Εισήγηση 4 Δεκ. 2015 Σεμινάριο Α' επιπέδου περιβαλλοντικής εκπαίδευσης

1. “Περιβάλλον – κοινωνία – οικονομία: Ο ρόλος της εκπαίδευσης για
βιώσιμη ανάπτυξη”
Πέτρος Σπανός, Σχολικός Σύμβουλος 3ης
Εκπαιδευτικής Περιφέρειας Α/θμιας
Δωδεκανήσου
Το περιβάλλον, η οικονομία και η κοινωνία ως πυλώνες της βιώσιμης ανάπτυξης
Σήμερα, ζούμε σε μία ιδιαιτέρως ζοφερή και οδυνηρή κοινωνική
πραγματικότητα, κυριαρχημένη από μια βαθιά ριζωμένη οικονομική, οικολογική,
πολιτισμική και εκπαιδευτική κρίση.
Η πολυδιάστατη αυτή κρίση, συνεχώς οξύνεται και επιδεινώνεται από τη
φτώχεια, την ανεργία, τη διαφθορά, την έλλειψη κοινωνικής δικαιοσύνης, αλλά και
από την αλλοτρίωση, την αποξένωση, την απάθεια, την αδιαφορία την
περιθωριοποίηση και τον κοινωνικό αποκλεισμό.
Από τα οικονομικά συμπτώματα της συνολικής αυτής κρίσης, η φτώχεια, η
ανεργία και η συνεχώς εξαπλούμενη διαφθορά, συνήθως, προέρχονται από την
αλόγιστη, άνιση, και αδίκως κατανεμημένη χρήση πεπερασμένων και εξαντλήσιμων
φυσικών πόρων, που δεν καλύπτουν βασικές βιοτικές ανάγκες για όλους τους
πολίτες του πλανήτη μας και κυρίως γι’ αυτούς των αναπτυσσόμενων φτωχών
χωρών.
Για το λόγο αυτό, τις τελευταίες δεκαετίες, η έννοια της οικονομικής
ανάπτυξης έχει διαφοροποιηθεί ποιοτικά, συμπεριλαμβάνοντας και συνεκτιμώντας
και τις περιβαλλοντικές και τις κοινωνικές και τις εκπαιδευτικές τις διαστάσεις και
επιδράσεις.
Απ’ αυτή τη διευρυμένη -ποιοτικά- οικονομική αντίληψη γεννήθηκε η ιδέα
και η έννοια της διατηρήσιμης ή Αειφορικής ή Βιώσιμης -κοινωνικά- ανάπτυξης, που
εκφράζει μια περισσότερο φιλική προς τη φύση και στο περιβάλλον, ανάπτυξη, η
οποία εξ ορισμού, επιδιώκει να διασφαλίσει τις οικονομικές, κοινωνικές και
περιβαλλοντικές, εκείνες, συνθήκες που θα επιτρέψουν όχι μόνο στις σημερινές,
αλλά και στις μελλοντικές γενιές να καλύψουν και αυτές τις δικές τους ανάγκες.
Έτσι, η ολοκληρωμένη Αειφορική ή βιώσιμη κοινωνική ανάπτυξη που
εξασφαλίζει μία σταθερή και διαχρονική ποιότητα ζωής, δεν ταυτίζεται με την
ουδέτερη -κοινωνικά- οικονομική ανάπτυξη, η οποία στην πραγματικότητα δεν είναι
Ανάπτυξη, αλλά Μεγέθυνση, δηλαδή ποσοτική Αύξηση Οικονομικών Μεγεθών.
Άλλη, συνεπώς, είναι η ποσοτική οικονομική αύξηση, την οποία οι
παραδοσιακοί οικονομολόγοι, λογιστικού χαρακτήρα, αλλά και οι παρακμιακοί
πολιτικοί αποκαλούν Ανάπτυξη και άλλη η βιώσιμη κοινωνική ανάπτυξη, που ως
πραγματική και ουσιαστική ανάπτυξη, εμπεριέχει βεβαίως και τη συμβατική
οικονομική μεγέθυνση, ενταγμένη όμως σ’ ένα γνήσιο ποιοτικό πλαίσιο ζωής,
1

2. οριοθετημένο από ευνοϊκές συνθήκες υγείας, παιδείας, αγωγής, απασχόλησης,
ελευθερίας, Δημοκρατίας, ανθρώπινων δικαιωμάτων και ασφάλειας των πολιτών.
