SlideShare una empresa de Scribd logo

BRE-CASE Seminarium 52 - Development and Restructuring of Banking Sector in Poland

•
•
CASE Center for Social and Economic Research
CASE Center for Social and Economic Research

Prezentacja przedstawiona przez Alicja Kornasiewicz, Wojciech Kostrzewa, Maria Winiewska i David Hexter podczas 52 Seminarium BRE-CASE: Development and Restructuring of Banking Sector in Poland (08.03.2001) Zobacz więcej na nasze stronie: http://www.case-research.eu/en/node/56256

Economía y finanzas
1 de 30
Descargar para leer sin conexión
52 ROZWÓJ I RESTRUKTURYZACJA SEKTORA BANKOWEGO W POLSCE – DOOEWIADCZENIA JEDENASTU LAT
Publikacja jest kontynuacją serii wydawniczej Zeszyty PBR-CASE CASE-Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych, Fundacja Naukowa 00 – 944 Warszawa, ul. Sienkiewicza 12 BRE Bank SA 00 – 950 Warszawa, ul. Senatorska 18 Copyright by: CASE-Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych, Fundacja Naukowa i BRE Bank SA Redakcja Zeszytów Redakcja naukowa Ewa Balcerowicz Sekretarz Zeszytów Krystyna Olechowska Autorzy David Hexter Alicja Kornasiewicz Wojciech Kostrzewa Maria Wiśniewska Opracowanie graficzne Agnieszka Bury DTP SK Studio ISSN 1233-121X Wydawca CASE-Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych, Fundacja Naukowa, 00 - 944 Warszawa, ul. Sienkiewicza 12 Nakładca BRE Bank SA, 00-950 Warszawa, ul. Senatorska 18 Oddano do druku w kwietniu 2001 r. Nakład 600 egz.
SPIS TREŒCI WPROWADZENIE 5 Alicja Kornasiewicz – POLSKI SEKTOR BANKOWY 1989 – 2000– OSIĄGNIĘCIA I NIEPOWODZENIA 7 Sukcesy 7 Porażki 13 Wyzwania 13 Wojciech Kostrzewa – JEDENAŚCIE LAT ROZWOJU SYSTEMU BANKOWEGO W POLSCE 15 Sukcesy 15 Reforma 15 Prywatyzacja 16 Różnicowanie systemu bankowego w latach 1989 – 2000 16 Osiągnięcia i słabości polskiego sektora bankowego 17 Porażki 19 Zakońcczenie 19 Maria Wiśniewska – PERSPEKTYWY POLSKIEGO SEKTORA BANKOWEGO W NADCHODZĄCYM DZIESIĘCIOLECIU W ŚWIETLE GLOBALIZACJI I ROSNĄCEJ KONKURENCJI 21 Sektor bankowy a integracja z UE 21 Tendencje i obszary zmian polskiego rynku usług finansowych 22 Wpływ nowych technologii na strategię banków i ich zdolność do konkurowania 24 David Hexter – POLSKI SYSTEM BANKOWY – MODEL BANKOWOŚCI W OKRESIE TRANSFORMACJI 27
LISTA UCZESTNIKÓW SEMINARIUM Beata Arasim PAP Tadeusz Baczko INE PAN Leszek Balcerowicz Narodowy Bank Polski Tomasz Banasik Politechnika Świętokrzyska Paweł Bieńkowski Interfax Joanna Billewicz-Fotowic Stowarzyszenie Emitentów Giełdowych Barbara Błaszczyk Fundacja CASE Marzena Borowiec Polski Koncern Naftowy Magdalena Bręczewska Trybuna Jerzy Byra Prestiż Małgorzata Dobrzyńska AmerBank SA Barbara Durka Instytut Koniunktur i Cen Mirosław Dusza Narodowy Bank Polski Michał Dwurzyński Kredyt Bank SA Wojciech Dziewulski Bud-Bank SA Gerarf Ferent Société Générale-Warsaw Branch Irena Folta Bank Przemysłowo-Handlowy Maciej Fornalczyk CDC Comper Sławomir Gburczyk SBR Samopomoc Chłopska Krystyna Glazer Bank Pekao SA Marta Gołajewska Narodowy Bank Polski Piotr Góralewski BDM PKO BP SA Michał Górzyński CASE Mirosław Gronicki BIG Bank Gdański SA Włodzimierz Grudziński BISE SA Waldemar Grzegorczyk Rzeczpospolita David Hexter EBOR Hubert A. Janiszewski Deutsche Bank Polska SA Anna Jaros Ambasada USA Zofia Jóźwiak Życie Antoni Kantecki Fundacja Edukacji i Badań Bankowych Jakub Karnowski Narodowy Bank Polski Ewa Kawecka BFG Kazimierz Kirejczyk REAS Sp. z o.o. Barbara Kluza Uniwersytet Warszawski Krzysztof Kluza Bank Handlowy SA Jerzy Kłoczowski Instytut Europy Środkowo- -Wschodniej Michał Kobosko Puls Biznesu Radosław Koniar BRE Bank SA Alicja Kornasiewicz CA IB Wojciech Kostrzewa BRE Bank SA Jan Kowalczyk RCSS Marzena Kowalska Wood & Company SA Marek Kozak Polska Agencja Rozwoju Regionalnego Ewa Krukowska Reuters Maciej Krzak Bank Handlowy w Warszawie SA Wojciech Kwaśniak NBP GINB Jerzy Kwieciński Unia Europejska Przedstawicielstwo w Polsce Krzysztof Lis IRB Anna Łupina SGH Jan Macieja INE PAN Waldemar Markiewicz ProCapital Mirosław Maszybrocki DAEWOO TU SA Krystyna Olechowska Fundacja CASE Tadeusz Ołdakowski KIR SA Stanisław Pacuk Kredyt Bank SA Jakub Papierski Deutsche Bank Polska SA Leszek Pawłowicz Gdańska Akademia Bankowa Ryszard Pazura Bank Gospodarstwa Krajowego Ewa Piechal PKO BP SA Jerzy W. Pietrewicz Bank Ochrony Środowiska SA Katarzyna Piętka CASE Henryk Pyrka Bank Współpracy Europejskiej SA Wojciech Rogowski Narodowy Bank Bolski Leszek Sadkowski Infor Ewa Sadowska-Cieślak Narodowy Bank Polski Andrzej Sławiński Narodowy Bank Polski Maciej Sobolewski CASE Jan K. Solarz Narodowy Bank Polski Małgorzata Sosnowska AmerBank SA Piotr Sota Ministerstwo Finansów TMałgorzata Stępień International Finance Corporation Andrzej Stec Gazeta Wyborcza Michał Stryjecki MSP Piotr Szpunar Narodowy Bank Polski Przemysław Szubański Businessman Urszula Szyperska Polityka Andrzej Śniecikowski IBD Zmiany SA Remigiusz Tarka Dom Maklerski BIG BG Piotr Tefelski PBK SA Robert Tkaczyk AIG Poland Insurane Company SA Piotr Tomaszewski Bank Pocztowy SA Andrzej Tuszyński MSP Tomasz Uchman Business Cenre Club Dorota Wesołowska Agencja Unia-Press Ewa Wilk Narodowy Bank Polski Łukasz Wilkowicz Gazeta Bankowa Maria Wiśniewska Pekao SA Grażyna Wojciechowicz Fundacja CASE Jacek Wojciechowicz Biuro Banku Światowego w Polsce Richard Woodward CASE Marek Wrzosek Kredyt Bank SA Marcin Zaremba Narodowy Bank Polski Teresa Zięcina Ministerstwo Finansów Bogda Żukowska Warsaw Business Journal
WPROWADZENIE Banki będą trzonem instytucji finansowych i najważniejszym źródłem kapitału dla podmiotów gospodarczych – ta-kie było podstawowe założenie reformatorów i autorów przyszłego kształtu systemu finansowego w Polsce. Reforma systemu bankowego zapoczątkowana pod koniec lat osiemdziesiątych zasadniczo zmieniła dotychczasowy obraz sy-stemu bankowego w Polsce. Drugim, równie ważnym wydarzeniem dla dalszego rozwoju systemu bankowego był pro-ces prywatyzacji banków, zainicjowany przez rząd na początku lat dziewięćdziesiątych. Reforma miała w pierwszej ko-lejności doprowadzić do powstania konkurencyjnego systemu bankowego. Oczekiwano, że uruchomienie mechani-zmów konkurencji nastąpi w wyniku zwiększenia liczby sprzedawców, czyli banków.W tym celu należało umożliwić za-kładanie nowych banków oraz otworzyć dostęp do krajowego rynku usług bankowych, w tym także dla banków z udzia-łem kapitału zagranicznego. Otwarcie miało również zapewnić inne korzyści w postaci możliwości pozyskania know-how i nowoczesnej technologii bankowej. Budowa prawdziwie konkurencyjnego systemu wymagała także likwidacji ograniczeń w zakresie korzystania przez podmioty gospodarcze z usług banków (m.in. rezygnacji z przypisania klien-ta do konkretnego oddziału banku). Wreszcie liczono, że sprawny system bankowy oferujący atrakcyjne warunki finan-sowe będzie zachęcać do gromadzenia oszczędności w ramach polskiego systemu bankowego. Realizacja powyż-szych celów wymagała zasadniczych zmian organizacyjno-prawnych.W styczniu 1989 r. zostały uchwalone dwa akta prawne w formie ustaw o fundamentalnym znaczeniu dla nowego systemu bankowego. Było to Prawo bankowe i usta-wa o NBP. Uregulowania te wraz z kolejnymi wprowadzonymi przepisami i aktami wykonawczymi stworzyły ramy for-malno- prawne do funkcjonowania polskiego systemu bankowego, również po przełomie ustrojowym 1989/1990. Zgodnie z założeniami reformy podjęto także działania w kierunku rozbudowy systemu bankowego. Pierwszym kro-kiem na tej drodze było zniesienie monopolu NBP i przywrócenie pełnej samodzielności Powszechnej Kasie Oszczęd-ności. Dalsze ważne zmiany struktury bankowej przypadają na 1989 r., kiedy to na mocy rozporządzeń Rady Ministrów rozpoczęło działalność dziewięć banków, które zostały wydzielone z sieci banku centralnego. Zapoczątkowano w ten sposób proces nieskrępowanego powstawania nowych instytucji finansowych, czemu sprzyjała względnie liberalna po-lityka licencyjna lat 1989/1992.W efekcie utworzono ponad 80 nowych banków, wśród których znalazły się także spół-ki z udziałem kapitału prywatnego, jak i (w nielicznych wypadkach) zagranicznego. Skala przeprowadzonych w ramach reformy prac była imponująca, tym bardziej, że wiele zagadnień wymagało opracowania stosownych regulacji od podstaw.W 1989 i w latach późniejszych określono kryteria warunkujące powo-łanie banku i otrzymanie licencji na prowadzenie działalności, w tym szczegółowe wymogi w zakresie minimalnej wiel-kości kapitału założycielskiego, kompetencji zarządu, zestawu i treści dokumentów. Stworzono zasady rachunkowości bankowej przystosowanej do wymogów sprawozdawczości oraz do prowadzenia polityki pieniężnej. Wprowadzono po-wszechny obowiązek publikacji przez banki rocznych sprawozdań finansowych po ich zbadaniu przez audytora i przy-jęciu przez walne zgromadzenia akcjonariuszy. Powstały także instytucje i regulacje zapewniające bezpieczeństwo nowego systemu bankowego. Utworzono m. in. nadzór bankowy w ramach Narodowego Banku Polskiego, który wyposażono w stosowne narzędzia kontroli (badanie spra- 5
wozdawczości banków, inspekcja na miejscu, prawo do wydawania zaleceń, itd.).Opracowano zasady ustalania norm prze-zorności bankowej przez prezesa NBP (współczynnik wypłacalności, współczynniki płynności; normy dopuszczalnej kon-centracji należności, normy dopuszczalnych pozycji walutowych itd.), a także wprowadzono instrumenty polityki pieniężnej, takie jak operacje otwartego rynku, rezerwy obowiązkowe, kredyty refinansowe, a także stopy banku centralnego. Otwarcie polskiego systemu bankowego na obcy kapitał, szczególnie po 1994 r., doprowadziło do powstania dużej i zróżnicowanej grupy tzw. banków zagranicznych.W jej skład wchodzą oddziały banków zagranicznych, banki samo-dzielne utworzone przez instytucje zagraniczne, a także banki z większościowym udziałem kapitału zagranicznego. To właśnie banki tej ostatniej grupy, której powstanie zapoczątkowały BRE Bank, WBK i Bank Śląski, stanowią dziś trzon polskiego systemu bankowego i 13 z 15 największych instytucji. Obserwowany rozwój działalności przekłada się na sy-stematyczny wzrost udziału tej grupy banków w rynku (z 15% w 1996 r. do 70% w 2000 r. w aktywach i z 26,1% do 78,9% w kapitałach własnych całego systemu bankowego). Z punktu widzenia rozwijania konkurencji banki te, charak-teryzujące się stabilnym akcjonariatem oraz wyposażone w nowoczesne narzędzia zarządzania i technologię, stały się wzorcem jakościowym. Stanowiły swego rodzaju punkt odniesienia dla banków krajowych, które starały się naślado-wać ich postępowanie, co powodowało generalne podniesienie poziomu i jakości obsługi bankowej. Doświadczenia jedenastu lat rozwoju i restrukturyzacji sektora bankowego w Polsce były przedmiotem dyskusji pa-nelowej podczas 52 seminarium BRE-CASE, które odbyło się 8 marca 2001 roku w Warszawie. Do dyskusji organiza-torzy zaprosili przedstawicieli banków działających w Polsce oraz EBOR-u. W Zeszycie zamieszczamy wystąpienia czworga panelistów: Alicji Kornasiewicz, prezesa CA IB Polska, Wojciecha Kostrzewy, prezesa BRE Banku SA, Marii Wiśniewskiej, prezesa Banku Peako SA oraz Davida Hextera, dyrektora Ze-społu ds. Instytucji Finansowych EBOR-u w Londynie. Prezentowane w Zeszycie teksty są rozszerzonymi wersjami wystąpień wygłoszonych na marcowym seminarium. Zostały przygotowane specjalnie na potrzeby seminarium i niniejszej publikacji, za co ich Autorom organizatorzy skła-dają serdeczne podziękowanie. 6
POLSKI SEKTOR BANKOWY 1989 – 2000 – OSI¥GNIÊCIA I NIEPOWODZENIA Alicja Kornasiewicz Prezentując sukcesy i niepowodzenia polskiego sektora bankowego na przestrzeni ostatnich jede-nastu lat, rozpocznę od małej refleksji. Jedenaście lat to okres, który nazwałam „od Grobelnego do In-ternetu”. Myślę, że to sformułowanie przedstawia skalę przemian, jakie przeszedł polski sektor banko-wy. W 1990 roku Grobelny gwarantował bezpieczne oszczędzanie na wysoki procent. Udało mu się do tego nakłonić (ze znanym dla nich skutkiem) bardzo wiele osób. W tej chwili bankowość internetowa tak-że oferuje nam bardzo wysokie oprocentowanie i zo-baczymy, ilu znajdzie chętnych do zdeponowania oszczędności. Analizowany okres w historii polskiego systemu bankowego, nazwałam okresem sukcesów i spróbuję uzasadnić, dlaczego tak uważam. Porażki, bo i takie przecież zdarzyły się, przedstawię na końcu artykułu. Twierdzę, że ilość, jakość i wartość pozytywnych zmian, jakie zaszły w okresie od Grobelnego, czyli od przełomu 1989/1990, kiedy następowało wydzielenie banków komercyjnych ze struktur NBP, sprawiła, że możemy zdecydowanie mówić o sukcesie rozwoju rynku bankowego w Polsce. Często wielu słuchaczy, czytelników wyraża swe zaskoczenie, kiedy dowiadują się, że do roku 1989 właściwie nie było w Polsce funkcjonującego systemu bankowego, a jedynie administracja bankowa. Obe-cnie zaś w zakresie jakości i złożoności produktów bankowych możemy już porównywać się do tego, co jest oferowane klientom banków na zachodzie Euro-py. I w świetle tego porównania przyznają mi rację. Sukcesy Ocenę zmian, jakie zaszły w omawianym okresie w polskim sektorze bankowym starałam się dokonać według dwóch wyróżników: – jaki był wpływ rozwoju sektora na przemiany za-chodzące w polskiej gospodarce, – jak z rozwoju sektora skorzystali klienci banków. Wśród czynników, które miały pozytywny wpływ na gospodarkę należy przede wszystkim wymienić: – alokację kapitałów, – sprawność pośrednictwa finansowego, – mobilizację oszczędności, – stworzenie bezpiecznych I stabilnych ram/pod-staw funkcjonowania systemu. Dzięki tym czynnikom wzrosła także atrakcyjność in-westycyjna Polski (jako całego kraju/rynku/gospodarki). Patrząc na alokację kapitału w polskim systemie finansowym w latach 1995-2000, w rozbiciu na rynek 1
kapitałowy i sektor bankowy, można zauważyć, ze zdecydowanie większa alokacja nastąpiła poprzez system bankowy, którego aktywa osiągnęły wartość 453 mld PLN w roku 2000, w porównaniu z zaledwie 130 mld PLN kapitalizacji warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych. Sprawność pośrednictwa finansowego została zaprezentowana na przykładzie finansowania klien-tów korporacyjnych. Średnia skumulowana stopa wzrostu finansowania działalności korporacji po-przez polski system bankowy w okresie 1993-2000 wyniosła 8%. Jednak w 2000 r. finansowanie zagra-niczne wyniosło niemal drugie tyle co krajowe – jest to zjawisko niekorzystne, powodujące konieczność zastanowienia się nad przyczynami wyboru finanso-wania zagranicznego. Średnie skumulowane tempo wzrostu akcji kre-dytowej, oferowanej przez banki klientom detalicz-nym w latach 1993-2000 wyniosło 32% i było znacznie wyższe od CAGR dla akcji depozytowej w tym samym okresie (12%).W tym miejscu należy jednak zwrócić uwagę na fakt, iż ciągle w Polsce mamy bardzo niski udział kredytów i depozytów w PKB.W krajach rozwiniętych Europy Zachodniej, jak np. w Niemczech, relacja depozytów do PKB kształtuje się na poziomie 76%, w Polsce jest to za-ledwie 28%. Taka różnica, doskonale obrazuje po-tencjał, jaki tkwi wciąż w zakresie mobilizacji oszczędności Polaków. Oceniając rozwój sektora bankowego z punktu widzenia jego klientów, celowe wydaje się przeana-lizowanie wzrostu popularności usług bankowych, a także działań, jakie banki podejmowały w celu po-zyskania klientów. Należy przy tej okazji wspomnieć także o niebagatelnej roli, jaką w procesie rozwoju rynku usług bankowych w Polsce odegrało nowo-czesne ustawodawstwo dotyczące gwarantowania oszczędności (BFG). W 1995 roku udział osób ak-tywnych zawodowo posiadających rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe w całej populacji Polaków aktywnych zawodowo wynosił 21,8%. W 2000 r. było to już blisko 50%. Dla porównania w krajach rozwiniętych Europy Zachodniej stosunek ten kształtuje się na poziomach powyżej 90%, zaś regiony/kraje, gdzie spada poniżej 75% oceniane są jako rynki szczególnie rozwojowe. Największy wzrost popularności usług oraz ich wolumenu i wartości był obserwowany w minionych latach w odniesieniu do rynku kart bankowych. W 1994 roku w Polsce wydano 90 tysięcy kart, rok te- 2
mu było to już 10 mln, w tym samym okresie liczba transakcji dokonanych kartami bankowymi wzrosła blisko szesnastokrotnie, osiągając 33 mln. Jednak również i ten segment rynku bankowego w Polsce wykazuje nadal istotny stopień niedorozwoju: w Pol-sce na 100 osób przypada 20 kart bankowych, w Eu-ropie Zachodniej jest to 110 kart. W latach 1997-2000 średni skumulowany roczny przyrost ilości placówek bankowych w Polsce wyniósł 52%. Największe wzrosty w tej kategorii osiągnęły ta-kie banki, jak BIG Bank Gdański i Bank Handlowy, rozbudowujące w tym okresie swe projekty bankowo-ści detalicznej:Millennium i Handlobank, a także PBK. Wwyniku tak dynamicznego przyrostu ilości placówek bankowych w Polsce, zmniejszył się w omawianym okresie stosunek liczby mieszkańców przypadających na jedną placówkę bankową z 13,35 tys. w roku 1997 do 7,2 tys. na koniec roku ubiegłego. Rozbudowie sie-ci placówek bankowych towarzyszył w omawianym okresie także dynamiczny wzrost liczby zainstalowa-nych bankomatów, dla którego wartość CAGR rów-nież przekroczyła 50%. Stosunkowo najnowszym zjawiskiem, z jakim ma-my do czynienia na rynku usług bankowych w Polsce jest bankowość internetowa – świadczona obecnie przez 7 banków (ekspansję na tym rynku zapowiada już kilka kolejnych podmiotów). Według szacunków, na koniec ubiegłego roku z dostępu do rachunku bankowego poprzez Internet korzystało w Polsce już blisko 95 tysięcy klientów.W tym miejscu należy jed-nak zauważyć, iż jedynie mBank, Pekao i PKO BP 3
świadczą usługi jedynie przez Internet, w przypadku pozostałych banków dostęp do rachunku poprzez Internet jest jedynie dodatkową opcją dodaną do standardowej obsługi w oddziale. Podsumowując znaczenie przemian, jakie doko-nały się w polskim sektorze bankowym na przestrze-ni ostatnich 11 lat, chciałabym zwrócić uwagę na to, jakie były główne czynniki, które miały wpływ na ko-rzystne zmiany w polskim sektorze bankowym. Do ta-kich zaliczyłam: – dobre uregulowania formalno-prawne, – zmiany instytucjonalne, – wczesne rozpoczęcie prywatyzacji banków, – stabilne otoczenie makroekonomiczne. Wśród rozwiązań formalnoprawnych, wymienić należy: – stworzenie podstaw bezpiecznego rozwoju, – powstanie nadzoru bankowego, – inicjatywa bankowego postępowania ugodowego, – powstanie Bankowego Funduszu Gwarancyjnego. Nadzór bankowy w latach 1989 – 1997 był spra-wowany bezpośrednio przez NBP, od roku 1998 działalność ta jest prowadzona przez Komisję Nadzoru Bankowego działającą poprzez Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego. Narzędziami od-działywania na rynek bankowy, które pozostawiono w gestii nadzoru stały się: licencjonowanie banków, kontrola ich struktury własnościowej oraz zapewnie-nie właściwej jakości kadry zarządzającej. Ponadto prowadzone jest stałe monitorowanie sytuacji finan-sowej banków oraz wprowadzane są regulacje ostrożnościowe w zakresie adekwatności kapitału oraz wielkości ryzyk bankowych (kredytowego, wa-lutowego, płynności). Bankowe postępowanie ugodowe zostało nato-miast wprowadzone ustawą z dnia 3 lutego 1993 roku. Podstawowym celem, jaki miało spełniać BPU było oddłużenie przedsiębiorstw państwo-wych i jednoosobowych spółek skarbu państwa, w których Skarb Państwa posiadał ponad 50% udziału, poprawa sytuacji finansowej banków-wie-rzycieli poprzez ich dokapitalizowanie obligacjami Skarbu Państwa. Instytucja BPU pozwoliła na pro-wadzenie działań w zakresie restrukturyzacji za-dłużenia przedsiębiorstw poprzez odroczenie ter-minów spłaty, obniżenie oprocentowania wierzytel-ności, zawieszenie naliczania odsetek, rozłożenie w czasie spłaty odsetek i kapitału, umorzenie czę-ści lub całości wierzytelności, zamiana wierzytel-ności na akcje lub udziały oraz wnioskowanie o ogłoszenie upadłości. Bankowy Fundusz Gwarancyjny został utworzony na mocy ustawy z 14 grudnia 1994 r. Przed BFG sta-nęły dwa podstawowe cele działalności: – udzielanie pomocy bankom zagrożonym niewy-płacalnością poprzez udzielanie zwrotnej pomo-cy finansowej, nabywanie wierzytelności ban-ków zagrożonych itp., – gwarantowanie klientom wypłaty środków zgro-madzonych w bankach (do równowartości 1 000 euro – 100%, do równowartości 15 000 euro – 90%). Źródłami finansowania działalności BFG są: – obowiązkowe opłaty roczne wnoszone przez banki, – dochody z oprocentowanych pożyczek udzielo-nych przez fundusz, – środki z dotacji budżetu państwa, – środki z kredytu udzielonego przez NBP. Wśród zmian instytucjonalnych, których dokona-nie pozwoliło na dynamiczny rozwój polskiego sekto-ra bankowego należy wymienić: – wprowadzenie dwuszczeblowego systemu ban-kowego (bank centralny i banki komercyjne), – wydzielenie 9 banków komercyjnych ze struktur regionalnych NBP, – liberalną politykę wchodzenia zagranicznych banków, – umożliwienie powstawania banków prywatnych, – powstanie konkurencyjnych wobec BGŻ zrze-szeń spółdzielczych. Krótka historia zmian w polskiej bankowości w la-tach 1992 – 2000, zaprezentowana w tabeli, pozwa-la moim zdaniem zobrazować, na jakie przemiany w sektorze pozwoliła polityka wczesnego rozpoczę-cia prywatyzacji banków. 4
Zmiany w polskiej bankowości w latach 1992 – 2000: krótka historia 1992 Debiut BRE na GPW 1993 Prywatyzacja WBK: EBOR kupuje 28,5% Prywatyzacja BSK: ING kupuje 26% Prywatyzacja BPH: ING kupuje 13%, EBRD 15% 1994 Commerzbank kupuje 21% BRE 1995 AIB kupuje 16% WBK 1996 AIB zwiększa udziały w WBK do 26,6% ING zwiększa zaangażowanie w BSK do 54% BIG zwiększa udziały w BG do 31% KBC zostaje partnerem strategicznym KB 1997 BACA, Warta i KB kupują po 13% PBK Warta zwiększa udziały w PBK do 20% KB kupuje PBI wraz z Prosper Bankiem Prywatyzacja BHW z udziałem inwestorów „stabilnych” (JP Morgan 12%, Zurich 6%, Swedbank 8%) Oferta publiczna Pekao (15% kapitału) Commerzbank zwiększa udziały w BRE do 48% AIB zwiększa zaangażowanie w WBK do 60% BIG kupuje 31,9% BG 1998 BACA podnosi udziały w PBK do 27,5% PBK kupuje PKBL BRE kupuje i wchłania PBR HVB kupuje 37,8% udziałów w BPH 1999 BACA podnosi udziały w PBK do 43% PKBL zostaje wchłonięty przez PBK Nie dochodzi do skutku fuzja BHW i BRE Unicredito oraz Allianz kupują odpowiednio 50% i 2% w Pekao AIB kupuje 80% BZ HVB podwyższa udziały w BPH do 81% 5 2000 BACA przekracza 50% w PBK Citibank przekracza 80% w BHW AIB ogłasza połączenie WBK i BZ Commerzbank zwiększa udziały w BRE do 50%
W omawianym okresie zaszły znaczące zmiany własnościowe, w wyniku których ponad 71% kapitału sektora jest obecnie własnością inwestorów zagra-nicznych. Obecnie zachodzą dalsze procesy konsoli-dacji przeprowadzonej przez zagranicznych akcjona-riuszy strategicznych: Citibank i Bank Handlowy, BACA i PBK (również potencjalnie z BPH), WBK i Bank Zachodni. 6
Porażki Wśród porażek, jakich doświadczył polski sektor bankowy w ciągu minionego dziesięciolecia, przede wszystkim należy wymienić nie rozwiązane kwestie przyszłości dwóch banków, pozostających w rękach państwowych, a mianowicie BGŻ i PKO BP. W przy-padku BGŻ do takiego stanu rzeczy przyczyniła się zła ustawa o funkcjonowaniu BGŻ i banków spółdziel-czych, brak koncepcji prywatyzacji oraz niechęć do przeprowadzenia konsolidacji sektora spółdzielcze-go. Natomiast najbardziej palącymi kwestiami w przy-padku PKO BP pozostają: nie rozwiązany problem portfela starych kredytów mieszkaniowych, brak kon-cepcji funkcjonowania banku w zmieniającym się oto-czeniu oraz brak koncepcji prywatyzacji banku. Wyzwania Na koniec chciałabym pokrótce przedstawić wy-zwania, jakie w ciągu najbliższych lat będą stały przez polskim sektorem bankowym. Uwagi wymaga relatywnie niski udział sektora ban-kowego w finansowaniu PKB. Relacja ta w Polsce na przestrzeni ostatnich lat zwiększała się stopniowo od 53% w roku 1995 do około 65% na koniec roku ubie-głego, ale nadal to niska wartość w porównaniu do śre-dniej obliczonej dla krajów Unii Europejskiej, gdzie po-ziom tego wskaźnika sięgnął w ubiegłym roku 235%. Polska, pomimo znaczącej poprawy w ubiegłych latach, jest nadal krajem, gdzie stosunek liczby mie-szkańców przypadających na jedną placówkę banko-wą (7,2 tys. w 2000r.) znacznie przekracza średnie li-czone dla krajów europejskich (1,2 tys. w Hiszpanii, 1,6 tys. w Niemczech i 2,9 tys. w Portugalii). Także w tym aspekcie należy upatrywać wzmożonej konku-rencji pomiędzy bankami i jednocześnie wyzwania dla całej branży, zwłaszcza w dobie zwiększającego się wykorzystania alternatywnych kanałów dystrybu-cji usług (Internet, telefon, WAP), postępującej kon-solidacji sektora, przygotowań sektora do wejścia do Unii Europejskiej, rozwoju holdingów finansowych i instytucji parabankowych. Autorka jest prezesem CA IB Polska 7
Sukcesy i porażki JEDENAŒCIE LAT ROZWOJU SYSTEMU BANKOWEGO W POLSCE Wojciech Kostrzewa Podejmując próbę, nieco historycznej w swym charak-terze oceny systemu bankowego w Polsce, stajemy przed trudnym zadaniem selekcji. Oto bowiem wśród licznych decyzji i zdarzeń, które wpływały na rozwój systemu ban-kowego w Polsce w okresie ostatnich jedenastu lat, musi-my wybrać te najważniejsze i poddać je ocenie. Jakie wydarzenia należałoby uznać za znaczące w najnowszej historii polskiego systemu bankowego? Z pewnością będzie to reforma zapoczątkowana pod koniec lat osiemdziesiątych i w pełni rozwinięta w wa-runkach realizacji planu Balcerowicza. Reforma ta zasa-dniczo zmieniła dotychczasowy obraz systemu banko-wego w Polsce. Za drugie, niewątpliwie ważne wydarze-nie z punktu widzenia dalszego rozwoju systemu banko-wego, należy uznać proces prywatyzacji banków, zaini-cjowany przez rząd na początku lat dziewięćdziesiątych. Reforma Przystępując w okresie schyłkowej gospodarki so-cjalistycznej do określenia przyszłego kształtu systemu finansowego w Polsce zdecydowano, że banki stanowić będą trzon instytucji finansowych i najważniejsze źródło kapitału dla podmiotów gospodarczych. Reforma miała w pierwszej kolejności doprowadzić do powstania konkurencyjnego systemu bankowego. Oczekiwano, że uruchomienie mechanizmów konkuren-cji nastąpi w wyniku zwiększenia liczby sprzedawców, czyli banków.W tym celu należało umożliwić zakładanie nowych banków oraz otworzyć dostęp do krajowego rynku usług bankowych, w tym także bankom z udzia-łem kapitału zagranicznego. Otwarcie powinno przy-nieść również korzyści w postaci możliwości pozyskania know-how i nowoczesnej technologii bankowej. Budowa prawdziwie konkurencyjnego systemu wyma-gała także likwidacji ograniczeń wzakresie korzystania przez podmioty gospodarcze z usług banków (m.in. rezygnacji z przypisania klienta do konkretnego oddziału banku).Wre-szcie liczono, że sprawny system bankowy oferujący atrak-cyjne warunki finansowe będzie zachęcać do gromadzenia oszczędności w ramach polskiego systemu bankowego. Realizacja powyższych celów wymagała zasadni-czych zmian organizacyjno-prawnych.W styczniu 1989 r. zostały uchwalone dwa akty prawne w formie ustaw o fundamentalnym znaczeniu dla nowego systemu ban-kowego. Było to Prawo bankowe i ustawa o NBP1. Poniż-sze uregulowania wraz z kolejnymi wprowadzonymi prze-pisami i aktami wykonawczymi stworzyły ramy formalno-prawne do funkcjonowania polskiego systemu bankowe-go, również po przełomie ustrojowym 1989/1990. Zgodnie z założeniami reformy podjęto także działania w kierunku rozbudowy systemu bankowego. Pierwszym krokiem na tej drodze było zniesienie monopolu NBP i przywrócenie pełnej samodzielności Powszechnej Kasie Oszczędności. Dalsze ważne zmiany struktury bankowej przypadają na 1989 r., kiedy to na mocy rozporządzeń Ra-dy Ministrów rozpoczęło działalność dziewięć banków, 15
