1. BIOKIMIKA
Juan Arbulu
http://www.arizmendipro.eu
juarbulu@gmail.com
@jarbulu

2. Materia biziaren osagai molekularrak
• Bioelementuak: Kontzeptuak eta motak
• Biomolekulak: Kontzeptuak eta motak
• Biomolekula inorganikoak: Ura eta gatz mineralak
• Gluzidoak: Kontzeptoa, sailkapena eta funtzioa
• Lipidoak: Kontzeptoa, propietateak, sailkapena eta
funtzioa
• Proteinak: Kontzeptoa, ezaugarriak, propietateak,
egitura, sailkapena eta funtzioa
• Entzimak: Kontzeptua, egitura eta propietateak
• Bitaminak: Kontzeptua eta garrantzia biologikoa
• Azido nukleikoak: Kontzeptua, motak eta egitura

3. Aurrezagutzak
1.- Ondorengo talde funtzionaletatik zein da esterra?
a) R-COOH;
b) R-CH2OH;
d) R-COOR;
e) R-CHO.
2.- Ondorengo konposatuetatik zein da aldehidoa?
a) R-CHO;
b) R-COOH;
d) R-COR’;
e) R-NH2.
3.- Eta ondorengo konposatuetatik zein saturatua?
a) CH3-CH=CH2;
b) NH2-CH2-(CH2)3-CH3;
d) CH3CH2-(CH2)3-CH3;
e) CH2=N-CH=CH2.
4.- Zihur badakizula nola izendatzen diren karga positiboa duten ioiak;
a) Anioiak;
b) Katioiak;
d) Positroiak;
e) Kloruroak.
5.- Eta elektrizitatearen eroalea den disoluzio batek?
a) Elektroforoa;
b) Elektrolitoa;
d) Hidrogeniona;
e) Hidroxiloa.

4. 6.- Kimika inorganikoari buruz dakizun guztian oinarrituz azpimarra itzazu
gatzak diren konposatuak;
a) Ca2SO4;
b) HBrO4;
d) NaCl;
e) Hg2CO3;
f) LiOH;
g) PbO2;
h) H2CO3.
7.- Orain azidoak diren konposatuak azpimarratu;
a) H2S;
b) HgI;
d) NaOH;
e) H2CO3;
f) H3PO4;
g) NaClO2.
8.- Jakingo al zenuke ondorengo konposatuaren izena ematen: CH 3-NH2?
a) Amoniakoa;
b) Dimetilamina;
d) Etanamida;
e) Metilamina.
9.- Aurreko kurtsotatik ikasi duzunean oinarrituz esan zer bitaminaren
gabeziak sortzen duen errakitismoa;
a) C;
b) D;
d) K;
e) B6.

5. 10.- Gogoratzen al duzu ondorengo zer proteina den garraiatzailea?
a) Oboalbumina;
b) Intsulina;
d) Hemoglobina;
e) Antigorputzak.
11.- Zerrenda itzazu ARN eta ADN molekulen artean gogoratzen dituzun
ezberdintasunak.
12.- Ordena itzazu jarraian agertzen zaizkizun elementuak izaki bizidunen
osaketan duen garrantziaz oinarrituz eta justifikatu erantzuna.
P, Fe, H, Cl, C, O, K, S, Cu, N, Mg, Mo.
13.- Ea gogoratzen dituzun azidoen bi propietate.
14.- Jakingo al zenuke definitzen: orbitala, lotura kobalentea, lotura ionikoa
eta erreakzio kimikoa.
15.- Analizatu ondorengo sustantzien portaera urarekin: a) ezkoak; b)
azukreak; d) gantzak; e) arraultza gorringoa; f) arraultza zuringoa; g)
NaCl.