Με άλλα λόγια η γνήσια, ουσιαστική και ολοκληρωμένη οικονομική
ανάπτυξη έχει νόημα, σημασία και αξία, μόνο, όταν εμπεριέχει την κοινωνική
δικαιοσύνη και την περιβαλλοντική ισορροπία και υγεία.
Με αυτές τις αντιλήψεις, οι πυλώνες της οικονομίας, της κοινωνίας και του
περιβάλλοντος σχηματίζουν το αειφορικό – βιώσιμο τρίγωνο ανάπτυξης, με
πλευρές-πυλώνες, οι οποίες επιδιώκουν να διαμορφώσουν ευνοϊκές ανθρώπινες
αξίες, στάσεις, συμπεριφορές και δράσεις, για μία ουσιαστική και ποιοτική
ανθρώπινη ζωή. Η σύνδεση και συσχέτιση των τριών πλευρών του αειφορικού
τριγώνου παρακολουθεί την παρακάτω λογική.
Συγκεκριμένα, η πλευρά των οικοπεριβαλλοντικών διαστάσεων και
επιρροών του αειφορικού τριγώνου ανάπτυξης, ζητά από τους πολίτες, όχι μόνο
αναγνώριση και σεβασμό των περιβαλλοντικών αξιών, αλλά και σύνεση και, κυρίως,
περιορισμούς της χρήσης και ανάλωσης των φυσικών πόρων του περιβάλλοντός
τους.
Η πλευρά των οικονομικών διαστάσεων και επιπτώσεων του αειφορικού –
βιώσιμου τριγώνου ανάπτυξης ζητά επίσης, από τις κοινωνίες των πολιτών,
πλεονάσματα αγαθών, όπως πρώτες ύλες, καύσιμα, νερό και άλλα και για τις
επόμενες γενιές, βασισμένα στην εξοικονόμηση ενέργειας, στην ανακύκλωση που
παρατείνει τη ζωή και τη χρήση υλικών, στην παραγωγικότητα, στην τεχνολογία και
στην τεχνογνωσία.
Ακόμη, η τρίτη πλευρά των κοινωνικών διαστάσεων και συνεπειών του
βιώσιμου τριγώνου ανάπτυξης επιδιώκει κοινωνική ανάπτυξη ποιότητας ζωής, με
όρους -όπως και πριν τονίστηκε- υγείας, παιδείας, καλλιέργειας, αγωγής,
αισθητικής, απασχόλησης, ψυχαγωγίας, αλληλεγγύης, ασφάλειας κ.ά.
Βιώσιμη ανάπτυξη στις τοπικές κοινωνίες
Οι προοπτικές όμως αυτές για μια βιώσιμη ανάπτυξη, ως μια εναλλακτική
οικονομική κουλτούρα, προϋποθέτουν καλόπιστη, συναινετική και δημοκρατική
επικοινωνία και συνεργασία των πολιτών στις τοπικές κοινωνίες, για την εκπλήρωση
των βασικών τους αναγκών και την επίλυση των τοπικών
κοινωνικοπεριβαλλοντικών τους προβλημάτων.
Ωστόσο, η πραγμάτωση μιας τέτοιας τοπικής συναίνεσης και συνεργασίας
επιβάλλει μετασχηματισμό της ανθρώπινης -και συνήθως εγωκεντρικής- σκέψης,
στάσης και συμπεριφοράς, η οποία μέσω και της ανθρώπινης εμμονής στο ατομικό
και όχι στο κοινωνικό και συλλογικό συμφέρον, δεν επιτρέπει στα παραγωγικά και
καταναλωτικά πρότυπα να λειτουργούν αειφορικά, ιδιαίτερα στις σημερινές
δύσκολες κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες.
2

3. Η βιώσιμη -αειφορική, ανάπτυξη βιώνεται με όλους όσοι ζουν και δρουν σε
μια τοπική κοινωνία στηριγμένη στις εμπειρίες τους, στις ανάγκες τους, στα
προβλήματά τους, στις δυσκολίες τους, αλλά και στις δυνατότητες συνεννόησης,
συναίνεσης και επικοινωνίας που έχουν, με τους θεσμικούς, κοινωνικούς,
περιβαλλοντικούς και πολιτισμικούς Φορείς της περιοχής τους. .