które zostały wydzielone z sieci banku centralnego. Zapo-czątkowano w ten sposób proces nieskrępowanego po-wstawania nowych instytucji finansowych, czemu sprzyja-ła względnie liberalna polityka licencyjna lat 1989–1992. W efekcie utworzono ponad 80 nowych banków, wśród których znalazły się także spółki z udziałem kapitału pry-watnego, jak i (w nielicznych wypadkach) zagranicznego. Skala przeprowadzonych w ramach reformy prac by-ła imponująca, tym bardziej że wiele zagadnień wyma-gało opracowania stosownych regulacji od podstaw. W roku 1989 i w latach późniejszych określono kryteria warunkujące powołanie banku i otrzymanie licencji na prowadzenie działalności, w tym szczegółowe wymogi w zakresie minimalnej wielkości kapitału założycielskie-go, kompetencji zarządu, zestawu i treści dokumentów. Stworzono zasady rachunkowości bankowej przystoso-wanej do wymogów sprawozdawczości oraz do prowa-dzenia polityki pieniężnej. Wprowadzono powszechny obowiązek publikacji przez banki rocznych sprawozdań finansowych po ich zbadaniu przez audytora i przyjęciu przez walne zgromadzenia akcjonariuszy. Powstały także instytucje i regulacje zapewniające bezpieczeństwo nowego systemu bankowego. Utworzo-no m. in. nadzór bankowy w ramach Narodowego Banku Polskiego, który wyposażono w stosowne narzędzia kon-troli (badanie sprawozdawczości banków, inspekcja na miejscu, prawo do wydawania zaleceń, itd.). Opracowano zasady ustalania norm przezorności bankowej przez pre-zesa NBP (współczynnik wypłacalności, współczynniki płynności; normy dopuszczalnej koncentracji należności, normy dopuszczalnych pozycji walutowych itd.), a także wprowadzono instrumenty polityki pieniężnej, takie jak operacje otwartego rynku, rezerwy obowiązkowe, kredyty refinansowe, a także stopy banku centralnego. Prywatyzacja W 1991 r. Rada Ministrów podjęła decyzję o komer-cjalizacji banków „dziewiątki”, czyli o przekształceniu ich w spółki prawa handlowego. Kolejnym etapem tego pro-cesu było wyznaczenie banków do prywatyzacji, co na-stąpiło w połowie 1991 r. Uznano wówczas, że najlepszą metodą prywatyzacji jest pozyskanie inwestora strate-gicznego bądź wprowadzenie banku na giełdę. Warto w tym miejscu przypomnieć, iż BRE Bank, ówczesny Bank Rozwoju Eksportu, był nie tylko pierwszym kandy-datem do prywatyzacji, ale stał się też pierwszą instytu-cją finansową sprywatyzowaną poprzez giełdę. Różnicowanie systemu bankowego w latach 1989–2000 Zgodnie z oczekiwaniami reformy, z początku lat dziewięćdziesiątych doprowadziły do znacznego wzrostu liczby instytucji finansowych oraz, pośrednio, dały impuls do dalszych przekształceń banków w kierunku skutecz-niejszego prowadzenia ekspansji w wybranym segmen-cie rynku. Jednym z rezultatów tych przemian była ewo-lucja banków specjalistycznych oraz powstanie popiera-nych i inicjowanych przez państwo banków niszowych. Banki specjalistyczne: 1. Bank Handlowy w Warszawie – ewoluował od banku zajmującego się rozliczeniami Polski i cen-tral handlu zagranicznego z zagranicą do banku kompleksowo obsługującego duże i średnie przedsiębiorstwa. 2. Bank Polska Kasa Opieki (Pekao SA) – prze-kształcił się z banku detalicznego o charakterze oszczędnościowym, gromadzącego wkłady go-spodarstw domowych w walutach obcych, w bank uniwersalny. 3. Powszechna Kasa Oszczędności także rozszerzy-ła zakres działania z instytucji gromadzącej wkła-dy drobnych ciułaczy i udzielającej kredytów na budownictwo mieszkaniowe w bank PKO BP SA, który zmierza w kierunku banku uniwersalnego. 4. Bank Gospodarki Żywnościowej (BGŻ) – zmienił się z banku-centrali dla banków spółdzielczych, zajmującego się kredytowaniem rolnictwa i prze-twórstwa żywności w bank uniwersalny. 5. BRE Bank SA (dawny Bank Rozwoju Eksportu) – stopniowo przekształcił się z banku finansującego in- 16
westycje proeksportowe w bank dla klientów korpo-racyjnych, zajmując wiodącą pozycję na rynku usług bankowości inwestycyjnej i zarządzania aktywami. Banki niszowe: 1. Bank Rozwoju Budownictwa Mieszkaniowego (Budbank) założony pod patronatem Ministerstwa Budownictwa w celu popierania budownictwa mie-szkaniowego. 2. Bank Ochrony Środowiska – powołany w celu wspierania inwestycji służących ochronie środowi-ska. Zakładano, że bank będzie miał dostęp do ta-nich środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska, w celu finansowania działalności związanej z ochroną środowiska. 3. Bank Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych – utwo-rzony pod egidą Ministerstwa Pracy z większo-ściowym udziałem środków z Funduszu Pracy, który miał finansować tworzenie miejsc pracy. 4. Polski Bank Rozwoju, założony w 1990 roku w ce-lu wspierania procesu reform w gospodarce, prze-kształcony w bank inwestycyjny, ostatecznie prze-jęty w 1998 r. przez BRE Bank. Otwarcie polskiego systemu bankowego na obcy ka-pitał, szczególnie po 1994 r., doprowadziło do powstania dużej i zróżnicowanej grupy tzw. banków zagranicznych. W jej skład wchodzą oddziały banków zagranicznych, banki samodzielne utworzone przez instytucje zagranicz-ne, a także banki z większościowym udziałem kapitału zagranicznego. To właśnie banki tej ostatniej grupy, której powstanie zapoczątkowały BRE Bank, WBK i Bank Ślą-ski, stanowią dziś trzon polskiego systemu bankowego i 13 z 15 największych instytucji. Obserwowany rozwój działalności przekłada się na systematyczny wzrost udziału tej grupy banków w rynku (z 15% w 1996 r. do 70% w 2000 r. w aktywach i z 26,1% do 78,9% w kapita-łach własnych całego systemu bankowego). Z punktu widzenia rozwijania konkurencji banki te, charakteryzujące się stabilnym akcjonariatem oraz wypo-sażone w nowoczesne narzędzia zarządzania i technolo-gię, stały się wzorcem jakościowym. Stanowiły swego ro-dzaju punkt odniesienia dla banków krajowych, które sta-rały się naśladować ich postępowanie, co powodowało ge-neralne podniesienie poziomu i jakości obsługi bankowej. Osiągnięcia i słabości polskiego sektora bankowego Za sukces omawianej dekady zdecydowanie należy uznać gruntowną reformę sektora bankowego, obejmu-jącą w znacznym stopniu działalność NBP. Lata 1989 i 1990 przyniosły wiele zmian w polityce i instrumentach banku centralnego. W pierwszej fazie NBP posługiwał się przeważnie instrumentami o charak-terze administracyjnym: limitami kredytowymi oraz puła-pami stóp procentowych. Powoli jednak wprowadzano nowe instrumenty o charakterze pośrednim – począw-szy od rezerw obowiązkowych, a następnie stóp pro-centowych banku centralnego i kredytów refinanso-wych, po operacje otwartego rynku. Dzięki temu NBP stał się nowoczesną instytucją zdolną do skutecznego prowadzenia i realizowania polityki pieniężnej. Do osiągnięć minionego okresu zaliczyć trzeba także powołanie Rady Polityki Pieniężnej, która jako niezależ-ny organ współdecyduje o kształcie polityki pieniężnej. Powodem do satysfakcji jest dynamiczny rozwój ryn-ku międzybankowego i jego instrumentów. Nie tylko od zera powstał rynek depozytów międzybankowych, ale również w stosunkowo krótkim czasie osiągnął pełną dojrzałość. Rynek ten, pierwotnie wykorzystywany do pozyskiwania brakujących środków na działalność kre-dytową, ewoluował stając się głównym elementem w za-rządzaniu płynnością. Funkcjonując jako dealerzy rynku pierwotnego banki znacząco wpływają na kształt pol-skiego rynku kapitałowego instrumentów dłużnych. Sukcesem systemu bankowego było rozwiązanie problemu złych kredytów. Trudna sytuacja gospodarcza lat 1989–1992 i wysoka inflacja negatywnie wpłynęły na jakość portfeli kredytowych wszystkich banków. Jednak-że dzięki przyjętej przez Sejm w 1993 roku Ustawie o re-strukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków, zo-stały stworzone warunki umożliwiające restrukturyzację kredytów (pozostałości po starym systemie). Ustawa wy-posażała banki w niezbędne instrumenty, jak m.in. ban-kowe postępowanie ugodowe i sprzedaż wierzytelności. Większość środków na prowadzenie działań restruktury-zacyjnych otrzymały banki, w których udział Skarbu Pań-stwa przekraczał 50%. Łącznie na ten cel sektor finanso- 17
wy otrzymał 36 bilionów starych złotych, wliczając w to 15 bilionów starych złotych przekazane w roku 1994. Ustawa w dużej mierze spełniła swoja rolę, gdyż banki zrestrukturyzowały większość posiadanych złych kredy-tów. Ogółem zrestrukturyzowano prawie połowę niepra-widłowych należności w systemie bankowym. Pozytywnym ze wszech miar zjawiskiem jest współ-praca między poszczególnymi uczestnikami systemu bankowego. Banki zrozumiały bowiem, że nie są wzglę-dem siebie wyłącznie konkurentami. Efektem wspólnych działań są m. in. tak ważne dla bezpieczeństwa działal-ności kredytowej Biuro Informacji Kredytowej oraz stan-daryzacja dokumentów z wykorzystaniem systemu roz-liczeń ELIKSIR, czy polecenie przelewu. Ważnym osiągnięciem polskiego sektora bankowe-go jest wprowadzenie na rynek krajowy nowych produk-tów i usług bankowych. Banki angażują się w działal-ność leasingową (za pośrednictwem wyspecjalizowa-nych spółek), emitują różnego rodzaju karty bankowe, pośredniczą w emisji instrumentów dłużnych przedsię-biorstw, a także obligacji komunalnych. Znaczne przyśpieszenie procesu rozwoju produktów nastąpiło z chwilą skierowania większego zainteresowa-nia banków na gospodarstwa domowe.W tych ostatnich dostrzeżono bowiem, oprócz źródła środków, także chłonny rynek kredytowy. Początkowo, ze względu na wysokie stopy procentowe, zainteresowanie kredytami nie było duże. Jednakże od 1993 r. sytuacja ta zmieniła się diametralnie, a liczba gospodarstw domowych ko-rzystających z kredytowania narastała lawinowo. Banki miały także decydujący udział w rozwoju ryn-ku kapitałowego w Polsce. Były założycielami pierw-szych biur maklerskich, które do dzisiaj dominują na rynku. Przyczyniły się do wzmocnienia rynku, tworząc cały szereg funduszy inwestycyjnych. Sektor bankowy aktywnie włączył się w budowę nowego systemu emery-talnego poprzez tworzenie powszechnych towarzystw emerytalnych. Pod tym względem 75-proc. udział BRE Banku w kapitale PTE Skarbiec-Emerytura był najwięk-szy spośród wszystkich banków zaangażowanych w ry-nek ubezpieczeń emerytalnych. Głównych słabości polskiego sektora bankowego należy upatrywać w stosunkowo niskim poziomie kapi-tałów własnych polskich banków. Na koniec III kwartału 2000 roku fundusze własne polskiego systemu banko-wego osiągnęły poziom 29,5 mld zł (z czego na banki komercyjne przypadało 28,0 mld zł), czyli 7 mld USD. W tym kontekście konsolidacja systemu bankowego jest niezbędna. Kapitał banków polskich jest niewielki, nie tylko w stosunku do czołówki światowej, ale nawet roz-patrywany jedynie w ramach UE. Całość kapitałów pol-skiego sektora bankowego odpowiada średniej wielko-ści bankowi europejskiemu, który nie znajdzie się na li-ście 50 największych banków świata.Tak więc Polski sy-stem bankowy dysponuje wielkim potencjałem rozwojo-wym. Świadczy o tym np. rosnący udział aktywów ban-ków polskiego systemu w PKB. Udział aktywów polskiego systemu bankowego w PKB (w %) 1996 1997 1998 1999 2000 51,1 52,8 58,0 59,5 65,2 Warto jednak dodać, że posiadanie przez niemal wszystkie czołowe polskie banki partnerów strategicz-nych z zagranicy umożliwia dostęp do ich zaplecza fi-nansowego. Polski rynek bankowy poddany był, tak jak na całym świecie, presji prowadzonej koncentracji działalności. Obserwowana w Polsce tendencja do konsolidacji ban-ków i poszukiwania partnerów strategicznych wynika przede wszystkim z dążenia do koncentracji kapitału, co umożliwi nie tylko skuteczne konkurowanie z innymi podmiotami finansowymi, ale także rozwój najbardziej dochodowych segmentów rynku finansowego. Rok 2000 można nazwać rokiem fuzji, biorąc pod uwagę decyzje o połączeniu Banku Handlowego z Citiban-kiem (Poland), Banku Zachodniego z WBK, po zapo-wiedzianą fuzję BPH z PBK oraz planowane scalenie w jeden organizm Banku Śląskiego z polską filią jego większościowego akcjonariusza – ING. Sukcesywnie następuje także koncentracja działalności w ramach sektora bankowego. Obecnie widoczna jest znaczna koncentracja działalności w piętnastu bankach, mie-rzona udziałem tej grupy w aktywach, kredytach i de- 18
pozytach całego systemu. Koncentracja ta zwiększa się w wyniku stopniowego eliminowania banków ma-łych, wchłanianych przez inne, czy zamykanych w pro-cesie upadłości. Problemem nadal oczekującym na rozwiązanie jest restrukturyzacja bankowości spółdzielczej. Przedłuża-jące się w czasie dyskusje nad jej ostatecznym kształ-tem mogą spowodować utratę szansy stworzenia in-stytucji będącej katalizatorem rozwoju lokalnych spo-łeczności. W obecnej formie, przy olbrzymim rozpro-szeniu, bankowość spółdzielcza nie jest w stanie podołać temu zadaniu. Porażki Mówiąc o porażkach lat 1989–2000 warto wymienić dwie ich grupy. Do pierwszej należy zaliczyć jakość roz-wiązań i praktyki otoczenia , w których działają banki: ślamazarność sądów, koszty ustanowienia zabezpie-czeń, wątpliwa jakość hipoteki itp. Są to problemy znane od 11 lat, które z nieznanych przyczyn nie mogą się do-czekać skutecznego rozwiązania, a które wpływają na cenę i jakość usług bankowych w Polsce. Do drugiej grupy zaliczę niechęć Skarbu Państwa do umożliwienia stworzenia silnego krajowego banku o zdywersyfikowanym zagranicznym akcjonariacie. Jak można się domyślać mówię o skutecznym zablokowaniu przez MSP w 1999 roku planowanej fuzji Banku Handlo-wego w Warszawie SA i BRE Banku SA. Niechętna i niezrozumiała postawa wobec proponowanego projek-tu, jak i wcześniejsze arbitralne decyzje o dokapitalizo-waniu PZU obligacjami zamiennymi BHW doprowadziły do storpedowania prawdopodobnie ostatniej próby stworzenia banku o takiej strukturze akcjonariatu.Warto przy tym dodać, że nie osiągnięto przy tym efektu ma-ksymalizacji dochodów budżetowych z tej transakcji, a wręcz przeciwnie. Wniosek sam się nasuwa i pokazuje, jak niebezpiecz-nym jest nawet niewielki udział Skarbu Państwa w pozor-nie sprywatyzowanych firmach. A ostatnie wydarzenia w KGHM i w PKN Orlen potwierdzają ten wniosek. Zakończenie Porównując sektor bankowy końca lat osiemdziesią-tych z obecnym jego kształtem możemy być rzeczywi-ście usatysfakcjonowani. Droga rozwoju, chociaż nie by-ła łatwa, doprowadziła polski system bankowy z epoki przysłowiowego kamienia łupanego do nowoczesnej bankowości XXI wieku. Oczywiście, za wcześnie by mówić o całkowitym sukcesie. Lista zadań i wyzwań sto-jących przed bankami jest długa. Na pierwszym miejscu wymienić należy konieczność znacznego podwyższenia kapitałów przez polskie ban-ki. Jest to tym bardziej istotne, że w kontekście nowych rozwiązań postulowanych przez Komitet Bazylejski, prawdopodobnie zmienią się zasady wag ryzyka przy wyliczaniu współczynnika wypłacalności. Wagi ryzyka dla należności od rządów, banków oraz podmiotów go-spodarczych danego kraju nie byłyby już związane z członkostwem w OECD, ale zależałyby od ratingu przyznanego przez renomowane firmy ratingowe: Moo-dy’s, Standard&Poor, Fitch IBCA. Dla Polski i krajowych banków oznaczać to będzie pogorszenie warunków do-stępu do zagranicznych kapitałów z powodu zastosowa-nia wyższych wag ryzyka od udzielanych im kredytów, pożyczek i lokat. Wyższe byłyby również wagi ryzyka stosowane w bankach krajowych dla polskich papierów rządowych i należności od polskich banków. Wszystko to, w połączeniu z propozycją wyznaczenia wymogów kapitałowych dla całej grupy kapitałowej będzie ozna-czało konieczność znacznego podwyższenia kapitałów przez polskie banki. Konieczne jest więc przygotowanie się banków do wdrożenia postanowień Komitetu Bazy-lejskiego i należy zakładać, że nowe wymogi mogą wy-wołać nową falę fuzji i przejęć. Ponadto problem tak zwanej cienkiej kapitalizacji do-tyka całej sfery podatkowej. Ponieważ w gospodarce polskiej występuje niedostatek kapitału, trzeba dążyć do takich rozwiązań, które by nie podrażały kosztów jego pozyskania. Należałoby zatem zmienić również zasadę, że koszt kredytów/pożyczek uzyskanych przez jednost-ki zależne od podmiotu dominującego nie jest dla nich kosztem uzyskania przychodu, jeśli pożyczona kwota jest wyższa od trzykrotności kapitału akcyjnego (zakła- 19
dowego) kredytobiorcy. Jeśli zaś przepisy te miałyby się utrzymać, to niezbędne wydaje się zastąpienie w nich kategorii kapitału akcyjnego przez fundusze własne. Sytuacja finansowa banków jest również w dużym stopniu pochodną polityki podatkowej, a w szczególno-ści możliwości lub jej braku uznawania za koszty uzy-skania przychodu odpisów na rezerwy celowe na akty-wa obarczone ryzykiem. W okresie, gdy tworzenie re-zerw było najbardziej dotkliwe dla banków (w 1993 r.) przepisy podatkowe zezwalały na zaliczenie ich w ko-szty uzyskania przychodów w bardzo niewielu przypad-kach. Banki zmuszone więc były tworzyć rezerwy z do-chodu po opodatkowaniu, co dodatkowo pogarszało ich trudną sytuację. Dopiero w 1994 r., dzięki lobbyingo-wi/ zabiegom środowiska bankowego, udało się częścio-wo zmienić przepisy, dzięki czemu tworzenie rezerw na należności stracone stanowi koszt uzyskania przycho-du. Tworzenie rezerw celowych nabiera szczególnego znaczenia przy pogarszającej się kondycji gospodarki, a tym samym klientów banków. Dla bezpieczeństwa ca-łego sektora istotne jest ile i na jakich warunkach utwo-rzone rezerwy mogą być zaliczone do kosztów uzyska-nia przychodów. Istniejące regulacje są nadal niewystar-czające (25% kwoty rezerw utworzonych na należności wątpliwe oraz całość rezerw na należności stracone, ale pod szeregiem warunków). Docelowo całość tworzo-nych rezerw celowych należałoby uznać za koszty pozy-skania przychodów. Dla systemu zabezpieczeń bankowych istotne zna-czenie ma hipoteka ustawowa. Środowisko bankowe proponuje ograniczenie stosowania jej zakresu tylko do zobowiązań podatkowych związanych bezpośrednio z obciążoną nieruchomością i za okres nie dłuższy niż dwa lata. Umożliwi to bankom stosowanie hipoteki jako skuteczniejszego zabezpieczenia. Musi to być, oczywi-ście, połączone z usprawnieniem systemu ksiąg wieczy-stych oraz z większymi preferencjami w postępowaniu egzekucyjnym dla wierzycieli hipotecznych, a ogranicze-niem przywilejów egzekucyjnych Skarbu Państwa i pra-cowników. Należałoby także wzmocnić skuteczność za-stawu jako zabezpieczenia. Można by to osiągnąć po-przez uproszczenie procedury, co skróci czas oczekiwa-nia na rejestrację i wykreślenie z rejestru, a także obniży koszty rejestracji. Podobnie jak w przypadku hipoteki słu-szna jest proponowana zmiana przepisów regulujących kolejność zaspakajania wierzycieli w sądowym postępo-waniu egzekucyjnym w stronę umocnienia pozycji wie-rzytelności zabezpieczonych zastawem rejestrowym. Standardy bankowe są niezbędne dla przyspiesze-nia wdrażania rewolucji technologicznej związanej z rozwojem informatyki. W procesie tym pomaga ujed-nolicona już numeracja banków i przeprowadzona stan-daryzacja dokumentów przelewu. Jednakże nadal jest to zbyt mało. Od rozwiązania problemów standaryzacji zależy tempo wdrażania e-bankingu w całym sektorze. Wreszcie w nadchodzącym okresie sektor bankowy będzie musiał zmierzyć się z problemem obrony taje-mnicy bankowej. Niepokojące jest bowiem zjawisko, iż coraz więcej instytucji i urzędów predystynuje do uzy-skania dostępu do danych klientów banków. Abstrahując od szczytnych celów tego zainteresowania, które ma między innymi przeszkodzić w praniu brudnych pienię-dzy, należy zdecydowanie ograniczyć krąg osób upo-ważnionych do takich działań. Chociażby przez wprowa-dzenie zasady, według której ujawnienie informacji chro-nionych bankową tajemnicą będzie możliwe wyłącznie na podstawie postanowienia sądu. Przedstawione powyżej zadania i proponowane roz-wiązania są jedynie pewną propozycją, która może sta-nowić punkt wyjścia do dyskusji o przyszłości polskiego sektora bankowego. Rozmowa na ten temat jest tym bardziej potrzebna, iż zbliża się czas połączenia z UE. Jakie miejsce w nowych warunkach rynkowych zajmą polskie banki zależy w dużym stopniu również od umie-jętności wspólnego działania środowiska bankowego i polityków. Przypisy 1 Obie te ustawy były przedmiotem wielu poprawek, z których najważ-niejsze pochodziły z 1992 r., rozszerzające uprawnienia nadzorcze i re-gulacyjne Prezesa NBP Autor jest prezesem BRE Banku SA 20
PERSPEKTYWY POLSKIEGO SEKTORA BANKOWEGO WNADCHODZ¥CYM DZIESIÊCIOLECIU WŒWIETLE GLOBALIZACJI I ROSN¥CEJ KONKURENCJI Maria Wiœniewska Przyszłość polskiego sektora bankowego w ciągu najbliższych 10 lat będzie zdeterminowana wyzwaniami wynikającymi ze zmieniającego się otoczenia. Czy wo-bec globalizacji rynku finansowego banki w Polsce zdo-łają dostatecznie szybko przystosować się do tych wa-runków, aby wyzwaniom sprostać? Odpowiedź na to pytanie jest kwestią o kluczowym znaczeniu. Po 11 latach transformacji, mimo słabości i ograni-czeń, polski sektor bankowy bez wątpienia przoduje w tempie przeobrażeń i szybko zmniejsza dystans dzielący go od systemów bankowych rozwiniętych kra-jów zachodniej Europy. Kondycja finansowa polskich banków jest dobra, a system bankowy jako całość jest bezpieczny. Największe wyzwania, jakim polski sektor bankowy musi sprostać w najbliższych latach, wiążą się z naszymi aspiracjami integracyjnymi z Europą i, szerzej jeszcze, szybko postępującą globalizacją światowej gospodarki, li-beralizacją naszego rynku finansowego i otwieraniem pol-skiej gospodarki na konkurencję transgraniczną. Sektor bankowy a integracja z UE Dostosowywanie polskiego sektora bankowego do standardów europejskich to proces od początku trans-formacji realizowany w dwóch płaszczyznach: Po pierwsze – następuje harmonizacja polskich re-gulacji dotyczących sektora finansowego z legislacją Unii Europejskiej. Po drugie – sektor bankowy podlega głębokim przeo-brażeniom, ukierunkowanym na zwiększenie zdolności do konkurowania w warunkach otwartego rynku finansowe-go; te przeobrażenia wiążą się nie tylko z koniecznością przygotowania do członkostwa w Unii Europejskiej, ale są wynikiem ogólnych procesów zachodzących na świecie. Układ stowarzyszeniowy z Unią Europejską z grudnia 1991 roku przewiduje, że pełna harmonizacja przepisów dotyczących systemu bankowego powinna nastąpić w ciągu 10 lat. Od upływu tego terminu dzielą nas już miesiące. Również z warunków członkostwa Polski w OECD wynikają zobowiązania do podejmowania kolej-nych kroków liberalizujących warunki działania na pol-skim rynku finansowym, aż do jego pełnego otwarcia dla konkurencji transgranicznej. W obszarze regulacji prawnych harmonizacja pol-skich przepisów z legislacją Unii i warunkami członko-stwa OECD jest poważnie zaawansowana. Odpowie-dnich regulacji wymagają jeszcze kwestie nadzoru skonsolidowanego, ochrona konsumentów, dokonywa-nie płatności i rozliczeń przy wykorzystaniu bankowości elektronicznej oraz dopuszczenie konkurencji transgra-nicznej. W większości tych spraw proces legislacyjny jest w toku. Z punktu widzenia zdolności do konkurowania istot-ne zmiany zostały wprowadzone w ostatnich kilkunastu miesiącach; najważniejsze z nich to przede wszystkim sukcesywne podwyższanie kwot gwarantowanych de-pozytów (aż do minimalnego poziomu obowiązującego w Unii) i obniżenie stopy rezerw obowiązkowych.W obu przypadkach nie nastąpiło jeszcze całkowite zrównanie 21
warunków konkurowania z bankami Unii, ale dokonane zmiany są ważnym krokiem w tym kierunku. Dla przyszłości sektora bankowego, jego zdolności do konkurowania na zjednoczonym rynku europejskim kluczowe znaczenie ma dziś drugi obszar działań do-stosowawczych, tj. działania realizowane przez same banki. Abyśmy mogli skutecznie konkurować w warunkach otwartego rynku finansowego, część naszych banków wymaga zasilenia kapitałowego (dotyczy to przede wszystkim banków spółdzielczych), a większość czeka kosztowna modernizacja i wewnętrzna restrukturyzacja. Polski sektor bankowy jest jednym z najszybciej roz-wijających się w Europie, lecz wskaźniki i relacje obra-zujące jego siłę są ciągle jeszcze kilkakrotnie niższe niż w krajach bardziej rozwiniętych. Dotyczy to zarówno si-ły kapitałowej banków, relacji aktywów sektora oraz kre-dytów i depozytów do PKB, jak i dostępności usług ban-kowych w naszym kraju. Przykładowo, relacja aktywów banków komercyjnych do PKB oraz wielkość aktywów na jednego zatrudnione-go jest około pięciokrotnie niższa od średniej dla ban-ków europejskich. Hiszpania, kraj o porównywalnej z Polską liczbie ludności, dysponuje siedmiokrotnie wy-ższymi depozytami bankowymi. Liczby te świadczą z jednej strony o słabości naszego sektora bankowego, ale równocześnie obrazują potencjalne możliwości jego wzrostu przy sprzyjających warunkach zewnętrznych. Perspektywy i tempo rozwoju sektora bankowego w Polsce będą oczywiście determinowane warunkami otoczenia gospodarczego. Stabilny wzrost gospodarczy, kontynuowanie reform strukturalnych, spadek inflacji, tworzenie nowych miejsc pracy, zmniejszanie bezrobocia oraz wzrost realnych dochodów ludności to czynniki, które warunkują wzrost popytu na usługi finansowe i sprzyjają rozwojowi sekto-ra bankowego. Biorąc pod uwagę prognozy rozwoju gospodarczego Polski na najbliższe lata i perspektywy związane z przy-stąpieniem do Unii Europejskiej, a następnie do strefy euro, można oczekiwać, że warunki otoczenia gospo-darczego w średnim okresie powinny sprzyjać rozwojo-wi sektora bankowego. Integracja Polski z Unią Europejską wpłynie pozy-tywnie na tempo wzrostu gospodarczego i przyspie-szy restrukturyzację gospodarki. Przewiduje się, że rozwój sektora bankowego będzie postępował w tem-pie dwukrotnie wyższym od tempa wzrostu dochodu narodowego. Pełne otwarcie polskiego rynku, zasada „jednego paszportu” w działalności na rynku finansowym Unii Eu-ropejskiej, postawi banki w obliczu realnej konkurencji transgranicznej. Ta perspektywa już od kilku lat mobili-zuje banki do działań i inwestycji w nowe technologie, które zapewnią wyższą efektywność. Tendencje i obszary zmian polskiego rynku usług finansowych Jest wiele obszarów, w których w perspektywie naj-bliższych lat następować będą zasadnicze zmiany jako-ściowe na polskim rynku usług finansowych. Nie preten-dując do wymienienia wszystkich, można wskazać na podstawowe trendy i tendencje, które będą kształtowały sytuację na tym rynku. Zakończenie procesu prywatyzacji. W ciągu najbliż-szych 2 lat zakończona zostanie prywatyzacja sektora bankowego; w procesie tym szczególnie istotne znacze-nie ma określenie ścieżki prywatyzacji PKO BP SA. Po-zostawienie większościowego udziału w rękach państwa i niezapewnienie silnego inwestora strategicznego, zdol-nego przeprowadzić głęboką wewnętrzną restrukturyza-cję, może w przyszłości doprowadzić do marginalizacji tego banku. Dla banków konkurujących z PKO BP ozna-czałoby to nowy potencjał rynkowy. Czy będą go umiały wykorzystać – to inna kwestia. Kontynuowane będą procesy konsolidacyjne. Na przebieg konsolidacji w polskim sektorze bankowym w najbliższych latach będą miały wpływ fuzje banków zagranicznych obecnych już na polskim rynku, w tym połączenia transgraniczne, które mogą przybrać znacz-ną skalę. Powstające w wyniku tych połączeń banki będą lepiej dostosowane do funkcjonowania na rynku europejskim. 22
W ciągu najbliższych lat musimy dokonać wyboru drogi rozwoju rynku finansowego.Regulacje Unii Euro-pejskiej nie narzucają zunifikowanego modelu bankowości uniwersalnej czy bankowości inwestycyjnej, nie nakazują ani też nie zakazują łączenia działalności bankowej z ubezpieczeniową; tego wyboru musimy dokonać sami. Niezależnie od wyboru modelu rynku finansowego nastąpi rozszerzenie aliansów banków z firmami ubezpieczeniowymi i spółkami rynku kapitałowego. Efektem tego procesu będzie rozwój sprzedaży wiąza-nej produktów bankowych, ubezpieczeniowych i produk-tów rynku kapitałowego (cross-selling). Zmiana struktu-ry produktów i usług będzie też oczywiście efektem „umiędzynarodowienia” rynku usług finansowych, zwiększenia dostępu do usług transgranicznych i kształ-towania pod ich wpływem zapotrzebowania klientów. Rozwijając usługi dla klientów indywidualnych, banki będą musiały stawiać czoła nasilającej się konkuren-cji ze strony instytucji rynku kapitałowego i rynku ubezpieczeń. Podmioty te będą bowiem oferowały kon-kurencyjne wobec depozytów sposoby inwestowania wol-nych środków (fundusze inwestycyjne, programy emery-talne, produkty łączące elementy depozytu i ubezpiecze-nia). W obszarze bankowości detalicznej banki będą po-głębiać segmentację rynku, zwiększy się kompleksowość oferty, a równocześnie nastąpi standaryzacja obsługi klientów masowych, wzrośnie znaczenie obrotu bezgo-tówkowego, nastąpi rozwój usług rozliczeniowych i usług bankowości prywatnej, a więc zarządzanie aktywami oraz oferowanie innych instrumentów rynku pieniężnego i ka-pitałowego dla najzamożniejszych klientów, które dotych-czas znajdują się w ofercie nielicznych banków. W strukturze finansowania klientów instytucjonal-nych, w tym dużych korporacji i jednostek samorzą-dowych, zwiększy się rola rynku kapitałowego. Wzro-śnie także zapotrzebowanie na obsługę emisji dłużnych papierów wartościowych, na usługi doradcze z zakresu corporate finance, na zarządzanie aktywami i komplekso-we zarządzanie ryzykiem finansowym; powinien więc równocześnie nastąpić rozwój instrumentów pochodnych zabezpieczających przed różnymi rodzajami ryzyka. Banki będą kontynuowały inwestycje w nowe techno-logie. Zakończą wdrażanie scentralizowanych systemów informatycznych, dostosowanych do procesów bizneso-wych oraz umożliwiających tworzenie zunifikowanych apli-kacji. Pochodną tych działań będzie ograniczenie funkcji zaplecza operacyjnego, restrukturyzacja zatrudnienia, zwiększenie siły sprzedaży i poprawa jakości obsługi. Nowe technologie umożliwią tworzenie struktur multimedialnych, zapewnią przyspieszenie rozwoju sie-ci placówek oraz alternatywnych, tańszych kanałów dystrybucji, w tym zwłaszcza Internetu. Wraz ze spadkiem inflacji i realnych stóp procen-towych oraz zaostrzeniem konkurencji, zwiększy się nacisk na zmniejszanie marży odsetkowej. Walka konkurencyjna spowoduje również wyrównywa-nie cen usług finansowych na rynku i ich zbliżanie do europejskiego poziomu. Banki konkurować będą przede wszystkim innowacyjnością oferty, dostępno-ścią usług i jakością. Równocześnie z zawężaniem marży odsetkowej wzrastać będzie udział dochodów z prowizji w struk-turze dochodów z działalności bankowej. W dążeniu do zwiększania dochodów z prowizji i opłat banki będą rozwijać usługi nie angażujące kapitału, a więc usługi roz-liczeniowe, doradcze, zarządzanie aktywami itp. Zdolność do konkurowania będzie uzależniona w głównej mierze od kontroli kosztów Te banki mają szansę wygrać wyścig z konkurencją, którym uda się opanować wzrost kosztów i skutecznie je kontrolować. Obniżki kosztów poprzez wykorzysta-nie synergii dotychczas były osiągane w wyniku fuzji i przejęć. W polskim systemie bankowym mamy już pierwsze przykłady skutecznie przeprowadzanych re-strukturyzacji, prowadzących do redukcji kosztów; na przykład w Banku Pekao SA po upływie zaledwie roku od rozpoczęcia restrukturyzacji notujemy już bardzo dobre wyniki. H H H Wymienione obszary i tendencje zmian w polskim sektorze bankowym to zaledwie hasła, z których każde zasługuje na odrębną analizę i omówienie. Kilka uwag i refleksji chcę poświęcić znaczeniu nowych technologii w rozwoju sektora bankowego. 23
