1. Antoon Sallaert (Brussel 1594-1650)
De kruisiging van de Heilige Petrus
&
Abraham Janssen (Luik? Ca. 1571/75-Antwerpen 1632)
De graflegging
Twee belangrijke gerestaureerde altaarstukken
in de kerk van Denderwindeke
Lezing Prof. Dr. MBA Joost Vander Auwera
Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België
Universiteit Gent
Koninklijke Academie voor Oudheidkunde van België
Denderwindeke, 20 mei 2012
1

2. foto kerknet ST-Pieterskerk
2

4. I.
Antoon Sallaert (Brussel 1594 – 1650)
Een beknopte toelichting
4

5. Foto: Frederik Cnockaert (Schilderij Anton sallaert vóór restauratie)) 5

6. FOTO vóór en nà de herstelling door kunstrestauratie KERAT bvba
Foto’s: Frederik Cnockaert – Kerat 6

7. Detailopnames tijdens de reiniging en nà restauratie
Foto’s: Frederik Cnockaert

8. Na restauratie
Detailfoto’s : Frederik Cnockaertt

9. Een echte
Antoon Sallaert (Brussel 1594-1650)
?
9

10. Niet gecatologeerd in
Marie Van der Vennet,
Le peintre bruxellois Antoine Sallaert,
in Bulletin Koninklijke Musea voor Schone
Kunsten van België, 1974-1980/1-3, pp. 171-198

11. Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium,
Brussel - Database on-line: wél gecatalogeerd
Nummer cliché: M23338
Gemeente: Denderwindeke
Instelling: Kerk Sint-Petrus
KIK objectnummer: 19000
Standplaats of adres: boven hoofdaltaar
Type object: schilderij[schilderstuk]
Titel: Marteldood van de H.Petrus
Vervaardiger: Sallaert, Anthonis (kunstschilder
toegeschreven)
Datum: van 1590 (geboorte) tot 1657 (dood)
Materiaal: olieverf schilderdoek
Techniek: geschilderd
Afmetingen: hoogte 400 cm
breedte 280 cm
ICONOGRAFIE
Christelijk geloof gebeurtenis: Petrus[paus-tafereel]

12. Antoon Sallaert: meer bekend voor ander soort schilderijen
Denijs van Alsloot en Antoon Sallaert, De processie
van 1615 op de Zavel te Brussel : de maagdekens
(Brussel, Koninklijke Musea voor Schone Kunsten 12
van België (KMSKB)) – met dank aan Dr. Sabine Van Sprang

13. Sallaert, Getekende
voorstudie voor een figuur
(Brussel, KMSKB) – met
dank aan Dr. Sabine Van
Sprang

14. Maar ook auteur van religieuze taferelen
Antoon Sallaert, Salome met het hoofd
van Johannes de Doper – 1634 Relegem,
kerk van Johannes de Doper

15. Sallaerts stijleigen
De vier kerkvaders
met de Heilige Lambertus
23,7 x 15,5 cm
brunaille op papier
15

16. Typerende
beklemtoning
van omtreklijnen
gepaard aan
synthetische stijl
en halfschaduwen
16

17. Detailfoto (nà restauratie):
Frederik Cnockaert
Stilistische
parallellen met het
Altaarstuk te
17
Denderwindeke

18. Stilistische parallellen in de lijnvoering:
onmiskenbaar dezelfde hand!
18

19. Artistieke bronnen en datering
19

20. De Kruisiging van de Heilige Petrus: de
beroemdste en invloedrijkste
uitbeeldingen van dit thema
in de Westerse schilderkunst
voorafgaand aan Sallaert

21. Michelangelo, Vaticaan, Capella Paolina
1546-50 21

22. Caravaggio, de kruisiging, Rome, Santa Maria del Popolo, 1600 22

23. Peter Paul Rubens
Keulen, Sankt Peter – 1637 23

24. Rubens en Sallaert
raakpunten en verschillen
en een onvruchtbare verwarring

25. Ten onrechte aan Sallaert toegeschreven:
De moord op de Onnozele Kinderen
25
(Brussel, Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België)

26. Gesigneerd – gedateerd – schets, 82,3 x 81,3 cm
geveild bij Sotheby’s, 8,12,2005 – ca. 1623 26

27. Sallaert – ca. 1623
Rubens, Museum Brussel – ca. 1618-20
Voor de Brusselse kerk van de ongeschoeide karmelieten 27

28. Datering - en de juiste levensdata van Sallaert

29. Opnieuw kijkt Sallaert naar Rubens als model
Rubens, 1637 Antoon Sallaert (1594-
1650): 29
tussen 1637 en 1650

30. Antoon Sallaert: Onze-Lieve-Vrouw vraagt aan de Heilige Elisabeth
om een kerk te bouwen (Alsemberg, Kerk) – uit de serie die
onvoltooid bleef bij de dood van de schilder (1650)

31. Alsemberg (detail) Denderwindeke (detail)
Duidelijke overeenkomsten in:
> gezichtstypes en weergave haren
> gewaadplooien
> contouren en binnentekening