6. Materiaren osagai kimikoak
Izaki bizidunak
Osaturik
Primarioak
Biolelementuak Sekundarioak
Elkarturik Oligoelemtuak
Biomolekulak
Inorganikoak Organikoak
Ura Gatz Mineralak
Gluzidoak
Jokaera Ezaugarriak Daude
Lipidoak
Solidoa
Proteinak
Garraiatzaile Disolbatzailea
Funtzioa
Erreakzioak nagusia
ingurune urtsuan Azaleko tentsioa Az. nukleikoak
Erreaktibo kimikoa handia Egiturazkoa
Tenperaturaren Bero espezifiko
erregulatzailea altua
Lurrin bero altua Disoluzioan
Eroale ona
Funtzioa
Prozesu osmotikoen erregulazioa
PH-aren erregulazioa
Prozesu entzimatikoetan
Uzkurketa muskularra
Nerbio bulkaden transmisioa

7. Bioelementuak
Materia bizia osatzen duten elementu kimikoak dira.
Motak:
• Bioelementu primarioak: C, O, H, N, P eta S. Ugarienak dira.
• Bioelementu sekundarioak: Mg, Ca, K, Na, Cl, ... Aurrekoak baino
proportzio txikiagoan agertzen dira.
• Oligoelementuak: Fe, Mn, Co, Cu, Zn, Si, V, Cr, Sn, ... Oso
proportzio txikian agertu arren oso garrantzizkoak dira.
Jarraian agertzen den taulan bioelementuen proportzioa
adierazten da:
Elementua Zenbaki Litosfera Giza gorputza
Atomikoa Atmosfera %
Hidrosfera %
H 1 0,95 9,31
C 6 0,18 19,37
N 7 0,03 5,14
O 8 50,02 62,81
F 9 0,10 0,009
Na 11 2,36 0,26
Mg 12 2,08 0,04
Al 13 7,30 0,001
Si 14 25,80 Mespresagarria
P 15 0,11 0,64
S 16 0,11 0,63
Cl 17 0,20 0,18
K 19 2,28 0,22
Ca 20 3,22 1,38
Mn 25 0,08 0,0001
Fe 26 4,18 0,005

8. Biomolekula inorganikoak: URA
1. Konposizio eta egitura molekularra 
O
• Bi elektroi konpartitzen dira
• Ur-molekulek polaritatea dute. Dipoloa H 105° H

• Hidrogeno zubiak eratzen dira
Hidrogeno zubiak
izotzean
Hidrogeno
zubiak ur
molekulen
artean Izotza Izotza Ura
urtzen

9. Hidrogeno zubiak
R-H R
Non R atomo elektronegatiboa den (O, N, S)
H
O
H Hidrogeno zubia
O
H H
O
H H

10. 2.- Propietate fisiko-kimikoak
• Molekulen arteko kohesioa. Ondorioa: gainazleko tentsioa eta
kapilaritatea
• Bero espezifiko handia. Substantzia baten masa-unitateak 1ºC
goratzeko behar den bero kantitatea
• Ahalmen disolbatzaile handia. Polaritatearen ondorioa (substantzia
ionikoak eta polarrak)
• Ionizatzeko joera. Oso proportzio txikian disoziatzen da:
H2O+ H2O  H3O+ + OH-
Errazteko, hidronioari hidrogeno ioia esan ohi zaio eta H+ ikurraren
bidez adierazten da.
H2O  H+ + OH-

11. 3.- Funtzio biologikoa
• Garraiatzailea
• Bizidunen barne tenperaturaren erregulatzailea
• Ur-izoztuen azpian bizia izatea ahalbidetzen du
• Disolbatzailea
• Hainbat erreakzioetan parte hartzen du
Jarraian agertzen zaizu bizidun ezberdinen ur-edukiera;
Marmoka %90-98 3 Hilabeteko %94 Giharreak %76
giza fetoa
Barraskiloa %80 Haur jaio %69 Nerbio zelu. %86
berria
Krustazeoa %63 Heldua %63 Gibela %75
Gizakia %63 Birikak %70
Algak %95 Hezurrak %25
Onddoak %80
Esparragoak %93
Haziak %10

12. pH
pH-aren definizioa ondokoa da: soluzio bateko
hidrogeno ioi askeen (edo hidronio ioien)
kontzentrazioaren logaritmo negatiboa da:
pH = -log10[H+] (baita idazten da pH =
-log10[H3O+]).
non [H+] (edo [H3O+]) da kontzentrazioa mol/L-tan
(molak litro bakoitzeko).

13. BUFFERS
Buffers-en helburua soluzio baten pH-a
balio konstante batean mantentzea da.
Buffer-ak diren sustantziak pH-aren
aldaketak ekiditzen dituzte sistemako H+
ioi askeak edo OH ioiak zurgatuz.