Wpływ nowych technologii na strategie banków i ich zdolność do konkurowania W ostatnich latach ponieśliśmy znaczne nakłady na unowocześnienie systemów informatycznych. Niektóre banki już mają systemy scentralizowane, w innych za-awansowane jest ich wdrażanie. Sieć bankomatów liczy już kilka tysięcy urządzeń, rozwijane są usługi na telefon, home i office banking. Przed dwoma laty powstał w Ło-dzi pierwszy oddział internetowy Pekao SA, do dziś usłu-gi za pośrednictwem Internetu udostępniło kilka następ-nych banków, a kolejne przygotowują ich uruchomienie. Technologia internetowa w relatywnie krótkiej per-spektywie będzie wpływała na charakter rynku usług fi-nansowych. Czy można jednak prognozować, że rynek ten zostanie zdominowany przez użytkowników Interne-tu, o jego przyszłym kształcie będą decydować banki wirtualne, a istnienie tradycyjnych placówek bankowych straci uzasadnienie? Na pewno nie. Nie potwierdzają tego doświadczenia wysoko rozwiniętych krajów, w tym USA, gdzie szacuje się, że w 2003 roku z bankowości internetowej będzie korzystało od 25 do 30 milionów gospodarstw domowych. Na rynku amerykańskim ciekawe badania przepro-wadziła firma McKinsey&Co. Omówienie wyników uka-zało się w kwartalnym biuletynie firmy, a ich konkluzja jest następująca: Tradycyjne placówki bankowe to nie anachronizm. Oferują one klientom coś, czego nie da im Internet: bez-pieczne miejsce do zawierania bardziej skomplikowa-nych niestandardowych transakcji przy pomocy żywego człowieka – specjalisty bankowego. Co ciekawe, badania wskazują na wzrost popularno-ści tradycyjnych oddziałów bankowych: o ile w 1993 ro-ku statystyczne amerykańskie gospodarstwo domowe korzystało z placówki bankowej 54 razy, to w roku 1998 liczba transakcji przeprowadzonych w oddziale wzrosła do 62, a ponad 80% wszystkich klientów co najmniej raz w miesiącu odwiedza swoje oddziały, których liczba z roku na rok rośnie. W ocenie kadry kierowniczej banków amerykań-skich, o ile elektroniczne kanały dystrybucji dobrze za-spokajają podstawowe potrzeby już pozyskanych klien-tów, o tyle placówki bankowe efektywniej zdobywają no-wych klientów. Ciekawe są również wyniki badań przeprowadzo-nych w USA wśród klientów bankowości internetowej. Wynika z nich, że 90% klientów korzysta z usług inter-netowych swoich macierzystych banków, a tylko 1% ko-rzystających z serwisu banków wirtualnych traktuje bank wirtualny jako bank pierwszego wyboru. O czym to świadczy? Jak dotychczas, tylko nieliczni klienci zaufali wirtualnym bankom na tyle, aby powierzyć im całość swoich finansów. Preferencje klientów znajdują potwierdzenie w staty-styce. Nawet w USA banki czysto wirtualne jak Telebank czy NetBank mają kłopoty z pokonaniem bariery pierw-szych 100 tysięcy klientów, to Bank of America, Citibank czy Wells Fargo obsługują setki tysięcy, a nawet miliony rachunków internetowych. W Polsce prognozowany istotny wzrost liczby użyt-kowników Internetu, do 4 milionów w 2003 roku, nie oznacza, że w krótkim czasie liczba klientów bankowości internetowej wzrośnie tak znacząco, że uzasadniać to będzie radykalną zmianę modelu działania banków. Dy-namikę tego procesu hamują liczne bariery i ogranicze-nia, na których pokonanie potrzeba czasu i nakładów. Bariery te dotyczą zarówno rynku, a więc preferencji i ograniczeń, jakim poddawani są klienci, jak i samych banków. Czas ma znaczenie krytyczne dla wyelimino-wania barier natury psychologicznej. Pokonywanie barier rozwojowych, które dotyczą banków (jak opłacalność czy dostępność), dokonuje się w różnym tempie i zależy od możliwości kapitałowych banków, skali działania i wyboru określonego wariantu strategii. Stopień rozwoju rynku i preferencje klientów kształ-towane przez ograniczenia związane z dostępnością (poziom dochodów, infrastruktura telekomunikacyjna) oraz czynniki natury psychologicznej przemawiają za te-zą, że przynajmniej w średnim okresie banki w Polsce powinny dążyć do realizacji strategii harmonijnego inte-growania wszystkich dostępnych kanałów dystrybucji. Dlatego też, w mojej ocenie, w najbliższych latach Internet pozostanie dla banków jeszcze jednym, istot- 24
nym kanałem dystrybucji, który pozwoli na utrzymanie ważnej strategicznie grupy klientów, obniżenie ko-sztów i przesunięcie części zasobów do obsługi pro-duktów i usług wymagających specjalistycznego do-radztwa. Rozszerzenie zastosowania Internetu i uzyskanie dzięki temu obniżki kosztów powinno pozwolić na ela-styczne kształtowanie cen i zwiększenie produktywno-ści całego systemu dystrybucji, w tym równoległy, racjo-nalny rozwój sieci. W miarę zwiększania skali migracji klientów z kana-łów tradycyjnych, zmieniać się będzie charakter obsługi, struktura zatrudnienia i rola człowieka w tym procesie. Pracownik banku w coraz mniejszym zakresie będzie wykonawcą prostej dyspozycji klienta, stanie się jego doradcą. Zwiększy się zapotrzebowanie na wysoko wy-kwalifikowanych specjalistów. Internet nie zastąpi jednak żywego człowieka tam, gdzie nie ma jeszcze nawyku korzystania z usług finan-sowych. Słabe nasycenie rynku usługami bankowymi, niski stopień wykorzystania Internetu i doświadczenia rynku amerykańskiego, potwierdzone wspomnianymi badaniami, wszystko to uzasadnia równoległe rozwija-nie w najbliższych latach zarówno tradycyjnych pla-cówek, jak i elektronicznych kanałów dystrybucji. Takie właśnie strategiczne podejście zastosowali-śmy w Banku Pekao SA, formułując naszą koncepcję rozwoju wielokanałowego systemu dystrybucji. Autorka jest prezesem Banku Pekao SA 25
POLSKI SYSTEM BANKOWY – MODEL BANKOWOŒCI W OKRESIE TRANSFORMACJI David Hexter Współpracę z polskim sektorem bankowym rozpoczą-łem w roku 1989. Byłem wówczas dyrektorem wydziału w Citibanku i poszukiwałem możliwości rozpoczęcia dzia-łalności w Europie Środkowo-Wschodniej. W 1990 roku Citibank otworzył w Polsce przedstawicielstwo, a następ-nie w 1991 roku, chyba jako drugi bank po ING, otrzymał pełną licencję. Dzisiaj, jedenaście lat później, bardzo się cieszę, że moja była firma jest istotnym, bo większościo-wym akcjonariuszem w Banku Handlowym. Nigdy nie mógłbym przewidzieć wszystkiego, co wydarzy się przez te jedenaście lat. W 1992 roku przeniosłem się do EBOR-u, gdzie zostałem szefem Departamentu Instytucji Finansowych odpowiedzialnym za współpracę z wszyst-kimi krajami, w jakich prowadzimy działalność. Brałem bezpośredni udział w prywatyzacji WBK, BPH, Pekao SA oraz w inwestycjach EBOR-u w sektorze prywatnym, na przykład w Kredyt Banku. Z punktu widzenia rentowności i stopy zwrotu były to dla nas znakomite inwestycje. Spo-tkałem ważniejsze postaci z polskiego sektora bankowe-go, między innymi prezes Wiśniewską, którą poznałem pełniąc przez dwa lata funkcję członka Rady Nadzorczej WBK, w którym to banku M. Wiśniewska odpowiadała wówczas za obszar zarządzania ryzykiem. 1 Na zagadnienia poruszone przez moich przedmów-ców chciałbym spojrzeć z nieco innej perspektywy. Na-wiążę do tych samych tematów, ale chciałbym dodać też kilka nowych kwestii związanych z powodami, dla których, moim zdaniem, Polska stała się modelem go-spodarki okresu transformacji w dziedznie systemu ban-kowego. Wracam do tego stwierdzenia ilekroć jestem na przykład w Rosji i rozmawiam z tamtejszymi władzami o budowaniu od zera dobrze funkcjonującego systemu bankowego we względnie krótkim czasie. Dziś polski sy-stem bankowy ma kilka ewentualnych słabych punktów (o których za chwilę), ale jest też konkurencyjnym, do-brze dokapitalizowanym, rentownym sektorem świad-czącym usługi finansowe o względnie wysokiej jakości. Wydaje mi się, że zanim zaczniemy zastanawiać się nad przyszłością, niezbędne jest właściwe zrozumienie przeszłości. Chciałbym nawiązać do kilku kwestii, o których po-przedni mówcy nie wspomnieli, a mianowicie o dużo bar-dziej aktywnym wsparciu ze strony Zachodu dla Polski w porównaniu z innymi krajami Europy Środkowo-Wscho-dniej. Nie zapominajmy, że Polska uzyskała likwidację za-dłużenia na dość wczesnym etapie i na dość dużą skalę. Wydaje mi się, że było to niezwykle istotne, jeśli chodzi o moment wejścia zagranicznych banków do Polski. Przez kilka lat próbowałem przekonać zarząd Citibanku, by bank wszedł na polski rynek, lecz wówczas poważną przeszkodą było zadłużenie zagraniczne, Klub Londyń-ski, Klub Paryski, rozstrzygnięcie tych kwestii. Nie należy więc zapominać o rozwiązaniu tego problemu na bardzo korzystnych dla Polski warunkach. Wydaje mi się, że kolejną kwestią, o której jeszcze nie wspomniano, jest bardzo istotne wsparcie finansowe ze strony G-7 w postaci gwarancji przyznanych polskim bankom na początku lat dziewięćdziesiątych, głównie w celu poprawy ich sytuacji kapitałowej. Tak więc pamię- 27
tając o tych dwóch zjawiskach, zastanówmy się teraz nad tym, z czym Polska poradziła sobie wyjątkowo do-brze, stając się modelem dla gospodarek w okresie transformacji. Sądzę, że pierwszym zjawiskiem jest ogólnie sprzyja-jące środowisko makroekonomiczne po wprowadzeniu planu Balcerowicza i wskutek jego bezpośrednich kon-sekwencji na początku lat dziewięćdziesiątych. Ogólnie rzecz biorąc, wskaźniki makroekonomiczne były dobre, co oczywiście umożliwia rozwój i wzrost banków. I druga istotna kwestia, o której zawsze wspominam w kontak-tach z władzami rosyjskimi: polski system bankowy był w zasadzie tworzony w oparciu o istniejącą infrastruktu-rę, a nie nowe podmioty. Banki krajowe, choć jest wśród nich kilka dużych i ważnych instytucji, nie odgrywają w dzisiejszym systemie bankowym roli o podstawowym znaczeniu. Istniejące dziś duże banki to jednostki po-wstałe poprzez instytucjonalne wydzielenie działalności komercyjnej ze struktury Narodowego Banku Polskiego na początku lat dziewięćdziesiątych. Inaczej jest na przy-kład w Rosji, gdzie powstało bardzo wiele nowych ban-ków bez żadnego doświadczenia w bankowości, o zbyt niskiej kapitalizacji, borykających się z trudnościami w konkurowaniu z megabankami, jak Sberbank. Chcę podkreślić również, o czym już wspominano, względnie liberalne podejście do wchodzenia banków zagranicznych na polski rynek, od samego początku transformacji do połowy lat dziewięćdziesiątych, co bez wątpienia dało silny bodziec dla wzrostu konkurencyjno-ści instytucji krajowych. Wczesna prywatyzacja prowa-dzona była w oparciu o odpowiedzialnych zagranicz-nych inwestorów strategicznych. Jest to moim zdaniem zagadnienie niezwykle istotne. Prezes Kostrzewa wspo-mniał już o tym, ja chciałbym dodać jeszcze kilka słów na ten temat.Wydaje mi się, że jest to podejście bardzo dalekowzroczne. Występuje ono również na Węgrzech. W Czechach zrozumiano je zbyt późno i w efekcie cze-scy podatnicy zapłacili bardzo wysoką cenę za uzdro-wienie swojego systemu bankowego. Chodzi o zrozu-mienie tego, że o ile państwo narodowe odpowiada za regulację systemu bankowego, forma własności sama w sobie jest w zasadzie bez znaczenia, pod warunkiem że właściciel jest bez zarzutu i sam funkcjonuje według prawa bankowego stosującego wysokie standardy regu-lacji i nadzoru.Tak dziś przedstawia się globalna rzeczy-wistość. W moim wywodzie jest kilka słabszych punk-tów, do których wrócę za chwilę, lecz ogólnie mówiąc, sądzę, że kapitał zagraniczny spełnia bardzo korzystną funkcję i w dużej mierze decyduje o dalszej ewolucji i stylu funkcjonowania systemu bankowego. Kolejne zagadnienie należy postrzegać w porówna-niu z sytuacją wielu sąsiednich krajów. Chodzi o skutecz-ność regulacji i nadzoru systemu bankowego, co ma za-sadnicze znaczenie z punktu widzenia zaufania społecz-nego. Oczywiście znakomicie się stało, że w ostatnich la-tach Narodowy Bank Polski miał świetnego prezesa. Na-stępna bardzo istotna kwestia to ewolucja polskiej ban-kowości bliższa anglosaskiemu modelowi rozdziału prze-mysłu od bankowości. Sytuacja w Rosji wyraźnie wska-zuje, że kiedy rozwijają się tak zwane grupy finansowo-przemysłowe, powstaje szereg konfliktów interesu stano-wiących przeszkodę w stosowaniu dobrych praktyk ban-kowych. Musi to prowadzić do katastrofy. Jak więc wyglądać będzie przyszłość? Wydaje mi się, że przede wszystkim należy dokończyć nadal nie zakończone procesy prywatyzacyjne. BGŻ i PKO BP to ważne instytucje, które należy pilnie zrestrukturyzować lub sprywatyzować, ponieważ – jak tu słyszeliśmy – co-raz słabiej będą nadążać za swymi bardziej dynamicz-nymi konkurentami. Wiem, że jest to problem politycznie drażliwy, ale należy go zdecydowanie rozwiązać. EBOR w przypadku BGŻ zasygnalizował chęć ode-grania w najbliższych latach pewnej roli. Gdybyśmy próbowali wskazać jakiś model dla BGŻ, to wydaje mi się, że istnieją dwa możliwe podejścia. Po pierwsze należy docenić długą tradycję tego banku i jego wiodącą rolę w branży rolno-spożywczej poprzez stworzenie jednej grupy banków spółdzielczych, a nie dwóch. Dalej, racjo-nalizacja działalności i prywatyzacja samego BGŻ, być może z udziałem instytucji zachodnioeuropejskiej specja-lizującej się w finansowaniu branży rolno-spożywczej, jak na przykład Credit Agricole czy Rabobank. Jeśli chodzi o PKO BP, to nie znam szczegółów, ale być może bank ten ma wystarczający potencjał strate-giczny, by przeprowadzić kilkuetapowy proces prywaty-zacji na drodze oferty publicznej z dodatkowym tymcza- 28
sowym wsparciem inwestora finansowego, jak EBOR. Mam tu na myśli tę samą rolę, jaką nasz bank odegrał w przypadku węgierskiego państwowego banku oszczędnościowego OTP. Wejście zagranicznego inwe-stora strategicznego do banku uważanego za istotny element gospodarki krajowej było kwestią drażliwą z po-litycznego i narodowego punktu widzenia. Ale Węgrzy zdecydowali się na prywatyzację. Państwo zatrzymało dość spory, ale pasywny pakiet mniejszościowy, zaś po-zostałe akcje sprzedano w publicznej ofercie na węgier-skiej giełdzie papierów wartościowych. EBOR stał się dość znaczącym inwestorem na odpowiednio długi okres. Z przyszłością wiążą się moim zdaniem dwa ewen-tualne problemy.Wydaje mi się paradoksem, że restruk-turyzacja i prywatyzacja polskiego systemu bankowego znacznie wyprzedza prywatyzację i restrukturyzację przemysłowych sektorów gospodarki. To prowadzić bę-dzie do napięć i tarć. Mam tu na myśli sektor metalur-giczny, przemysł chemiczny, rolnictwo. Wszystkie te branże pilnie potrzebują kapitału. Przyszłość tych insty-tucji jest oczywiście niezwykle istotna dla kraju, zwła-szcza w kontekście przystąpienia Polski do Unii Euro-pejskiej. Widzę tu potencjalny problem, jako że polskie banki są w dużej mierze własnością akcjonariuszy za-granicznych, o czym była tu mowa, i co jak mówiłem jest ogólnie zjawiskiem pozytywnym. Niemniej jednak pomi-mo powszechnego dziś skupiania się na stopie zwrotu z aktywów, zwrotu z kapitału, stopnia zabezpieczenia przed ryzykiem, banki mogą albo przyjąć pozycję lidera w sensie podejmowania trudnych kroków niezbędnych dla restrukturyzacji tych sektorów, albo też skoncentro-wać się na wyszukiwaniu bardziej zyskownych nisz. Nie wiem, co nastąpi, ale wydaje mi się, że poświęca się zbyt mało uwagi niezbędnej restrukturyzacji poszcze-gólnych sektorów. Drugi obszar problematyczny wiąże się z sektorem małych i średnich przedsiębiorstw, który – jak wszyscy wiemy – stanowi podstawę gospodarki w krajach najbar-dziej rozwiniętych.W Wielkiej Brytanii około 60% miejsc pracy tworzą właśnie małe i średnie przedsiębiorstwa. Tu pojawia się ewentualny problem, jako że segment ten obsługują zwykle silne banki krajowe, przynajmniej w Europie Zachodniej, czy silne banki regionalne w Sta-nach Zjednoczonych.W niektórych krajach, jak na przy-kład Niemcy czy Austria, istnieją państwowe czy lokalne banki oszczędnościowe świadczące większość usług fi-nansowych dla sektora małych i średnich przedsię-biorstw. Banki zagraniczne zazwyczaj nie traktują tego sektora w sposób priorytetowy, bo z różnych powodów ma on reputację dość ryzykownego obszaru działalno-ści. Nie mam wątpliwości co do tego, że w przyszłości w Polsce funkcjonować będą świetne produkty rynku kapitałowego, znakomite usługi w bankowości detalicz-nej, karty, produkty konsumenckie. Ale zadaję sobie py-tanie, w jakim stopniu polskie banki będą w stanie na-prawdę zaspokoić potrzeby finansowe sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Jak temu zaradzić? Zdaniem EBOR-u, kredyty dla małych przedsiębiorstw mogą być bardzo rentowną for-mą działalności. Dla przykładu w Rosji w ostatnich czte-rech- pięciu latach pożyczyliśmy ponad 500 milionów do-larów małym przedsiębiorstwom i mikroprzedsiębior-stwom, głównie poprzez instytucje rosyjskie. Spłaca-nych jest 98% kredytów, jakość portfela jest wysoka, banki na tym zarabiają.Tak więc trzeba działać profesjo-nalnie, ale można na tym zarobić. Z kolei w Polsce wprowadziliśmy program we współ-pracy z Unią Europejską, gdyż Unia zdaje sobie sprawę ze znaczenia tej kwestii w przededniu akcesji i chce skłonić polskie banki do bardziej agresywnego podej-ścia do tego segmentu rynku. Stąd Unia Europejska fi-nansuje pomoc techniczną, by polskim bankom przeka-zać umiejętności kredytowe umożliwiające osiągnięcie pewnych z góry ustalonych celów ilościowych w odnie-sieniu do nowych kredytów udzielanych dla tego właśnie segmentu. Środki pochodzą z EBOR-u. Jest to zachęta, by banki bardziej agresywnie obsługiwały ten segment rynku. EBOR uważa bowiem, że jest to również ważna kwestia z punktu widzenia rozwoju. Do programu EBOR-u przystąpiły już takie banki jak WBK i Bank Ślą-ski, mam nadzieję, że wkrótce dołączą również inne. Co więcej, w wielu krajach, w których zaistniała podobna luka rynkowa w świadczeniu usług finanso-wych, finansowaliśmy wyspecjalizowane instytucje kre-dytowe udzielające pożyczki mikroprzedsiębiorstwom 29
i małym firmom. Radzą sobie one całkiem nieźle w bar-dzo trudnych krajach, jak na przykład Bośnia czy Gru-zja. To da się zrobić. Być może PKO BP jako instytucja sprywatyzowana odnajdzie w tym segmencie swoje na-turalne środowisko, naturalną niszę ze względu na swą infrastrukturę i kontakty w lokalnych społecznościach, by odegrać taką właśnie rolę. Uważam, że polski system bankowy ma dobre per-spektywy. Słyszeliśmy tu porównania do Portugalii, Hi-szpanii i Grecji – wszystkie te kraje jeszcze dziesięć lat temu były nie tyle zacofane, co prawdopodobnie znajdo-wały się w tej samej sytuacji co dziś Polska w katego-riach rozwoju ekonomicznego i stanie sektora bankowe-go. Spędziłem kilka lat w Grecji, obserwowałem tam fe-nomenalny rozwój sektora bankowego. Wydaje mi się, że wpływ na to mają trzy czynniki. Pierwszy z nich, dość oczywisty, to stabilna sytua-cja makroekonomiczna. Gdybyśmy mieli ocenić Pol-skę pod kątem ryzyka dla udanej ewolucji sektora ban-kowego, trzeba by przyznać, że w kwestii stabilności makroekonomicznej nie wszystko zostało zrobione. Mam oczywiście na myśli w szczególności sytuację fi-skalną i konieczność unikania poważnych zakłóceń, ja-kie mogą się pojawić, na przykład w postaci znacznej dewaluacji czy podwyżek stóp procentowych, co za-szkodziło w ostatnich latach rynkom wschodzącym, ostatnio w Turcji, która ma poważne problemy. Drugi wyznacznik to jakość zarządzania. Biorąc pod uwagę dobrą jakość własności w systemie banko-wym i oddzielenie bankowości i przemysłu, wydaje mi się, że nie ma tu ryzyka, bądź też występuje bardzo ni-skie ryzyko, że w Polsce stać się może coś złego. Trzeci czynnik to jakość nadzoru bankowego i re-gulacji. Wydaje mi się, że nie ma tu większego ryzyka ze względu na dobry nadzór wykonywany przez Naro-dowy Bank Polski, chociaż oczywiście w miarę powsta-wania coraz bardziej złożonych produktów finansowych należy kształcić nowe umiejętności. Jeśli chodzi ogólnie o zagadnienie konsolidacji, nieunikniony jest pewien wpływ fuzji dużych banków zachodnioeuropejskich na polski system bankowy. Już obecnie obserwuje się efek-ty fuzji takich banków jak Hypo-Vereinsbank, Bank Au-stria, Creditanstalt. Podsumowując, polski system bankowy to znakomi-ty model dla innych krajów, o bardzo pozytywnych wido-kach na przyszłość. 2. Wydaje mi się, że wycena dużych polskich spółek dokonywana przez polskie banki jest niezwykle niska w porównaniu z cenami według międzynarodowych standardów, natomiast relacje między kredytem udzie-lanym danej firmie a wyceną jej wartości przez obsłu-gujący ją bank dochodzą do tak nieprawidłowych po-ziomów, że na przykład EBOR nie chciałby mieć takich aktywów w swoich księgach. W kontekście uwag o złych kredytach wygłoszonych przez moich przed-mówców, byłby to chyba sygnał ostrzegający nas, że dynamika zwrotu z ryzyka w kredytach dla firm nie jest do końca zrozumiana. Należałoby więc uznać to za sy-gnał alarmowy. Poszczególnym krajom potrzebne są nie banki, a usługi finansowe. Banki nie mają żadnego uświęcone-go prawa istnienia. W wielu krajach zachodnich można było w ostatnich dziesięciu-piętnastu latach zaobserwo-wać znaczne zmiany w charakterze działalności banko-wej. Mówi się o zaniku pośrednictwa. Może to mieć istot-ne konsekwencje dla polskiego rynku. Większość du-żych firm zachodnich i ponadnarodowych nie pożycza środków od banków, tylko na rynku kapitałowym. Jakie podmioty kontrolują w znacznej mierze rynki kapitałowe? Są to instytucje zupełnie inne od tradycyj-nych banków komercyjnych. Światowe rynki kapitałowe i rynki obligacji, które w ostatnich latach rozwinęły się niezwykle szybko, zdominowała mała grupa banków in-westycyjnych, głównie ze Stanów Zjednoczonych, jak Goldman Sachs, Merrill Lynch, Morgan Stanley, oraz kilka instytucji europejskich – choć nie mają one aż tak wielkiego potencjału – jak na przykład UBS czy w mniejszym stopniu Deutsche Bank. Jest całkiem prawdopodobne, że w najbliższych latach, wraz z roz-wojem rynku korporacyjnego w Polsce i powstaniem większej liczby dużych polskich firm szukających źródeł finansowania swego rozwoju na rynkach kapitałowych, bankom krajowym przychody odebrać mogą banki in- 30
westycyjne z siedzibą w Londynie, mające ogromny po-tencjał lokowania środków. Tak więc wydaje mi się, że istnieje prawdziwe ryzyko zaniku pośrednictwa z tych właśnie powodów. Banki krajowe na takich rynkach jak rynek brytyjski reagują na tę sytuację poprzez koncentrowanie swojej działalności na takich segmentach rynku i produktach, które dają im pozycję łatwą do obrony przed nowymi podmiotami. W Wielkiej Brytanii istnieje bankowość detaliczna, która zapewnia znaczny udział w zyskach banków brytyjskich takich, jak Barclay’s, NatWest i inne. Udział zaś seg-mentu bankowości korporacyjnej w zyskach ogółem banków coraz bardziej spada. Są też karty, powiązane produkty ubezpieczeniowe i oczywiście bankowość dla średnich przedsiębiorstw. Wydaje mi się więc, że na polskim rynku bankowym w najbliższych latach wygrają ci, którzy po pierwsze wie-dzą, jak właściwie wyceniać ryzyko i nie pójdą w ślady wielu banków, które przez ostatnie pięćdziesiąt lat agre-sywnie zwiększały swój udział w rynku gromadząc jed-nocześnie portfele złych kredytów. To śmiertelny pocału-nek, droga do zniszczenia. Tak więc niezwykle ważną w bankowości umiejętnością jest dogłębne zrozumienie najnowszych technik w sensie modeli kapitału skorygo-wanego o ryzyko i zapewnienia właściwej wyceny akty-wów. Jest tak w wielu bankach.Wbankach zachodnioeu-ropejskich dyrektor ds. ryzyka to jedno z ważniejszych stanowisk na najwyższym szczeblu, gdyż tamte banki zdążyły się już poparzyć i dlatego dmuchają na zimne. ««« Na koniec uwaga.W tłumaczeniu usłyszałem wyraże-nie „banki mafijne”.Nie wiem, jak brzmiała wersja polska, ale mówiąc po angielsku, nie to miałem na myśli.Chciałem tylko pochwalić polski system bankowy za to, że nie funk-cjonuje tu system, w którym większe banki byłyby wła-snością grup przemysłowych, jak ma to miejsce w nie-których innych krajach, na przykład w Rosji, co jest zja-wiskiem niekorzystnym. Ponadto w Polsce banki nie ma-ją tak dużych inwestycji kapitałowych w branżach prze-mysłowych, jak w niektórych krajach kontynentalnej Eu-ropy. Dlatego właśnie rozróżniłem europejski model kon-tynentalny od modelu anglosaskiego. Nie mówiłem, że w Polsce istnieje jakakolwiek mafijna struktura bankowa, wręcz przeciwnie. Autor jest dyrektorem Zespołu ds. Instytucji Finansowych EBOiR wLondynie 31
ZESZYTY BRE BANK-CASE 1 Absorpcja kredytów i pomocy zagranicznej w Polsce w latach 1989-1992 2 Absorpcja zagranicznych kredytów inwestycyjnych w Polsce z perspektywy pożyczkodawców i pożyczkobiorców 3 Rozliczenia dewizowe z Rosją i innymi republikami b. ZSRR. Stan obecny i perspektywy 4 Rynkowe mechanizmy racjonalizacji użytkowania energii 5 Restrukturyzacja finansowa polskich przedsiębiorstw i banków 6 Sposoby finansowania inwestycji w telekomunikacji 7 Informacje o bankach. Możliwości zastosowania ratingu 8 Gospodarka Polski w latach 1990 – 92. Pomiary a rzeczywistość 9 Restrukturyzacja finansowa przedsiębiorstw i banków 10 Wycena ryzyka finansowego 11 Majątek trwały jako zabezpieczenie kredytowe 12 Polska droga restrukturyzacji złych kredytów 13 Prywatyzacja sektora bankowego w Polsce - stan obecny i perspektywy 14 Etyka biznesu 15 Perspektywy bankowości inwestycyjnej w Polsce 16 Restrukturyzacja finansowa przedsiębiorstw i portfeli trudnych kredytów banków komercyjnych (podsumowanie skutków ustawy o restrukturyzacji) 17 Fundusze inwestycyjne jako instrument kreowania rynku finansowego w Polsce 18 Dług publiczny 19 Papiery wartościowe i derywaty. Procesy sekurytyzacji 20 Obrót wierzytelnościami 21 Rynek finansowy i kapitałowy w Polsce a regulacje Unii Europejskiej 22 Nadzór właścicielski i nadzór bankowy 23 Sanacja banków 24 Banki zagraniczne w Polsce a konkurencja w sektorze finansowym 25 Finansowanie projektów ekologicznych 26 Instrumenty dłużne na polskim rynku 27 Obligacje gmin 28 Sposoby zabezpieczania się przed ryzykiem niewypłacalności kontrahentów Wydanie specjalne Jak dokończyć prywatyzację banków w Polsce 29 Jak rozwiązać problem finansowania budownictwa mieszkaniowego 30 Scenariusze rozwoju sektora bankowego w Polsce 31 Mieszkalnictwo jako problem lokalny 32 Doświadczenia w restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstw w krajach Europy Środkowej 33 (nie ukazał się) 34 Rynek inwestycji energooszczędnych 35 Globalizacja rynków finansowych 36 Kryzysy na rynkach finansowych – skutki dla gospodarki polskiej 37 Przygotowanie polskiego systemu bankowego do liberalizacji rynków kapitałowych 38 Docelowy model bankowości spółdzielczej 39 Czy komercyjna instytucja finansowa może skutecznie realizować politykę gospodarczą państwa? 40 Perspektywy gospodarki światowej i polskiej po kryzysie rosyjskim 41 Jaka reforma podatkowa jest potrzebna dla szybkiego wzrostu gospodarczego? 42 Fundusze inwestycyjne na polskim rynku – znaczenie i tendencje rozwoju 43 Strategia walki z korupcją – teoria i praktyka 44 Kiedy koniec złotego? 45 Fuzje i przejęcia bankowe 46 Budżet 2000 47 Perspektywy gospodarki rosyjskiej po kryzysie i wyborach 48 Znaczenie kapitału zagranicznego dla polskiej gospodarki 49 Pierwszy rok sfery euro – doświadczenia i perspektywy 50 Finansowanie dużych przedsięwzięć o strategicznym znaczeniu dla polskiej gospodarki 51 Finansowanie budownictwa mieszkaniowego 52 Rozwój i restrukturyzacja sektora bankowego w Polsce – doświadczenia 11 lat 53 Dlaczego Niemcy boją się rozszerzenia strefy euro?

