'Muziek kan ons helpen een gevoel te beleven,’ zegt neuropsycholoog Erik Scherder. ‘Van vrolijke muziek word je vrolijk – je gaat er zelfs eerder vrolijke gezichten door opmerken. Verdrietige muziek kan helpen je verdriet te verwerken.

1. 20­2­2017 In vervoering ­ Psychologie Magazine ­ Blendle
https://blendle.com/i/psychologie­magazine/in­vervoering/bnl­psychologie­20170216­133843?sharer=eyJ2ZXJzaW9uIjoiMSIsInVpZCI6ImRpcmthbWVlbC… 1/7
BREIN
In vervoering
Hoe ons brein opbloeit van muziek
TEKST: EDWIN ODEN
Of het nu Bach of Beyoncé is, muziek maakt ons gezonder, aardiger en stabieler.
Breinwetenschapper Erik Scherder legt uit waarom.
Hendrik heeft het. Op mijn sportschool geeft hij elke woensdagavond
spinningles en dat is feest: één en al muziek en swingen. Klokslag halfacht
zet hij de volumeknop lekker hoog, en onmiddellijk zijn we met z’n allen
vertrokken op onze muzikale reis… om na een uur met een plas zweet
onder de fietsen wakker te worden uit onze roes. Hendrik draait waar we
blij van worden: golden oldies van Michael Jackson, Beyoncé, gevoelige
songs, en het opzwepende Encore une fois. Af en toe stapt hij even af en
loopt enthousiasmerend door de zaal, aanstekelijk bewegend op het ritme
van de muziek. Hendrik is dan de muziek. Bij hem móét je wel beuken:
geen keus meer.
De ogen van breinwetenschapper Erik Scherder beginnen te glimmen als hij
hoort over Hendriks spinningles. ‘Prachtig, prachtig! Hieruit blijkt maar
weer hoeveel invloed muziek op een mens kan hebben.’ Het doet hem
denken aan een experiment van de Engelse Brunel-universiteit, zegt hij.
‘Daarbij renden mensen op de loopband op het ritme van de muziek van
Madonna, Queen of de Red Hot Chili Peppers: zo hielden ze het 15
procent langer vol én hadden er meer lol in – zelfs als ze tegen de uitputting
aan liepen te puffen.’

2. 20­2­2017 In vervoering ­ Psychologie Magazine ­ Blendle
https://blendle.com/i/psychologie­magazine/in­vervoering/bnl­psychologie­20170216­133843?sharer=eyJ2ZXJzaW9uIjoiMSIsInVpZCI6ImRpcmthbWVlbC… 2/7
Vraag Erik Scherder naar het effect van muziek op onze hersenen en hij
lepelt het ene na het andere onderzoek op. Twee jaar geleden verwierf de
hoogleraar landelijke bekendheid met zijn inspirerende tv-optredens over
de gunstige invloed van bewegen op het brein. Door hem werden talloze
Nederlanders zich ervan bewust dat ze veel te veel zitten, en dat dat knap
slecht is voor hun hersenen.
Op de hometrainer in zijn werkkamer werkte Scherder zich de afgelopen
tijd door stapels wetenschappelijk onderzoek naar de heilzame
breineffecten van muziek. Half maart publiceert hij er een boek over,
Singing in the brain. En de 65-jarige ging meteen ook maar op vioolles – als
kind al een hartenwens. ‘Op een ochtend werd ik wakker en dacht ik
ineens: het is nooit te laat voor die viool. Mensen van rond mijn leeftijd die
voor het eerst een instrument gaan bespelen, krijgen namelijk extra
activiteit in hun prefrontale cortex. En wie wil dat nou niet? Juist die
cortex is bij veroudering een van de kwetsbaarste onderdelen van het brein.
Muziekles houdt hem langer fit, waardoor het geheugen scherper blijft en
het probleemoplossend vermogen op peil wordt gehouden.’ Hij glimlacht:
‘Oké, ik houd de veroudering er niet mee tegen, dat zie je wel aan mij.
