1. 3
PUNTO
FORESTAL NO
Ao longo dos séculos a madeira
tivo un papel primordial no
BREVE HISTORIA DA desenvolvemento da humanidade.
A ninguén se lle escapa a especial
INDUSTRIA FORESTAL EN GALICIA
relevancia que tiveron os bosques
en España e en especial para
Galicia. Non entanto, se algo
define a evolución das paisaxes
forestais galegas é a desaparición
Nº 3 abril 09
progresiva da cuberta arbórea.
Desde o século XIII a madeira
converteuse nunha das principais
protagonistas da historia de Galicia
en sectores como o naval, na
construción de novas cidades, no
crecemento do tecido empresarial
e favorecemento do exemplo.
A proba máis refutable é a
consolidación do século XXI como
o século da madeira.
Riqueza en Madeira na Idade Media (s. XIII-XIV)
Na Idade Media a riqueza forestal de Galicia era notable. O Códice Calixtino (século XII) destaca que a “tierra
de los gallegos (...) abunda en bosques”. Está amplamente documentada a importancia da venda de madeira
como fonte de ingresos das familias campesiñas, sobre todo en épocas de malas colleitas. A madeira
empregábase como material de construción de vivendas e embarcacións, como calzado, para a realización
de múltiples aparellos e utensilios de traballo, e tamén para realizar os enseres que compoñían o patrimonio
de familias campesiñas ou mariñeiras.
Nas cortes de Valladolid de 1351 establécense privilexios para que Galicia e Asturias puidesen exportar
libremente madeira. Non entanto, xa desde finais do século XIII algúns portos da Coruña como Santa Marta de
OT
Ortigueira estaban exentos de pagar dezmos da mar pola madeira que vendesen ao estranxeiro. A venda de
madeira ao exterior adoitábase facer coas pezas xa desbastadas e serradas e máis ou menos listas para usar
como vigas, puntóns, tirantes, etc.

2. BREVE HISTORIA DA
INDUSTRIA FORESTAL EN GALICIA
5678
mUíñOS DE PAPE L
mADEIRA NA
(S. XVIII-XIX)
CONSTRUCIóN NAS
AUXE DA CONSTRUCIóN
NOVAS CIDADES Durante a primeira metade do século
NAVAL (S. XVI)
(S. XVI-XVIII) XVIII instálanse na contorna de Santiago
de Compostela (Neda e Laraño) os dous
Unha das primeiras definicións da
A construción naval, tanto civil (para pesca),
primeiros muíños papeleiros de man
Silvicultura da que se ten noticia fai
como militar nos estaleiros que a coroa
de técnicos xenoveses. A evolución da
referencia a Galicia. Nunha carta enviada
posuía ao Noroeste da Península Ibérica
industria papeleira tivo lugar na primeira
ao Rei Felipe II en 1574 polo rexente e
supuxeron o desenvolvemento da actividade
metade do século XIX coa introdución
os alcaldes maiores de Galicia explícase
madeireira e o aproveitamento e consumo de
do papel continuo en lugar de elaborar
que as masas arboradas en terras
inxentes cantidades de madeira.
as follas dunha nunha. As fábricas de
particulares non eran “brauas sino que
Está documentada a mediados do século papel A Concepción (Caldas de Reis) e
se ponen y plantan y cultivan y que en
XVI a actividade dos “fragueros” na zona de A Cristina (Vigo) traballaron desde 1862
dichas arboleadas hay muchas diferencias
Viveiro, responsables da curta de madeira ata a súa desaparición a finais do XIX.
de madera” y que “dhas arboledas
en fragas comunais, terras de señores ou de
Na década de 1850, a madeira vai ser
crian en heredades propias limitadas
campesinos, e de levala ata ao embarcadoiro
un dos produtos que se sumen á subida
y amojonadas como si fusen huertas
onde era preparada para a contrución naval
xeneralizada dos prezos, o que anima a
o viñas y las benefician curándolas y
ou para ser embarcada.
súa comercialización, xa que a madeira
labrándolas y cortando de ellas de tantos
Na Descrición do Reino de Galicia, podía ser unha alternativa a considerar,
en tantos años muy amenudo porque la
Bartolomé Sagrario de Molina (século XVI) deixando marxe para arrendar a
tierra es de tal calidad que quanto mas
refire na descrición de lugares como Noia, explotación de esquilmes e pastos baixo
se cortare, tanto mas naçe y crece y es
Pontedeume, Santa Marta (Ortigueira) ou o arborado.
tanta la arboleda que produce que tiene
Santiago de Foz que son “comarca de
necesidad de yrla entresacando todos los
madera ideal para navíos” ou que “es tierra de
años”.
mucha madera y fuste para ellos [barcos]”.