14. Uraren ezaugarri orokorrak
Ura izaki bizidunen osagai nagusiena da
Bere ezaugarriak funtzio desberdinak betetzea ondorioztatzen dute
Erreakzio Bere Kte. Ur-izoztuetako Indargetzaile Makromolekula
kimiko Dielektriko lekuetan gaineko termiko bezala batzurekin
desberdinetan handiagatik geruza izoztuz jokatzen du erreakzionatu egiten
parte hartu hainbat sustantzia isolatzaile termiko du, hauen antolaketa
disolbatu bezala jokatzen du espaziala eraginez
eta bizitza egotea
baimentzen du
Garraiatu Erreakzio kimikoak
bultzatu Bikapa Proteinen 3.
lipidikoa Mailako
egitura
Sintesia Hidrolisia Oxido-erredukzioa
Duen bero Duen lurruntze bero
espezifiko handiagatik bero handia
handiagatik erregulatzen du
tenperatura aldaketa
handiak eragozten
du

15. Biomolekula inorganikoak:
GATZ MINERALAK
Izaki bizidunen osagai dira, eta urarekin edo biomolekulekin
alderatuz gero oso proportzio txikian egon arren, oso funtzio
garrantzitsuak dituzte, bai erreakzio metabolikoetan, bai horien
erregulazioan, baita zelulen osagai gisa ere.
1. Ezaugarriak
Base batetik sortutako katioi batez eta azido batetik sortutako anioi
batez osaturik daude
Ca2+ Katioia
Ca3(PO4)2
PO3- Anioia
2. Funtzioak
• Solido egoeran daudenean: egiturazko funtzioak betetzen dituzte
• Disolbatuta daudenean: nerbio kinaden garraioa, ioien
elkartrukea, pHaren erregulazioa, osmosia, ...
3. Osmosia
Uretan disolbaturiko gatzek baldintzatu egiten dute ur-molekulek mintz
plasmatikoan zehar kontzentrazioak berdintzeko egin beharreko
mugimenduak. Mugimendu hori garraio pasiboaren kasu berezia da eta
osmosia du izena

16. Sintesiko galderak
1.- Egin ezazu koadro edo taula bat izaki bizidunen elementu garrantzizkoak eta
betetzen duten funtzioekin.
2.- Ongi dakizun bezala, karbonoa eta hidrogenoa lotura kobalenteen bitartez
elkartzen dira. Irudika ezazu metano molekula bat.
3.- Nolakoak izan behar dira molekula bat osatzen duten atomoak katioiak eta anioiak
sortzeko? Zer indar mota dira lotura ionikoak mantentzen dituztenak?
4.- Identifika itzazu jarraian agertzen zaizkizun loturak:
CH2 CH2 N CH2
2 3 4
+
S NH3 H CH3
1
-
S COO O CH3 CH3
CH2 CH2 C CH
5.- Ondorengo molekuletatik zeintzuk izango dira uretan disolbagarriak? Ordena
itzazu disolbagarritasun handienetik txikienera:
a) CH3 - CH2 - CH2 - CH2 - CH3
b) CH2OH - CHOH - CH2OH
NH2
d) CH3 - CH
COOH

17. e) CH3 - CO - CH2OH
f) CH3 - CH2 - CH2 - CH2 - CH2 - CH2 - COOH
6.- Zure pisuaren %75a urari dagokio. Zenbat ur kilogramo duzu?
7.- Gamelua basamortura ongi egokitutako animali bat da, zeinek denbora luzeetan
ur gutxi galdu eta eratzen duen. Bere gongoilan gantz asko du, erreserba
energetiko bezala erabiltzen duena. Basamortuan bidai luzeak egiten
ditueneannola lortzen du behar duen ur guztia? Zer izen hartzen horrela lortzen
den urak?
8.- Ondorengo ehunen ur-edukieran oinarrituz, ordena itzazu aktibitate fisiologiko
gehienetik gutxienera:
Odola %79 Hezurrak %22 Muskuloak %76
Giltzurruna %83 Marfila %10 Garuna %86
9.- Asma ezazu zeinek edukiko duen ur kopuru gehiago bere gorputzean: 5 urtetako
elefante har batek edo 30 urtetako elefante eme batek?
10.- Letxuga entsalada olio, ozpin eta gatzarekin nahasten da. Zergatik nahasten da
justu jan aurretik eta askoz lehenago? Zer gertatuko zen ordu batzuk lehenago
eginez gero?
11.- Zergatik gomendatzen da frijitzen den haragiari gatza egin ondoren botatzea?
12.- Laxanteak gorotzen bigunketa bat dakarte; ehunetatik heste lodira ur-aporte bat
ematen da. Epsonita, SO4Mg, liseri hodiaren horma zeharkatu ezin duen
molekula bat da eta laxante bat da. Gorotzetan duen eragina osmosi fenomenoan
du oinarria. Nola azalduko zenuke gertatzen dena?