Maar de ouderdom zonder tegengas over je heen laten komen hoeft ook
weer niet.’
Eerder dan taal
Scherder, aan de VU hoogleraar neuropsychologie en aan de
Rijksuniversiteit Groningen hoogleraar bewegingswetenschappen,
signaleert de laatste jaren een stroomversnelling in de
neurowetenschappelijke ontdekkingen over de gunstige effecten van
muziek. ‘Neem dat mooie Amerikaanse onderzoek bij kinderen die
muziekles krijgen en die van hun 6de tot 9de werden gevolgd: ze blijken
over de hele linie beter te presteren. Hun hersenbalk, de verbinding tussen
hun beide hersenhelften, is bij hen dikker geworden door het musiceren.
Linker- en rechterhelft werken dus beter samen, wat hun brein flexibeler
maakt. En nog meer goed nieuws: je hoeft er niet eens goed voor te zijn in
muziek – áls je maar muziek speelt, dat is al voldoende.’
Verbaasde blik: ‘Onvoorstelbaar toch, dat het muziekonderwijs is
wegbezuinigd in Nederland? Muziek is zó goed voor je algehele
Je hoeft het niet goed te kunnen – áls je
maar een instrument speelt

3. 20­2­2017 In vervoering ­ Psychologie Magazine ­ Blendle
https://blendle.com/i/psychologie­magazine/in­vervoering/bnl­psychologie­20170216­133843?sharer=eyJ2ZXJzaW9uIjoiMSIsInVpZCI6ImRpcmthbWVlbC… 3/7
ontwikkeling. Muziek raakt je: het doet je verwonderen, verbazen,
emotioneren, herinneren, het verbindt je met anderen. Muziek grijpt in op
de diepste structuren in het brein. We leren het eerder dan taal: al in de
buik van onze moeder veranderen onze ademhaling en hartslag zodra we
daarbuiten muziek of gezang horen. Muziek is een psychofysiologisch
oermechanisme van de mens.’
Aardige musici
Uit lichamelijk onderzoek is gebleken dat muziek onze hartslag verlaagt, de
bloeddruk laat dalen, de spieren ontspant, pijn kan verlichten, de productie
van stresshormonen afremt, ons makkelijker in slaap kan doen vallen, en
dat zelfs het immuunsysteem er beter door kan gaan functioneren. Wie veel
naar muziek luistert, loopt dus minder kans ziek te worden. Hoe werkt dat
precies in ons brein? Scherder glimlacht en pakt van zijn bureau een plastic
model van de hersenen. ‘Er is niet één plekje aan te wijzen waar muziek
wordt verwerkt,’ zegt hij terwijl hij met zijn hand over de gehele
buitenkant van het kunststof brein strijkt. Hij trekt de twee helften uit
elkaar, waardoor ook de belangrijke binnenste, dieper gelegen gebieden
zichtbaar worden. ‘Het hele brein doet mee, dat is nou juist het unieke van
muziek. Bij onze meeste andere gedragingen zijn veel minder gebieden
tegelijk zo actief.’
Muziek activeert simultaan verscheidene breingebieden die in een netwerk
van zenuwbanen met elkaar in verbinding staan, legt hij uit. ‘Bij het
luisteren naar muziek zijn al aardig wat breingebieden tegelijkertijd actief,
maar bij het spelen ervan nog meer, omdat dan ook de motorische en
visuele delen van het brein meedoen. Muziek maken is dus nog
verrijkender voor de hersenen dan muziek luisteren.’
De meeste breingebieden die actief zijn bij muziek, zowel bij het beluisteren
als maken, liggen ver uit elkaar. De zenuwbanen ertussen moeten grote
afstanden afleggen, en dat maakt deze breinsystemen tot de meest
complexe die we hebben. Scherder: ‘Het zijn juist onze complexe systemen
die de meeste stimulatie veroorzaken. Dat maakt muziek zo goed voor het
brein, want hoe meer stimulatie het ontvangt, hoe beter het in conditie
blijft.’