32. Een interessant iconografisch detail: de tekstbanderolle
En de
Heilige
Naam
in de
Hemel
IIesous
Huios
Sooter :
Jezus
Zoon en
Redder

33. Ut in nomine Iesu omne genu flectatur, cælestium,
terrestrium, et infernorum …: Opdat in de naam van
Jesus allen zouden neerknielen, in de hemel, op
aarde en onder de aarde (in de hel)
Brief van Paulus aan de christenen van Philippi,
hoofdstuk 2, verzen 5-11

34. II.
Abraham Janssen (Luik ca. 1571/75 – Antwerpen 1632)
Een beknopte toelichting
34

35. Abraham Janssen, Schaldis en Antwerpia -1609
Voor het stadhuis van Antwerpen
Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten

36. Abraham Janssen, Allegorie van de Eendracht – 1614
Voor de vergaderzaal van de Oude Voetboog te Antwerpen
Museum van Wolverhampton

37. Schouwstukken …
van Janssen
En … Rubens
De Christelijke
Strijder (Miles Christi)
Kassel, Schloss
Wilhelmshöhe –
Museumslandschaft
Hessen-Kassel

38. Abraham Janssen – De graflegging
Een gerestaureerd meesterwerk

39. Restauratie : Frederik Cnockaert -bvba Kerat 39

40. Detail Toestand na reiniging

42. Nà restauratie
42

43. nà restauratie

44. nà restauratie

45. En nà!
Vóór …

46. Een echte Abraham Janssen?

47. Foto uit 1968 ; pas in 2005:
geïdentificeerd (Dr. Kairis)
Het schilderij in de fototheek on-line : de database van het Koninklijk Instituut voor het
Kunstpatrimonium te Brussel (zoals de Sallaert). 47

48. Abraham Janssen Bewening
Christ - (Mechelen, St.- Jan de
Doper en St.- Jan de Evangelist)

49. Abraham Janssen, De dode Christus door engelen
aanbeden (New York, Metropolitan Museum of Art) 49

50. Bewening bij het graf
Egbert van Panderen naar Abraham Janssen
(met opdracht aan Johannes du Beron, leerling
van Justus Lipsius) 50

52. 52

53. Voor Janssen
karakteristiek
gezichtstype
Abraham
Janssen
Aanbidding
der
wijzen
(Karlsruhe
Staatliche
Gemälde-
Galerie)

54. Detail voor restauratie
Abraham Janssen, De Kruisoprichting (Mons, Sainte Waudru)
(eertijds het hoofdaltaarstuk van de jezuitenkerk van Mons) 54

55. Abraham Janssen, Apostelserie
Antwerpen, Carolus Borromeus 55
St.- Paulus

56. Zelfde Apostelserie: St- Simeon
Antwerpen, Carolus Borromeus
56

57. Datering
57

58. Ca. 1617-
Abraham 1618 te
Janssen, dateren
Aanbidding graf-
van de schilderij
wijzen,
(Antwerpen,
voor Janssens
Koninklijk schoonbroer
Museum van in de St.-
Schone Kunsten Paulus-
kerk (eertijds
Dominicanen-
kerk) te
Antwerpen

59. Antwerpen
Voor die periode typerende
sculpturale stijl
Denderwindeke

60. Herkomst

61. De sinds
1794
verloren
gewaande
Graflegging,
een veel
geroemd
meesterwerk
van Janssen,
uit deze
kloosterkerk
Gezicht op het klooster en de kerk van de Geschoeide
Karmelieten in Antwerpen
Gravure door Lucas Vorsterman de Jonge in Antonius
Sanderus, Chorographia sacra Brabantiae uit 1659 61

62. De oude(re) kerk van de geschoeide
Karmelieten te Antwerpen
(stadsplan van Virgilius Bononiensis – 16de eeuw)

63. transept
Onze-Lieve-Vrouwe-altaar
Drievuldigheidsaltaar
Hoofdaltaar
Driekoningenaltaar
Heilig Kruisaltaar
63
Grondplan kerk (18de eeuw)

64. De triomf van de Eucharistie
Olieverfsschets van Rubens voor het hoogaltaar van de geschoeide
karmelieten te Antwerpen - Uitgevoerd op groot formaat door Gerard Seghers
64
New York, Metropolitan Museum of Art

65. Localisatie van de Triomf van de Eucharistie

66. Rubens, De Heilige Drievuldigheid
Antwerpen, Koninklijk Museum voor 66
Schone Kunsten

67. Localisatie van de Heilige Drievuldigheid van Rubens

68. Localisatie van de Aanbidding der wijzen
van Jan van Daelen (verloren)

69. Rubens, Portret van de karmelieten-broeder
Gaspar Rinckens
69
Rotterdam, Museum Boymans-van Beuningen

70. Localisatie van het graf en het portret van broeder karmeliet
Gaspar Rinckens

71. Rubens, Heilige Drievuldigheid
Van Daelen, Aanbidding der wijzen
De koordoorgang was blijkbaar geflankeerd door twee
Rubensianse composities : de (verdwenen) Van Daelen werd ook aan
71
Rubens toegeschreven

