Komatxoak noiz eta nola erabili

2. Komatxoen erabilerak distantzia bat ezartzen du
testu baten egilearen eta komatxoez mugatutako
hitzen artean. Horrek ondorio nagusi bi dakartza:
• Besteen pentsamenduak behar bezala
eskaintzea ahalbidetzen du; egilearen
pentsamendutik bereizita, alegia.
• Komatxoek argi uzten dute eskainitako
diskurtsoa beste pertsona batena dela, eta,
beraz, mezu eta hitz horien ardura ez dela
egilearena.

3. Aurkezpen honetan honako eduki hauek landuko
ditugu:

4. Izen ezberdinak baliatzen dira ikur hauek izendatzeko:
 Euskaltzaindiaren oniritzia duen Ortotipografia
liburuan kakotx hitza erabiltzen dute.
 Euskaltzaindiaren oniritzia duen Puntuazioa egoki
erabiltzeko gidan, ordea, ikur hauei erreferentzia
egiteko komatxo hitza erabiltzen dute, baita
aipu-marka (marratxoaz) hitzez hitzezko aipamenei
ezartzen zaizkienean.
 Era berean, Berria egunkariak aipu markez
(marratxorik gabe) hitz egiten digu bere Estilo
liburuan.

5.  Euskaltzaindiak kakotx hitzari koma hitza lotzen
dio (kakotx iz. Koma), eta hauxe da haren
hiztegian komatxoaz topa dezakegun definizioa:
Aurkezpen honetan komatxo hitza erabiltzen dugu
lehenengo zatian eta aipu marka hitza, ordea, Berriaren
Estilo liburuan oinarritutako edukiaz aritzen garenean.
Edozelan ere, argi dago gai honek zeresan handia eman
duela. Horri buruzko informazio gehiago topa dezakezu
hemen:
Komatxo artean. Ibon Sarasola (Iritzi-muinetik)

6. Aurkezpen honetara Ortotipografia liburuan eta
Berria egunkariaren Estilo liburuan proposatutako
irizpideak ekarri ditugu.
Horiez gain, Puntuazioa egoki erabiltzeko gidatik
hartu ditugu tipografiaz emandako jarraibide batzuk
eta komatxoetarako erabilera bat.

7. Hiru komatxo mota ezberdindu ditzakegu:
 Latindar komatxoak [« »]
 Komatxo bikoitzak [“ ”]
 Komatxo bakunak [‘ ’]

8. Ortotipografia liburuak dio latindar komatxoak direla
nagusi, baina kasu sinpleetan komatxo bikoitzak ere
erabil ditzakegula.
Komatxo bakunak, aldiz, jatorrizko testuak komatxo
arteko zati bi baino gehiago dituenerako besterik ez
dituzte proposatzen.

9. Komatxo mota ezberdinak erabiltzen ditugunean
maila-antolaketa honi jarraitu behar diogu:
«aaa “bbb ‘ccc’ bbb” aaa»
Gogora ekarri zituen bere aitaren hitzak: «40 urtez zera esan dit: “Zu beti
horren ´maitakor´”, nire hoztasunari erantzunez».

10. Komatxoak eta komatxo arteko letra arrunta erabiliko
ditugu honelakoak eskaintzeko:
• Hitzez hitzeko aipamenak:
Latindar komatxoak derrigorrean baliatu behar ditugu
esaldiak komatxo arteko testu-zati bat baino gehiago
dituenean, baita akotazioak eransten ditugunean ere:
Auzi horren aurrean, Gobernu taldeak zera dio: «Gogorarazi nahi dizuegu
diru horiek herritarrok ordaindu ditugula zerga bitartez».
«Ezinbestekoa da –diote ikertzaileek– zientzia jendeari hurbiltzea».