Muziek luisteren en spelen houdt onze breinnetwerken niet alleen actief,
het versterkt ze ook. De muzieknetwerken blijken intensief verbonden te
zijn met de taalgebieden, waardoor muziek ons taalgevoel kan stimuleren.
Ook is gebleken dat kinderen die pianoles krijgen, betere verbindingen

4. 20­2­2017 In vervoering ­ Psychologie Magazine ­ Blendle
https://blendle.com/i/psychologie­magazine/in­vervoering/bnl­psychologie­20170216­133843?sharer=eyJ2ZXJzaW9uIjoiMSIsInVpZCI6ImRpcmthbWVlbC… 4/7
ontwikkelen tussen gebieden in de voor- en achterkant van hun brein, wat
een bijdrage kan leveren aan de ontwikkeling van hun empathische
vermogens.
Scherder: ‘En bij ouderen die muziek luisteren of spelen, wordt onder meer
de prefrontale cortex sterker. Daardoor is hij beter in staat een rem te
zetten op de amygdala, die de motor achter negatieve prikkels en
angstsignalen in het brein is. Veel muziek luisteren of spelen maakt je dus
tot een aardiger, stabieler, positiever mens.’ De eerlijkheid gebiedt hem
daaraan toe te voegen dat je ook zonder muziek natuurlijk heel positief en
aardig kunt zijn. ‘Ik ken veel mensen die ontzettend aardig zijn maar niks
met muziek hebben.’
Soort orgasme
Hoe is het mogelijk dat muziek zo’n rechtstreeks effect heeft op onze
emoties? Dat komt doordat de hersengebieden die betrokken zijn bij het
verwerken van emoties, ook een rol spelen bij het verwerken van muziek.
Het diep in de hersenen gelegen beloningssysteem blaast een stevig partijtje
mee, en dan met name de stof dopamine, een oppeppende
neurotransmitter. Scherder beschrijft wat er dan gebeurt in de hersenstam,
een gebied onder in de hersenen dat belangrijke basisfuncties vervult zoals
ademhaling en bloedsomloop: ‘Zodra de hersenstam klanken opvangt die
we prettig vinden, spuit hij dopamine naar het beloningssysteem, waardoor
het op play gaat en we genieten van muziek. Van dat beloningssysteem is al
bekend dat het reageert bij seks en drugs, maar naar nu blijkt dus ook bij
rock-’n’-roll.’
Ons beloningssysteem reageert op de verwachtingen die we tijdens muziek
hebben, legt Scherder uit. ‘Als het bijvoorbeeld een song herkent waar je in
het verleden een goed gevoel van kreeg, zet het meteen de poorten open
voor opnieuw dat zalige gevoel. Maar ook houdt het in de gaten: wanneer
komt dat heerlijke refrein nou? Zodra Pharrell Williams dus na zijn
aanloopje eindelijk ‘Because I’m happy’ begint te zingen, gaat je
beloningssysteem helemaal los.’ Hij gniffelt: ‘Het is eigenlijk een soort
orgasme. Zo’n kick krijg je ook bij een onverwachte wending in de muziek:
dat vinden onze hersenen ook erg lekker.’
En dan is er nog de verbinding tussen het beloningssysteem en het
bewegingscentrum. Bij muziek maken, maar ook bij alleen luisteren wordt
dat bewegingscentrum – onze motoriek – geprikkeld. ‘Het verklaart
waarom we zo vaak de neiging krijgen om op muziek mee te bewegen,’

5. 20­2­2017 In vervoering ­ Psychologie Magazine ­ Blendle
https://blendle.com/i/psychologie­magazine/in­vervoering/bnl­psychologie­20170216­133843?sharer=eyJ2ZXJzaW9uIjoiMSIsInVpZCI6ImRpcmthbWVlbC… 5/7
zegt Scherder. ‘Niet voor niets hebben sommige talen geen aparte woorden
voor muziek en dans. Voor die culturen is het een en hetzelfde. Het brein
denkt er net zo over.’ Dansen is eigenlijk een gunstig bijeffect van muziek.