18. Aktibitateak
1.- Zer ezaugarri dituzte izaki bizidunak osatzen dituzten atomoak? Zergatik
dira egokiagoak molekula organikoak eratzeko momentuan? Lurrazalean
ugariagoak diren elementuak (Al, Si,...) funtzio berbera betetzeko gai izan
al daitezke?
2.- Ur molekulen arteko zer elkarketa motak bermatzen du ura presio eta
tenperatura arruntetan egoera likidoan egotea?
3.- Zer problema izango zuten zelulak uraren ionizazio maila handiagoa
izanez gero?
4.- Zergatik kostaldeko lurraldetan negua ez da izaten barnekaldean bezain
gogorra?
5.- Nola azalduko zenuke ondorengoa? “Suero fisiologiko (ura eta NaCl
0,15M) litro bati Hcl 0,1N mililitro bat botatzen badiogu, pH-a 2ko balio
batetara jeisten da; Hcl 10N mililitro bat botatzen badiogu odol plasma
litro bati pH-aren jeitsiera 7,4tik 7,2ra ematen da soilik”.
6.- Laborategiko praktika
Bota ezazu 2 saiodi garbi eta lehorretara: batean 3 ml listu eta bestean, 3
ml ur destilatua. Neurtu ezazu pH-a papera erabiliz eta bakoitzari 2, 3 eta
5 tanta Hcl 0,1%-akin bota ondoren emaitzak analizatu eta behatutako
desberdinatasunak arrazonatu.
7.- Laborategiko praktika
Beha itzazu mikroskopioan tipularen epidermiaren zelulak uretan eduki
ondoren lehenengo eta gero NaCl soluzio kontzentratu batean eduki
ondoren. Zer gertatzen da bi kasuetan?
8.- Zergatik ez dira usteltzen haragi zein arraion erako elikagaiak
frigorifikotik ateratzen ditugunean eta gatzez estalirik ditugunean?
9.- Zer zelula izango dira erraztasun handiagoarekin puskatzen direnak
ingurune hipotonikoan egoten direnean, animali edo landare zelulak?
Zergatik?
10.- Zergatik elementu kimiko berdinez eta kopuru berean osatutako
konposatuak dituzte halako propietate desberdinak?
11.- Zer onura eduki dezake animali batentzako elikagaietatik jasotako
glukosak glukogenoan bihurtzea eta gibelean eta muskuluetan pilatzea?
12.- Zergatik zelulosa molekula ez da energetikoki baliagarria gizakiantzako?
Eta berez, zergatik da garrantzizkoa gure dietan edukitzea?