Ωστόσο, σήμερα στις τοπικές κοινωνίες είναι υπαρκτές κάποιες εγγενείς
δυσκολίες που συνδέουν την επίλυση των περιβαλλοντικών ζητημάτων και
προβλημάτων με τις ανάγκες των πολιτών. Και σαν τέτοιες επισημαίνονται:
α. Η δυσκολία συναίνεσης των πολιτών για τη διαχείριση των απορριμμάτων
ή άλλων οξυμένων περιβαλλοντικών προβλημάτων της περιοχής τους.
β. Η απροθυμία τους, συχνά, να μοιραστούν και να αναλάβουν ευθύνες για
καίρια περιβαλλοντικά ζητήματα που τους αφορούν, όπως τη διατήρηση και
προστασία των οικολογικών περιοχών Natura ή και άλλα σοβαρά περιβαλλοντικά
ζητήματα της περιοχής τους.
γ. Η δικαιολογημένη απογοήτευσή τους για την όχι και τόσο ενθαρρυντική
συνδρομή των κεντρικών και περιφερειακών δημόσιων υπηρεσιών, στη διαχείριση
και επίλυση των τοπικών περιβαλλοντικών προβλημάτων.
Περιβάλλον και Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη
Οι κοινωνικές, πολιτισμικές, οικονομικές και τεχνολογικές εξελίξεις και οι
συνέπειές τους στο περιβάλλον καθορίζουν εν πολλοίς τα Προγράμματα Σπουδών
της Εκπαίδευσης. Στο πλαίσιο αυτό, το σύγχρονο σχολείο οφείλει να εφαρμόζει
Προγράμματα Σπουδών που δίνουν απαντήσεις στα καθημερινά προβλήματα,
καλύπτουν τις ανάγκες της σημερινής κοινωνίας, δίνουν έμφαση στη
μαθητοκεντρική και ομαδοσυνεργατική διδασκαλία, στην ενεργητική δόμηση της
γνώσης μέσα από επιλεγμένες πηγές πληροφόρησης και ειδικές διδακτικές
στρατηγικές. Οι μαθητές και οι μαθήτριες μαθαίνουν πώς να μαθαίνουν, μαθαίνουν
πώς να ενεργούν, μαθαίνουν πώς να ζουν και να συνεργάζονται με τους άλλους.
Επί των ημερών μας η Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη, σύμφωνα με
τα επίσημα κείμενα της UNESCO αποτελεί αδιαμφισβήτητη πρόταση για τη
διασφάλιση της ευημερίας στη Γη μέσω της προστασίας του περιβάλλοντος και της
εξασφάλισης της ποιότητας ζωής. Απαιτεί, επιπροσθέτως, τον επαναπροσδιορισμό
των αναγκών του ατόμου σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο και, ως εκ τούτου, την
αναθεώρηση του συστήματος αξιών που έχουμε υιοθετήσει μέχρι σήμερα ως άτομα
και ως κοινωνίες.
Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, καθώς και την ανάγκη αλλαγών στο
ελληνικό σχολείο, ώστε αυτό να ανταποκριθεί στις προκλήσεις των καιρών
απαιτείται ένα νέο Πρόγραμμα Σπουδών του διδακτικού μαθησιακού πεδίου:
3

4. «Περιβάλλον και Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη» που να στηρίζεται στους
παρακάτω άξονες:
• Να εξασφαλίζει τη διασύνδεση-συνοχή της γνώσης από την Πρώτη Σχολική Ηλικία
μέχρι το Γυμνάσιο, δημιουργώντας το υπόβαθρο για μια εποικοδομητική και
διερευνητική μάθηση.
• Να αποσκοπεί στη σταδιακή ανάπτυξη της κριτικής και συστημικής σκέψης και την
καλλιέργεια διερευνητικού και δημιουργικού πνεύματος, μέσα από την ανάλυση
και τη διερεύνηση περιβαλλοντικών ζητημάτων και προβλημάτων καθώς και την
αναζήτηση προτάσεων-λύσεων στη λογική του τι πρέπει να γνωρίζει για να κάνει ο
μαθητής/τρια, ο αυριανός πολίτης.
• Να προσεγγίζει βασικά θέματα και προβληματικές καταστάσεις που αντλούνται
κυρίως από την επικαιρότητα και το άμεσο περιβάλλον του μαθητή και της
μαθήτριας.