Het vereist complexe mentale coördinatie, en dat versterkt de zintuiglijke-
en bewegingsfuncties.
Heavy-metalstress
Doet Bach hetzelfde met ons als Beyoncé? Zijn er soorten muziek die meer
effect hebben dan andere? Niet echt, zegt Scherder. ‘Maar wel is van één
muziekgenre bekend dat het schadelijk kan zijn: heavy metal. Onderzoek
heeft aangetoond dat de meerderheid van de luisteraars er stress en hoge
bloeddruk van krijgt.’ Al zijn er natuurlijk veel melodieën die grote
groepen mensen aanspreken, muziek is vooral iets heel persoonlijks,
benadrukt hij: ‘Ieders brein is uniek en maakt op zijn eigen manier chocola
van de klanken die binnenkomen. Dat heeft met allerlei zaken te maken:
bijvoorbeeld welke muziek je in je jeugd hoorde, welke herinneringen je bij
bepaalde muziek hebt, of er innerlijke beelden in je opkomen: een mooi
landschap, vogels, zee, wind, de galop van een paard... die dingen roepen
op hun beurt emoties op.’ Dat betekent dus ook dat al die gunstige effecten
van muziek pas optreden als we muziek luisteren waar we van houden?
‘Ja,’ zegt Scherder, ‘dat is wel een voorwaarde.’
Hoe krachtig het effect van iemands favoriete muziek kan zijn, is soms te
zien bij patiënten met dementie. Mensen die zich niets meer lijken te
herinneren, amper nog reageren en niet meer praten, veren ineens op
wanneer ze een liedje uit hun jeugd horen. Hun ogen gaan stralen, ze
zingen en tikken met hand of voet foutloos mee, en kunnen zelfs weer even
antwoord geven op vragen. ‘Ontroerend als je dat ziet gebeuren bij een
patiënt,’ weet Scherder uit ervaring. ‘Dat verschijnsel heeft alles te maken
met het langetermijngeheugen voor muziek: bij de ziekte van Alzheimer
blijft dat het langst gespaard. Voor mij laat dat zien hoe diep muziek
verankerd ligt in de hersenen.’
Iets soortgelijks gebeurt bij mensen die een beroerte hebben gehad en niet
meer kunnen praten: met behulp van muziek of zingen lukt het hun vaak
Muziek brengt mensen samen, en dat
helpt ons overleven

6. 20­2­2017 In vervoering ­ Psychologie Magazine ­ Blendle
https://blendle.com/i/psychologie­magazine/in­vervoering/bnl­psychologie­20170216­133843?sharer=eyJ2ZXJzaW9uIjoiMSIsInVpZCI6ImRpcmthbWVlbC… 6/7
weer een beetje te leren spreken. Muziek heeft bij deze patiënten ook een
positieve invloed op hun denkvermogen, slaap-waakritme en stemming,
zegt Scherder. ‘Die laatste effecten van muziek luisteren zijn inmiddels ook
vastgesteld bij depressie en angststoornissen.’ Hij legt uit wat muziek kan
betekenen voor parkinsonpatiënten, die kampen met een stilgevallen
dopamineproductie. Dopamine helpt bij de signaaloverdracht tussen
zenuwcellen; stokt die, dan wordt de aansturing van de spieren en dus het
bewegingsapparaat aangetast. Bij mensen met parkinson kan het ritme van
muziek de dopamineproductie enigszins op gang brengen, waardoor ze in
bepaalde situaties weer kunnen lopen. ‘Toegegeven, het zijn geen
wereldschokkende resultaten, en de studies zijn vaak met weinig
proefpersonen gedaan; daardoor moeten we voorzichtig blijven met het
interpreteren van de resultaten. Muziek is zeker geen haarlemmerolie,
maar het kan de gevolgen van dit soort nare aandoeningen wel enigszins
verlichten.’