11. • Iragarki, armarri eta abarretako ikurritzen
aipamenak:
• Norbaiten izenaz gainera, izenaren ondoren
aipatutako norbait horren izenordea(k):
• Argitalpen nagusiago baten zati diren artikulu eta
abarren izenak:
Honela erantzun zion: “Egin beza bakoitzak ahal duena”.
Elhuyar aldizkarian argitaratutako artikulu bat erabili dugu sarrera gisa:
“Birusak ez dira beti etsai”.
Juan San Martin «Otsalar» 2005eko maiatzaren 30ean hil zen.

12. • Hitzaldi, mahai-inguru, erakusketa eta abarren
izenak:
• Komatxo artean sartu ohi dira ironiaz adierazitako
hitzak: alegia, hitz jakin baten adiera ohiko
esanahiaren aurkakoa dela adierazi nahi denean:
Paula Kasaresek “Euskara, bestela ez gara” ziklora gonbidatzea eskertu
zion euskara zerbitzuari.
Ezin zirela bildu esan zieten kanporatutako langileei enpresaburu “txiroa”
Suitzara zihoalako oporretan.

13.  Puntuazioa egoki erabiltzeko gidan, komatxoak
(eta testua letra arruntez) barne-hizketa
markatzeko proposatzen ditu egileak:
Azkenik, komatxoak eta komatxo arteko letra etzana
erabiliko ditugu kasu batean:
• Beste izenburu baten zati diren izenburuak-eta
eskaintzeko:
«Hau gehiegizkoa da», pentsatu zuen bere artean.
Atzo aurkeztu zen Orixeren "Euskaldunak" edo paradisu galdua liburua.

14. • Irekierako komatxoen aurretik hutsunea uzten da,
baina ondoren ez:
… «…
• Itxierako komatxoen aurretik ez da hutsunerik
uzten; atzetik, aldiz, hutsunea uzten da
puntuazio-markarik ez badago:
…» …
• Itxierako komatxoen ondoren idazten dira koma,
puntu eta gainerako puntuazio-markak
(hutsunerik gabe):
…»; …

15. Perpaus osoari dagokion puntuazioa erabiliko
dugu komatxoen aurretik zein atzetik.
Komatxo arteko testuaren puntuazioaren
inguruan, ordea, hiru kasu eman daitezke:
• Komatxo artekoa puntuz, komaz, puntu eta
komaz edo bi puntuz amaitzen denean, galdu
egiten da amaierako marka:
CUPek amaitutzat jo du prozesu subiranista, eta zera adierazi du
"Oposiziora pasako gara. Kalera itzuliko gara".

16. • Komatxo artekoa hiru puntuz, galdera-markaz
nahiz harridura-markaz amaitzen denean, ipini
egin behar da amaierako marka:
• Komatxo artekoa puntuazio-markarik gabe amaitzen
denean komatxoen ondoren jarri behar da, hala
dagokionean, puntua, hiru puntu, galdera-marka,
koma edo dena delako marka:
Armarriaren aurrealdean dago urrez grabaturiko idazkuna, “Donostiako
herriaren onespena eta eskerrona”; atzealdean, berriz, merezimendurako
sarien alegoria bat.
Horrela erantzun zion kazetariari: «Ea zergatik utzi nion idazteari?». Eta
gero: «Bada, egia esan, ez dakit…». Eta geroago: «Aukera izanez gero, berriz
hasiko nintzateke; bai horixe!».

17. Idazkuntza atalean, aipu marka hitza erabiltzen
dute Berriakoek komatxoa hitzaren ordez.
Bestalde, erabilerari buruzko zenbait aholku
ematen dizkigute.

18. • [« »] aipu markek hitzez hitzeko adierazpenak eta
aipuak txertatzeko balio dute: hitzak, esaldi zatiak
zein esaldi osoak.
• Aipu marken barrukoak osotasuna izan behar
du testuan ondo egokitzeko. Esaterako,
komeni da sintagma bereko osagaiak batera
egotea:
«Hausnarketa autokritiko» hori beharrezkotzat jotzen dute.
«Hausnarketa autokritiko hori» beharrezkotzat jotzen dute.