• Να προτείνει τη διαμόρφωση ενός νέου παιδαγωγικού πλαισίου μέσα στο οποίο
αναπτύσσονται ποικίλες δραστηριότητες που συμβάλλουν στην ενημέρωση,
ευαισθητοποίηση και δραστηριοποίηση των μαθητών/τριών στη λήψη αποφάσεων
και στη συμμετοχή, στην πρόληψη ή την επίλυση περιβαλλοντικών ζητημάτων και
προβλημάτων.
• Να προτάσσει τις αρχές και τις αξίες της Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη για
τον εμποτισμό των αρχών αυτών και αξιών στα Προγραμμάτων Σπουδών και άλλων
διδακτικών μαθησιακών πεδίων, αφού τα περισσότερα γνωστικά αντικείμενα και οι
καθημερινές δραστηριότητες συνδέονται με αυτές. Στο νέο αυτό μαθησιακό
περιβάλλον οι μαθητές και οι μαθήτριες καθίστανται συνυπεύθυνοι για τη μάθησή
τους και ο ρόλος του εκπαιδευτικού γίνεται περισσότερο καθοδηγητικός -
συμβουλευτικός.
Τα τελευταία χρόνια, κυρίως μετά τη διάσκεψη κορυφής του Ρίο το 1992 και
του Γιοχάνεσμπουργκ το 2002, αποκρυσταλλώνεται η ιδέα για μία Εκπαίδευση για
την Aειφόρο Aνάπτυξη. H εκπαίδευση αυτή, μεταξύ άλλων, προσανατολίζεται προς
την υιοθέτηση ενός νέου εκπαιδευτικού παραδείγματος, την ανάπτυξη της
συστημικής και κριτικής σκέψης, την ολιστική - διεπιστημονική προσέγγιση /
θεώρηση των θεμάτων και την ανάπτυξη δράσης υπέρ του περιβάλλοντος και του
ανθρώπου.
Η Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη σηματοδοτεί ένα νέο όραμα και
μία διαφορετική εκπαιδευτική προσέγγιση που θα επιτρέψει στους μαθητές και τις
μαθήτριες να κατανοήσουν καλύτερα τον κόσμο μέσα στον οποίο ζουν, να
αντιληφθούν τη διασύνδεση των προβλημάτων (π.χ. υπερκατανάλωση, εξάντληση
φυσικών πόρων, παρακμή των πόλεων, ανισότητα των φύλων και φυλών,
παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, περιβαλλοντική υποβάθμιση κ.ά.) και
τελικά να καταστούν ικανοί να αντιμετωπίσουν την πολυπλοκότητα της
πραγματικότητας.
Εισάγοντας στην εκπαίδευση τον όρο «Αειφόρος Ανάπτυξη», ουσιαστικά
παραδεχόμαστε τη σχέση αλληλεξάρτησης μεταξύ ανθρώπου και φυσικού
περιβάλλοντος. Επιπροσθέτως, το Περιβάλλον, η Κοινωνία, η Οικονομία και οι
4

5. Θεσμοί, αποτελούν τους βασικούς πυλώνες της Αειφόρου Ανάπτυξης(Α.Α.), ενώ η
Εκπαίδευση αποτελεί τον κύριο μοχλό για την οικοδόμηση γνώσεων, την ανάπτυξη
δεξιοτήτων και ικανοτήτων, τη διαμόρφωση θετικών στάσεων και συμπεριφορών
προς το Περιβάλλον καθώς και την καλλιέργεια πανανθρώπινων αξιών.
Η Εκπαίδευση για την Α.Α έχει ευρύτερο προσανατολισμό, καθώς
συμπεριλαμβάνει και άλλες θεματικές ενότητες όπως για παράδειγμα η εκπαίδευση
για την ειρήνη, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη η διαφορετικότητα και η
εκπαίδευση για την υγεία. Στο διδακτικό μαθησιακό πεδίο «Περιβάλλον και
Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη», η Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη
θεωρείται ως μία πολύ καλή απάντηση στο αίτημα της παγκόσμιας κοινότητας για
την αντιμετώπιση της περιβαλλοντικής κρίσης και της κρίσης αξιών. Η Α.Α. είναι
μάλλον ένα όραμα παρά μία ξεκάθαρα ορισμένη τεχνική έννοια. Πράγματι:
• Η Α.Α. νοηματοδοτείται περισσότερο ως ηθικός κανόνας και λιγότερο ως
επιστημονικός όρος/έννοια διότι συνδέεται με τις αξίες και τις ιδέες της ειρήνης,
των ανθρωπίνων δικαιωμάτων καθώς και με την παγκόσμια περιβαλλοντική κρίση.
