1. USACH Fonética y Fonología del Español I Prof. Marcela Fuentes D.
/l/ [l] alveolar [l] + V, C [lçh »®a∆oh D4e »luna‚ Al»kansan las »aƒ4wah D4el »laƒ4o]
[l5] dental [l5] + [t5, d5] [el5 »t5io la ∆e»Bo a9 la al5»d5ea]
4
/R/ [R] sonora V, C + [R] + V, C [aR»t5uRç »pEREh »t5jene kJe t5Rç»t5aR i sAl5»t5aR »Al5t5o]
/r/ [r] vibrante múltiple (V, n, l, s +) [r] + V [»rEnso »rçxas kç»rjo kçn su »pErç ra»ku]
[®] fricativa sonora (V, n, l, s +) [®] + V, [n] [fE®»na)n5d5o »®çxah kç»®jo kçn su »pe®ç ®a»ku]
[®•] fricativa desonorizada ([t≠]) + [®8] (AP) [kJe a»t≠®•çh. Ñ »Vçja kum»pli® t≠®•Eiªn5t5a iª »t≠®•Eh]
/R/ [R8] vibrante simple [R8] + # [a ko»mER8]
[®•] fricativa [®•] + # [a ko»mE®•]
Abreviaturas utilizadas
V: vocal C: consonante #: pausa Cnasal : consonante nasal
Cocl : consonante oclusiva Calveolar : consonante alveolar Cbilabial : consonante bilabial Cvelar: consonante velar
Vposterior : vocal posterior Vfrontal : vocal frontal NE: norma estándar NoE: no estándar AP: acento de prestigio
REFERENCIAS
CANELLADA, M. J. y J. KUHLMANN (1987). Pronunciación del español. Madrid: Castalia.
CRYSTAL, D. (2000). Diccionario de lingüística y fonética. Barcelona: Octaedro.
FINCH, D. y H. ORTIZ (1982). A Course in English Phonetics for Spanish Speakers. Londres: Heinemann.
GARCÍA, M. A. y M. ARENAS (2005). La fonética del español. Análisis e investigación de los sonidos del habla. Buenos Aires: Quorum.
MORALES, F. (2003). Fonética chilena. Valparaíso: UPLA.
QUILIS, A. (1999). Tratado de fonología y fonética españolas. Madrid: Gredos.
SAEZ, L. (1999) El español de Chile en las postrimerías del siglo XX. Santiago: USACH.
-4-
3. USACH Fonética y Fonología del Español I Prof. Marcela Fuentes D.
/u/ [u] vocal sílaba abierta, [u] (+ C) [eN »xuljo la D4u»kJesa pa»so u9N gRan »suht5o]
[u)] nasalizada Cnasal + [u‚] [»nu)Nka eh»kutSo »mu))s ika]
[u9] semivocal diptongo decreciente [ma)u9»∆iD4o] [klau9D4i»ka®•]
[w] semiconsonante diptongo creciente [»kweka] [®weD4a] [kwAl»kJjERa]
Consonantes
/p/ [p] distendida1 [p] + V, C [»puRah »papah »t5oD4o el5 »d5ia ]
[p|] no distendida [p|] + Cocl [»ap|to ∆çp|t5imo‚]
/b/ [b] oclusiva (Cnasal + ) [b] [bçn5d5a»D4oso pERç embi»D4joso]
[V] aprox. labiodental V, C + [V] + V, C [la »VRuxa aVE»®an5t5e]
[B]
4 aproximante V, C + [B] + V, C
4 [lo çB»t5uB4o la »B4Ruxa aB4E»®an5t5e]
4
/t/ [t5] dental, distendida [t5] + V, C [»t5it5o »t5RAxo »t5e]
[t5<] con distensión nasal [t5<] + Cnasal [t5jene una at5<»mç‚sfERa »et5<n"‚ka]
[t≠] postalveolar [t≠] + [®•] (AP) [kJe a»t≠®•çh. Ñ »Vçja kum»pli® t≠®•Eiªn5t5a iª »t≠®•Eh]
/d/ [d5] dental, oclusivo (Calveolar + ) [d5] [»d5ia a »D4ia, ñ lçs »in5d5iseh D4e »siD4a Au9»me‚n5t5an]
[D4] aproximante V, C + [D4] + V, C [me‚ »D4wele m"‚ D4e»D4it5o]
/k/ [k] distendida [k] + Vposterior ,[a], C [la »kasa D4e »kaRç, »kRiht5jan "‚ »kokJe]
[kJ] palatal [kJ] + Vfrontal [»kJjEREs um »poko D4e »kJeso]
[k|] no distendida [k|] + Cocl [ak|»t5waR me‚ ®E»sul5t5a at5Rak|»t5 iB4o]
[k<] con distensión nasal [k<] + Cnasal [el »t5ek<n"‚ko »t5jene‚ ak<»ne‚]
/g/ [g] oclusiva (Cnasal + ) [g] [»gReih »t5jene) aN»guht5ja]
[ƒ]
4 aproximante V, C + [ƒ] + V, C
4 [el aBo»ƒaD4o »∆eƒ4a en a‚»ƒçht5o]
4 4 4
1
Crystal (2000: 181) define distensión como el ‘movimiento que los órganos articulatorios realizan después de haber culminado el punto de articulación’. Como resultado de la
distensión, el aire es expulsado – ya sea oral, lateral o nasalmente – y puede producirse la explosión de la oclusiva. Nos referimos aquí a la expulsión o salida del aire, y se utiliza el
término acuñado por Crystal por representar el concepto más claro de liberación del aire utilizado en la literatura inglesa.