A importancia da madeira na construción
das novas cidades de Galicia ilústrase coa
prohibición en 1609 de almacenar palla
dentro das vivendas de Pontevedra para
evitar incendios “por ser como eran todas
las casas de tabla”, as cales se manteñen
na actualidade.
O aproveitamento madeireiro supoñía
tamén unha fonte moi importante de
actividade no rural galego. En 1719, no
informe, a petición do rei, que realiza
o francés Seauoir sobre os montes de
Galicia, menciónase que para os traballos
de curta e transporte de madeira había
2.009 obreiros, 765 carros e 1.222 pares
N UP
de bois.

3. SéCULO XXI,
O SéCULO DA
APARICIóN DO PROCESO
PROLIFERACIóN DOS mADEIRA
INDUSTRIAL (S. XX)
SERRADOIROS mECáNICOS
O século XXI é o século
(S. XIX-XX) Aínda que se carece de estatísticas que poidan
da madeira para Galicia.
testar a extensión do fenómeno repoboador
A finais do século XIX, prodúcese o proceso
Actualmente (1996 III IFN),
no primeiro cuarto de século, o seu avance
de mecanización do serrío o que provoca
a superficie forestal ocupa
parece innegable, proceso que ao parecer
un maior crecemento do sector. A industria
unha extensión total de
foi máis intenso logo da Guerra Civil como
pesqueiro-conserveira e as froitas contribuíron ao
2.039.574 hectáreas, das
consecuencia, entre outros factores, da
desenvolvemento do sector. A industria de elaboración
que máis de 1.400.000 son
creación do Patrimonio Forestal do Estado
de tablilla naceu surtindo de envases ás uvas pasas de
de superficie arborada.
(PFE) en marzo de 1941. En 1959 a superficie
Andalucía e a salazón e conservas galegas.
O sector forestal de 1ª
arborada situábase en 888.216 hectáreas das
Durante o primeiro terzo do século XIX estenderanse
e 2ª transformación está
que un 21% correspondían á repoboación
por toda Galicia os serradoiros mecánicos con
composto por 3.576
realizada polo Estado e un 79% á realizada por
especial relevancia no sur da provincia de Pontevedra
empresas. En 2008,
particulares.
e na área coruñesa que vai de Ponteceso a Ferrol.
a facturación destas
No ano 1957 establécese a factoría ENCE
Galicia sitúase como a primeira rexión española
empresas foi de 2.259
en Pontevedra para producir pasta de
produtora de tablilla.
millóns de euros dando
papel a partir de piñeiro. A finais dos 80
O alza continuada dos prezos da madeira, entre emprego a máis de 26.000
reconvertiuse para producir exclusivamente
1890 e 1920, supón un incremento, por parte de persoas, e representando o
pasta de eucalipto e a mediados dos 90
campesiños, a sementa de Piñeiro do País (Pinus 3,5% do PIB galego.
implanta o branqueo libre de cloro, producindo
pinaster) xunto á do toxo. Como un paso máis no
actualmente unha das pastas de maior calidade
axuste dun sistema agrario que adopta a silvicultura
e demanda no mercado.
de especies de curto ciclo vexetativo. O fomento
En 1958 instalouse en Galicia a primeira
e divulgación da repoboación forestal e os seus
empresa dedicada á fabricación de
beneficios realizado polo Estado nos dous primeiros
aglomerado. Tafisa, con capital hispano-
decenios do século XX atopará, en Galicia, un gran
sueco chegou a Pontevedra para fabricar o
eco no movemento agrarista.
denominado “tablex”. En 1965, Finsa, empresa
Tamén os primeiros anos do século XX, supoñen a
orixinada en 1931 como serradoiro, puxo en
aparición en Galicia do sector dos taboleiros cos
marcha a primeira liña de taboleiro aglomerado
comezos industriais da fabricación de contrachapado.