• Η Α.Α. είναι πρωταρχικά ζήτημα πολιτισμού, προϋποθέτει γνώσεις αφενός από τις
Φυσικές Επιστήμες, την Τεχνολογία, την Οικονομία και την Πολιτική και αφετέρου
την αλλαγή των σχέσεων μας με τους άλλους και με το φυσικό κόσμο.
• Η Α.Α. προαπαιτεί να αναγνωρίσουμε τη σχέση αλληλεξάρτησης μεταξύ
ανθρώπου και φυσικού περιβάλλοντος και να συνειδητοποιήσουμε ότι η
αλληλεξάρτηση αυτή σημαίνει ότι κανένας κοινωνικός, οικονομικός, πολιτικός ή
περιβαλλοντικός στόχος δεν είναι δυνατόν να επιτευχθεί σε βάρος κάποιου άλλου.
Συμπερασματικά:
Η ανάπτυξη ενός αειφόρου σχολείου, ικανού να προχωρήσει στη διάπλαση
αυτόνομων και ενεργών πολιτών (ανδρών και γυναικών) στο πλαίσιο μιας
εκπαίδευσης κοινωνικής-κριτικής, δημοκρατικής και απελευθερωτικής,
προσανατολισμένης στις αξίες και στη βάση της σύζευξης των φυσικών με τις
κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες αλλά και τις τέχνες έτσι ώστε:
• Να είναι περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένοι, να κατέχουν τη σχετική γνώση και να
συνειδητοποιούν τη σοβαρότητα των ζητημάτων αλλά κυρίως να διαθέτουν τις
απαιτούμενες ικανότητες και τη θέληση προκειμένου να γίνουν παράγοντες
αλλαγών στην κατεύθυνση της επίλυσης
• Να διερευνούν και να σκέπτονται κριτικά, να αναλαμβάνουν τις ευθύνες τους να
συμμετέχουν στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, να παρεμβαίνουν δυναμικά και
δημοκρατικά στα κοινωνικά δρώμενα με στόχο τις αλλαγές που απαιτούνται για τη
διαμόρφωση συνθηκών αειφόρου ανάπτυξης
• Να έχουν οράματα, ικανότητες και αξίες που θα τους βοηθούν να
διαπραγματεύονται και να σχεδιάζουν ατομικά και συλλογικά τους κοινωνικούς
όρους της αειφορίας.
• Να στηρίζεται στην αρχή «Σκέφτομαι Τοπικά-Δρω Τοπικά-Σκέφτομαι Οικουμενικά»
5

6. Τα Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης- Το ΚΠΕ Πεταλούδων
Τα Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης αποτελούν έναν από τους
καινοτόμους θεσμούς της εκπαίδευσης που με τα εκπαιδευτικά τους προγράμματα
και σεμινάρια συνεισφέρουν θετικά τόσο στην περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση
των μαθητών και την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών όσο και στις ίδιες τις τοπικές
κοινωνίες. Με γνώμονα την αειφορία η προσφορά των ΚΠΕ είναι πολύ σημαντική
αφού ο ρόλος τους στο τρίπτυχο περιβάλλον, κοινωνία, οικονομία είναι
καθοριστικός και μπορεί να συνοψιστεί στα παρακάτω σημεία:
• Σχεδιάζουν και υλοποιούν προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης
ανάλογα με το φυσικό και ανθρωπογενές -δομημένο περιβαλλοντικό τοπίο
του εκάστοτε Κέντρου για τα σχολεία της Πρωτοβάθμιας και της
Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης.
• Οργανώνουν επιμορφωτικές και ενημερωτικές συναντήσεις
περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος για εκπαιδευτικούς και άλλες
ενδιαφερόμενες πληθυσμιακές ομάδες.
• Συνεργάζονται με πανεπιστήμια και άλλα εκπαιδευτικά Ιδρύματα, διεθνείς
φορείς όχι μόνο της Ελλάδας αλλά και του εξωτερικού, για ανταλλαγή
πληροφοριών, εμπειριών, εκπαιδευτικού υλικού και στήριξη προγραμμάτων.