-2-
4. USACH Fonética y Fonología del Español I Prof. Marcela Fuentes D.
FONEMAS Y PRINCIPALES ALÓFONOS DEL ESPAÑOL DE CHILE
La presente tabla intenta describir las principales variantes alofónicas del habla culta o estándar del español de Chile; no hace referencia a otros
dialectos ni da cuenta de fenómenos de habla conectada, así como tampoco establece variantes no estándares presentes en el habla de Chile, salvo
cuando es pertinente. No obstante, este trabajo recoge algunas variantes que pueden ser descritas como pertenecientes al acento de prestigio, las
cuales son etiquetadas como tales. Al final del trabajo se incluye una lista de las abreviaturas utilizadas.
FONEMA REALIZACIÓN DISTRIBUCIÓN EJEMPLOS
Vocales
/i/ [i] vocal sílaba abierta, [i] + C [uN »kJilo D4e »pan "‚ »Vino) »tin5t5o]
["‚] nasalizada Cnasal + ["‚] [»bamç‚h a »m"‚sa kçn e‚l n"‚»¯"‚t5o]
[i9 ] semivocal diptongos decrecientes [»çi9ƒa, ñ ne‚se»sit5o »ai9RE]
[j] semiconsonante diptongos crecientes [»no‚ »kJjErç kJe»DaR »mj‚ope]
[∆] fricativa (V) + [∆] + V [me ∆a»mo‚ ∆a»kJjeh»tçi9] [∆A»oRa »kJe]
/e/ [E] vocal abierta (r, R +) [E] + (r, R) [ER»mosa a»RENga la D4e pRat5] [E»®at5iko] [»®Emo)]
[e9] semivocal sinalefa [»se9aka»B¢o] [»me9olB¢i»D4e]
[e] vocal cerrada (C +) [e] (+ C, V), sílaba abierta [el t5e»lçn se iªnsen5»d5jo]
[e‚] nasalizada Cnasal + [e] [la »me‚s a D5el »ne‚ne‚] [»pçnle »¯e‚kJe]
/a/ [a] vocal frontal sílaba abierta, [a] + C, V [d5e»Ce m"‚ »ma‚n5t5a en la »kasa, ma‚i9t5e]
[A] vocal posterior [A] + [u9, o, l, x] [el »Au9t5o t5o»mo‚ u9n at5»Axo] [pA»olo, el »Al5t5o]
[a9] semivocal sinalefa [∆a»mo) a9 la »kAlma)]
[a)] nasalizada Cnasal + [a)] [ma)»¯a))na) Ve»Re a9 ma)»na)]
/o/ [o] cerrada sílaba abierta [el »oso t5o»mo‚ »t5oD4o]
[o9] semivocal sinalefa [®E»ne) çRma)»saVAl]
[o)] nasalizada Cnasal + [o)] [el »mo‚so D4e »mo‚¯o‚‚ t5jene‚ »no‚D4ulçh]
[ç] abierta (R, r +) [ç] (+ i, C); [ç] + R, r [la »∆çi9ka »t5je9ne‚ el »petSo »®çxo] [ el5 »t5çRç kome‚ »B4çl5d5o]
-1-