19. 13.- Zer onura jasotzen dute izainek euren listu guruinetan heparina
edukitzearekin?
14.- Nola eragin dezake listuan dugun lisozima entzimak bakterioak
desegiterakoan?
15.- Laborategiko praktika
Bota 2 ml olio duen saiodi batetara NaOH 1ml %20. Behatu, hauteman
eta azaldu ordu bat igaro ondoren gertatutako aldaketak.
Zergatik igotzen da gantz azidoen fusio puntua hidrokarbono katea
luzatzen denean? Zergatik egoten dira likido egoeran inguruneko
tenperaturan landareetan jatorria duten olioak eta animalietan jatorria
dutenak solido egoeran?
17.- Zergatik ezin du urak soilik olioa disolbatu eta bai ordea, xaboia gehitzen
diogunean?
18.- Zergatik hiltzen dira itota uretako hegaztiak gertatutako petroleozko
marea beltzez buztitzen direnean?
19.- Gizakion artean organu trasplante bat ematen denan sortu daiteken arazo
larriena ez onartzea da. Zerikusia izango du honek proteinen
espezifizitatearekin? Nukleoko zer sustantzia dira proteinen
espezifizitatearekin lotuta daudenak?
20.- Laborategiko praktika
Diluituta dagoen zuringo 2 ml duen saiodi batetara bota NaOH %20 2 ml
eta ondoren kupre sulfato %1 tantaka batzuk. Behatu eta azaldu
gertatutako aldaketak. Gauza bera egin dezakezu esnea erabiliz.
21.- Zergatik aminoazidoak hartzen dute izen hori?
22.- Nola lortzen dute katalizatzaileak erreakzio kimikoen abiadura
bizkortzea?
23.- Zergati ez dira usteltzen hain errez frigorifikoan ditugun haragi eta
arrainak bakterioen eraginez, hauek toki guztietan baldin badaude?
24.- Entzuten baduzu landareak ez dutela bitamina gabeziarik, zer argumentu
erabiliko zenuke esaldia baieztatzeko?
25.- Nola liteke posible ADNak informazioa zitoplasmaruntz bidaltzea
nukleotik ezin bada irten?

20. Biomolekula organikoak:
GLUZIDOAK
Baita ere, Karbohidratoak edo azukreak ere deitzen dira.
Jarraian agertzen zaizkizue, eskema eran, motak, ezaugarriak eta
funtzioak.
Gluzidoak izaki bizidunek dituzten osagai molekularretatik
ugarienetakoak dira. Formula empiriko orokor gisa Cx(H2O)y dute; x
eta y hizkiek balio desberdinak har ditzakete
Hiru gluzido mota nagusi ditugu: monosakaridoak, disakaridoak eta
polisakaridoak. Oinarrizko unitateak monosakaridoak dira, eta
horietatik abiatuta, beste guztiak eratzen dira.
GLUZIDOAK
“AZUKREAK” POLISAKARIDOA
K
Monosakaridoak Disakaridoak
Propietate fisikoak Molekula txikiak Makromolekulak
Zapore gozoa Ez dute zapore
Uretan disolbagarriak gozorik
Kristal-itxurakoak Uretan nekez
disolbatzen dira edo
ezin dira disolbatu
Ez dute kristal-
itxurarik
Sintesia “Azukre bakunak” Bi monosakari- Monosakarido asko,
doen lotura lotura glikosidikoz
gliko- sidikoz elkartuta
elkartuta
Formula orokorra (CH2O)n Normalean Cx(H2O)y
n=3-9 C12H22O11
(bi hexosa)
Propietate Denak Batzuk Ez dira
kimikoak erreduktore- erredukto- erreduktoreak
Ak dira re dira, beste
batzuk ez

21. Gluzidoen sailkapena 1
• Erreserbakoa
Orokorrean: C, O, H
eta batzutan: N eta P • Egiturazkoa
• Energetikoa
Funtzioak
Osakera
Gluzidoak
Sailkapena
Monosakaridoak Oligosakaridoak Polisakaridoak

22. Gluzidoen sailkapena 2
Alkohola, Enantiomorfoak Epimeroak Anomeroak •Forma irekia
Aldehidoa,
D eta L  Eta  •Forma itxia:
Zetona
Haworth
Forma espaziala
Esteroisomeriak
Izakera kimikoa
Monosakaridoak
Sailkapena
Ezaugarriak
•3...8 Karbono TRIOSAK TETROSAK PENTOSAK HEXOSAK
•Solido zuri, disolbagarri C3H6O3 C4H8O4 C5H10O5 C6H12O6
eta gozoak
•Fehling-a erreduzitzaileak
•Izendatzeko OSA
•Glizeraldehidoa •Eritrosa •Erribosa •Glukosa
•Dihidroxiazetona •2-Desoxierribosa •Fruktosa
•Erribulosa •Galaktosa

23. Gluzidoen sailkapena 3
Nola
2...10 monosakaridoen elkarketa Lotura Glukosidikoa
Oligosakaridoak
Garrantzitsuenak
Disakaridoak
Motak
Maltosa Laktosa Sakarosa Zelobiosa
•Malta, garagarrean •Esnean •Kainaberan •Zelulosan
•-D-G(14)D-G( •-D-Ga(14)-D-G •-D-G(14)-D-F •-D-G(14)-D-G
edo )
•Erreduktorea •Ez erreduktorea •Erreduktorea
•Erreduktorea