Recomendados

BRE-CASE Seminarium 53 - Why are the Germans Afraid of Expanding the EURO Zone?
BRE-CASE Seminarium 53 - Why are the Germans Afraid of Expanding the EURO Zone?BRE-CASE Seminarium 53 - Why are the Germans Afraid of Expanding the EURO Zone?
BRE-CASE Seminarium 53 - Why are the Germans Afraid of Expanding the EURO Zone?CASE Center for Social and Economic Research
 
BRE-CASE Seminarium 54 - Reform of the Financial Sector in the Countries of C...
BRE-CASE Seminarium 54 - Reform of the Financial Sector in the Countries of C...BRE-CASE Seminarium 54 - Reform of the Financial Sector in the Countries of C...
BRE-CASE Seminarium 54 - Reform of the Financial Sector in the Countries of C...CASE Center for Social and Economic Research
 
BRE-CASE Seminarium 55 - Portuguese Experience in Restructuring and Privatizi...
BRE-CASE Seminarium 55 - Portuguese Experience in Restructuring and Privatizi...BRE-CASE Seminarium 55 - Portuguese Experience in Restructuring and Privatizi...
BRE-CASE Seminarium 55 - Portuguese Experience in Restructuring and Privatizi...CASE Center for Social and Economic Research
 
BRE-CASE SEminarium 64 - The Future of the Warsaw Stock Exchange
BRE-CASE SEminarium 64 - The Future of the Warsaw Stock ExchangeBRE-CASE SEminarium 64 - The Future of the Warsaw Stock Exchange
BRE-CASE SEminarium 64 - The Future of the Warsaw Stock ExchangeCASE Center for Social and Economic Research
 
BRE-CASE Seminarium 68 - The Competitiveness of Tax Reform - Poland Agains...
BRE-CASE Seminarium 68 - The Competitiveness of Tax Reform - Poland Agains... BRE-CASE Seminarium 68 - The Competitiveness of Tax Reform - Poland Agains...
BRE-CASE Seminarium 68 - The Competitiveness of Tax Reform - Poland Agains...CASE Center for Social and Economic Research
 
BRE-CASE Seminarium 69 - Entry of the Dragon - China in WTO
BRE-CASE Seminarium 69 - Entry of the Dragon - China in WTO BRE-CASE Seminarium 69 - Entry of the Dragon - China in WTO
BRE-CASE Seminarium 69 - Entry of the Dragon - China in WTOCASE Center for Social and Economic Research
 
BRE-CASE Seminarium 62 - The Role of Foreign Investment in Economy
BRE-CASE Seminarium 62 - The Role of Foreign Investment in EconomyBRE-CASE Seminarium 62 - The Role of Foreign Investment in Economy
BRE-CASE Seminarium 62 - The Role of Foreign Investment in EconomyCASE Center for Social and Economic Research
 
Magazyn Bankowości Spółdzielczej BS NET
Magazyn Bankowości Spółdzielczej BS NETMagazyn Bankowości Spółdzielczej BS NET
Magazyn Bankowości Spółdzielczej BS NETFast Forward Communication
 

Recomendados

BRE-CASE Seminarium 53 - Why are the Germans Afraid of Expanding the EURO Zone?
BRE-CASE Seminarium 53 - Why are the Germans Afraid of Expanding the EURO Zone?BRE-CASE Seminarium 53 - Why are the Germans Afraid of Expanding the EURO Zone?
BRE-CASE Seminarium 53 - Why are the Germans Afraid of Expanding the EURO Zone?CASE Center for Social and Economic Research
 
BRE-CASE Seminarium 54 - Reform of the Financial Sector in the Countries of C...
BRE-CASE Seminarium 54 - Reform of the Financial Sector in the Countries of C...BRE-CASE Seminarium 54 - Reform of the Financial Sector in the Countries of C...
BRE-CASE Seminarium 54 - Reform of the Financial Sector in the Countries of C...CASE Center for Social and Economic Research
 
BRE-CASE Seminarium 55 - Portuguese Experience in Restructuring and Privatizi...
BRE-CASE Seminarium 55 - Portuguese Experience in Restructuring and Privatizi...BRE-CASE Seminarium 55 - Portuguese Experience in Restructuring and Privatizi...
BRE-CASE Seminarium 55 - Portuguese Experience in Restructuring and Privatizi...CASE Center for Social and Economic Research
 
BRE-CASE SEminarium 64 - The Future of the Warsaw Stock Exchange
BRE-CASE SEminarium 64 - The Future of the Warsaw Stock ExchangeBRE-CASE SEminarium 64 - The Future of the Warsaw Stock Exchange
BRE-CASE SEminarium 64 - The Future of the Warsaw Stock ExchangeCASE Center for Social and Economic Research
 
BRE-CASE Seminarium 68 - The Competitiveness of Tax Reform - Poland Agains...
BRE-CASE Seminarium 68 - The Competitiveness of Tax Reform - Poland Agains... BRE-CASE Seminarium 68 - The Competitiveness of Tax Reform - Poland Agains...
BRE-CASE Seminarium 68 - The Competitiveness of Tax Reform - Poland Agains...CASE Center for Social and Economic Research
 
BRE-CASE Seminarium 69 - Entry of the Dragon - China in WTO
BRE-CASE Seminarium 69 - Entry of the Dragon - China in WTO BRE-CASE Seminarium 69 - Entry of the Dragon - China in WTO
BRE-CASE Seminarium 69 - Entry of the Dragon - China in WTOCASE Center for Social and Economic Research
 
BRE-CASE Seminarium 62 - The Role of Foreign Investment in Economy
BRE-CASE Seminarium 62 - The Role of Foreign Investment in EconomyBRE-CASE Seminarium 62 - The Role of Foreign Investment in Economy
BRE-CASE Seminarium 62 - The Role of Foreign Investment in EconomyCASE Center for Social and Economic Research
 
Magazyn Bankowości Spółdzielczej BS NET
Magazyn Bankowości Spółdzielczej BS NETMagazyn Bankowości Spółdzielczej BS NET
Magazyn Bankowości Spółdzielczej BS NETFast Forward Communication
 
BRE-CASE Seminarium 56 - Does it Make Sense to Calculate Core Inflation
BRE-CASE Seminarium 56 - Does it Make Sense to Calculate Core InflationBRE-CASE Seminarium 56 - Does it Make Sense to Calculate Core Inflation
BRE-CASE Seminarium 56 - Does it Make Sense to Calculate Core InflationCASE Center for Social and Economic Research
 
BRE-CASE Seminarium 80 - Integration of European Financial Markets - The C...
BRE-CASE Seminarium 80 - Integration of European Financial Markets - The C... BRE-CASE Seminarium 80 - Integration of European Financial Markets - The C...
BRE-CASE Seminarium 80 - Integration of European Financial Markets - The C...CASE Center for Social and Economic Research
 
BRE-CASE Seminarium 51 - Significance of Foreign Capital for the Polish Economy
BRE-CASE Seminarium 51 - Significance of Foreign Capital for the Polish Economy BRE-CASE Seminarium 51 - Significance of Foreign Capital for the Polish Economy
BRE-CASE Seminarium 51 - Significance of Foreign Capital for the Polish Economy CASE Center for Social and Economic Research
 
BRE-CASE Seminarium 71 - Polish Banking Sector After Poland's Accession to...
BRE-CASE Seminarium 71 - Polish Banking Sector After Poland's Accession to... BRE-CASE Seminarium 71 - Polish Banking Sector After Poland's Accession to...
BRE-CASE Seminarium 71 - Polish Banking Sector After Poland's Accession to...CASE Center for Social and Economic Research
 
BRE-CASE SEminarium 57: New Pension System in Poland – its influence on short...
BRE-CASE SEminarium 57: New Pension System in Poland – its influence on short...BRE-CASE SEminarium 57: New Pension System in Poland – its influence on short...
BRE-CASE SEminarium 57: New Pension System in Poland – its influence on short...CASE Center for Social and Economic Research
 
BRE-CASE Seminarium 61 - Condition of Banking Sector in Emerging Economies - ...
BRE-CASE Seminarium 61 - Condition of Banking Sector in Emerging Economies - ...BRE-CASE Seminarium 61 - Condition of Banking Sector in Emerging Economies - ...
BRE-CASE Seminarium 61 - Condition of Banking Sector in Emerging Economies - ...CASE Center for Social and Economic Research
 
BRE-CASE Seminarium 77 - Changes in the Monetary Policy System on the Road...
BRE-CASE Seminarium 77 - Changes in the Monetary Policy System on the Road... BRE-CASE Seminarium 77 - Changes in the Monetary Policy System on the Road...
BRE-CASE Seminarium 77 - Changes in the Monetary Policy System on the Road...CASE Center for Social and Economic Research
 
BRE-CASE Seminarium 79 - Is the Polish Banking Sector Innovative?
BRE-CASE Seminarium 79 - Is the Polish Banking Sector Innovative? BRE-CASE Seminarium 79 - Is the Polish Banking Sector Innovative?
BRE-CASE Seminarium 79 - Is the Polish Banking Sector Innovative?CASE Center for Social and Economic Research
 
BRE-CASE Seminarium 123 - "Unia bankowa – skutki dla UE, strefy euro i dla Po...
BRE-CASE Seminarium 123 - "Unia bankowa – skutki dla UE, strefy euro i dla Po...BRE-CASE Seminarium 123 - "Unia bankowa – skutki dla UE, strefy euro i dla Po...
BRE-CASE Seminarium 123 - "Unia bankowa – skutki dla UE, strefy euro i dla Po...CASE Center for Social and Economic Research
 
BRE-CASE Seminarium 84 - Communal Obligations in Poland
BRE-CASE Seminarium 84 - Communal Obligations in PolandBRE-CASE Seminarium 84 - Communal Obligations in Poland
BRE-CASE Seminarium 84 - Communal Obligations in PolandCASE Center for Social and Economic Research
 
Ib1
Ib1Ib1
Ib1Wojciech Boczoń
 
BRE-CASE Seminarium 50 - Prospects for the Russian Economy in the Aftermath o...
BRE-CASE Seminarium 50 - Prospects for the Russian Economy in the Aftermath o...BRE-CASE Seminarium 50 - Prospects for the Russian Economy in the Aftermath o...
BRE-CASE Seminarium 50 - Prospects for the Russian Economy in the Aftermath o...CASE Center for Social and Economic Research
 
BRE-CASE 46 - Budget for 2000
BRE-CASE 46 - Budget for 2000BRE-CASE 46 - Budget for 2000
BRE-CASE 46 - Budget for 2000CASE Center for Social and Economic Research
 
BRE-CASE Seminarium 76 - Competitiveness of the Banking Sector after Polan...
BRE-CASE Seminarium 76 - Competitiveness of the Banking Sector after Polan... BRE-CASE Seminarium 76 - Competitiveness of the Banking Sector after Polan...
BRE-CASE Seminarium 76 - Competitiveness of the Banking Sector after Polan...CASE Center for Social and Economic Research
 
On Competition in the Banking Sector in Poland and Europe Before and During t...
On Competition in the Banking Sector in Poland and Europe Before and During t...On Competition in the Banking Sector in Poland and Europe Before and During t...
On Competition in the Banking Sector in Poland and Europe Before and During t...CASE Center for Social and Economic Research
 
BRE-CASE SEminarium 116 - Zróżnicowanie polityki fiskalnej w trakcie kryzysu ...
BRE-CASE SEminarium 116 - Zróżnicowanie polityki fiskalnej w trakcie kryzysu ...BRE-CASE SEminarium 116 - Zróżnicowanie polityki fiskalnej w trakcie kryzysu ...
BRE-CASE SEminarium 116 - Zróżnicowanie polityki fiskalnej w trakcie kryzysu ...CASE Center for Social and Economic Research
 
BRE-CASE Seminarium 65 - The State of Public Finance - Necessity for Reform
BRE-CASE Seminarium 65 - The State of Public Finance - Necessity for ReformBRE-CASE Seminarium 65 - The State of Public Finance - Necessity for Reform
BRE-CASE Seminarium 65 - The State of Public Finance - Necessity for ReformCASE Center for Social and Economic Research
 
BRE-CASE Seminarium 110 - "Kryzys fiskalny w Europie - Strategie wyjścia"
BRE-CASE Seminarium 110 - "Kryzys fiskalny w Europie - Strategie wyjścia"BRE-CASE Seminarium 110 - "Kryzys fiskalny w Europie - Strategie wyjścia"
BRE-CASE Seminarium 110 - "Kryzys fiskalny w Europie - Strategie wyjścia"CASE Center for Social and Economic Research
 
BRE-CASE Seminarium 105 - Nowe Wyzwania w Zarządzaniu Bankami w Czasie Kryzysu
BRE-CASE Seminarium 105 - Nowe Wyzwania w Zarządzaniu Bankami w Czasie KryzysuBRE-CASE Seminarium 105 - Nowe Wyzwania w Zarządzaniu Bankami w Czasie Kryzysu
BRE-CASE Seminarium 105 - Nowe Wyzwania w Zarządzaniu Bankami w Czasie KryzysuCASE Center for Social and Economic Research
 
BRE-CASE Seminarium 109 - "Kryzys finansowy – Zmiany w regulacji i nadzorze n...
BRE-CASE Seminarium 109 - "Kryzys finansowy – Zmiany w regulacji i nadzorze n...BRE-CASE Seminarium 109 - "Kryzys finansowy – Zmiany w regulacji i nadzorze n...
BRE-CASE Seminarium 109 - "Kryzys finansowy – Zmiany w regulacji i nadzorze n...CASE Center for Social and Economic Research
 
BRE-CASE Seminarium 126 <sektor> Co zmienił kryzys?
BRE-CASE Seminarium 126 <sektor> Co zmienił kryzys?BRE-CASE Seminarium 126 <sektor> Co zmienił kryzys?
BRE-CASE Seminarium 126 <sektor> Co zmienił kryzys?CASE Center for Social and Economic Research
 
BRE-CASE Seminarium 100 - Kryzys Finansowy i Przyszlość Systemu Finansego
BRE-CASE Seminarium 100 - Kryzys Finansowy i Przyszlość Systemu FinansegoBRE-CASE Seminarium 100 - Kryzys Finansowy i Przyszlość Systemu Finansego
BRE-CASE Seminarium 100 - Kryzys Finansowy i Przyszlość Systemu FinansegoCASE Center for Social and Economic Research
 

Más contenido relacionado

La actualidad más candente

BRE-CASE SEminarium 57: New Pension System in Poland – its influence on short...
BRE-CASE SEminarium 57: New Pension System in Poland – its influence on short...BRE-CASE SEminarium 57: New Pension System in Poland – its influence on short...
BRE-CASE SEminarium 57: New Pension System in Poland – its influence on short...CASE Center for Social and Economic Research
 
BRE-CASE Seminarium 123 - "Unia bankowa – skutki dla UE, strefy euro i dla Po...
BRE-CASE Seminarium 123 - "Unia bankowa – skutki dla UE, strefy euro i dla Po...BRE-CASE Seminarium 123 - "Unia bankowa – skutki dla UE, strefy euro i dla Po...
BRE-CASE Seminarium 123 - "Unia bankowa – skutki dla UE, strefy euro i dla Po...CASE Center for Social and Economic Research
 
BRE-CASE SEminarium 116 - Zróżnicowanie polityki fiskalnej w trakcie kryzysu ...
BRE-CASE SEminarium 116 - Zróżnicowanie polityki fiskalnej w trakcie kryzysu ...BRE-CASE SEminarium 116 - Zróżnicowanie polityki fiskalnej w trakcie kryzysu ...
BRE-CASE SEminarium 116 - Zróżnicowanie polityki fiskalnej w trakcie kryzysu ...CASE Center for Social and Economic Research
 

La actualidad más candente (19)

BRE-CASE Seminarium 56 - Does it Make Sense to Calculate Core Inflation
BRE-CASE Seminarium 56 - Does it Make Sense to Calculate Core InflationBRE-CASE Seminarium 56 - Does it Make Sense to Calculate Core Inflation
BRE-CASE Seminarium 56 - Does it Make Sense to Calculate Core Inflation
 
BRE-CASE Seminarium 80 - Integration of European Financial Markets - The C...
BRE-CASE Seminarium 80 - Integration of European Financial Markets - The C... BRE-CASE Seminarium 80 - Integration of European Financial Markets - The C...
BRE-CASE Seminarium 80 - Integration of European Financial Markets - The C...
 
BRE-CASE Seminarium 51 - Significance of Foreign Capital for the Polish Economy
BRE-CASE Seminarium 51 - Significance of Foreign Capital for the Polish Economy BRE-CASE Seminarium 51 - Significance of Foreign Capital for the Polish Economy
BRE-CASE Seminarium 51 - Significance of Foreign Capital for the Polish Economy
 
BRE-CASE Seminarium 71 - Polish Banking Sector After Poland's Accession to...
BRE-CASE Seminarium 71 - Polish Banking Sector After Poland's Accession to... BRE-CASE Seminarium 71 - Polish Banking Sector After Poland's Accession to...
BRE-CASE Seminarium 71 - Polish Banking Sector After Poland's Accession to...
 
BRE-CASE SEminarium 57: New Pension System in Poland – its influence on short...
BRE-CASE SEminarium 57: New Pension System in Poland – its influence on short...BRE-CASE SEminarium 57: New Pension System in Poland – its influence on short...
BRE-CASE SEminarium 57: New Pension System in Poland – its influence on short...
 