• Δημιουργούν δίκτυα σχολικών μονάδων που υλοποιούν περιβαλλοντικά
προγράμματα του ίδιου περιβαλλοντικού θέματος, συμβάλλοντας με αυτόν
τον τρόπο στην επικοινωνία μεταξύ τους, στην ανταλλαγή απόψεων, ιδεών,
σχέσεων.
• Εκπονούν εκπαιδευτικό υλικό με επιστημονική επιμέλεια υποστηρίζοντας
έτσι τα περιβαλλοντικά τους προγράμματα και τα δίκτυα
• Υποστηρίζουν και ενισχύουν οικονομικά την τοπική κοινωνία συμβάλλοντας
στην τουριστική ανάπτυξη του τόπου αφού με την επισκέψεις των σχολικών
μονάδων προάγουν και εναλλακτικές μορφές τουρισμού.
Η επαναλειτουργία του ΚΠΕ Πεταλούδων αποτελεί ένα ιδιαίτερα θετικό
γεγονός τόσο για το θεσμό της εκπαίδευσης στα Δωδεκάνησα και γενικότερα στο
τομέα εμβέλειάς του, αλλά και για την εγγύτερη και ευρύτερη τοπική κοινωνία..
Μπορεί να υλοποιήσει αποτελεσματικά, ως ο κατεξοχήν αρμόδιος φορέας το
παραπάνω πλαίσιο της Βιώσιμης/Αειφόρου Ανάπτυξης.. Η δραστηριοποίησή του,
σε ένα ιδιαίτερης φυσικής ομορφιάς περιβάλλον (ο ευρύτερος χώρος της Κοιλάδας
των Πεταλούδων), το καθιστά προνομιακό πεδίο για τη δράση του. Μπορεί να
αναδείξει και να προβάλλει τα ιδιαίτερα πολιτιστικά και περιβαλλοντικά
χαρακτηριστικά της περιοχής, πραγματοποιώντας δράσεις για την ανάδειξη και
προστασία της φυσικής και πολιτιστικής της κληρονομιάς, ευαισθητοποιώντας και
ενεργοποιώντας τους κατοίκους της περιοχής, δημιουργώντας κλίμα συνεργασίας
6

7. και αναζητούνται λύσεις προς την κατεύθυνση της αειφορικής ανάπτυξης και της
βελτίωσης της ποιότητας ζωής στην περιοχή.
Η επίσπευση των αναγκαίων εργασιών από την Τοπική Αυτοδιοίκηση για τη
συντήρηση των κτηριακών υποδομών του Κέντρου, καθώς και υπηρεσιακές
διαδικασίες που σχετίζονται με την απόσπαση του αναγκαίου αριθμού
εκπαιδευτικών, για την προβλεπόμενη από τη νομοθεσία συγκρότηση της
Παιδαγωγικής Ομάδας, είναι οι απαραίτητες άμεσες ενέργειες που θα
διασφαλίσουν τις αναγκαίες και ικανές συνθήκες για την πλήρη ανάπτυξη του
έργου του Κέντρου.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
Το κείµενο αυτό αντλεί ιδέες και περιεχόµενα από:
Αθανασάκης, Α. (2010). Η Περιβαλλοντική Αγωγή και Εκπαίδευση στο Ελληνικό
Εκπαιδευτικό Σύστημα. Αθήνα: ΧΡ. ΔΑΡΔΑΝΟΣ.
Μαυρέλης Κ. (2005). Τοπικές Κοινωνίες-Αειφορία και Εκπαίδευση, Πρακτικά
Συνεδρίου Ένωσης Ελλήνων Φυσικών: Περιβαλλοντικά Προβλήματα στην
Περιφέρεια. Ναύπλιο.
Λιαράκου, Γ. & Φλογαΐτη, Ε. (2007). Από την περιβαλλοντική εκπαίδευση στην
εκπαίδευση για την αειφόρο ανάπτυξη. Προβληµατισµοί, Τάσεις και Προτάσεις.
Αθήνα: Νήσος.
Φλογαΐτη, Ε. (2006). Εκπαίδευση για το Περιβάλλον και την Αειφορία, Αθήνα:
Ελληνικά Γράµµατα.
Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισµού (2009). Πρόγραµµα Σπουδών: Περιβαλλοντική
Εκπαίδευση/Εκπαίδευση για Αειφόρο Ανάπτυξη. Λευκωσία: Υπουργείο Παιδείας και
Πολιτισµού.
http://www.wwf.gr/enviromental-education
7