24. Gluzidoen sailkapena 4
•Zapore gozoa galdu
10> Monosakarido
•Disolbagarritasun txikia edo
eza
•Ahalmen erreduktorea galdu
Osagaiak
Ezaugarriak
Polisakaridoak
Motak
Homopolisakaridoak Heteropolisakaridoak
Almidoia:Landare erreserba, Amilosa: -D- Pektina:Landare horma
G(14) -D-G; Amilopektina:-D-G(14) -D-G
eta -D-G(16) -D-G Agar-agarra:Alga gorriak
Glukogenoa:Animalien erreserba; -D-G(16) Mukopolisakaridoak
-D-G
Zelulosa:Landare egitura; -D-G(14)  -D-G
Kitina:Egitura molusko eta intsektuetan; N-azetil-
glukosamina  (14)

25. Gluzidoei buruzko galdeketa
1.- Aldopentosa, zetohexosa, aldohexosa eta zetohexosa bat
irudikatu. Esan zer isomero mota diren, D edo L.
2.- Ondorengo azukreen formula sinplifikatua idatz ezazu.
D-TREOSA, D- RIBOSA , D- ARABINOSA eta D-
MANOSA
* Irudikatu L isomeroak.
3.- Ondorengo molekulen formula osoa idatz ezazu.
ERITROSA RIBULOSA SORBOSA MANOSA
* Izenda itzazau karbono kopurua, eta aldehido edo zetonak
diren arabera.
* Denak dira erreduktoreak? Zergatik?
4.- Zergatik dihidroxiazetonak ez du isomero optikorik?

26. 5.- L-Glukosaren ziklazioa pausoka burutu.
6.- Irudikatu zuzenean D-Manosaren formula ziklikoa.
7.- Ondorengo formula sinplifikatua osoan bihurtu.
* Zer da  edo ?
* Nola ezagutu duzu?
8.- Zergatik izendatzen dira formula ziklikoak hemiazetalikoak?
* Zer talde erreakzionatzen dute hemiazetal bat sortzeko?
9.- Zer molekula da ondorengoa?
* Nola sortu da?
* Zer izen hartzen du lotura berriak?
* Molekula honen polimerizazioz zer molekula sortzen da?
* Zer funtzio betetzen du?

27. 10.- Lot itzazu ondoko bi zutabeak:
1.- Galaktosa A.- Polisakaridoa
2.- Maltosa B.- Disakaridoa
3.- Kitina D.- Monosakaridoa
4.- Zelulosa E.- Azukre erreduktorea
5.- Fruktosa F.- F. energetikoa
6.- Sakarosa G.- Erreserba F.
7.- Almidoia H.- Egitura F.
J.- Glukosa bere osagaia bakarra
K.- Glukosa eta beste monosakarido bat
L.- Aldosa
M.- Zetohexosa
1 2 3 4 5 6 7

28. LIPIDOAK
• Ugaztun batek zeluletan dituen osagai molekularren
pisuaren %5 lipidoei zor die. Lipidoek organismoak
behar duen energiaren %42 ematen digute.
• Lipido ezagunenen artean alioa, gantza eta gurina
ditugu. Naturan ikusi ohi ditugun kolore gorri, hori
eta laranjatu gehienak ere, karotenoide deritzen
lipidoek ematen dituzte.
• Lipidoen taldea oso heterogeneoa da, hala ere,
badute ezaugarri komunik: ura bezalako
disolbatzaile polarretan oso gutxi edo bat ere ez dira
disolbatzen, C-H gisako lotura apolar ugari
dituztelako. Horrezgain, oso ondo disolbatzen dira
disolbatzaile organikoetan, hala nola, bentzeno,
eter, kloroformo, hexano, eta abarretan.
• Lipidoak osatzen dituzten elementu kimikoen
artean karbonoa, hidrogenoa eta oxigenoa ditugu.
Batzuek nitrogenoa eta fosforoa ere badituzte.