Saamhorigheidsgevoel
Muziek heeft dus diepe invloed op ons, maar waarom eigenlijk?
Wetenschappers voeren daar verhitte discussies over. Volgens sommigen is
het een soort franje die niet essentieel is voor onze overleving. Anderen
vermoeden dat onze taalloze voorlopers, de neanderthalers, al een
elementaire vorm van muziek beoefenden, omdat die juist wel
overlevingswaarde had: zou dat wellicht verklaren waarom onze
primitiefste, diepst gelegen hersengebieden er zo actief van worden?
Scherder denkt van wel. ‘De meest basale vormen van muziek zijn
natuurlijk de grommende klanken van een beer: daar moeten we
onmiddellijk op aanslaan, anders overleven we niet.’ Logisch dus, zegt hij,
dat de verwerking van klanken gebeurt in ons reptielenbrein oftewel
hersenstam, het oudste deel van ons brein.
Maar Scherder heeft nog een andere theorie. ‘Muziek helpt ons ook te
overleven omdat het groepsvorming stimuleert, en als groep sta je nu
eenmaal sterker. Zelfs een verzameling vreemden ervaart het snelst
saamhorigheid wanneer ze samen muziek maken. Melodie en ritme
dwingen mensen gewoon om op elkaar af te stemmen. Dat vind ik
misschien wel het allermooiste aan muziek: dat het niet alleen goed is voor
jezelf, maar je ook echt met anderen verbindt. Uiteindelijk is het groter dan
jezelf.’

7. 20­2­2017 In vervoering ­ Psychologie Magazine ­ Blendle
https://blendle.com/i/psychologie­magazine/in­vervoering/bnl­psychologie­20170216­133843?sharer=eyJ2ZXJzaW9uIjoiMSIsInVpZCI6ImRpcmthbWVlbC… 7/7
SNEL IN DE STEMMING
Muziek beluisteren is een ideale manier om in een gewenste stemming te
komen: met carnaval draaien we hoempamuziek, op een begrafenis Mag ik
dan bij jou. ‘Muziek kan ons helpen een gevoel te beleven,’ zegt
neuropsycholoog Erik Scherder. ‘Van vrolijke muziek word je vrolijk – je
gaat er zelfs eerder vrolijke gezichten door opmerken. Verdrietige muziek
kan helpen je verdriet te verwerken, als katharsis: niemand vindt het leuk
om op de begrafenis van een geliefde heftig te huilen bij Time to say
goodbye, maar het lucht wel op.’
En, zegt Scherder, wat hij ongelooflijk interessant vindt: zelfs als ze niet
verdrietig zijn, luisteren veel mensen tóch graag naar verdrietige muziek.
‘Onderzoek toont aan dat we het fijn vinden af en toe lekker even mee te
voelen met het verdriet dat we in de muziek horen. Niet omdat we graag
verdrietig zijn, maar omdat het op meerdere manieren “belonend” voelt:
bij verdrietige muziek verplaats je je in wat de componist voelde toen hij
het stuk maakte. Je realiseert je dan weer hoe fijn het is dat je in staat bent
intense emoties mee te voelen.’
Maar droevige muziek maakt ons niet alleen empathischer. Het stelt je ook
in staat fijne gevoelens als tederheid en verwondering te voelen. ‘En het kan
je nostalgisch maken: de treurige klanken doen je terugdenken aan vroeger
tijden toen je gelukkig was, of hele mooie dingen beleefde.’
186 anderen vinden dit een goed stuk.
Dit stuk las je voor € 0,79 via Blendle. Viel het tegen? Vraag je geld terug.

Blij met Blendle Premium?
Voor € 9,99 per maand houd je ook na je gratis week toegang. Regel het nu alvast.
Toegang houden