en Padrón e seis anos máis tarde unha
A posición neutral de España na I Guerra Mundial segunda en Santiago de Compostela onde
beneficiou ao sector da madeira en Galicia. O cese se ubica desde entón a sé da empresa. Estas
das importacións produciu un incremento dos prezos iniciativas serviron de exemplo para outras
e en especial para os transformadores de piñeiro aos empresas como Tablicia ou Unemsa. En 1980
que se dedicaba na súa práctica totalidade a industria en Padrón, Finsa instala a primeira liña de MDF
serradoira galega. Outra proba foi o incremento dos en Galicia e a terceira en Europa.
serradoiros xa que se pasou de 144 a máis de 300
nos anos 30.

4. “O MONTE É A NOSA VIDA”
El concurso de fotografía es una iniciativa más de la campaña de sensibilización “O monte é a nosa vida,
axúdanos a coidalo” que pretende poner en valor el monte gallego desde tres perspectivas: económica,
social y medioambiental.
La resolución del concurso se realiza en el marco de la Semana Forestal Europea, declarada
por los ministros responsables de los bosques de 46 países europeos, para reivindicar el papel
de los bosques en el continente, para mitigar el cambio climático, garantizar el suministro de
madera y energías renovables, y proteger el medio ambiente.
Segundo premio. (Aldea de A Cova-O Saviñao-Lugo)
premiada, una fotografía realizada en Vilabade
LA PRIMERA EDICIÓN RECONOCIMIENTO
en el Concello de Castroverde (Lugo). Además
DEL CONCURSO EUROPEO
de estos tres premios, el jurado ha decidido
FOTOGRÁFICO “O
La campaña “O Monte é a nosa vida” fue finalista
otorgar siete accesits a otras instantáneas por su
MONTE É A NOSA
en los premios europeos Excellence Awards
representatividad.
VIDA” RECIBE CASI 300
2008 que se entregaron en Budapest, el pasado
IMÁGENES
Las asociaciones Fearmaga, Monte Industria mes de diciembre. Estos premios son un
y Cluster da Madeira de Galicia fueron las
Un total de 270 imágenes del monte gallego reconocimiento para las mejores campañas de
promotoras de este concurso que tenía como
se inscribieron en la I Edición del Concurso comunicación de toda Europa. Entre otras, ”O
objetivo premiar las imágenes que mejor
fotográfico “O monte é a nosa vida” desde monte é a nosa vida” competía con la industria
reflejasen la importancia del monte para Galicia.
que se realizara la convocatoria el pasado forestal sueca con una campaña sobre el
El jurado estuvo formado por el Director Xeral de
mes de junio y finalizase el plazo el 30 de cambio climático.
Montes, Alberte Blanco; el Decano Autonómico
septiembre. Durante estos cuatro meses, el Este es el segundo reconocimiento que recibe
del Colegio de Ingenieros de Montes, Guillermo
portal del concurso habilitado en internet para la campaña. Las empresas de comunicación
Acebal; Xermán Estévez, Presidente de la
las fotografías recibió imágenes representativas españolas concedieron a la campaña un
Fundación Xermán Estévez para a Conservación
del monte y el paisaje autóctono gallego de las segundo premio en los ADECE 2008.
da Natureza y Elena Fabeiro de la Fundación
cuatro provincias.
María Martínez Otero. La organización del
La 45678 la votación del jurado
imagen ganadora según
concurso alabó la alta participación obtenida en
se corresponde con un bosque de pino en la
esta primera edición y destacó la calidad de las
provincia de Pontevedra en el Monte Galiñeiro.
imágenes inscritas que se pueden ver en:
El segundo premio es para una imagen obtenida
en la Aldea de A Cova (O Saviñao-Lugo). Por
www.flickr.com/groups/omonteeanosavida
último, el jurado eligió como tercera imagen
Primer Premio. (Monte Galiñeiro-Pontevedra) Tercer Premio. (Vilabade-Castroverde-Lugo)
BOLETÍN INFORMATIVO DEL SECTOR DE LA MADERA DE GALICIA
Editado por las asociaciones Fearmaga y Monte Industria en convenio con la Consellería do Medio Rural
Consejo de redacción: Ana Orons, Juan Picos
Fotografía: archivo Fearmaga, Monte Industria y CMA
Teléfonos de contacto: 981 56 83 90 y 981 58 43 72