29. Lipidoen sailkapena
1.- Gantz-azidoak
2.- Gantz-azidoak dituzten lipidoak (saponifikagarriak)
Azilglizeridoak edo gantzak
Ezkoak
Glierofosfolipidoak
Esfingolipidoak
Glikoesfingolipidoak
3.- Gantz-azidorik ez duten lipidoak (saponifikaezinak)
Esteroideak
Terpenoak

30. LIPIDOAK
Saponifikagarriak Gantz azidoak Ez-saponifikagarriak
Saturatuak
Glizerina Ez-saturatuak
Gantz azidoak Terpenoak
Gantzak
Erreserba
Energetikoa Isoprenoa
Alkohol miriz.
Gantz azidoak Xantofilak
Ezkoak Karotenoak
A Bitamina
Babesa
Esteroideak
Glizerina
Gantz azidoak
Az. Fosforikoa
Fosfoglizeridoak Esteranoa
Egitura
Esterola:
Kolesterola
Esfingolipidoak Behazun azidoa
Hormona esteroid.
Esfingosina D Bitamina
Gantz azidoak
Fosfoesfingolipidoak Az. Fosforikoa
Aminoalkohola
Funtzio desberdinak
Egitura
Esfingosina
Gantz azidoak
Glukolipidoak Gluzidoak
Egitura
Zerebrosidoa
Gangliosidoa

31. Lipidoen inguruko galdeketa
Aurreko mapa kontzeptualean oinarrituz eta konposatu kimiko hauei
dagokiona garatu ondoren, saia zaitez ondoko galdekizuna
erantzuten;
1.- Zer disolbatzaile mota erabiliko zenuke hormona sexual arra
gramo bat disolbatzeko? Gantzak, fosfolipidoak edo A
bitaminakin disolbatzaile berbera erabiliko al zenuke? Zergatik?
2.- Triolina oliba olioan oso ugaria da eta hiru az. oleiko eta
glizerinaren esterifikazioz sortzen da. Idatzi erreakzioa.
3.- Zergatik Triolina aurkitzen dugu egoera likidoan inguruneko
tenperaturan, eta Tripalmitina (az. palmitikoaren esterra) egoera
solidoan?
4.- Gantzak eta olioak molekula apolarrak dira, eta fosfolipidoak?
Arrazonatu erantzuna.
5.- Zer motatako gantz azidoa izango du txerriaren urdaiak?
6.- Zer dute amankomunean ain desberdinak diren mentola eta A
bitaminak? Eta honek Kolesterolakin?
7.- Zer motatako lipidoa da ondorengoa? Seinalati bere polo
hidrofilo eta hidrofoboa, eta azpian irudikatu bere adierazpen
eskematikoa.

32. PROTEINAK
• Proteinak zeluletan ditugun molekula organikoetan
ugarienak dira, zelularen pisu lehorraren %50etik gora
hartzen baitute. Mota askotakoak dira: entzimak, hormonak,
erreserba-proteinak (hegazti eta narrastien arrautzetan eta
hazietan), inmunoglobulinak (antigorputzak), mintzetako
proteinak, proteina estruktural desberdinak, etab. Beraz,
funtzio aldetik ikaragarri proteina pila dugu; kimikoki ordea,
ez dira horren konplexuak.
• Proteinak -aminoazidoz osatutako polimero linealak dira,
eta egitura desberdin ugari izan ditzakete. Aminoazidoak
lotura peptidikoz daude elkarrekin lotuta. Elkartutako
aminoazido-kopurua ehunetik gorakoa ez bada, polimeroari
peptido esaten zaio.

33. Osatuta
PROTEINAK Sailkapena
Ezaugarriak HOLOPROTEINAK
Polipeptidoak Egitura Mailak (Aa bakarrik)
1.,2.,3. eta 4. Globularrak
Firukarak
. Disolabarraitasun
Elkartuta desberdina
. Espezifikoak
Funtzio . Amortiguadoreak
a . Desnaturalketa HETEROPROTEINAK
(Aa + talde prostetikoa)
Glukoproteinak
Lotura peptidikoa Lipoproteinak
. Egitura
Nukleoproteinak
. Entzimatikoa
Fosfoproteinak
. Garraioa
Kromoproteinak
Osatuta . Hormonala
. Uzkurketa
. Defentsa
. Aa. erreserba
Aminoazidoak
Motak
. Polarrak
. Polarrak karga gabe
. Polarrak karga +
. Polarrak karga -
Ezaugarriak
. Anfoteroak
. Esteroisomeroak

