan, cho dù người nghệ sĩ này là một tài năng
19