19. • Era berean, garbi utzi behar da lokailua zein
diskurtsotakoa den:
Baina «hori argitzeak ez du esan nahi alderdiaren planarekin
ados ez daudenik», azaldu du.
«Baina hori argitzeak ez du esan nahi alderdiaren planarekin
ados ez daudenik», azaldu du.
[Aipu barrukoa]
Baina azaldu duenez, «hori argitzeak ez du esan nahi
alderdiaren planarekin ados ez daudenik».
[Kazetariaren diskurtsokoa]

20. • Hitzez hitzeko aipuak erabiliz gero, egokia da
sarreratxoa egitea, baina informazio bera
errepikatzea estilo pobrearen seinale da:
Bere egoeraz ari zela, azpimarratu zuen «konfiantza
berreskuratu» duela, «nahiz eta denboraldi hasieran min
handia» hartu zuen: «Konfiantza berreskuratu dut, nahiz eta
denboraldi hasieran min handia hartu nuen».
Bere egoeraz mintzatu zen: «Konfiantza berreskuratu dut, nahiz
eta denboraldi hasieran min handia hartu nuen».
Bere egoeraz ari zela, azpimarratu zuen «konfiantza
berreskuratu» duela, «nahiz eta denboraldi hasieran min
handia» hartu zuen.

21. • Marka bakunak honelakoetan erabiltzen dira:
o Adierazpenen barruan beste inoren hitzak
markatzeko:
o Letra etzanez idazten direnak bereizteko bi
kasu hauetan:
 Testu osoa letra etzanez idatzirik badago.
 Tituluetan, goi-tituluetan, azpitituluetan eta
leihoetan.
Garbi mintzatu zen Agirre: «Oso haserre nago
jokalariekin, ‘joan hadi hemendik’ oihukatu
baitzidaten entrenamenduan».
Ehunka ikaslek parte hartu zuten greban,
hezkuntzako ‘zapalkuntzak’ salatzeko

22. • Eskainitako pasarteak bi paragrafo edo gehiago
izanez gero, marka paragrafo hasieran soilik
jartzen da; ixteko marka (»), hain zuzen:
*
Itzultzaileei behar duten laguntza guztia eskaintzeaz gain, trilogiaren
euskal itzulpenerako hitzaurrea ere idatzi du Celatik, espresuki Igelako
liburuetarako. Hona hemen bi pasarte:
«Parlamenti buffi izenburuaren pean bildutako hiru liburu hauek 1971tik
1977ra bitartean idatzi nituen. Gaur egun nire iritziz Italian inork ere ez
luke onartuko argitaratzea, politikan eta ohituretan sumatzen ditugun
aldaketa berberak jasan baititu literaturak. Eta pentsatzen dudana esaterik
baldin badut, ia-ia Europako argitalpen-lan osoa esterilizazio jarduera da
orain, etekinen amets gaiztoak gidatua. [...]
»Bukatzeko, adierazi nahi dut ustekabea izan dela Parlamenti
buffi euskarara itzulia ikustea. [...]
»Niri dagokidanez, esker ona adierazi nahi dut nirekin izan duzuen
adeitasunagatik».

23. Aurkezpenari bukaera emateko, Ortotipografia
liburuaren sarrerako testu-zati bat ekarri nahi izan dugu
hona:
«Itsaso nahasia gertatzen da, askotan, euskararen
itsasoa. Hizkuntzaren erabilera zuzen eta egokia
izanik helburu, normalizazio-lan horren babes-
portua urrutitxo ikusten da sarri. Itsaso nahasi
horretan ez da lan samurra izaten, nolanahi ere,
araugintzan diharduenarena. Baina ibili beste
erremediorik ez dago, […]».
ZUBIMENDI, Joxe Ramon: Ortotipografia, Eusko Jaurlaritzaren
Argitalpen Zerbitzu Nagusia, Gasteiz, 2004. (5-6 or.)