BRE-CASE Seminarium 61 - Condition of Banking Sector in Emerging Economies - ...
BRE-CASE Seminarium 61 - Condition of Banking Sector in Emerging Economies - ...BRE-CASE Seminarium 61 - Condition of Banking Sector in Emerging Economies - ...
BRE-CASE Seminarium 61 - Condition of Banking Sector in Emerging Economies - ...
 
BRE-CASE Seminarium 77 - Changes in the Monetary Policy System on the Road...
BRE-CASE Seminarium 77 - Changes in the Monetary Policy System on the Road... BRE-CASE Seminarium 77 - Changes in the Monetary Policy System on the Road...
BRE-CASE Seminarium 77 - Changes in the Monetary Policy System on the Road...
 
BRE-CASE Seminarium 79 - Is the Polish Banking Sector Innovative?
BRE-CASE Seminarium 79 - Is the Polish Banking Sector Innovative? BRE-CASE Seminarium 79 - Is the Polish Banking Sector Innovative?
BRE-CASE Seminarium 79 - Is the Polish Banking Sector Innovative?
 
BRE-CASE Seminarium 123 - "Unia bankowa – skutki dla UE, strefy euro i dla Po...
BRE-CASE Seminarium 123 - "Unia bankowa – skutki dla UE, strefy euro i dla Po...BRE-CASE Seminarium 123 - "Unia bankowa – skutki dla UE, strefy euro i dla Po...
BRE-CASE Seminarium 123 - "Unia bankowa – skutki dla UE, strefy euro i dla Po...
 
BRE-CASE Seminarium 84 - Communal Obligations in Poland
BRE-CASE Seminarium 84 - Communal Obligations in PolandBRE-CASE Seminarium 84 - Communal Obligations in Poland
BRE-CASE Seminarium 84 - Communal Obligations in Poland
 
Ib1
Ib1Ib1
Ib1
 
BRE-CASE Seminarium 50 - Prospects for the Russian Economy in the Aftermath o...
BRE-CASE Seminarium 50 - Prospects for the Russian Economy in the Aftermath o...BRE-CASE Seminarium 50 - Prospects for the Russian Economy in the Aftermath o...
BRE-CASE Seminarium 50 - Prospects for the Russian Economy in the Aftermath o...
 
BRE-CASE 46 - Budget for 2000
BRE-CASE 46 - Budget for 2000BRE-CASE 46 - Budget for 2000
BRE-CASE 46 - Budget for 2000
 
BRE-CASE Seminarium 76 - Competitiveness of the Banking Sector after Polan...
BRE-CASE Seminarium 76 - Competitiveness of the Banking Sector after Polan... BRE-CASE Seminarium 76 - Competitiveness of the Banking Sector after Polan...
BRE-CASE Seminarium 76 - Competitiveness of the Banking Sector after Polan...
 
On Competition in the Banking Sector in Poland and Europe Before and During t...
On Competition in the Banking Sector in Poland and Europe Before and During t...On Competition in the Banking Sector in Poland and Europe Before and During t...
On Competition in the Banking Sector in Poland and Europe Before and During t...
 
BRE-CASE SEminarium 116 - Zróżnicowanie polityki fiskalnej w trakcie kryzysu ...
BRE-CASE SEminarium 116 - Zróżnicowanie polityki fiskalnej w trakcie kryzysu ...BRE-CASE SEminarium 116 - Zróżnicowanie polityki fiskalnej w trakcie kryzysu ...
BRE-CASE SEminarium 116 - Zróżnicowanie polityki fiskalnej w trakcie kryzysu ...
 
BRE-CASE Seminarium 65 - The State of Public Finance - Necessity for Reform
BRE-CASE Seminarium 65 - The State of Public Finance - Necessity for ReformBRE-CASE Seminarium 65 - The State of Public Finance - Necessity for Reform
BRE-CASE Seminarium 65 - The State of Public Finance - Necessity for Reform
 
BRE-CASE Seminarium 110 - "Kryzys fiskalny w Europie - Strategie wyjścia"
BRE-CASE Seminarium 110 - "Kryzys fiskalny w Europie - Strategie wyjścia"BRE-CASE Seminarium 110 - "Kryzys fiskalny w Europie - Strategie wyjścia"
BRE-CASE Seminarium 110 - "Kryzys fiskalny w Europie - Strategie wyjścia"
 
BRE-CASE Seminarium 105 - Nowe Wyzwania w Zarządzaniu Bankami w Czasie Kryzysu
BRE-CASE Seminarium 105 - Nowe Wyzwania w Zarządzaniu Bankami w Czasie KryzysuBRE-CASE Seminarium 105 - Nowe Wyzwania w Zarządzaniu Bankami w Czasie Kryzysu
BRE-CASE Seminarium 105 - Nowe Wyzwania w Zarządzaniu Bankami w Czasie Kryzysu
 

Similar a BRE-CASE Seminarium 52 - Development and Restructuring of Banking Sector in Poland

BRE-CASE Seminarium 109 - "Kryzys finansowy – Zmiany w regulacji i nadzorze n...
BRE-CASE Seminarium 109 - "Kryzys finansowy – Zmiany w regulacji i nadzorze n...BRE-CASE Seminarium 109 - "Kryzys finansowy – Zmiany w regulacji i nadzorze n...
BRE-CASE Seminarium 109 - "Kryzys finansowy – Zmiany w regulacji i nadzorze n...CASE Center for Social and Economic Research
 
BRE-CASE Seminarium 129 - Długofalowe skutki polityki niskich stóp i poluzowa...
BRE-CASE Seminarium 129 - Długofalowe skutki polityki niskich stóp i poluzowa...BRE-CASE Seminarium 129 - Długofalowe skutki polityki niskich stóp i poluzowa...
BRE-CASE Seminarium 129 - Długofalowe skutki polityki niskich stóp i poluzowa...CASE Center for Social and Economic Research
 

Similar a BRE-CASE Seminarium 52 - Development and Restructuring of Banking Sector in Poland (20)

BRE-CASE Seminarium 109 - "Kryzys finansowy – Zmiany w regulacji i nadzorze n...
BRE-CASE Seminarium 109 - "Kryzys finansowy – Zmiany w regulacji i nadzorze n...BRE-CASE Seminarium 109 - "Kryzys finansowy – Zmiany w regulacji i nadzorze n...
BRE-CASE Seminarium 109 - "Kryzys finansowy – Zmiany w regulacji i nadzorze n...
 
BRE-CASE Seminarium 126 <sektor> Co zmienił kryzys?
BRE-CASE Seminarium 126 <sektor> Co zmienił kryzys?BRE-CASE Seminarium 126 <sektor> Co zmienił kryzys?
BRE-CASE Seminarium 126 <sektor> Co zmienił kryzys?
 
BRE-CASE Seminarium 100 - Kryzys Finansowy i Przyszlość Systemu Finansego
BRE-CASE Seminarium 100 - Kryzys Finansowy i Przyszlość Systemu FinansegoBRE-CASE Seminarium 100 - Kryzys Finansowy i Przyszlość Systemu Finansego
BRE-CASE Seminarium 100 - Kryzys Finansowy i Przyszlość Systemu Finansego
 
Bre case 2002_no59
Bre case 2002_no59Bre case 2002_no59
Bre case 2002_no59
 
BRE-CASE Seminarium 45 - First Year of the Euro Zone - Experiences and Perspe...
BRE-CASE Seminarium 45 - First Year of the Euro Zone - Experiences and Perspe...BRE-CASE Seminarium 45 - First Year of the Euro Zone - Experiences and Perspe...
BRE-CASE Seminarium 45 - First Year of the Euro Zone - Experiences and Perspe...
 
"The Banking Union: State of Art/Unia Bankowa - gdzie jesteśmy" mBank-CASE Se...
"The Banking Union: State of Art/Unia Bankowa - gdzie jesteśmy" mBank-CASE Se..."The Banking Union: State of Art/Unia Bankowa - gdzie jesteśmy" mBank-CASE Se...
"The Banking Union: State of Art/Unia Bankowa - gdzie jesteśmy" mBank-CASE Se...
 
BRE-CASE Seminarium 89 - Evolution of the Enterprise Sector in Poland since...
BRE-CASE Seminarium 89 - Evolution of the Enterprise Sector in Poland since...BRE-CASE Seminarium 89 - Evolution of the Enterprise Sector in Poland since...
BRE-CASE Seminarium 89 - Evolution of the Enterprise Sector in Poland since...
 
BRE-CASE Seminarium 124 - Procedura restrukturyzacji i uporządkowanej likwida...
BRE-CASE Seminarium 124 - Procedura restrukturyzacji i uporządkowanej likwida...BRE-CASE Seminarium 124 - Procedura restrukturyzacji i uporządkowanej likwida...
BRE-CASE Seminarium 124 - Procedura restrukturyzacji i uporządkowanej likwida...
 
BRE-CASE Seminarium 90 - SEPA - A Revolution in Banking
BRE-CASE Seminarium 90 - SEPA - A Revolution in BankingBRE-CASE Seminarium 90 - SEPA - A Revolution in Banking
BRE-CASE Seminarium 90 - SEPA - A Revolution in Banking
 
BRE-CASE Seminarium 75 - Performance of European Monetary Union
BRE-CASE Seminarium 75 - Performance of European Monetary Union BRE-CASE Seminarium 75 - Performance of European Monetary Union
BRE-CASE Seminarium 75 - Performance of European Monetary Union
 
BRE-CASE Seminarium 98 - NUK - Nowa Umova Kapitalowa
BRE-CASE Seminarium 98 - NUK - Nowa Umova KapitalowaBRE-CASE Seminarium 98 - NUK - Nowa Umova Kapitalowa
BRE-CASE Seminarium 98 - NUK - Nowa Umova Kapitalowa
 
BRE-CASE Seminarium 48 - Significance of Foreign Capital for Polish Economy
BRE-CASE Seminarium 48 - Significance of Foreign Capital for Polish EconomyBRE-CASE Seminarium 48 - Significance of Foreign Capital for Polish Economy
BRE-CASE Seminarium 48 - Significance of Foreign Capital for Polish Economy
 
BRE-CASE Seminarium 129 - Długofalowe skutki polityki niskich stóp i poluzowa...
BRE-CASE Seminarium 129 - Długofalowe skutki polityki niskich stóp i poluzowa...BRE-CASE Seminarium 129 - Długofalowe skutki polityki niskich stóp i poluzowa...
BRE-CASE Seminarium 129 - Długofalowe skutki polityki niskich stóp i poluzowa...
 
BRE-CASE Seminarium 111
BRE-CASE Seminarium 111BRE-CASE Seminarium 111
BRE-CASE Seminarium 111
 
BRE-CASE Seminarium 101 - Działalność Antykryzysowa Banków Centralnych
BRE-CASE Seminarium 101 - Działalność Antykryzysowa Banków CentralnychBRE-CASE Seminarium 101 - Działalność Antykryzysowa Banków Centralnych
BRE-CASE Seminarium 101 - Działalność Antykryzysowa Banków Centralnych
 
R nbp-sprawiedliwość
R nbp-sprawiedliwośćR nbp-sprawiedliwość
R nbp-sprawiedliwość
 
BRE-CASE Seminarium 81 - Absropcja funduszy srukturalnych
BRE-CASE Seminarium 81 - Absropcja funduszy srukturalnych BRE-CASE Seminarium 81 - Absropcja funduszy srukturalnych
BRE-CASE Seminarium 81 - Absropcja funduszy srukturalnych
 
BRE-CASE Seminarium 102 - Jak z Powodzeniem Wejść do Strefy Euro
BRE-CASE Seminarium 102 - Jak z Powodzeniem Wejść do Strefy EuroBRE-CASE Seminarium 102 - Jak z Powodzeniem Wejść do Strefy Euro
BRE-CASE Seminarium 102 - Jak z Powodzeniem Wejść do Strefy Euro
 
BRE-CASE Seminarium 47 - Prospects for the Russian Economy in the Aftermath o...
BRE-CASE Seminarium 47 - Prospects for the Russian Economy in the Aftermath o...BRE-CASE Seminarium 47 - Prospects for the Russian Economy in the Aftermath o...
BRE-CASE Seminarium 47 - Prospects for the Russian Economy in the Aftermath o...
 
Is Europe Overbanked?
Is Europe Overbanked?Is Europe Overbanked?
Is Europe Overbanked?
 

Más de CASE Center for Social and Economic Research

Más de CASE Center for Social and Economic Research (20)

In search of new opportunities. Circular migration between Belarus and Poland...
In search of new opportunities. Circular migration between Belarus and Poland...In search of new opportunities. Circular migration between Belarus and Poland...
In search of new opportunities. Circular migration between Belarus and Poland...
 
Praca nierejestrowana. Przyczyny i konsekwencje
Praca nierejestrowana. Przyczyny i konsekwencjePraca nierejestrowana. Przyczyny i konsekwencje
Praca nierejestrowana. Przyczyny i konsekwencje
 
The retirement age and the pension system, the labor market and the economy
The retirement age and the pension system, the labor market and the economyThe retirement age and the pension system, the labor market and the economy
The retirement age and the pension system, the labor market and the economy
 
Problems at Poland’s banks are threatening the economy
Problems at Poland’s banks are threatening the economyProblems at Poland’s banks are threatening the economy
Problems at Poland’s banks are threatening the economy
 
Thinking Beyond the Pandemic: Monetary Policy Challenges in the Medium- to Lo...
Thinking Beyond the Pandemic: Monetary Policy Challenges in the Medium- to Lo...Thinking Beyond the Pandemic: Monetary Policy Challenges in the Medium- to Lo...
Thinking Beyond the Pandemic: Monetary Policy Challenges in the Medium- to Lo...
 
Informal employment and wages in Poland
Informal employment and wages in PolandInformal employment and wages in Poland
Informal employment and wages in Poland
 
The Rule of Law and its Social Reception as Determinants of Economic Developm...
The Rule of Law and its Social Reception as Determinants of Economic Developm...The Rule of Law and its Social Reception as Determinants of Economic Developm...
The Rule of Law and its Social Reception as Determinants of Economic Developm...
 
Study and Reports on the VAT Gap in the EU-28 Member States: 2020 Final Report
Study and Reports on the VAT Gap in the EU-28 Member States: 2020 Final ReportStudy and Reports on the VAT Gap in the EU-28 Member States: 2020 Final Report
Study and Reports on the VAT Gap in the EU-28 Member States: 2020 Final Report
 
Increasing the International Role of the Euro: A Long Way to Go
Increasing the International Role of the Euro: A Long Way to GoIncreasing the International Role of the Euro: A Long Way to Go
Increasing the International Role of the Euro: A Long Way to Go
 
Is the economy doomed to a long recession?
Is the economy doomed to a long recession?Is the economy doomed to a long recession?
Is the economy doomed to a long recession?
 
mBank-CASE Seminar Proceedings No. 162 "The European Union: State of play and...
mBank-CASE Seminar Proceedings No. 162 "The European Union: State of play and...mBank-CASE Seminar Proceedings No. 162 "The European Union: State of play and...
mBank-CASE Seminar Proceedings No. 162 "The European Union: State of play and...
 
Nasza Europa: 15 lat Polski w Unii Europejskiej
Nasza Europa: 15 lat Polski w Unii EuropejskiejNasza Europa: 15 lat Polski w Unii Europejskiej
Nasza Europa: 15 lat Polski w Unii Europejskiej
 
Our Europe: 15 Years of Poland in the European Union
Our Europe: 15 Years of Poland in the European UnionOur Europe: 15 Years of Poland in the European Union
Our Europe: 15 Years of Poland in the European Union
 
The Story of the Open Pension Funds and the Employee Capital Plans in Poland....
The Story of the Open Pension Funds and the Employee Capital Plans in Poland....The Story of the Open Pension Funds and the Employee Capital Plans in Poland....
The Story of the Open Pension Funds and the Employee Capital Plans in Poland....
 
The evolution of Belarusian public sector: From command economy to state capi...
The evolution of Belarusian public sector: From command economy to state capi...The evolution of Belarusian public sector: From command economy to state capi...
The evolution of Belarusian public sector: From command economy to state capi...
 
30 Years of Economic Transformation in CEE: Key Five Lessons For Belarus
30 Years of Economic Transformation in CEE: Key Five Lessons For Belarus30 Years of Economic Transformation in CEE: Key Five Lessons For Belarus
30 Years of Economic Transformation in CEE: Key Five Lessons For Belarus
 
Does Low Inflation Pose a Risk to Economic Growth and Central Banks Reputation?
Does Low Inflation Pose a Risk to Economic Growth and Central Banks Reputation?Does Low Inflation Pose a Risk to Economic Growth and Central Banks Reputation?
Does Low Inflation Pose a Risk to Economic Growth and Central Banks Reputation?
 
Estonian corporate tax: Lessons for Poland
Estonian corporate tax: Lessons for PolandEstonian corporate tax: Lessons for Poland
Estonian corporate tax: Lessons for Poland
 
Turning away from globalization? Trade wars and the rules of competition in g...
Turning away from globalization? Trade wars and the rules of competition in g...Turning away from globalization? Trade wars and the rules of competition in g...
Turning away from globalization? Trade wars and the rules of competition in g...
 
Study and Reports on the VAT Gap in the EU-28 Member States: 2019 Final Report
Study and Reports on the VAT Gap in the EU-28 Member States: 2019 Final ReportStudy and Reports on the VAT Gap in the EU-28 Member States: 2019 Final Report
Study and Reports on the VAT Gap in the EU-28 Member States: 2019 Final Report
 

BRE-CASE Seminarium 52 - Development and Restructuring of Banking Sector in Poland

