1. ODDZIAŁYWANIE AUTOSTRAD I INNYCH DRÓG
NA ZDROWIE I ŻYCIE LUDZI
Ocenę zagrożenia zanieczyszczeniami komunikacyjnymi przeprowadza
się w zakresie:
1. Zagrożenia zanieczyszczeniami w szlaku glebowo-roślinnym.
2. Zagrożenia związanego z emisją zanieczyszczeń do atmosfery.
3. Zagrożenia w efekcie oddziaływania hałasu.
Ad. 1. Ocena zagrożenia zanieczyszczeniami w szlaku glebowo-roślinnym
Ocena obejmuje:
a) wchłanianie przez ludzi (w tym przez dzieci) kurzu i pyłu glebowego
zawierającego m.in. ołów;
b) konsumpcję popularnych warzyw: kapusty, selera, porów a także zbóż
poddanych zanieczyszczeniom komunikacyjnym.
Zgodnie z rozpoznanymi w ocenie oddziaływania na środowisko
zasięgami zanieczyszczającego oddziaływania autostrady analizuje się jej
wpływ na zdrowie w czterech strefach. W obrębie analizowanego korytarza
autostradowego (2 x 500m na osi drogi) wyznacza się:
- strefę I (0–50 m) - najintensywniejszego szkodliwego oddziaływania;
- strefę II (51–100 m) - wyraźnego akumulowania zanieczyszczeń komuni-
kacyjnych (w tym ołowiu);
- strefę III (101–200 m) - średniej lub niewielkiej akumulacji zanieczysz-
czeń;
- strefę IV (201–500 m) - niezanieczyszczoną lub zanieczyszczoną jedynie
w wyjątkowych warunkach i w znikomym stopniu.
Podstawowym zanieczyszczeniem, traktowanym jako wskaźnikowe dla
zanieczyszczającego oddziaływania autostrady, do niedawna był ołów.
W środowisku ołów jest przemieszczany wraz z pyłami głównie drogą
powietrzną na odległość co najmniej kilkudziesięciu metrów, często 100–
150 m (ok. 40% jego ogólnej emisji). Część emitowanego z pojazdów ołowiu
jest przemieszczana wraz z wodami opadowymi po powierzchni ziemi.
W zagrożeniu zdrowia podstawowe znaczenie ma wchłanianie pyłu
glebowego przez płuca oraz drogą pokarmową, ponadto spożywanie
zanieczyszczonych roślin konsumpcyjnych.
Skutki oddziaływania ołowiu na ludzi dotyczą przede wszystkim
narządów i układów, w tym: krwiotwórczego – wywołując obniżenie poziomu
hemoglobiny, centralnego układu nerwowego – wywołując encefalopatię
1

2. ołowiczą, nerek – wywołując zmiany zespołu Fanconiego, obniżenie zdolności
filtrazy, sklerotyczne otępienie oraz otępienie typu Atzheimerowskiego.
Sygnalizowane skutki zdrowotne oddzia ływania ołowiu występują prawie
wyłącznie w warunkach największego narażenia, tj. w strefach I, II i III.
Wskazanym jest wykonywanie symulacyjnej analizy z uwzględnieniem
innych zanieczyszczeń obecnie bardziej reprezentatywnych dla prognozowania
transportu samochodowego, jak: benzen, wielopierścieniowe węglowodory
aromatyczne (WWA) czy tlenki azotu (NOx).
Ad. 2. Ocena zagrożenia związanego z emisją zanieczyszczeń do atmosfery
Ocenę zagrożenia przez zanieczyszczenia emitowane z pojazdów
poruszających się po autostradach (innych drogach) dokonuje si ę w oparciu
o wartości tzw. ilorazów zagrożeń zdrowotnych HQ.
Przykładowo - dla autostrady A1, na odcinkach międzywęzłowych,
ilorazy zagrożenia zdrowotnego HQ wynoszą:
Strefa Wartości ilorazu zagrożenia zdrowotnego HQ
(od osi drogi) NOx CO SO2 Węg.-alifat. Pył
0 – 50m 1,2 0,16 0,0015 0,04 0,0013
51 – 100m 1,0 0,11 0,0010 0,003 0,0009
101 – 200m 0,98 0,08 0,0007 0,002 0,0003
201 – 500m 0,90 0,05 0,00005 0,001 0,00002
Ocena zagrożenia zanieczyszczeniami emitowanymi przez pojazdy
poruszające się po autostradach (innych drogach) dokonywana jest g łównie
w oparciu o zanieczyszczenie powietrza tlenkami azotu.
Jednak analiza wyników emisji oraz porównanie ich z wartościami stężeń
dopuszczalnych dowodzi, że - o stopniu i zasięgu uciążliwości autostrady
(innej drogi) dla otoczenia w zakresie zanieczyszczenia powietrza
atmosferycznego - decydujące jest sumaryczne zanieczyszczenie powietrza
przez tlenki azotu i pozostałe zanieczyszczenia.
Dla każdego analizowanego odcinka autostrady (innej drogi) iloraz E/Da,
tj. stosunek: emisji (E) danego zanieczyszczenia do jego dopuszczalnej
wartości stężenia średniorocznego (Da), przyjmuje najwyższe wartości dla
tlenków azotu NOx (głównie NO2). Oznacza to, że jeżeli wystąpi
ponadnormatywne zanieczyszczenie powietrza w otoczeniu drogi (w sensie
przekroczenia sumy stosunków emisji do stężeń dopuszczalnych), to
w przypadku NOx (NO2) przekroczenie takie ma największy zasięg.
Przykładowo, aktualny stan zanieczyszczenia powietrza w rejonie
projektowanej autostrady A-1 (stężenia średnioroczne) z uwzględnieniem
zanieczyszczeń wymienionych w załączniku nr 1 do Rozporządzenia
MOŚZNiL z dnia 28.04.1998r. (Dz.U. Nr 55 poz.355) określony został przez
2

3. Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Łodzi w piśmie H. 6700-
065/01/4597 z dnia 28.09.2001 r. Uzyskane wartości dla Wariantu
Wschodniego zestawiono tabelarycznie, uwzględniając jedynie oddziaływanie
na ludzi (wg Dz.U. nr 87 z dn.27.06.2002r.).
Lp. Zanieczyszczenie E E/Da E E/Da Da
(w tle wiejskim) (w Andrzejowie Stężenie dop.
przy gł. trasie) średniorocz.
[mg/m3] [%] [mg/m3] [%] [mg/m3]
1 2 3 4 5 6 7
1 CO 320 16 400 20 2000
2 SO2 6 4 10 6,7 150
3 NO2 16 40 20 50 40
4 Benzen 0,15 6 1,0 40 5
5 Pył zawieszony 10 20 20 40 40
6 Ołów 20 4 100 20 0,5
å E/Da = 90% å E/Da = 176,7%
Przy czym na ulicy Rokicińskiej w Andrzejowie (Wariant Wschodni) poz.
1 i 3 wynoszą odpowiednio:
1 2 3 4 5 6 7
1 CO 320 16 1200 60 2000
3 NO2 16 40 32 80 40
Co po zsumowaniu z pozostałymi pozycjami daje: å E/Da = 246,7% @ 250%,
czyli, że: suma stosunków emisji zanieczyszczeń do ich dopuszczalnych
wartości stężeń średniorocznych (å E/Da) w przypadku tła wiejskiego jest < 1,
natomiast w Andrzejowie dla Wariantu Wschodniego przy węźle „Andrespol”
> 1,5 a przy ulicy Rokicińskiej wynosi prawie 2,5.
Należy dodać, że rola ołowiu w zanieczyszczeniu środowiska w ostatnich
latach wyraźnie zmalała. Rośnie natomiast rola ozonu, który działa szkodliwie
na ludzi oraz roślinność. Ozon działa synergicznie z innymi zanieczyszczeniami
lecz jest trudny do sumarycznego uwzględnienia ze względu na inny okres
uśredniania (występuje głównie wiosną i latem i tylko przy wysokich
temperaturach w słoneczne dni).
Wpływ niektórych składników emitowanych z silników pojazdów
na zdrowie ludzkie:
Do szczególnie toksycznych substancji zaliczane są tlenki azotu (NOx).
Tlenek azotu (NO) wchłonięty do organizmu ludzkiego szybko reaguje
z hemoglobiną. Wewnątrz tkanek organizmu dosyć szybko utlenia się do
dwutlenku azotu, zmniejszając nieco swoje właściwości toksyczne. Jednak część
3

4. tlenku azotu reagując z rodnikiem ponadtlenkowym (O `2) powoduje powstania
niebezpiecznego nadazotanu (ONOO). Zatrucie tlenkiem azotu objawia się
ogólnym osłabieniem, zawrotami głowy i drętwieniem kończyn dolnych.
Dwutlenek azotu (NO2) występuje zawsze w mieszaninie innych tlenków azotu
– nitrogenów. Jego działanie na organizm ludzki jest zależne od rodzaju i składu
chemicznego związków towarzyszących. W małych stężeniach powoduje
podrażnienie dróg oddechowych i oczu, w dużych osłabienie tętna,
zwyrodnienie mięśnia sercowego i działanie narkotyczne na układ nerwowy.
Przy stężeniu 47–140 mg/m3 wywołuje zapalenie oskrzeli lub zapalenie płuc. Za
niebezpieczne uważa się przebywanie w atmosferze NO2 o stężeniu 190–320
mg/m3 w ciągu 0,5 do 1 godziny.
Ozon (O3) występuje w powietrzu w słoneczne dni gdy temperatura przekracza
20°C. Jego działanie na organizm ludzki potęguje działanie innych
zanieczyszczeń powietrza, takich jak związki azotu i siarki. Uszkadza tkanki
jamy nosowej i gardzieli oraz wytwarza duże ilości toksycznego wolnego
rodnika - ponadtlenku (O `2), który dalej uszkadza tkanki układu oddechowego.
Ad. 3. Ocena zagrożenia w efekcie oddziaływania hałasu
Obszary o szczególnej uciążliwości hałasu charakteryzują się
występowaniem bardzo wysokich poziomów dźwięku A – przekraczających
w porze dziennej zakres 70 – 75 dB.
W trakcie badań uciążliwości hałasu prześledzono zakłócenia aktywności
ludzi w domach mieszkalnych poddanych ekspozycji na ha łas zewnętrzny
o poziomie równoważnym – równym lub większym – 70 dB. Jest to poziom
hałasu specyficzny dla szczególnie hałaśliwych ulic miejskich lub tras
tranzytowych o znaczącym udziale pojazdów ciężkich, np. trasy krajowe
o znaczeniu międzynarodowym.
Porównano m. in. reakcje i objawy zdrowotne ludzi, którzy zamieszkują
w mieszkaniach:
a) z oknami wychodzącymi wyłącznie w kierunku bardzo ruchliwej
i hałaśliwej ulicy,
b) z oknami częściowo skierowanymi na podwórze,
c) z oknami wyłącznie od strony podwórza.
Stwierdzono wyraźnie i jednoznacznie szkodliwy wpływ warunków
akustycznych zamieszkania na zdrowie i działalność ludzi.
4