72. Virgo inter virgines
Graflegging
Symmetrische localisatie van de twee schilderijen van Janssen
72

73. Abraham Janssen, Virgo inter virgines, (Lyon, Primatiale St. Jean)
In opdracht van Jan Rogierszoon della Faille († 1627) 73

74. Figuren in karmelietenhabijt achter
Onze-Lieve-Vrouw 74

75. Goetkint–familiegraf (schoon-
familie van Janssen)
Virgo inter virgines van
Janssen

76. 1617-’18/1794 1794-2012
Tussen
Antwerpen,
Denderwindeke
en Parijs:
Een Janssen
gaat op reis!
Antwerpen
Denderwindeke
Parijs
76

78. Localisatie van de Graflegging: Heilig Kruis-altaar

79. De dood van Christus op het
Kruis (Heilig Kruisaltaar
en de martelaren te Rome
Abraham Janssen: de
Achtergrond met de
onmiskenbare hoekige
steenblokken van het
Colloseum. Bartholomeus Breenbergh, Gezicht op het Coliseum (New York,
Metropolitan Museum of Art.Art)

80. Abraham Janssen, De bewening (Graflegging)
Warshau, Nationaal Museum: eerder voorgesteld als het 80
het schilderij op het Heilig Kruisaltaar (Hanna Benesz)

81. Antwerpen
Dender
Denderwindeke
Paris
Antwerpen - 81
Parijs: verbindingslijn in vogelvlucht

82. Schelde
Naar
Dender-vallei Antwerp
Analyse van de
Ferraris-kaart van
(1771-1778): Dender-
Slechts weinig monde
Gebaande wegen(bruin);
Waardoor het grote
Belang van de Dender
Dender
(blauwe pijl)
voor transport
(cfr. ook Dhr.Georges
Vande Winckel)
Aalst
Bron: Liesbeth Van Damme
Het bebouwde landschap
Karakterisering en
vergelijking van functionele
en morfologische Weg
verstedelijking van Aalst en
Dendermonde van
Master verhandeling in
Geografie aan de Aalst
Universiteit Gent, 2009-2010
(Promotor: Prof. Dr. Veerle
naar
Van Eetvelde) Ninove
82

83. De Dender: bevaarbaar tot Ath
The City of Ath - Ferraris-map (1775)
83

84. Dender
naar
Antwerpen
Premon-
statenzer-
Klooster Brussel
van Ninove
Dender
Kerk van
Dender-
windeke
Naar
Kaart van Brabant – 1797 (Anoniem naar De Ferraris 1771-1778)
Paris
84

85. De
belichting
van
Janssens
Graflegging
en Virgo
inter
virgines:
de ramen
in het
transept
Gezicht op het klooster en de kerk van de Geschoeide Karmelieten in
Antwerpen
Gravure door Lucas Vorsterman de Jonge in Antonius Sanderus, 85
Chorographia sacra Brabantiae uit 1659

86. zijraam
Gezicht op de noordzijde van het transept van de tweede kerk van de
Geschoeide Karmelieten in Antwerpen (in afbraak) - anonieme
tekening van het einde van de achttiende eeuw – Antwerpen, 86
Stadsarchief

87. ramen
Localisatie van Janssen’s Virgo inter virgines (nu in Lyon)
In het zuid-transept van de Antwerpse kerk van de 87
Geschoeide Karmelieten

88. schaduw
Abraham Janssen, Virgo inter virgines, (Lyon, Primatiale St. Jean)
88

89. schaduw
89

90. Ramen
Localisatie en belichting van Janssens Bewening (m.i. nu in
Denderwindeke) op het Heilig Kruis altaar in het noord-transept
90
van de Antwerpse Kerk van de Geschoeide Karmelieten)

91. schaduw
91

92. dieptewerking
door
lineair
perspectief
92

93. Muur en doorbraak naar privé-kapel
Dieptewerking Graflegging
Begrenzende muur
kerk

94. Het grote kunsthistorische belang van
Janssens Graflegging in
Denderwindeke:
Janssen in competitie met
Rubens!

95. Wapper-Rubenshuis
Huidevettersstraat
95

96. Rubens’
huis
Kerk
Geschoeide
karmelieten
Janssens
huis
De decoratie van een kerk tussen
Rubens's huis op de Wapper en Janssens huis in de 96
Katelijnevest

97. 3. Janssen, Virgo inter Virgines - na 1627
2. Rubens, De Heilige Drievuldigheid – 1618-20
4. Gerard Seghers naar Rubens, Triomf Eucharistie - 1634
?. Van Daelen, Aanbidding wijzen – 16??
1. Janssen, Bewening – 1617-18

98. Janssen ca. 1617-18 Rubens ca. 1618-2098