  • 1. 52 ROZWÓJ I RESTRUKTURYZACJA SEKTORA BANKOWEGO W POLSCE – DOOEWIADCZENIA JEDENASTU LAT
  • 2. Publikacja jest kontynuacją serii wydawniczej Zeszyty PBR-CASE CASE-Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych, Fundacja Naukowa 00 – 944 Warszawa, ul. Sienkiewicza 12 BRE Bank SA 00 – 950 Warszawa, ul. Senatorska 18 Copyright by: CASE-Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych, Fundacja Naukowa i BRE Bank SA Redakcja Zeszytów Redakcja naukowa Ewa Balcerowicz Sekretarz Zeszytów Krystyna Olechowska Autorzy David Hexter Alicja Kornasiewicz Wojciech Kostrzewa Maria Wiśniewska Opracowanie graficzne Agnieszka Bury DTP SK Studio ISSN 1233-121X Wydawca CASE-Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych, Fundacja Naukowa, 00 - 944 Warszawa, ul. Sienkiewicza 12 Nakładca BRE Bank SA, 00-950 Warszawa, ul. Senatorska 18 Oddano do druku w kwietniu 2001 r. Nakład 600 egz.
  • 3. SPIS TREŒCI WPROWADZENIE 5 Alicja Kornasiewicz – POLSKI SEKTOR BANKOWY 1989 – 2000– OSIĄGNIĘCIA I NIEPOWODZENIA 7 Sukcesy 7 Porażki 13 Wyzwania 13 Wojciech Kostrzewa – JEDENAŚCIE LAT ROZWOJU SYSTEMU BANKOWEGO W POLSCE 15 Sukcesy 15 Reforma 15 Prywatyzacja 16 Różnicowanie systemu bankowego w latach 1989 – 2000 16 Osiągnięcia i słabości polskiego sektora bankowego 17 Porażki 19 Zakońcczenie 19 Maria Wiśniewska – PERSPEKTYWY POLSKIEGO SEKTORA BANKOWEGO W NADCHODZĄCYM DZIESIĘCIOLECIU W ŚWIETLE GLOBALIZACJI I ROSNĄCEJ KONKURENCJI 21 Sektor bankowy a integracja z UE 21 Tendencje i obszary zmian polskiego rynku usług finansowych 22 Wpływ nowych technologii na strategię banków i ich zdolność do konkurowania 24 David Hexter – POLSKI SYSTEM BANKOWY – MODEL BANKOWOŚCI W OKRESIE TRANSFORMACJI 27
  • 4. LISTA UCZESTNIKÓW SEMINARIUM Beata Arasim PAP Tadeusz Baczko INE PAN Leszek Balcerowicz Narodowy Bank Polski Tomasz Banasik Politechnika Świętokrzyska Paweł Bieńkowski Interfax Joanna Billewicz-Fotowic Stowarzyszenie Emitentów Giełdowych Barbara Błaszczyk Fundacja CASE Marzena Borowiec Polski Koncern Naftowy Magdalena Bręczewska Trybuna Jerzy Byra Prestiż Małgorzata Dobrzyńska AmerBank SA Barbara Durka Instytut Koniunktur i Cen Mirosław Dusza Narodowy Bank Polski Michał Dwurzyński Kredyt Bank SA Wojciech Dziewulski Bud-Bank SA Gerarf Ferent Société Générale-Warsaw Branch Irena Folta Bank Przemysłowo-Handlowy Maciej Fornalczyk CDC Comper Sławomir Gburczyk SBR Samopomoc Chłopska Krystyna Glazer Bank Pekao SA Marta Gołajewska Narodowy Bank Polski Piotr Góralewski BDM PKO BP SA Michał Górzyński CASE Mirosław Gronicki BIG Bank Gdański SA Włodzimierz Grudziński BISE SA Waldemar Grzegorczyk Rzeczpospolita David Hexter EBOR Hubert A. Janiszewski Deutsche Bank Polska SA Anna Jaros Ambasada USA Zofia Jóźwiak Życie Antoni Kantecki Fundacja Edukacji i Badań Bankowych Jakub Karnowski Narodowy Bank Polski Ewa Kawecka BFG Kazimierz Kirejczyk REAS Sp. z o.o. Barbara Kluza Uniwersytet Warszawski Krzysztof Kluza Bank Handlowy SA Jerzy Kłoczowski Instytut Europy Środkowo- -Wschodniej Michał Kobosko Puls Biznesu Radosław Koniar BRE Bank SA Alicja Kornasiewicz CA IB Wojciech Kostrzewa BRE Bank SA Jan Kowalczyk RCSS Marzena Kowalska Wood & Company SA Marek Kozak Polska Agencja Rozwoju Regionalnego Ewa Krukowska Reuters Maciej Krzak Bank Handlowy w Warszawie SA Wojciech Kwaśniak NBP GINB Jerzy Kwieciński Unia Europejska Przedstawicielstwo w Polsce Krzysztof Lis IRB Anna Łupina SGH Jan Macieja INE PAN Waldemar Markiewicz ProCapital Mirosław Maszybrocki DAEWOO TU SA Krystyna Olechowska Fundacja CASE Tadeusz Ołdakowski KIR SA Stanisław Pacuk Kredyt Bank SA Jakub Papierski Deutsche Bank Polska SA Leszek Pawłowicz Gdańska Akademia Bankowa Ryszard Pazura Bank Gospodarstwa Krajowego Ewa Piechal PKO BP SA Jerzy W. Pietrewicz Bank Ochrony Środowiska SA Katarzyna Piętka CASE Henryk Pyrka Bank Współpracy Europejskiej SA Wojciech Rogowski Narodowy Bank Bolski Leszek Sadkowski Infor Ewa Sadowska-Cieślak Narodowy Bank Polski Andrzej Sławiński Narodowy Bank Polski Maciej Sobolewski CASE Jan K. Solarz Narodowy Bank Polski Małgorzata Sosnowska AmerBank SA Piotr Sota Ministerstwo Finansów TMałgorzata Stępień International Finance Corporation Andrzej Stec Gazeta Wyborcza Michał Stryjecki MSP Piotr Szpunar Narodowy Bank Polski Przemysław Szubański Businessman Urszula Szyperska Polityka Andrzej Śniecikowski IBD Zmiany SA Remigiusz Tarka Dom Maklerski BIG BG Piotr Tefelski PBK SA Robert Tkaczyk AIG Poland Insurane Company SA Piotr Tomaszewski Bank Pocztowy SA Andrzej Tuszyński MSP Tomasz Uchman Business Cenre Club Dorota Wesołowska Agencja Unia-Press Ewa Wilk Narodowy Bank Polski Łukasz Wilkowicz Gazeta Bankowa Maria Wiśniewska Pekao SA Grażyna Wojciechowicz Fundacja CASE Jacek Wojciechowicz Biuro Banku Światowego w Polsce Richard Woodward CASE Marek Wrzosek Kredyt Bank SA Marcin Zaremba Narodowy Bank Polski Teresa Zięcina Ministerstwo Finansów Bogda Żukowska Warsaw Business Journal
  • 5. WPROWADZENIE Banki będą trzonem instytucji finansowych i najważniejszym źródłem kapitału dla podmiotów gospodarczych – ta-kie było podstawowe założenie reformatorów i autorów przyszłego kształtu systemu finansowego w Polsce. Reforma systemu bankowego zapoczątkowana pod koniec lat osiemdziesiątych zasadniczo zmieniła dotychczasowy obraz sy-stemu bankowego w Polsce. Drugim, równie ważnym wydarzeniem dla dalszego rozwoju systemu bankowego był pro-ces prywatyzacji banków, zainicjowany przez rząd na początku lat dziewięćdziesiątych. Reforma miała w pierwszej ko-lejności doprowadzić do powstania konkurencyjnego systemu bankowego. Oczekiwano, że uruchomienie mechani-zmów konkurencji nastąpi w wyniku zwiększenia liczby sprzedawców, czyli banków.W tym celu należało umożliwić za-kładanie nowych banków oraz otworzyć dostęp do krajowego rynku usług bankowych, w tym także dla banków z udzia-łem kapitału zagranicznego. Otwarcie miało również zapewnić inne korzyści w postaci możliwości pozyskania know-how i nowoczesnej technologii bankowej. Budowa prawdziwie konkurencyjnego systemu wymagała także likwidacji ograniczeń w zakresie korzystania przez podmioty gospodarcze z usług banków (m.in. rezygnacji z przypisania klien-ta do konkretnego oddziału banku). Wreszcie liczono, że sprawny system bankowy oferujący atrakcyjne warunki finan-sowe będzie zachęcać do gromadzenia oszczędności w ramach polskiego systemu bankowego. Realizacja powyż-szych celów wymagała zasadniczych zmian organizacyjno-prawnych.W styczniu 1989 r. zostały uchwalone dwa akta prawne w formie ustaw o fundamentalnym znaczeniu dla nowego systemu bankowego. Było to Prawo bankowe i usta-wa o NBP. Uregulowania te wraz z kolejnymi wprowadzonymi przepisami i aktami wykonawczymi stworzyły ramy for-malno- prawne do funkcjonowania polskiego systemu bankowego, również po przełomie ustrojowym 1989/1990. Zgodnie z założeniami reformy podjęto także działania w kierunku rozbudowy systemu bankowego. Pierwszym kro-kiem na tej drodze było zniesienie monopolu NBP i przywrócenie pełnej samodzielności Powszechnej Kasie Oszczęd-ności. Dalsze ważne zmiany struktury bankowej przypadają na 1989 r., kiedy to na mocy rozporządzeń Rady Ministrów rozpoczęło działalność dziewięć banków, które zostały wydzielone z sieci banku centralnego. Zapoczątkowano w ten sposób proces nieskrępowanego powstawania nowych instytucji finansowych, czemu sprzyjała względnie liberalna po-lityka licencyjna lat 1989/1992.W efekcie utworzono ponad 80 nowych banków, wśród których znalazły się także spół-ki z udziałem kapitału prywatnego, jak i (w nielicznych wypadkach) zagranicznego. Skala przeprowadzonych w ramach reformy prac była imponująca, tym bardziej, że wiele zagadnień wymagało opracowania stosownych regulacji od podstaw.W 1989 i w latach późniejszych określono kryteria warunkujące powo-łanie banku i otrzymanie licencji na prowadzenie działalności, w tym szczegółowe wymogi w zakresie minimalnej wiel-kości kapitału założycielskiego, kompetencji zarządu, zestawu i treści dokumentów. Stworzono zasady rachunkowości bankowej przystosowanej do wymogów sprawozdawczości oraz do prowadzenia polityki pieniężnej. Wprowadzono po-wszechny obowiązek publikacji przez banki rocznych sprawozdań finansowych po ich zbadaniu przez audytora i przy-jęciu przez walne zgromadzenia akcjonariuszy. Powstały także instytucje i regulacje zapewniające bezpieczeństwo nowego systemu bankowego. Utworzono m. in. nadzór bankowy w ramach Narodowego Banku Polskiego, który wyposażono w stosowne narzędzia kontroli (badanie spra- 5
  • 6. wozdawczości banków, inspekcja na miejscu, prawo do wydawania zaleceń, itd.).Opracowano zasady ustalania norm prze-zorności bankowej przez prezesa NBP (współczynnik wypłacalności, współczynniki płynności; normy dopuszczalnej kon-centracji należności, normy dopuszczalnych pozycji walutowych itd.), a także wprowadzono instrumenty polityki pieniężnej, takie jak operacje otwartego rynku, rezerwy obowiązkowe, kredyty refinansowe, a także stopy banku centralnego. Otwarcie polskiego systemu bankowego na obcy kapitał, szczególnie po 1994 r., doprowadziło do powstania dużej i zróżnicowanej grupy tzw. banków zagranicznych.W jej skład wchodzą oddziały banków zagranicznych, banki samo-dzielne utworzone przez instytucje zagraniczne, a także banki z większościowym udziałem kapitału zagranicznego. To właśnie banki tej ostatniej grupy, której powstanie zapoczątkowały BRE Bank, WBK i Bank Śląski, stanowią dziś trzon polskiego systemu bankowego i 13 z 15 największych instytucji. Obserwowany rozwój działalności przekłada się na sy-stematyczny wzrost udziału tej grupy banków w rynku (z 15% w 1996 r. do 70% w 2000 r. w aktywach i z 26,1% do 78,9% w kapitałach własnych całego systemu bankowego). Z punktu widzenia rozwijania konkurencji banki te, charak-teryzujące się stabilnym akcjonariatem oraz wyposażone w nowoczesne narzędzia zarządzania i technologię, stały się wzorcem jakościowym. Stanowiły swego rodzaju punkt odniesienia dla banków krajowych, które starały się naślado-wać ich postępowanie, co powodowało generalne podniesienie poziomu i jakości obsługi bankowej. Doświadczenia jedenastu lat rozwoju i restrukturyzacji sektora bankowego w Polsce były przedmiotem dyskusji pa-nelowej podczas 52 seminarium BRE-CASE, które odbyło się 8 marca 2001 roku w Warszawie. Do dyskusji organiza-torzy zaprosili przedstawicieli banków działających w Polsce oraz EBOR-u. W Zeszycie zamieszczamy wystąpienia czworga panelistów: Alicji Kornasiewicz, prezesa CA IB Polska, Wojciecha Kostrzewy, prezesa BRE Banku SA, Marii Wiśniewskiej, prezesa Banku Peako SA oraz Davida Hextera, dyrektora Ze-społu ds. Instytucji Finansowych EBOR-u w Londynie. Prezentowane w Zeszycie teksty są rozszerzonymi wersjami wystąpień wygłoszonych na marcowym seminarium. Zostały przygotowane specjalnie na potrzeby seminarium i niniejszej publikacji, za co ich Autorom organizatorzy skła-dają serdeczne podziękowanie. 6
  • 7. POLSKI SEKTOR BANKOWY 1989 – 2000 – OSI¥GNIÊCIA I NIEPOWODZENIA Alicja Kornasiewicz Prezentując sukcesy i niepowodzenia polskiego sektora bankowego na przestrzeni ostatnich jede-nastu lat, rozpocznę od małej refleksji. Jedenaście lat to okres, który nazwałam „od Grobelnego do In-ternetu”. Myślę, że to sformułowanie przedstawia skalę przemian, jakie przeszedł polski sektor banko-wy. W 1990 roku Grobelny gwarantował bezpieczne oszczędzanie na wysoki procent. Udało mu się do tego nakłonić (ze znanym dla nich skutkiem) bardzo wiele osób. W tej chwili bankowość internetowa tak-że oferuje nam bardzo wysokie oprocentowanie i zo-baczymy, ilu znajdzie chętnych do zdeponowania oszczędności. Analizowany okres w historii polskiego systemu bankowego, nazwałam okresem sukcesów i spróbuję uzasadnić, dlaczego tak uważam. Porażki, bo i takie przecież zdarzyły się, przedstawię na końcu artykułu. Twierdzę, że ilość, jakość i wartość pozytywnych zmian, jakie zaszły w okresie od Grobelnego, czyli od przełomu 1989/1990, kiedy następowało wydzielenie banków komercyjnych ze struktur NBP, sprawiła, że możemy zdecydowanie mówić o sukcesie rozwoju rynku bankowego w Polsce. Często wielu słuchaczy, czytelników wyraża swe zaskoczenie, kiedy dowiadują się, że do roku 1989 właściwie nie było w Polsce funkcjonującego systemu bankowego, a jedynie administracja bankowa. Obe-cnie zaś w zakresie jakości i złożoności produktów bankowych możemy już porównywać się do tego, co jest oferowane klientom banków na zachodzie Euro-py. I w świetle tego porównania przyznają mi rację. Sukcesy Ocenę zmian, jakie zaszły w omawianym okresie w polskim sektorze bankowym starałam się dokonać według dwóch wyróżników: – jaki był wpływ rozwoju sektora na przemiany za-chodzące w polskiej gospodarce, – jak z rozwoju sektora skorzystali klienci banków. Wśród czynników, które miały pozytywny wpływ na gospodarkę należy przede wszystkim wymienić: – alokację kapitałów, – sprawność pośrednictwa finansowego, – mobilizację oszczędności, – stworzenie bezpiecznych I stabilnych ram/pod-staw funkcjonowania systemu. Dzięki tym czynnikom wzrosła także atrakcyjność in-westycyjna Polski (jako całego kraju/rynku/gospodarki). Patrząc na alokację kapitału w polskim systemie finansowym w latach 1995-2000, w rozbiciu na rynek 1
  • 8. kapitałowy i sektor bankowy, można zauważyć, ze zdecydowanie większa alokacja nastąpiła poprzez system bankowy, którego aktywa osiągnęły wartość 453 mld PLN w roku 2000, w porównaniu z zaledwie 130 mld PLN kapitalizacji warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych. Sprawność pośrednictwa finansowego została zaprezentowana na przykładzie finansowania klien-tów korporacyjnych. Średnia skumulowana stopa wzrostu finansowania działalności korporacji po-przez polski system bankowy w okresie 1993-2000 wyniosła 8%. Jednak w 2000 r. finansowanie zagra-niczne wyniosło niemal drugie tyle co krajowe – jest to zjawisko niekorzystne, powodujące konieczność zastanowienia się nad przyczynami wyboru finanso-wania zagranicznego. Średnie skumulowane tempo wzrostu akcji kre-dytowej, oferowanej przez banki klientom detalicz-nym w latach 1993-2000 wyniosło 32% i było znacznie wyższe od CAGR dla akcji depozytowej w tym samym okresie (12%).W tym miejscu należy jednak zwrócić uwagę na fakt, iż ciągle w Polsce mamy bardzo niski udział kredytów i depozytów w PKB.W krajach rozwiniętych Europy Zachodniej, jak np. w Niemczech, relacja depozytów do PKB kształtuje się na poziomie 76%, w Polsce jest to za-ledwie 28%. Taka różnica, doskonale obrazuje po-tencjał, jaki tkwi wciąż w zakresie mobilizacji oszczędności Polaków. Oceniając rozwój sektora bankowego z punktu widzenia jego klientów, celowe wydaje się przeana-lizowanie wzrostu popularności usług bankowych, a także działań, jakie banki podejmowały w celu po-zyskania klientów. Należy przy tej okazji wspomnieć także o niebagatelnej roli, jaką w procesie rozwoju rynku usług bankowych w Polsce odegrało nowo-czesne ustawodawstwo dotyczące gwarantowania oszczędności (BFG). W 1995 roku udział osób ak-tywnych zawodowo posiadających rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe w całej populacji Polaków aktywnych zawodowo wynosił 21,8%. W 2000 r. było to już blisko 50%. Dla porównania w krajach rozwiniętych Europy Zachodniej stosunek ten kształtuje się na poziomach powyżej 90%, zaś regiony/kraje, gdzie spada poniżej 75% oceniane są jako rynki szczególnie rozwojowe. Największy wzrost popularności usług oraz ich wolumenu i wartości był obserwowany w minionych latach w odniesieniu do rynku kart bankowych. W 1994 roku w Polsce wydano 90 tysięcy kart, rok te- 2
  • 9. mu było to już 10 mln, w tym samym okresie liczba transakcji dokonanych kartami bankowymi wzrosła blisko szesnastokrotnie, osiągając 33 mln. Jednak również i ten segment rynku bankowego w Polsce wykazuje nadal istotny stopień niedorozwoju: w Pol-sce na 100 osób przypada 20 kart bankowych, w Eu-ropie Zachodniej jest to 110 kart. W latach 1997-2000 średni skumulowany roczny przyrost ilości placówek bankowych w Polsce wyniósł 52%. Największe wzrosty w tej kategorii osiągnęły ta-kie banki, jak BIG Bank Gdański i Bank Handlowy, rozbudowujące w tym okresie swe projekty bankowo-ści detalicznej:Millennium i Handlobank, a także PBK. Wwyniku tak dynamicznego przyrostu ilości placówek bankowych w Polsce, zmniejszył się w omawianym okresie stosunek liczby mieszkańców przypadających na jedną placówkę bankową z 13,35 tys. w roku 1997 do 7,2 tys. na koniec roku ubiegłego. Rozbudowie sie-ci placówek bankowych towarzyszył w omawianym okresie także dynamiczny wzrost liczby zainstalowa-nych bankomatów, dla którego wartość CAGR rów-nież przekroczyła 50%. Stosunkowo najnowszym zjawiskiem, z jakim ma-my do czynienia na rynku usług bankowych w Polsce jest bankowość internetowa – świadczona obecnie przez 7 banków (ekspansję na tym rynku zapowiada już kilka kolejnych podmiotów). Według szacunków, na koniec ubiegłego roku z dostępu do rachunku bankowego poprzez Internet korzystało w Polsce już blisko 95 tysięcy klientów.W tym miejscu należy jed-nak zauważyć, iż jedynie mBank, Pekao i PKO BP 3
  • 10. świadczą usługi jedynie przez Internet, w przypadku pozostałych banków dostęp do rachunku poprzez Internet jest jedynie dodatkową opcją dodaną do standardowej obsługi w oddziale. Podsumowując znaczenie przemian, jakie doko-nały się w polskim sektorze bankowym na przestrze-ni ostatnich 11 lat, chciałabym zwrócić uwagę na to, jakie były główne czynniki, które miały wpływ na ko-rzystne zmiany w polskim sektorze bankowym. Do ta-kich zaliczyłam: – dobre uregulowania formalno-prawne, – zmiany instytucjonalne, – wczesne rozpoczęcie prywatyzacji banków, – stabilne otoczenie makroekonomiczne. Wśród rozwiązań formalnoprawnych, wymienić należy: – stworzenie podstaw bezpiecznego rozwoju, – powstanie nadzoru bankowego, – inicjatywa bankowego postępowania ugodowego, – powstanie Bankowego Funduszu Gwarancyjnego. Nadzór bankowy w latach 1989 – 1997 był spra-wowany bezpośrednio przez NBP, od roku 1998 działalność ta jest prowadzona przez Komisję Nadzoru Bankowego działającą poprzez Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego. Narzędziami od-działywania na rynek bankowy, które pozostawiono w gestii nadzoru stały się: licencjonowanie banków, kontrola ich struktury własnościowej oraz zapewnie-nie właściwej jakości kadry zarządzającej. Ponadto prowadzone jest stałe monitorowanie sytuacji finan-sowej banków oraz wprowadzane są regulacje ostrożnościowe w zakresie adekwatności kapitału oraz wielkości ryzyk bankowych (kredytowego, wa-lutowego, płynności). Bankowe postępowanie ugodowe zostało nato-miast wprowadzone ustawą z dnia 3 lutego 1993 roku. Podstawowym celem, jaki miało spełniać BPU było oddłużenie przedsiębiorstw państwo-wych i jednoosobowych spółek skarbu państwa, w których Skarb Państwa posiadał ponad 50% udziału, poprawa sytuacji finansowej banków-wie-rzycieli poprzez ich dokapitalizowanie obligacjami Skarbu Państwa. Instytucja BPU pozwoliła na pro-wadzenie działań w zakresie restrukturyzacji za-dłużenia przedsiębiorstw poprzez odroczenie ter-minów spłaty, obniżenie oprocentowania wierzytel-ności, zawieszenie naliczania odsetek, rozłożenie w czasie spłaty odsetek i kapitału, umorzenie czę-ści lub całości wierzytelności, zamiana wierzytel-ności na akcje lub udziały oraz wnioskowanie o ogłoszenie upadłości. Bankowy Fundusz Gwarancyjny został utworzony na mocy ustawy z 14 grudnia 1994 r. Przed BFG sta-nęły dwa podstawowe cele działalności: – udzielanie pomocy bankom zagrożonym niewy-płacalnością poprzez udzielanie zwrotnej pomo-cy finansowej, nabywanie wierzytelności ban-ków zagrożonych itp., – gwarantowanie klientom wypłaty środków zgro-madzonych w bankach (do równowartości 1 000 euro – 100%, do równowartości 15 000 euro – 90%). Źródłami finansowania działalności BFG są: – obowiązkowe opłaty roczne wnoszone przez banki, – dochody z oprocentowanych pożyczek udzielo-nych przez fundusz, – środki z dotacji budżetu państwa, – środki z kredytu udzielonego przez NBP. Wśród zmian instytucjonalnych, których dokona-nie pozwoliło na dynamiczny rozwój polskiego sekto-ra bankowego należy wymienić: – wprowadzenie dwuszczeblowego systemu ban-kowego (bank centralny i banki komercyjne), – wydzielenie 9 banków komercyjnych ze struktur regionalnych NBP, – liberalną politykę wchodzenia zagranicznych banków, – umożliwienie powstawania banków prywatnych, – powstanie konkurencyjnych wobec BGŻ zrze-szeń spółdzielczych. Krótka historia zmian w polskiej bankowości w la-tach 1992 – 2000, zaprezentowana w tabeli, pozwa-la moim zdaniem zobrazować, na jakie przemiany w sektorze pozwoliła polityka wczesnego rozpoczę-cia prywatyzacji banków. 4
  • 11. Zmiany w polskiej bankowości w latach 1992 – 2000: krótka historia 1992 Debiut BRE na GPW 1993 Prywatyzacja WBK: EBOR kupuje 28,5% Prywatyzacja BSK: ING kupuje 26% Prywatyzacja BPH: ING kupuje 13%, EBRD 15% 1994 Commerzbank kupuje 21% BRE 1995 AIB kupuje 16% WBK 1996 AIB zwiększa udziały w WBK do 26,6% ING zwiększa zaangażowanie w BSK do 54% BIG zwiększa udziały w BG do 31% KBC zostaje partnerem strategicznym KB 1997 BACA, Warta i KB kupują po 13% PBK Warta zwiększa udziały w PBK do 20% KB kupuje PBI wraz z Prosper Bankiem Prywatyzacja BHW z udziałem inwestorów „stabilnych” (JP Morgan 12%, Zurich 6%, Swedbank 8%) Oferta publiczna Pekao (15% kapitału) Commerzbank zwiększa udziały w BRE do 48% AIB zwiększa zaangażowanie w WBK do 60% BIG kupuje 31,9% BG 1998 BACA podnosi udziały w PBK do 27,5% PBK kupuje PKBL BRE kupuje i wchłania PBR HVB kupuje 37,8% udziałów w BPH 1999 BACA podnosi udziały w PBK do 43% PKBL zostaje wchłonięty przez PBK Nie dochodzi do skutku fuzja BHW i BRE Unicredito oraz Allianz kupują odpowiednio 50% i 2% w Pekao AIB kupuje 80% BZ HVB podwyższa udziały w BPH do 81% 5 2000 BACA przekracza 50% w PBK Citibank przekracza 80% w BHW AIB ogłasza połączenie WBK i BZ Commerzbank zwiększa udziały w BRE do 50%
  • 12. W omawianym okresie zaszły znaczące zmiany własnościowe, w wyniku których ponad 71% kapitału sektora jest obecnie własnością inwestorów zagra-nicznych. Obecnie zachodzą dalsze procesy konsoli-dacji przeprowadzonej przez zagranicznych akcjona-riuszy strategicznych: Citibank i Bank Handlowy, BACA i PBK (również potencjalnie z BPH), WBK i Bank Zachodni. 6
  • 13. Porażki Wśród porażek, jakich doświadczył polski sektor bankowy w ciągu minionego dziesięciolecia, przede wszystkim należy wymienić nie rozwiązane kwestie przyszłości dwóch banków, pozostających w rękach państwowych, a mianowicie BGŻ i PKO BP. W przy-padku BGŻ do takiego stanu rzeczy przyczyniła się zła ustawa o funkcjonowaniu BGŻ i banków spółdziel-czych, brak koncepcji prywatyzacji oraz niechęć do przeprowadzenia konsolidacji sektora spółdzielcze-go. Natomiast najbardziej palącymi kwestiami w przy-padku PKO BP pozostają: nie rozwiązany problem portfela starych kredytów mieszkaniowych, brak kon-cepcji funkcjonowania banku w zmieniającym się oto-czeniu oraz brak koncepcji prywatyzacji banku. Wyzwania Na koniec chciałabym pokrótce przedstawić wy-zwania, jakie w ciągu najbliższych lat będą stały przez polskim sektorem bankowym. Uwagi wymaga relatywnie niski udział sektora ban-kowego w finansowaniu PKB. Relacja ta w Polsce na przestrzeni ostatnich lat zwiększała się stopniowo od 53% w roku 1995 do około 65% na koniec roku ubie-głego, ale nadal to niska wartość w porównaniu do śre-dniej obliczonej dla krajów Unii Europejskiej, gdzie po-ziom tego wskaźnika sięgnął w ubiegłym roku 235%. Polska, pomimo znaczącej poprawy w ubiegłych latach, jest nadal krajem, gdzie stosunek liczby mie-szkańców przypadających na jedną placówkę banko-wą (7,2 tys. w 2000r.) znacznie przekracza średnie li-czone dla krajów europejskich (1,2 tys. w Hiszpanii, 1,6 tys. w Niemczech i 2,9 tys. w Portugalii). Także w tym aspekcie należy upatrywać wzmożonej konku-rencji pomiędzy bankami i jednocześnie wyzwania dla całej branży, zwłaszcza w dobie zwiększającego się wykorzystania alternatywnych kanałów dystrybu-cji usług (Internet, telefon, WAP), postępującej kon-solidacji sektora, przygotowań sektora do wejścia do Unii Europejskiej, rozwoju holdingów finansowych i instytucji parabankowych. Autorka jest prezesem CA IB Polska 7
  • 14. Sukcesy i porażki JEDENAŒCIE LAT ROZWOJU SYSTEMU BANKOWEGO W POLSCE Wojciech Kostrzewa Podejmując próbę, nieco historycznej w swym charak-terze oceny systemu bankowego w Polsce, stajemy przed trudnym zadaniem selekcji. Oto bowiem wśród licznych decyzji i zdarzeń, które wpływały na rozwój systemu ban-kowego w Polsce w okresie ostatnich jedenastu lat, musi-my wybrać te najważniejsze i poddać je ocenie. Jakie wydarzenia należałoby uznać za znaczące w najnowszej historii polskiego systemu bankowego? Z pewnością będzie to reforma zapoczątkowana pod koniec lat osiemdziesiątych i w pełni rozwinięta w wa-runkach realizacji planu Balcerowicza. Reforma ta zasa-dniczo zmieniła dotychczasowy obraz systemu banko-wego w Polsce. Za drugie, niewątpliwie ważne wydarze-nie z punktu widzenia dalszego rozwoju systemu banko-wego, należy uznać proces prywatyzacji banków, zaini-cjowany przez rząd na początku lat dziewięćdziesiątych. Reforma Przystępując w okresie schyłkowej gospodarki so-cjalistycznej do określenia przyszłego kształtu systemu finansowego w Polsce zdecydowano, że banki stanowić będą trzon instytucji finansowych i najważniejsze źródło kapitału dla podmiotów gospodarczych. Reforma miała w pierwszej kolejności doprowadzić do powstania konkurencyjnego systemu bankowego. Oczekiwano, że uruchomienie mechanizmów konkuren-cji nastąpi w wyniku zwiększenia liczby sprzedawców, czyli banków.W tym celu należało umożliwić zakładanie nowych banków oraz otworzyć dostęp do krajowego rynku usług bankowych, w tym także bankom z udzia-łem kapitału zagranicznego. Otwarcie powinno przy-nieść również korzyści w postaci możliwości pozyskania know-how i nowoczesnej technologii bankowej. Budowa prawdziwie konkurencyjnego systemu wyma-gała także likwidacji ograniczeń wzakresie korzystania przez podmioty gospodarcze z usług banków (m.in. rezygnacji z przypisania klienta do konkretnego oddziału banku).Wre-szcie liczono, że sprawny system bankowy oferujący atrak-cyjne warunki finansowe będzie zachęcać do gromadzenia oszczędności w ramach polskiego systemu bankowego. Realizacja powyższych celów wymagała zasadni-czych zmian organizacyjno-prawnych.W styczniu 1989 r. zostały uchwalone dwa akty prawne w formie ustaw o fundamentalnym znaczeniu dla nowego systemu ban-kowego. Było to Prawo bankowe i ustawa o NBP1. Poniż-sze uregulowania wraz z kolejnymi wprowadzonymi prze-pisami i aktami wykonawczymi stworzyły ramy formalno-prawne do funkcjonowania polskiego systemu bankowe-go, również po przełomie ustrojowym 1989/1990. Zgodnie z założeniami reformy podjęto także działania w kierunku rozbudowy systemu bankowego. Pierwszym krokiem na tej drodze było zniesienie monopolu NBP i przywrócenie pełnej samodzielności Powszechnej Kasie Oszczędności. Dalsze ważne zmiany struktury bankowej przypadają na 1989 r., kiedy to na mocy rozporządzeń Ra-dy Ministrów rozpoczęło działalność dziewięć banków, 15