34. Proteinen inguruko galdetegia
1.- Proteina guztiak aminoazido berdinez osaturik egonik,
nola edo zergatik agertzen dira multzo honetako
hainbeste sustantzia desberdin izaki bizidunetan?
2.- Aukera itzazu hiru aminoazido eta tripeptido bat eratzeko
bete behar den erreakzioa idatzi. Lotura peptidikoak
seinalatu eta azpimarratu lehenengo aminoazidoa.
3.- Zergatik glizina aminoazidoak ez du isomerorik eta beste
aminoazido guztiak ez?
4.- Zisteina aminoazido asko duen proteina baten egitura
tertziarioan zer nolako loturak sortuko dira?
5.- Zer erlazio dago proteina baten lehenengo eta hirugarren
mailako egituren artean?
6.- Ondorengo proteinen funtzioan edo kokapenean
oinarrituz esango al zenuke zeintzuk diren globularrak eta
zeintzuk firukarak?
Elastina (ehun konjuntiboa)
Laktasa (entzima)
Fibrina (seta)
Hemoglobina (oxigeno garraioa)
Keratina

35. AZIDO NUKLEIKOAK
Azido nukleikoak funtsezkoak dira bizitzarako. Izaki
bizidun guztien material genetikoa osatzen dute.
Organismoek dituzten proteina ugari eta desberdinak
sintetizatzeko informazioa azido nukleikoetan dago
kodifikatuta, eta beraiek dira informazioa itzultzen
dutenak. Azido nukleikoen funtzioa zehaztea oso eraza
zaigu gaur egun, baina zientziaren historiaz
dakigunagatik, gauden lekura iristea ez da batere erraza
izan. Azido nukleikoak nukleotidoen polimeroak dira.
Bi mota ditugu: azido desoxirribonukleikoa (DNA) eta
azido erribonukleikoa (RNA)

36. AZIDO NUKLEIKOAK
H3PO4
Erribosa
Desoxierribosa Pentosa Nukleotidoak Hirukoteka Kode genetikoa
Base
Adenina nitrogenatua Funtzioa
Guanina Aminoazidoak
Zitosina
. Azido nukleikoen
Timina
osagaia
Uraziloa
. Koentzinak
ATP
NADH
FADH
A Koentzima
. Mezulari kimikoa
Desoxierribonukleotidoak Erribonukleotidoak
A,G,C,T A,G,C,U
Lotura fosfodiesterra Lotura fosfodiesterra
ADN ARN
EGITURA: 1., 2., nukleosoma EGITURA: 1. mailakoa
Perla idunekoa
KOKAPENA:
KOKAPENA: Eukariotak: nukleoa,
Eukariotak: nukleoa, zitoplasman
kloroplastoak, Prokariotak: Zitoplasman
mitokondrioak
Prokariotak: Zitoplasman
FUNTZIOA:
FUNTZIOA: Informazio genetikoa
Informazio genetikoa espresatu: Proteinen
bildu: Proteinen sintesia burutu
sintesia zuzendu
Informazio genetikoa
MOTAK: ARNt, ARNm eta
transmititu: Erreplikazioa
ARNr
BIRUSETAN: Katabakarrekoa, BIRUSETAN: Katabakarrekoa,
bikatenarioa, lineala edo bikatenarioa, lineala
zirkularra

37. Azido nukleikoen inguruko galdetegia
1.- Ondorengo base sekuentzia ADN zati batena da;
T A C C A A C G G C A T
.- Idatzi bere osagarria
2.- Ondorengo adierazpen eskematikoa polinukleotido
kate bati dagokio;
* Zer molekulari dagokio
sinbolo bakoitza?
* Nola desberdintzen dira
ADN eta ARNa?
* Nukleotido bat
errepresentatu.
polinukleotido kate batetik
abiatuz nukleotidoak
ematen dituena?
* Zer molekulak hartuko du
parte erreakzio horretan?
* Zer entzima motak katalizatzen du?
polinukleotido kate batetik abiatuz nukleotidoak
ematen dituena?
* Zer molekulak hartuko du parte erreakzio
horretan?
* Zer entzima motak katalizatzen du?