  • 15. które zostały wydzielone z sieci banku centralnego. Zapo-czątkowano w ten sposób proces nieskrępowanego po-wstawania nowych instytucji finansowych, czemu sprzyja-ła względnie liberalna polityka licencyjna lat 1989–1992. W efekcie utworzono ponad 80 nowych banków, wśród których znalazły się także spółki z udziałem kapitału pry-watnego, jak i (w nielicznych wypadkach) zagranicznego. Skala przeprowadzonych w ramach reformy prac by-ła imponująca, tym bardziej że wiele zagadnień wyma-gało opracowania stosownych regulacji od podstaw. W roku 1989 i w latach późniejszych określono kryteria warunkujące powołanie banku i otrzymanie licencji na prowadzenie działalności, w tym szczegółowe wymogi w zakresie minimalnej wielkości kapitału założycielskie-go, kompetencji zarządu, zestawu i treści dokumentów. Stworzono zasady rachunkowości bankowej przystoso-wanej do wymogów sprawozdawczości oraz do prowa-dzenia polityki pieniężnej. Wprowadzono powszechny obowiązek publikacji przez banki rocznych sprawozdań finansowych po ich zbadaniu przez audytora i przyjęciu przez walne zgromadzenia akcjonariuszy. Powstały także instytucje i regulacje zapewniające bezpieczeństwo nowego systemu bankowego. Utworzo-no m. in. nadzór bankowy w ramach Narodowego Banku Polskiego, który wyposażono w stosowne narzędzia kon-troli (badanie sprawozdawczości banków, inspekcja na miejscu, prawo do wydawania zaleceń, itd.). Opracowano zasady ustalania norm przezorności bankowej przez pre-zesa NBP (współczynnik wypłacalności, współczynniki płynności; normy dopuszczalnej koncentracji należności, normy dopuszczalnych pozycji walutowych itd.), a także wprowadzono instrumenty polityki pieniężnej, takie jak operacje otwartego rynku, rezerwy obowiązkowe, kredyty refinansowe, a także stopy banku centralnego. Prywatyzacja W 1991 r. Rada Ministrów podjęła decyzję o komer-cjalizacji banków „dziewiątki”, czyli o przekształceniu ich w spółki prawa handlowego. Kolejnym etapem tego pro-cesu było wyznaczenie banków do prywatyzacji, co na-stąpiło w połowie 1991 r. Uznano wówczas, że najlepszą metodą prywatyzacji jest pozyskanie inwestora strate-gicznego bądź wprowadzenie banku na giełdę. Warto w tym miejscu przypomnieć, iż BRE Bank, ówczesny Bank Rozwoju Eksportu, był nie tylko pierwszym kandy-datem do prywatyzacji, ale stał się też pierwszą instytu-cją finansową sprywatyzowaną poprzez giełdę. Różnicowanie systemu bankowego w latach 1989–2000 Zgodnie z oczekiwaniami reformy, z początku lat dziewięćdziesiątych doprowadziły do znacznego wzrostu liczby instytucji finansowych oraz, pośrednio, dały impuls do dalszych przekształceń banków w kierunku skutecz-niejszego prowadzenia ekspansji w wybranym segmen-cie rynku. Jednym z rezultatów tych przemian była ewo-lucja banków specjalistycznych oraz powstanie popiera-nych i inicjowanych przez państwo banków niszowych. Banki specjalistyczne: 1. Bank Handlowy w Warszawie – ewoluował od banku zajmującego się rozliczeniami Polski i cen-tral handlu zagranicznego z zagranicą do banku kompleksowo obsługującego duże i średnie przedsiębiorstwa. 2. Bank Polska Kasa Opieki (Pekao SA) – prze-kształcił się z banku detalicznego o charakterze oszczędnościowym, gromadzącego wkłady go-spodarstw domowych w walutach obcych, w bank uniwersalny. 3. Powszechna Kasa Oszczędności także rozszerzy-ła zakres działania z instytucji gromadzącej wkła-dy drobnych ciułaczy i udzielającej kredytów na budownictwo mieszkaniowe w bank PKO BP SA, który zmierza w kierunku banku uniwersalnego. 4. Bank Gospodarki Żywnościowej (BGŻ) – zmienił się z banku-centrali dla banków spółdzielczych, zajmującego się kredytowaniem rolnictwa i prze-twórstwa żywności w bank uniwersalny. 5. BRE Bank SA (dawny Bank Rozwoju Eksportu) – stopniowo przekształcił się z banku finansującego in- 16
  • 16. westycje proeksportowe w bank dla klientów korpo-racyjnych, zajmując wiodącą pozycję na rynku usług bankowości inwestycyjnej i zarządzania aktywami. Banki niszowe: 1. Bank Rozwoju Budownictwa Mieszkaniowego (Budbank) założony pod patronatem Ministerstwa Budownictwa w celu popierania budownictwa mie-szkaniowego. 2. Bank Ochrony Środowiska – powołany w celu wspierania inwestycji służących ochronie środowi-ska. Zakładano, że bank będzie miał dostęp do ta-nich środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska, w celu finansowania działalności związanej z ochroną środowiska. 3. Bank Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych – utwo-rzony pod egidą Ministerstwa Pracy z większo-ściowym udziałem środków z Funduszu Pracy, który miał finansować tworzenie miejsc pracy. 4. Polski Bank Rozwoju, założony w 1990 roku w ce-lu wspierania procesu reform w gospodarce, prze-kształcony w bank inwestycyjny, ostatecznie prze-jęty w 1998 r. przez BRE Bank. Otwarcie polskiego systemu bankowego na obcy ka-pitał, szczególnie po 1994 r., doprowadziło do powstania dużej i zróżnicowanej grupy tzw. banków zagranicznych. W jej skład wchodzą oddziały banków zagranicznych, banki samodzielne utworzone przez instytucje zagranicz-ne, a także banki z większościowym udziałem kapitału zagranicznego. To właśnie banki tej ostatniej grupy, której powstanie zapoczątkowały BRE Bank, WBK i Bank Ślą-ski, stanowią dziś trzon polskiego systemu bankowego i 13 z 15 największych instytucji. Obserwowany rozwój działalności przekłada się na systematyczny wzrost udziału tej grupy banków w rynku (z 15% w 1996 r. do 70% w 2000 r. w aktywach i z 26,1% do 78,9% w kapita-łach własnych całego systemu bankowego). Z punktu widzenia rozwijania konkurencji banki te, charakteryzujące się stabilnym akcjonariatem oraz wypo-sażone w nowoczesne narzędzia zarządzania i technolo-gię, stały się wzorcem jakościowym. Stanowiły swego ro-dzaju punkt odniesienia dla banków krajowych, które sta-rały się naśladować ich postępowanie, co powodowało ge-neralne podniesienie poziomu i jakości obsługi bankowej. Osiągnięcia i słabości polskiego sektora bankowego Za sukces omawianej dekady zdecydowanie należy uznać gruntowną reformę sektora bankowego, obejmu-jącą w znacznym stopniu działalność NBP. Lata 1989 i 1990 przyniosły wiele zmian w polityce i instrumentach banku centralnego. W pierwszej fazie NBP posługiwał się przeważnie instrumentami o charak-terze administracyjnym: limitami kredytowymi oraz puła-pami stóp procentowych. Powoli jednak wprowadzano nowe instrumenty o charakterze pośrednim – począw-szy od rezerw obowiązkowych, a następnie stóp pro-centowych banku centralnego i kredytów refinanso-wych, po operacje otwartego rynku. Dzięki temu NBP stał się nowoczesną instytucją zdolną do skutecznego prowadzenia i realizowania polityki pieniężnej. Do osiągnięć minionego okresu zaliczyć trzeba także powołanie Rady Polityki Pieniężnej, która jako niezależ-ny organ współdecyduje o kształcie polityki pieniężnej. Powodem do satysfakcji jest dynamiczny rozwój ryn-ku międzybankowego i jego instrumentów. Nie tylko od zera powstał rynek depozytów międzybankowych, ale również w stosunkowo krótkim czasie osiągnął pełną dojrzałość. Rynek ten, pierwotnie wykorzystywany do pozyskiwania brakujących środków na działalność kre-dytową, ewoluował stając się głównym elementem w za-rządzaniu płynnością. Funkcjonując jako dealerzy rynku pierwotnego banki znacząco wpływają na kształt pol-skiego rynku kapitałowego instrumentów dłużnych. Sukcesem systemu bankowego było rozwiązanie problemu złych kredytów. Trudna sytuacja gospodarcza lat 1989–1992 i wysoka inflacja negatywnie wpłynęły na jakość portfeli kredytowych wszystkich banków. Jednak-że dzięki przyjętej przez Sejm w 1993 roku Ustawie o re-strukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków, zo-stały stworzone warunki umożliwiające restrukturyzację kredytów (pozostałości po starym systemie). Ustawa wy-posażała banki w niezbędne instrumenty, jak m.in. ban-kowe postępowanie ugodowe i sprzedaż wierzytelności. Większość środków na prowadzenie działań restruktury-zacyjnych otrzymały banki, w których udział Skarbu Pań-stwa przekraczał 50%. Łącznie na ten cel sektor finanso- 17
  • 17. wy otrzymał 36 bilionów starych złotych, wliczając w to 15 bilionów starych złotych przekazane w roku 1994. Ustawa w dużej mierze spełniła swoja rolę, gdyż banki zrestrukturyzowały większość posiadanych złych kredy-tów. Ogółem zrestrukturyzowano prawie połowę niepra-widłowych należności w systemie bankowym. Pozytywnym ze wszech miar zjawiskiem jest współ-praca między poszczególnymi uczestnikami systemu bankowego. Banki zrozumiały bowiem, że nie są wzglę-dem siebie wyłącznie konkurentami. Efektem wspólnych działań są m. in. tak ważne dla bezpieczeństwa działal-ności kredytowej Biuro Informacji Kredytowej oraz stan-daryzacja dokumentów z wykorzystaniem systemu roz-liczeń ELIKSIR, czy polecenie przelewu. Ważnym osiągnięciem polskiego sektora bankowe-go jest wprowadzenie na rynek krajowy nowych produk-tów i usług bankowych. Banki angażują się w działal-ność leasingową (za pośrednictwem wyspecjalizowa-nych spółek), emitują różnego rodzaju karty bankowe, pośredniczą w emisji instrumentów dłużnych przedsię-biorstw, a także obligacji komunalnych. Znaczne przyśpieszenie procesu rozwoju produktów nastąpiło z chwilą skierowania większego zainteresowa-nia banków na gospodarstwa domowe.W tych ostatnich dostrzeżono bowiem, oprócz źródła środków, także chłonny rynek kredytowy. Początkowo, ze względu na wysokie stopy procentowe, zainteresowanie kredytami nie było duże. Jednakże od 1993 r. sytuacja ta zmieniła się diametralnie, a liczba gospodarstw domowych ko-rzystających z kredytowania narastała lawinowo. Banki miały także decydujący udział w rozwoju ryn-ku kapitałowego w Polsce. Były założycielami pierw-szych biur maklerskich, które do dzisiaj dominują na rynku. Przyczyniły się do wzmocnienia rynku, tworząc cały szereg funduszy inwestycyjnych. Sektor bankowy aktywnie włączył się w budowę nowego systemu emery-talnego poprzez tworzenie powszechnych towarzystw emerytalnych. Pod tym względem 75-proc. udział BRE Banku w kapitale PTE Skarbiec-Emerytura był najwięk-szy spośród wszystkich banków zaangażowanych w ry-nek ubezpieczeń emerytalnych. Głównych słabości polskiego sektora bankowego należy upatrywać w stosunkowo niskim poziomie kapi-tałów własnych polskich banków. Na koniec III kwartału 2000 roku fundusze własne polskiego systemu banko-wego osiągnęły poziom 29,5 mld zł (z czego na banki komercyjne przypadało 28,0 mld zł), czyli 7 mld USD. W tym kontekście konsolidacja systemu bankowego jest niezbędna. Kapitał banków polskich jest niewielki, nie tylko w stosunku do czołówki światowej, ale nawet roz-patrywany jedynie w ramach UE. Całość kapitałów pol-skiego sektora bankowego odpowiada średniej wielko-ści bankowi europejskiemu, który nie znajdzie się na li-ście 50 największych banków świata.Tak więc Polski sy-stem bankowy dysponuje wielkim potencjałem rozwojo-wym. Świadczy o tym np. rosnący udział aktywów ban-ków polskiego systemu w PKB. Udział aktywów polskiego systemu bankowego w PKB (w %) 1996 1997 1998 1999 2000 51,1 52,8 58,0 59,5 65,2 Warto jednak dodać, że posiadanie przez niemal wszystkie czołowe polskie banki partnerów strategicz-nych z zagranicy umożliwia dostęp do ich zaplecza fi-nansowego. Polski rynek bankowy poddany był, tak jak na całym świecie, presji prowadzonej koncentracji działalności. Obserwowana w Polsce tendencja do konsolidacji ban-ków i poszukiwania partnerów strategicznych wynika przede wszystkim z dążenia do koncentracji kapitału, co umożliwi nie tylko skuteczne konkurowanie z innymi podmiotami finansowymi, ale także rozwój najbardziej dochodowych segmentów rynku finansowego. Rok 2000 można nazwać rokiem fuzji, biorąc pod uwagę decyzje o połączeniu Banku Handlowego z Citiban-kiem (Poland), Banku Zachodniego z WBK, po zapo-wiedzianą fuzję BPH z PBK oraz planowane scalenie w jeden organizm Banku Śląskiego z polską filią jego większościowego akcjonariusza – ING. Sukcesywnie następuje także koncentracja działalności w ramach sektora bankowego. Obecnie widoczna jest znaczna koncentracja działalności w piętnastu bankach, mie-rzona udziałem tej grupy w aktywach, kredytach i de- 18
  • 18. pozytach całego systemu. Koncentracja ta zwiększa się w wyniku stopniowego eliminowania banków ma-łych, wchłanianych przez inne, czy zamykanych w pro-cesie upadłości. Problemem nadal oczekującym na rozwiązanie jest restrukturyzacja bankowości spółdzielczej. Przedłuża-jące się w czasie dyskusje nad jej ostatecznym kształ-tem mogą spowodować utratę szansy stworzenia in-stytucji będącej katalizatorem rozwoju lokalnych spo-łeczności. W obecnej formie, przy olbrzymim rozpro-szeniu, bankowość spółdzielcza nie jest w stanie podołać temu zadaniu. Porażki Mówiąc o porażkach lat 1989–2000 warto wymienić dwie ich grupy. Do pierwszej należy zaliczyć jakość roz-wiązań i praktyki otoczenia , w których działają banki: ślamazarność sądów, koszty ustanowienia zabezpie-czeń, wątpliwa jakość hipoteki itp. Są to problemy znane od 11 lat, które z nieznanych przyczyn nie mogą się do-czekać skutecznego rozwiązania, a które wpływają na cenę i jakość usług bankowych w Polsce. Do drugiej grupy zaliczę niechęć Skarbu Państwa do umożliwienia stworzenia silnego krajowego banku o zdywersyfikowanym zagranicznym akcjonariacie. Jak można się domyślać mówię o skutecznym zablokowaniu przez MSP w 1999 roku planowanej fuzji Banku Handlo-wego w Warszawie SA i BRE Banku SA. Niechętna i niezrozumiała postawa wobec proponowanego projek-tu, jak i wcześniejsze arbitralne decyzje o dokapitalizo-waniu PZU obligacjami zamiennymi BHW doprowadziły do storpedowania prawdopodobnie ostatniej próby stworzenia banku o takiej strukturze akcjonariatu.Warto przy tym dodać, że nie osiągnięto przy tym efektu ma-ksymalizacji dochodów budżetowych z tej transakcji, a wręcz przeciwnie. Wniosek sam się nasuwa i pokazuje, jak niebezpiecz-nym jest nawet niewielki udział Skarbu Państwa w pozor-nie sprywatyzowanych firmach. A ostatnie wydarzenia w KGHM i w PKN Orlen potwierdzają ten wniosek. Zakończenie Porównując sektor bankowy końca lat osiemdziesią-tych z obecnym jego kształtem możemy być rzeczywi-ście usatysfakcjonowani. Droga rozwoju, chociaż nie by-ła łatwa, doprowadziła polski system bankowy z epoki przysłowiowego kamienia łupanego do nowoczesnej bankowości XXI wieku. Oczywiście, za wcześnie by mówić o całkowitym sukcesie. Lista zadań i wyzwań sto-jących przed bankami jest długa. Na pierwszym miejscu wymienić należy konieczność znacznego podwyższenia kapitałów przez polskie ban-ki. Jest to tym bardziej istotne, że w kontekście nowych rozwiązań postulowanych przez Komitet Bazylejski, prawdopodobnie zmienią się zasady wag ryzyka przy wyliczaniu współczynnika wypłacalności. Wagi ryzyka dla należności od rządów, banków oraz podmiotów go-spodarczych danego kraju nie byłyby już związane z członkostwem w OECD, ale zależałyby od ratingu przyznanego przez renomowane firmy ratingowe: Moo-dy’s, Standard&Poor, Fitch IBCA. Dla Polski i krajowych banków oznaczać to będzie pogorszenie warunków do-stępu do zagranicznych kapitałów z powodu zastosowa-nia wyższych wag ryzyka od udzielanych im kredytów, pożyczek i lokat. Wyższe byłyby również wagi ryzyka stosowane w bankach krajowych dla polskich papierów rządowych i należności od polskich banków. Wszystko to, w połączeniu z propozycją wyznaczenia wymogów kapitałowych dla całej grupy kapitałowej będzie ozna-czało konieczność znacznego podwyższenia kapitałów przez polskie banki. Konieczne jest więc przygotowanie się banków do wdrożenia postanowień Komitetu Bazy-lejskiego i należy zakładać, że nowe wymogi mogą wy-wołać nową falę fuzji i przejęć. Ponadto problem tak zwanej cienkiej kapitalizacji do-tyka całej sfery podatkowej. Ponieważ w gospodarce polskiej występuje niedostatek kapitału, trzeba dążyć do takich rozwiązań, które by nie podrażały kosztów jego pozyskania. Należałoby zatem zmienić również zasadę, że koszt kredytów/pożyczek uzyskanych przez jednost-ki zależne od podmiotu dominującego nie jest dla nich kosztem uzyskania przychodu, jeśli pożyczona kwota jest wyższa od trzykrotności kapitału akcyjnego (zakła- 19
  • 19. dowego) kredytobiorcy. Jeśli zaś przepisy te miałyby się utrzymać, to niezbędne wydaje się zastąpienie w nich kategorii kapitału akcyjnego przez fundusze własne. Sytuacja finansowa banków jest również w dużym stopniu pochodną polityki podatkowej, a w szczególno-ści możliwości lub jej braku uznawania za koszty uzy-skania przychodu odpisów na rezerwy celowe na akty-wa obarczone ryzykiem. W okresie, gdy tworzenie re-zerw było najbardziej dotkliwe dla banków (w 1993 r.) przepisy podatkowe zezwalały na zaliczenie ich w ko-szty uzyskania przychodów w bardzo niewielu przypad-kach. Banki zmuszone więc były tworzyć rezerwy z do-chodu po opodatkowaniu, co dodatkowo pogarszało ich trudną sytuację. Dopiero w 1994 r., dzięki lobbyingo-wi/ zabiegom środowiska bankowego, udało się częścio-wo zmienić przepisy, dzięki czemu tworzenie rezerw na należności stracone stanowi koszt uzyskania przycho-du. Tworzenie rezerw celowych nabiera szczególnego znaczenia przy pogarszającej się kondycji gospodarki, a tym samym klientów banków. Dla bezpieczeństwa ca-łego sektora istotne jest ile i na jakich warunkach utwo-rzone rezerwy mogą być zaliczone do kosztów uzyska-nia przychodów. Istniejące regulacje są nadal niewystar-czające (25% kwoty rezerw utworzonych na należności wątpliwe oraz całość rezerw na należności stracone, ale pod szeregiem warunków). Docelowo całość tworzo-nych rezerw celowych należałoby uznać za koszty pozy-skania przychodów. Dla systemu zabezpieczeń bankowych istotne zna-czenie ma hipoteka ustawowa. Środowisko bankowe proponuje ograniczenie stosowania jej zakresu tylko do zobowiązań podatkowych związanych bezpośrednio z obciążoną nieruchomością i za okres nie dłuższy niż dwa lata. Umożliwi to bankom stosowanie hipoteki jako skuteczniejszego zabezpieczenia. Musi to być, oczywi-ście, połączone z usprawnieniem systemu ksiąg wieczy-stych oraz z większymi preferencjami w postępowaniu egzekucyjnym dla wierzycieli hipotecznych, a ogranicze-niem przywilejów egzekucyjnych Skarbu Państwa i pra-cowników. Należałoby także wzmocnić skuteczność za-stawu jako zabezpieczenia. Można by to osiągnąć po-przez uproszczenie procedury, co skróci czas oczekiwa-nia na rejestrację i wykreślenie z rejestru, a także obniży koszty rejestracji. Podobnie jak w przypadku hipoteki słu-szna jest proponowana zmiana przepisów regulujących kolejność zaspakajania wierzycieli w sądowym postępo-waniu egzekucyjnym w stronę umocnienia pozycji wie-rzytelności zabezpieczonych zastawem rejestrowym. Standardy bankowe są niezbędne dla przyspiesze-nia wdrażania rewolucji technologicznej związanej z rozwojem informatyki. W procesie tym pomaga ujed-nolicona już numeracja banków i przeprowadzona stan-daryzacja dokumentów przelewu. Jednakże nadal jest to zbyt mało. Od rozwiązania problemów standaryzacji zależy tempo wdrażania e-bankingu w całym sektorze. Wreszcie w nadchodzącym okresie sektor bankowy będzie musiał zmierzyć się z problemem obrony taje-mnicy bankowej. Niepokojące jest bowiem zjawisko, iż coraz więcej instytucji i urzędów predystynuje do uzy-skania dostępu do danych klientów banków. Abstrahując od szczytnych celów tego zainteresowania, które ma między innymi przeszkodzić w praniu brudnych pienię-dzy, należy zdecydowanie ograniczyć krąg osób upo-ważnionych do takich działań. Chociażby przez wprowa-dzenie zasady, według której ujawnienie informacji chro-nionych bankową tajemnicą będzie możliwe wyłącznie na podstawie postanowienia sądu. Przedstawione powyżej zadania i proponowane roz-wiązania są jedynie pewną propozycją, która może sta-nowić punkt wyjścia do dyskusji o przyszłości polskiego sektora bankowego. Rozmowa na ten temat jest tym bardziej potrzebna, iż zbliża się czas połączenia z UE. Jakie miejsce w nowych warunkach rynkowych zajmą polskie banki zależy w dużym stopniu również od umie-jętności wspólnego działania środowiska bankowego i polityków. Przypisy 1 Obie te ustawy były przedmiotem wielu poprawek, z których najważ-niejsze pochodziły z 1992 r., rozszerzające uprawnienia nadzorcze i re-gulacyjne Prezesa NBP Autor jest prezesem BRE Banku SA 20
  • 20. PERSPEKTYWY POLSKIEGO SEKTORA BANKOWEGO WNADCHODZ¥CYM DZIESIÊCIOLECIU WŒWIETLE GLOBALIZACJI I ROSN¥CEJ KONKURENCJI Maria Wiœniewska Przyszłość polskiego sektora bankowego w ciągu najbliższych 10 lat będzie zdeterminowana wyzwaniami wynikającymi ze zmieniającego się otoczenia. Czy wo-bec globalizacji rynku finansowego banki w Polsce zdo-łają dostatecznie szybko przystosować się do tych wa-runków, aby wyzwaniom sprostać? Odpowiedź na to pytanie jest kwestią o kluczowym znaczeniu. Po 11 latach transformacji, mimo słabości i ograni-czeń, polski sektor bankowy bez wątpienia przoduje w tempie przeobrażeń i szybko zmniejsza dystans dzielący go od systemów bankowych rozwiniętych kra-jów zachodniej Europy. Kondycja finansowa polskich banków jest dobra, a system bankowy jako całość jest bezpieczny. Największe wyzwania, jakim polski sektor bankowy musi sprostać w najbliższych latach, wiążą się z naszymi aspiracjami integracyjnymi z Europą i, szerzej jeszcze, szybko postępującą globalizacją światowej gospodarki, li-beralizacją naszego rynku finansowego i otwieraniem pol-skiej gospodarki na konkurencję transgraniczną. Sektor bankowy a integracja z UE Dostosowywanie polskiego sektora bankowego do standardów europejskich to proces od początku trans-formacji realizowany w dwóch płaszczyznach: Po pierwsze – następuje harmonizacja polskich re-gulacji dotyczących sektora finansowego z legislacją Unii Europejskiej. Po drugie – sektor bankowy podlega głębokim przeo-brażeniom, ukierunkowanym na zwiększenie zdolności do konkurowania w warunkach otwartego rynku finansowe-go; te przeobrażenia wiążą się nie tylko z koniecznością przygotowania do członkostwa w Unii Europejskiej, ale są wynikiem ogólnych procesów zachodzących na świecie. Układ stowarzyszeniowy z Unią Europejską z grudnia 1991 roku przewiduje, że pełna harmonizacja przepisów dotyczących systemu bankowego powinna nastąpić w ciągu 10 lat. Od upływu tego terminu dzielą nas już miesiące. Również z warunków członkostwa Polski w OECD wynikają zobowiązania do podejmowania kolej-nych kroków liberalizujących warunki działania na pol-skim rynku finansowym, aż do jego pełnego otwarcia dla konkurencji transgranicznej. W obszarze regulacji prawnych harmonizacja pol-skich przepisów z legislacją Unii i warunkami członko-stwa OECD jest poważnie zaawansowana. Odpowie-dnich regulacji wymagają jeszcze kwestie nadzoru skonsolidowanego, ochrona konsumentów, dokonywa-nie płatności i rozliczeń przy wykorzystaniu bankowości elektronicznej oraz dopuszczenie konkurencji transgra-nicznej. W większości tych spraw proces legislacyjny jest w toku. Z punktu widzenia zdolności do konkurowania istot-ne zmiany zostały wprowadzone w ostatnich kilkunastu miesiącach; najważniejsze z nich to przede wszystkim sukcesywne podwyższanie kwot gwarantowanych de-pozytów (aż do minimalnego poziomu obowiązującego w Unii) i obniżenie stopy rezerw obowiązkowych.W obu przypadkach nie nastąpiło jeszcze całkowite zrównanie 21
  • 21. warunków konkurowania z bankami Unii, ale dokonane zmiany są ważnym krokiem w tym kierunku. Dla przyszłości sektora bankowego, jego zdolności do konkurowania na zjednoczonym rynku europejskim kluczowe znaczenie ma dziś drugi obszar działań do-stosowawczych, tj. działania realizowane przez same banki. Abyśmy mogli skutecznie konkurować w warunkach otwartego rynku finansowego, część naszych banków wymaga zasilenia kapitałowego (dotyczy to przede wszystkim banków spółdzielczych), a większość czeka kosztowna modernizacja i wewnętrzna restrukturyzacja. Polski sektor bankowy jest jednym z najszybciej roz-wijających się w Europie, lecz wskaźniki i relacje obra-zujące jego siłę są ciągle jeszcze kilkakrotnie niższe niż w krajach bardziej rozwiniętych. Dotyczy to zarówno si-ły kapitałowej banków, relacji aktywów sektora oraz kre-dytów i depozytów do PKB, jak i dostępności usług ban-kowych w naszym kraju. Przykładowo, relacja aktywów banków komercyjnych do PKB oraz wielkość aktywów na jednego zatrudnione-go jest około pięciokrotnie niższa od średniej dla ban-ków europejskich. Hiszpania, kraj o porównywalnej z Polską liczbie ludności, dysponuje siedmiokrotnie wy-ższymi depozytami bankowymi. Liczby te świadczą z jednej strony o słabości naszego sektora bankowego, ale równocześnie obrazują potencjalne możliwości jego wzrostu przy sprzyjających warunkach zewnętrznych. Perspektywy i tempo rozwoju sektora bankowego w Polsce będą oczywiście determinowane warunkami otoczenia gospodarczego. Stabilny wzrost gospodarczy, kontynuowanie reform strukturalnych, spadek inflacji, tworzenie nowych miejsc pracy, zmniejszanie bezrobocia oraz wzrost realnych dochodów ludności to czynniki, które warunkują wzrost popytu na usługi finansowe i sprzyjają rozwojowi sekto-ra bankowego. Biorąc pod uwagę prognozy rozwoju gospodarczego Polski na najbliższe lata i perspektywy związane z przy-stąpieniem do Unii Europejskiej, a następnie do strefy euro, można oczekiwać, że warunki otoczenia gospo-darczego w średnim okresie powinny sprzyjać rozwojo-wi sektora bankowego. Integracja Polski z Unią Europejską wpłynie pozy-tywnie na tempo wzrostu gospodarczego i przyspie-szy restrukturyzację gospodarki. Przewiduje się, że rozwój sektora bankowego będzie postępował w tem-pie dwukrotnie wyższym od tempa wzrostu dochodu narodowego. Pełne otwarcie polskiego rynku, zasada „jednego paszportu” w działalności na rynku finansowym Unii Eu-ropejskiej, postawi banki w obliczu realnej konkurencji transgranicznej. Ta perspektywa już od kilku lat mobili-zuje banki do działań i inwestycji w nowe technologie, które zapewnią wyższą efektywność. Tendencje i obszary zmian polskiego rynku usług finansowych Jest wiele obszarów, w których w perspektywie naj-bliższych lat następować będą zasadnicze zmiany jako-ściowe na polskim rynku usług finansowych. Nie preten-dując do wymienienia wszystkich, można wskazać na podstawowe trendy i tendencje, które będą kształtowały sytuację na tym rynku. Zakończenie procesu prywatyzacji. W ciągu najbliż-szych 2 lat zakończona zostanie prywatyzacja sektora bankowego; w procesie tym szczególnie istotne znacze-nie ma określenie ścieżki prywatyzacji PKO BP SA. Po-zostawienie większościowego udziału w rękach państwa i niezapewnienie silnego inwestora strategicznego, zdol-nego przeprowadzić głęboką wewnętrzną restrukturyza-cję, może w przyszłości doprowadzić do marginalizacji tego banku. Dla banków konkurujących z PKO BP ozna-czałoby to nowy potencjał rynkowy. Czy będą go umiały wykorzystać – to inna kwestia. Kontynuowane będą procesy konsolidacyjne. Na przebieg konsolidacji w polskim sektorze bankowym w najbliższych latach będą miały wpływ fuzje banków zagranicznych obecnych już na polskim rynku, w tym połączenia transgraniczne, które mogą przybrać znacz-ną skalę. Powstające w wyniku tych połączeń banki będą lepiej dostosowane do funkcjonowania na rynku europejskim. 22
  • 22. W ciągu najbliższych lat musimy dokonać wyboru drogi rozwoju rynku finansowego.Regulacje Unii Euro-pejskiej nie narzucają zunifikowanego modelu bankowości uniwersalnej czy bankowości inwestycyjnej, nie nakazują ani też nie zakazują łączenia działalności bankowej z ubezpieczeniową; tego wyboru musimy dokonać sami. Niezależnie od wyboru modelu rynku finansowego nastąpi rozszerzenie aliansów banków z firmami ubezpieczeniowymi i spółkami rynku kapitałowego. Efektem tego procesu będzie rozwój sprzedaży wiąza-nej produktów bankowych, ubezpieczeniowych i produk-tów rynku kapitałowego (cross-selling). Zmiana struktu-ry produktów i usług będzie też oczywiście efektem „umiędzynarodowienia” rynku usług finansowych, zwiększenia dostępu do usług transgranicznych i kształ-towania pod ich wpływem zapotrzebowania klientów. Rozwijając usługi dla klientów indywidualnych, banki będą musiały stawiać czoła nasilającej się konkuren-cji ze strony instytucji rynku kapitałowego i rynku ubezpieczeń. Podmioty te będą bowiem oferowały kon-kurencyjne wobec depozytów sposoby inwestowania wol-nych środków (fundusze inwestycyjne, programy emery-talne, produkty łączące elementy depozytu i ubezpiecze-nia). W obszarze bankowości detalicznej banki będą po-głębiać segmentację rynku, zwiększy się kompleksowość oferty, a równocześnie nastąpi standaryzacja obsługi klientów masowych, wzrośnie znaczenie obrotu bezgo-tówkowego, nastąpi rozwój usług rozliczeniowych i usług bankowości prywatnej, a więc zarządzanie aktywami oraz oferowanie innych instrumentów rynku pieniężnego i ka-pitałowego dla najzamożniejszych klientów, które dotych-czas znajdują się w ofercie nielicznych banków. W strukturze finansowania klientów instytucjonal-nych, w tym dużych korporacji i jednostek samorzą-dowych, zwiększy się rola rynku kapitałowego. Wzro-śnie także zapotrzebowanie na obsługę emisji dłużnych papierów wartościowych, na usługi doradcze z zakresu corporate finance, na zarządzanie aktywami i komplekso-we zarządzanie ryzykiem finansowym; powinien więc równocześnie nastąpić rozwój instrumentów pochodnych zabezpieczających przed różnymi rodzajami ryzyka. Banki będą kontynuowały inwestycje w nowe techno-logie. Zakończą wdrażanie scentralizowanych systemów informatycznych, dostosowanych do procesów bizneso-wych oraz umożliwiających tworzenie zunifikowanych apli-kacji. Pochodną tych działań będzie ograniczenie funkcji zaplecza operacyjnego, restrukturyzacja zatrudnienia, zwiększenie siły sprzedaży i poprawa jakości obsługi. Nowe technologie umożliwią tworzenie struktur multimedialnych, zapewnią przyspieszenie rozwoju sie-ci placówek oraz alternatywnych, tańszych kanałów dystrybucji, w tym zwłaszcza Internetu. Wraz ze spadkiem inflacji i realnych stóp procen-towych oraz zaostrzeniem konkurencji, zwiększy się nacisk na zmniejszanie marży odsetkowej. Walka konkurencyjna spowoduje również wyrównywa-nie cen usług finansowych na rynku i ich zbliżanie do europejskiego poziomu. Banki konkurować będą przede wszystkim innowacyjnością oferty, dostępno-ścią usług i jakością. Równocześnie z zawężaniem marży odsetkowej wzrastać będzie udział dochodów z prowizji w struk-turze dochodów z działalności bankowej. W dążeniu do zwiększania dochodów z prowizji i opłat banki będą rozwijać usługi nie angażujące kapitału, a więc usługi roz-liczeniowe, doradcze, zarządzanie aktywami itp. Zdolność do konkurowania będzie uzależniona w głównej mierze od kontroli kosztów Te banki mają szansę wygrać wyścig z konkurencją, którym uda się opanować wzrost kosztów i skutecznie je kontrolować. Obniżki kosztów poprzez wykorzysta-nie synergii dotychczas były osiągane w wyniku fuzji i przejęć. W polskim systemie bankowym mamy już pierwsze przykłady skutecznie przeprowadzanych re-strukturyzacji, prowadzących do redukcji kosztów; na przykład w Banku Pekao SA po upływie zaledwie roku od rozpoczęcia restrukturyzacji notujemy już bardzo dobre wyniki. H H H Wymienione obszary i tendencje zmian w polskim sektorze bankowym to zaledwie hasła, z których każde zasługuje na odrębną analizę i omówienie. Kilka uwag i refleksji chcę poświęcić znaczeniu nowych technologii w rozwoju sektora bankowego. 23
  • 23. Wpływ nowych technologii na strategie banków i ich zdolność do konkurowania W ostatnich latach ponieśliśmy znaczne nakłady na unowocześnienie systemów informatycznych. Niektóre banki już mają systemy scentralizowane, w innych za-awansowane jest ich wdrażanie. Sieć bankomatów liczy już kilka tysięcy urządzeń, rozwijane są usługi na telefon, home i office banking. Przed dwoma laty powstał w Ło-dzi pierwszy oddział internetowy Pekao SA, do dziś usłu-gi za pośrednictwem Internetu udostępniło kilka następ-nych banków, a kolejne przygotowują ich uruchomienie. Technologia internetowa w relatywnie krótkiej per-spektywie będzie wpływała na charakter rynku usług fi-nansowych. Czy można jednak prognozować, że rynek ten zostanie zdominowany przez użytkowników Interne-tu, o jego przyszłym kształcie będą decydować banki wirtualne, a istnienie tradycyjnych placówek bankowych straci uzasadnienie? Na pewno nie. Nie potwierdzają tego doświadczenia wysoko rozwiniętych krajów, w tym USA, gdzie szacuje się, że w 2003 roku z bankowości internetowej będzie korzystało od 25 do 30 milionów gospodarstw domowych. Na rynku amerykańskim ciekawe badania przepro-wadziła firma McKinsey&Co. Omówienie wyników uka-zało się w kwartalnym biuletynie firmy, a ich konkluzja jest następująca: Tradycyjne placówki bankowe to nie anachronizm. Oferują one klientom coś, czego nie da im Internet: bez-pieczne miejsce do zawierania bardziej skomplikowa-nych niestandardowych transakcji przy pomocy żywego człowieka – specjalisty bankowego. Co ciekawe, badania wskazują na wzrost popularno-ści tradycyjnych oddziałów bankowych: o ile w 1993 ro-ku statystyczne amerykańskie gospodarstwo domowe korzystało z placówki bankowej 54 razy, to w roku 1998 liczba transakcji przeprowadzonych w oddziale wzrosła do 62, a ponad 80% wszystkich klientów co najmniej raz w miesiącu odwiedza swoje oddziały, których liczba z roku na rok rośnie. W ocenie kadry kierowniczej banków amerykań-skich, o ile elektroniczne kanały dystrybucji dobrze za-spokajają podstawowe potrzeby już pozyskanych klien-tów, o tyle placówki bankowe efektywniej zdobywają no-wych klientów. Ciekawe są również wyniki badań przeprowadzo-nych w USA wśród klientów bankowości internetowej. Wynika z nich, że 90% klientów korzysta z usług inter-netowych swoich macierzystych banków, a tylko 1% ko-rzystających z serwisu banków wirtualnych traktuje bank wirtualny jako bank pierwszego wyboru. O czym to świadczy? Jak dotychczas, tylko nieliczni klienci zaufali wirtualnym bankom na tyle, aby powierzyć im całość swoich finansów. Preferencje klientów znajdują potwierdzenie w staty-styce. Nawet w USA banki czysto wirtualne jak Telebank czy NetBank mają kłopoty z pokonaniem bariery pierw-szych 100 tysięcy klientów, to Bank of America, Citibank czy Wells Fargo obsługują setki tysięcy, a nawet miliony rachunków internetowych. W Polsce prognozowany istotny wzrost liczby użyt-kowników Internetu, do 4 milionów w 2003 roku, nie oznacza, że w krótkim czasie liczba klientów bankowości internetowej wzrośnie tak znacząco, że uzasadniać to będzie radykalną zmianę modelu działania banków. Dy-namikę tego procesu hamują liczne bariery i ogranicze-nia, na których pokonanie potrzeba czasu i nakładów. Bariery te dotyczą zarówno rynku, a więc preferencji i ograniczeń, jakim poddawani są klienci, jak i samych banków. Czas ma znaczenie krytyczne dla wyelimino-wania barier natury psychologicznej. Pokonywanie barier rozwojowych, które dotyczą banków (jak opłacalność czy dostępność), dokonuje się w różnym tempie i zależy od możliwości kapitałowych banków, skali działania i wyboru określonego wariantu strategii. Stopień rozwoju rynku i preferencje klientów kształ-towane przez ograniczenia związane z dostępnością (poziom dochodów, infrastruktura telekomunikacyjna) oraz czynniki natury psychologicznej przemawiają za te-zą, że przynajmniej w średnim okresie banki w Polsce powinny dążyć do realizacji strategii harmonijnego inte-growania wszystkich dostępnych kanałów dystrybucji. Dlatego też, w mojej ocenie, w najbliższych latach Internet pozostanie dla banków jeszcze jednym, istot- 24
  • 24. nym kanałem dystrybucji, który pozwoli na utrzymanie ważnej strategicznie grupy klientów, obniżenie ko-sztów i przesunięcie części zasobów do obsługi pro-duktów i usług wymagających specjalistycznego do-radztwa. Rozszerzenie zastosowania Internetu i uzyskanie dzięki temu obniżki kosztów powinno pozwolić na ela-styczne kształtowanie cen i zwiększenie produktywno-ści całego systemu dystrybucji, w tym równoległy, racjo-nalny rozwój sieci. W miarę zwiększania skali migracji klientów z kana-łów tradycyjnych, zmieniać się będzie charakter obsługi, struktura zatrudnienia i rola człowieka w tym procesie. Pracownik banku w coraz mniejszym zakresie będzie wykonawcą prostej dyspozycji klienta, stanie się jego doradcą. Zwiększy się zapotrzebowanie na wysoko wy-kwalifikowanych specjalistów. Internet nie zastąpi jednak żywego człowieka tam, gdzie nie ma jeszcze nawyku korzystania z usług finan-sowych. Słabe nasycenie rynku usługami bankowymi, niski stopień wykorzystania Internetu i doświadczenia rynku amerykańskiego, potwierdzone wspomnianymi badaniami, wszystko to uzasadnia równoległe rozwija-nie w najbliższych latach zarówno tradycyjnych pla-cówek, jak i elektronicznych kanałów dystrybucji. Takie właśnie strategiczne podejście zastosowali-śmy w Banku Pekao SA, formułując naszą koncepcję rozwoju wielokanałowego systemu dystrybucji. Autorka jest prezesem Banku Pekao SA 25
  • 25. POLSKI SYSTEM BANKOWY – MODEL BANKOWOŒCI W OKRESIE TRANSFORMACJI David Hexter Współpracę z polskim sektorem bankowym rozpoczą-łem w roku 1989. Byłem wówczas dyrektorem wydziału w Citibanku i poszukiwałem możliwości rozpoczęcia dzia-łalności w Europie Środkowo-Wschodniej. W 1990 roku Citibank otworzył w Polsce przedstawicielstwo, a następ-nie w 1991 roku, chyba jako drugi bank po ING, otrzymał pełną licencję. Dzisiaj, jedenaście lat później, bardzo się cieszę, że moja była firma jest istotnym, bo większościo-wym akcjonariuszem w Banku Handlowym. Nigdy nie mógłbym przewidzieć wszystkiego, co wydarzy się przez te jedenaście lat. W 1992 roku przeniosłem się do EBOR-u, gdzie zostałem szefem Departamentu Instytucji Finansowych odpowiedzialnym za współpracę z wszyst-kimi krajami, w jakich prowadzimy działalność. Brałem bezpośredni udział w prywatyzacji WBK, BPH, Pekao SA oraz w inwestycjach EBOR-u w sektorze prywatnym, na przykład w Kredyt Banku. Z punktu widzenia rentowności i stopy zwrotu były to dla nas znakomite inwestycje. Spo-tkałem ważniejsze postaci z polskiego sektora bankowe-go, między innymi prezes Wiśniewską, którą poznałem pełniąc przez dwa lata funkcję członka Rady Nadzorczej WBK, w którym to banku M. Wiśniewska odpowiadała wówczas za obszar zarządzania ryzykiem. 1 Na zagadnienia poruszone przez moich przedmów-ców chciałbym spojrzeć z nieco innej perspektywy. Na-wiążę do tych samych tematów, ale chciałbym dodać też kilka nowych kwestii związanych z powodami, dla których, moim zdaniem, Polska stała się modelem go-spodarki okresu transformacji w dziedznie systemu ban-kowego. Wracam do tego stwierdzenia ilekroć jestem na przykład w Rosji i rozmawiam z tamtejszymi władzami o budowaniu od zera dobrze funkcjonującego systemu bankowego we względnie krótkim czasie. Dziś polski sy-stem bankowy ma kilka ewentualnych słabych punktów (o których za chwilę), ale jest też konkurencyjnym, do-brze dokapitalizowanym, rentownym sektorem świad-czącym usługi finansowe o względnie wysokiej jakości. Wydaje mi się, że zanim zaczniemy zastanawiać się nad przyszłością, niezbędne jest właściwe zrozumienie przeszłości. Chciałbym nawiązać do kilku kwestii, o których po-przedni mówcy nie wspomnieli, a mianowicie o dużo bar-dziej aktywnym wsparciu ze strony Zachodu dla Polski w porównaniu z innymi krajami Europy Środkowo-Wscho-dniej. Nie zapominajmy, że Polska uzyskała likwidację za-dłużenia na dość wczesnym etapie i na dość dużą skalę. Wydaje mi się, że było to niezwykle istotne, jeśli chodzi o moment wejścia zagranicznych banków do Polski. Przez kilka lat próbowałem przekonać zarząd Citibanku, by bank wszedł na polski rynek, lecz wówczas poważną przeszkodą było zadłużenie zagraniczne, Klub Londyń-ski, Klub Paryski, rozstrzygnięcie tych kwestii. Nie należy więc zapominać o rozwiązaniu tego problemu na bardzo korzystnych dla Polski warunkach. Wydaje mi się, że kolejną kwestią, o której jeszcze nie wspomniano, jest bardzo istotne wsparcie finansowe ze strony G-7 w postaci gwarancji przyznanych polskim bankom na początku lat dziewięćdziesiątych, głównie w celu poprawy ich sytuacji kapitałowej. Tak więc pamię- 27
  • 26. tając o tych dwóch zjawiskach, zastanówmy się teraz nad tym, z czym Polska poradziła sobie wyjątkowo do-brze, stając się modelem dla gospodarek w okresie transformacji. Sądzę, że pierwszym zjawiskiem jest ogólnie sprzyja-jące środowisko makroekonomiczne po wprowadzeniu planu Balcerowicza i wskutek jego bezpośrednich kon-sekwencji na początku lat dziewięćdziesiątych. Ogólnie rzecz biorąc, wskaźniki makroekonomiczne były dobre, co oczywiście umożliwia rozwój i wzrost banków. I druga istotna kwestia, o której zawsze wspominam w kontak-tach z władzami rosyjskimi: polski system bankowy był w zasadzie tworzony w oparciu o istniejącą infrastruktu-rę, a nie nowe podmioty. Banki krajowe, choć jest wśród nich kilka dużych i ważnych instytucji, nie odgrywają w dzisiejszym systemie bankowym roli o podstawowym znaczeniu. Istniejące dziś duże banki to jednostki po-wstałe poprzez instytucjonalne wydzielenie działalności komercyjnej ze struktury Narodowego Banku Polskiego na początku lat dziewięćdziesiątych. Inaczej jest na przy-kład w Rosji, gdzie powstało bardzo wiele nowych ban-ków bez żadnego doświadczenia w bankowości, o zbyt niskiej kapitalizacji, borykających się z trudnościami w konkurowaniu z megabankami, jak Sberbank. Chcę podkreślić również, o czym już wspominano, względnie liberalne podejście do wchodzenia banków zagranicznych na polski rynek, od samego początku transformacji do połowy lat dziewięćdziesiątych, co bez wątpienia dało silny bodziec dla wzrostu konkurencyjno-ści instytucji krajowych. Wczesna prywatyzacja prowa-dzona była w oparciu o odpowiedzialnych zagranicz-nych inwestorów strategicznych. Jest to moim zdaniem zagadnienie niezwykle istotne. Prezes Kostrzewa wspo-mniał już o tym, ja chciałbym dodać jeszcze kilka słów na ten temat.Wydaje mi się, że jest to podejście bardzo dalekowzroczne. Występuje ono również na Węgrzech. W Czechach zrozumiano je zbyt późno i w efekcie cze-scy podatnicy zapłacili bardzo wysoką cenę za uzdro-wienie swojego systemu bankowego. Chodzi o zrozu-mienie tego, że o ile państwo narodowe odpowiada za regulację systemu bankowego, forma własności sama w sobie jest w zasadzie bez znaczenia, pod warunkiem że właściciel jest bez zarzutu i sam funkcjonuje według prawa bankowego stosującego wysokie standardy regu-lacji i nadzoru.Tak dziś przedstawia się globalna rzeczy-wistość. W moim wywodzie jest kilka słabszych punk-tów, do których wrócę za chwilę, lecz ogólnie mówiąc, sądzę, że kapitał zagraniczny spełnia bardzo korzystną funkcję i w dużej mierze decyduje o dalszej ewolucji i stylu funkcjonowania systemu bankowego. Kolejne zagadnienie należy postrzegać w porówna-niu z sytuacją wielu sąsiednich krajów. Chodzi o skutecz-ność regulacji i nadzoru systemu bankowego, co ma za-sadnicze znaczenie z punktu widzenia zaufania społecz-nego. Oczywiście znakomicie się stało, że w ostatnich la-tach Narodowy Bank Polski miał świetnego prezesa. Na-stępna bardzo istotna kwestia to ewolucja polskiej ban-kowości bliższa anglosaskiemu modelowi rozdziału prze-mysłu od bankowości. Sytuacja w Rosji wyraźnie wska-zuje, że kiedy rozwijają się tak zwane grupy finansowo-przemysłowe, powstaje szereg konfliktów interesu stano-wiących przeszkodę w stosowaniu dobrych praktyk ban-kowych. Musi to prowadzić do katastrofy. Jak więc wyglądać będzie przyszłość? Wydaje mi się, że przede wszystkim należy dokończyć nadal nie zakończone procesy prywatyzacyjne. BGŻ i PKO BP to ważne instytucje, które należy pilnie zrestrukturyzować lub sprywatyzować, ponieważ – jak tu słyszeliśmy – co-raz słabiej będą nadążać za swymi bardziej dynamicz-nymi konkurentami. Wiem, że jest to problem politycznie drażliwy, ale należy go zdecydowanie rozwiązać. EBOR w przypadku BGŻ zasygnalizował chęć ode-grania w najbliższych latach pewnej roli. Gdybyśmy próbowali wskazać jakiś model dla BGŻ, to wydaje mi się, że istnieją dwa możliwe podejścia. Po pierwsze należy docenić długą tradycję tego banku i jego wiodącą rolę w branży rolno-spożywczej poprzez stworzenie jednej grupy banków spółdzielczych, a nie dwóch. Dalej, racjo-nalizacja działalności i prywatyzacja samego BGŻ, być może z udziałem instytucji zachodnioeuropejskiej specja-lizującej się w finansowaniu branży rolno-spożywczej, jak na przykład Credit Agricole czy Rabobank. Jeśli chodzi o PKO BP, to nie znam szczegółów, ale być może bank ten ma wystarczający potencjał strate-giczny, by przeprowadzić kilkuetapowy proces prywaty-zacji na drodze oferty publicznej z dodatkowym tymcza- 28
  • 27. sowym wsparciem inwestora finansowego, jak EBOR. Mam tu na myśli tę samą rolę, jaką nasz bank odegrał w przypadku węgierskiego państwowego banku oszczędnościowego OTP. Wejście zagranicznego inwe-stora strategicznego do banku uważanego za istotny element gospodarki krajowej było kwestią drażliwą z po-litycznego i narodowego punktu widzenia. Ale Węgrzy zdecydowali się na prywatyzację. Państwo zatrzymało dość spory, ale pasywny pakiet mniejszościowy, zaś po-zostałe akcje sprzedano w publicznej ofercie na węgier-skiej giełdzie papierów wartościowych. EBOR stał się dość znaczącym inwestorem na odpowiednio długi okres. Z przyszłością wiążą się moim zdaniem dwa ewen-tualne problemy.Wydaje mi się paradoksem, że restruk-turyzacja i prywatyzacja polskiego systemu bankowego znacznie wyprzedza prywatyzację i restrukturyzację przemysłowych sektorów gospodarki. To prowadzić bę-dzie do napięć i tarć. Mam tu na myśli sektor metalur-giczny, przemysł chemiczny, rolnictwo. Wszystkie te branże pilnie potrzebują kapitału. Przyszłość tych insty-tucji jest oczywiście niezwykle istotna dla kraju, zwła-szcza w kontekście przystąpienia Polski do Unii Euro-pejskiej. Widzę tu potencjalny problem, jako że polskie banki są w dużej mierze własnością akcjonariuszy za-granicznych, o czym była tu mowa, i co jak mówiłem jest ogólnie zjawiskiem pozytywnym. Niemniej jednak pomi-mo powszechnego dziś skupiania się na stopie zwrotu z aktywów, zwrotu z kapitału, stopnia zabezpieczenia przed ryzykiem, banki mogą albo przyjąć pozycję lidera w sensie podejmowania trudnych kroków niezbędnych dla restrukturyzacji tych sektorów, albo też skoncentro-wać się na wyszukiwaniu bardziej zyskownych nisz. Nie wiem, co nastąpi, ale wydaje mi się, że poświęca się zbyt mało uwagi niezbędnej restrukturyzacji poszcze-gólnych sektorów. Drugi obszar problematyczny wiąże się z sektorem małych i średnich przedsiębiorstw, który – jak wszyscy wiemy – stanowi podstawę gospodarki w krajach najbar-dziej rozwiniętych.W Wielkiej Brytanii około 60% miejsc pracy tworzą właśnie małe i średnie przedsiębiorstwa. Tu pojawia się ewentualny problem, jako że segment ten obsługują zwykle silne banki krajowe, przynajmniej w Europie Zachodniej, czy silne banki regionalne w Sta-nach Zjednoczonych.W niektórych krajach, jak na przy-kład Niemcy czy Austria, istnieją państwowe czy lokalne banki oszczędnościowe świadczące większość usług fi-nansowych dla sektora małych i średnich przedsię-biorstw. Banki zagraniczne zazwyczaj nie traktują tego sektora w sposób priorytetowy, bo z różnych powodów ma on reputację dość ryzykownego obszaru działalno-ści. Nie mam wątpliwości co do tego, że w przyszłości w Polsce funkcjonować będą świetne produkty rynku kapitałowego, znakomite usługi w bankowości detalicz-nej, karty, produkty konsumenckie. Ale zadaję sobie py-tanie, w jakim stopniu polskie banki będą w stanie na-prawdę zaspokoić potrzeby finansowe sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Jak temu zaradzić? Zdaniem EBOR-u, kredyty dla małych przedsiębiorstw mogą być bardzo rentowną for-mą działalności. Dla przykładu w Rosji w ostatnich czte-rech- pięciu latach pożyczyliśmy ponad 500 milionów do-larów małym przedsiębiorstwom i mikroprzedsiębior-stwom, głównie poprzez instytucje rosyjskie. Spłaca-nych jest 98% kredytów, jakość portfela jest wysoka, banki na tym zarabiają.Tak więc trzeba działać profesjo-nalnie, ale można na tym zarobić. Z kolei w Polsce wprowadziliśmy program we współ-pracy z Unią Europejską, gdyż Unia zdaje sobie sprawę ze znaczenia tej kwestii w przededniu akcesji i chce skłonić polskie banki do bardziej agresywnego podej-ścia do tego segmentu rynku. Stąd Unia Europejska fi-nansuje pomoc techniczną, by polskim bankom przeka-zać umiejętności kredytowe umożliwiające osiągnięcie pewnych z góry ustalonych celów ilościowych w odnie-sieniu do nowych kredytów udzielanych dla tego właśnie segmentu. Środki pochodzą z EBOR-u. Jest to zachęta, by banki bardziej agresywnie obsługiwały ten segment rynku. EBOR uważa bowiem, że jest to również ważna kwestia z punktu widzenia rozwoju. Do programu EBOR-u przystąpiły już takie banki jak WBK i Bank Ślą-ski, mam nadzieję, że wkrótce dołączą również inne. Co więcej, w wielu krajach, w których zaistniała podobna luka rynkowa w świadczeniu usług finanso-wych, finansowaliśmy wyspecjalizowane instytucje kre-dytowe udzielające pożyczki mikroprzedsiębiorstwom 29
  • 28. i małym firmom. Radzą sobie one całkiem nieźle w bar-dzo trudnych krajach, jak na przykład Bośnia czy Gru-zja. To da się zrobić. Być może PKO BP jako instytucja sprywatyzowana odnajdzie w tym segmencie swoje na-turalne środowisko, naturalną niszę ze względu na swą infrastrukturę i kontakty w lokalnych społecznościach, by odegrać taką właśnie rolę. Uważam, że polski system bankowy ma dobre per-spektywy. Słyszeliśmy tu porównania do Portugalii, Hi-szpanii i Grecji – wszystkie te kraje jeszcze dziesięć lat temu były nie tyle zacofane, co prawdopodobnie znajdo-wały się w tej samej sytuacji co dziś Polska w katego-riach rozwoju ekonomicznego i stanie sektora bankowe-go. Spędziłem kilka lat w Grecji, obserwowałem tam fe-nomenalny rozwój sektora bankowego. Wydaje mi się, że wpływ na to mają trzy czynniki. Pierwszy z nich, dość oczywisty, to stabilna sytua-cja makroekonomiczna. Gdybyśmy mieli ocenić Pol-skę pod kątem ryzyka dla udanej ewolucji sektora ban-kowego, trzeba by przyznać, że w kwestii stabilności makroekonomicznej nie wszystko zostało zrobione. Mam oczywiście na myśli w szczególności sytuację fi-skalną i konieczność unikania poważnych zakłóceń, ja-kie mogą się pojawić, na przykład w postaci znacznej dewaluacji czy podwyżek stóp procentowych, co za-szkodziło w ostatnich latach rynkom wschodzącym, ostatnio w Turcji, która ma poważne problemy. Drugi wyznacznik to jakość zarządzania. Biorąc pod uwagę dobrą jakość własności w systemie banko-wym i oddzielenie bankowości i przemysłu, wydaje mi się, że nie ma tu ryzyka, bądź też występuje bardzo ni-skie ryzyko, że w Polsce stać się może coś złego. Trzeci czynnik to jakość nadzoru bankowego i re-gulacji. Wydaje mi się, że nie ma tu większego ryzyka ze względu na dobry nadzór wykonywany przez Naro-dowy Bank Polski, chociaż oczywiście w miarę powsta-wania coraz bardziej złożonych produktów finansowych należy kształcić nowe umiejętności. Jeśli chodzi ogólnie o zagadnienie konsolidacji, nieunikniony jest pewien wpływ fuzji dużych banków zachodnioeuropejskich na polski system bankowy. Już obecnie obserwuje się efek-ty fuzji takich banków jak Hypo-Vereinsbank, Bank Au-stria, Creditanstalt. Podsumowując, polski system bankowy to znakomi-ty model dla innych krajów, o bardzo pozytywnych wido-kach na przyszłość. 2. Wydaje mi się, że wycena dużych polskich spółek dokonywana przez polskie banki jest niezwykle niska w porównaniu z cenami według międzynarodowych standardów, natomiast relacje między kredytem udzie-lanym danej firmie a wyceną jej wartości przez obsłu-gujący ją bank dochodzą do tak nieprawidłowych po-ziomów, że na przykład EBOR nie chciałby mieć takich aktywów w swoich księgach. W kontekście uwag o złych kredytach wygłoszonych przez moich przed-mówców, byłby to chyba sygnał ostrzegający nas, że dynamika zwrotu z ryzyka w kredytach dla firm nie jest do końca zrozumiana. Należałoby więc uznać to za sy-gnał alarmowy. Poszczególnym krajom potrzebne są nie banki, a usługi finansowe. Banki nie mają żadnego uświęcone-go prawa istnienia. W wielu krajach zachodnich można było w ostatnich dziesięciu-piętnastu latach zaobserwo-wać znaczne zmiany w charakterze działalności banko-wej. Mówi się o zaniku pośrednictwa. Może to mieć istot-ne konsekwencje dla polskiego rynku. Większość du-żych firm zachodnich i ponadnarodowych nie pożycza środków od banków, tylko na rynku kapitałowym. Jakie podmioty kontrolują w znacznej mierze rynki kapitałowe? Są to instytucje zupełnie inne od tradycyj-nych banków komercyjnych. Światowe rynki kapitałowe i rynki obligacji, które w ostatnich latach rozwinęły się niezwykle szybko, zdominowała mała grupa banków in-westycyjnych, głównie ze Stanów Zjednoczonych, jak Goldman Sachs, Merrill Lynch, Morgan Stanley, oraz kilka instytucji europejskich – choć nie mają one aż tak wielkiego potencjału – jak na przykład UBS czy w mniejszym stopniu Deutsche Bank. Jest całkiem prawdopodobne, że w najbliższych latach, wraz z roz-wojem rynku korporacyjnego w Polsce i powstaniem większej liczby dużych polskich firm szukających źródeł finansowania swego rozwoju na rynkach kapitałowych, bankom krajowym przychody odebrać mogą banki in- 30
  • 29. westycyjne z siedzibą w Londynie, mające ogromny po-tencjał lokowania środków. Tak więc wydaje mi się, że istnieje prawdziwe ryzyko zaniku pośrednictwa z tych właśnie powodów. Banki krajowe na takich rynkach jak rynek brytyjski reagują na tę sytuację poprzez koncentrowanie swojej działalności na takich segmentach rynku i produktach, które dają im pozycję łatwą do obrony przed nowymi podmiotami. W Wielkiej Brytanii istnieje bankowość detaliczna, która zapewnia znaczny udział w zyskach banków brytyjskich takich, jak Barclay’s, NatWest i inne. Udział zaś seg-mentu bankowości korporacyjnej w zyskach ogółem banków coraz bardziej spada. Są też karty, powiązane produkty ubezpieczeniowe i oczywiście bankowość dla średnich przedsiębiorstw. Wydaje mi się więc, że na polskim rynku bankowym w najbliższych latach wygrają ci, którzy po pierwsze wie-dzą, jak właściwie wyceniać ryzyko i nie pójdą w ślady wielu banków, które przez ostatnie pięćdziesiąt lat agre-sywnie zwiększały swój udział w rynku gromadząc jed-nocześnie portfele złych kredytów. To śmiertelny pocału-nek, droga do zniszczenia. Tak więc niezwykle ważną w bankowości umiejętnością jest dogłębne zrozumienie najnowszych technik w sensie modeli kapitału skorygo-wanego o ryzyko i zapewnienia właściwej wyceny akty-wów. Jest tak w wielu bankach.Wbankach zachodnioeu-ropejskich dyrektor ds. ryzyka to jedno z ważniejszych stanowisk na najwyższym szczeblu, gdyż tamte banki zdążyły się już poparzyć i dlatego dmuchają na zimne. ««« Na koniec uwaga.W tłumaczeniu usłyszałem wyraże-nie „banki mafijne”.Nie wiem, jak brzmiała wersja polska, ale mówiąc po angielsku, nie to miałem na myśli.Chciałem tylko pochwalić polski system bankowy za to, że nie funk-cjonuje tu system, w którym większe banki byłyby wła-snością grup przemysłowych, jak ma to miejsce w nie-których innych krajach, na przykład w Rosji, co jest zja-wiskiem niekorzystnym. Ponadto w Polsce banki nie ma-ją tak dużych inwestycji kapitałowych w branżach prze-mysłowych, jak w niektórych krajach kontynentalnej Eu-ropy. Dlatego właśnie rozróżniłem europejski model kon-tynentalny od modelu anglosaskiego. Nie mówiłem, że w Polsce istnieje jakakolwiek mafijna struktura bankowa, wręcz przeciwnie. Autor jest dyrektorem Zespołu ds. Instytucji Finansowych EBOiR wLondynie 31
  • 30. ZESZYTY BRE BANK-CASE 1 Absorpcja kredytów i pomocy zagranicznej w Polsce w latach 1989-1992 2 Absorpcja zagranicznych kredytów inwestycyjnych w Polsce z perspektywy pożyczkodawców i pożyczkobiorców 3 Rozliczenia dewizowe z Rosją i innymi republikami b. ZSRR. Stan obecny i perspektywy 4 Rynkowe mechanizmy racjonalizacji użytkowania energii 5 Restrukturyzacja finansowa polskich przedsiębiorstw i banków 6 Sposoby finansowania inwestycji w telekomunikacji 7 Informacje o bankach. Możliwości zastosowania ratingu 8 Gospodarka Polski w latach 1990 – 92. Pomiary a rzeczywistość 9 Restrukturyzacja finansowa przedsiębiorstw i banków 10 Wycena ryzyka finansowego 11 Majątek trwały jako zabezpieczenie kredytowe 12 Polska droga restrukturyzacji złych kredytów 13 Prywatyzacja sektora bankowego w Polsce - stan obecny i perspektywy 14 Etyka biznesu 15 Perspektywy bankowości inwestycyjnej w Polsce 16 Restrukturyzacja finansowa przedsiębiorstw i portfeli trudnych kredytów banków komercyjnych (podsumowanie skutków ustawy o restrukturyzacji) 17 Fundusze inwestycyjne jako instrument kreowania rynku finansowego w Polsce 18 Dług publiczny 19 Papiery wartościowe i derywaty. Procesy sekurytyzacji 20 Obrót wierzytelnościami 21 Rynek finansowy i kapitałowy w Polsce a regulacje Unii Europejskiej 22 Nadzór właścicielski i nadzór bankowy 23 Sanacja banków 24 Banki zagraniczne w Polsce a konkurencja w sektorze finansowym 25 Finansowanie projektów ekologicznych 26 Instrumenty dłużne na polskim rynku 27 Obligacje gmin 28 Sposoby zabezpieczania się przed ryzykiem niewypłacalności kontrahentów Wydanie specjalne Jak dokończyć prywatyzację banków w Polsce 29 Jak rozwiązać problem finansowania budownictwa mieszkaniowego 30 Scenariusze rozwoju sektora bankowego w Polsce 31 Mieszkalnictwo jako problem lokalny 32 Doświadczenia w restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstw w krajach Europy Środkowej 33 (nie ukazał się) 34 Rynek inwestycji energooszczędnych 35 Globalizacja rynków finansowych 36 Kryzysy na rynkach finansowych – skutki dla gospodarki polskiej 37 Przygotowanie polskiego systemu bankowego do liberalizacji rynków kapitałowych 38 Docelowy model bankowości spółdzielczej 39 Czy komercyjna instytucja finansowa może skutecznie realizować politykę gospodarczą państwa? 40 Perspektywy gospodarki światowej i polskiej po kryzysie rosyjskim 41 Jaka reforma podatkowa jest potrzebna dla szybkiego wzrostu gospodarczego? 42 Fundusze inwestycyjne na polskim rynku – znaczenie i tendencje rozwoju 43 Strategia walki z korupcją – teoria i praktyka 44 Kiedy koniec złotego? 45 Fuzje i przejęcia bankowe 46 Budżet 2000 47 Perspektywy gospodarki rosyjskiej po kryzysie i wyborach 48 Znaczenie kapitału zagranicznego dla polskiej gospodarki 49 Pierwszy rok sfery euro – doświadczenia i perspektywy 50 Finansowanie dużych przedsięwzięć o strategicznym znaczeniu dla polskiej gospodarki 51 Finansowanie budownictwa mieszkaniowego 52 Rozwój i restrukturyzacja sektora bankowego w Polsce – doświadczenia 11 lat 53 Dlaczego Niemcy boją się rozszerzenia strefy euro?