1. umarovsky@gmail.com
ANALISIS PERHITUNGAN
PRAKTIKUM FISIKA DASAR 1 RUANG C
1. Modulus Young (E1)
Besar modulus Young kawat tembaga (Cu) adalah YYY ∆±= ˆ . Modulus Young (Y) dapat
diperoleh dari:
LA
LF
L
L
A
F
Y
ˆˆ
ˆˆ
ˆ
ˆ
ˆ
ˆ
ˆ
∆
=
∆
=
dan juga
( )
( )L
L
Y
A
A
Y
L
L
Y
Y
LAFLLFLAF
∆∆
∆∂
∂
+∆
∂
∂
+∆
∂
∂
=∆
∆∆ ,,,,,,
( )
( )L
AL
LF
A
LA
LF
L
LA
F
∆∆
∆
−+∆
∆
−+∆
∆
=
ˆˆ
ˆˆ
ˆˆ
ˆˆ
ˆˆ
ˆ
22
( )L
L
Y
A
A
Y
L
L
Y
∆∆
∆
−+∆−+∆=
ˆ
ˆ
ˆ
ˆ
ˆ
ˆ
( ) ( ) ( )L
L
Y
A
A
Y
L
L
Y
∆
∆
+∆
+∆
=
ˆ
ˆ
ˆ
ˆ
ˆ
ˆ
∆
∆
+
∆
+
∆
=
L
L
A
A
L
L
Y
ˆˆˆ
ˆ
2. Kalor Jenis (K1)
Dalam percobaan ini, kita diminta menentukan besaran harga air kalorimeter (W), kalor lebur
es (Les), dan kalor jenis tembaga (CCu).
a. Harga air kalorimeter (W)
WWW ∆±= ˆ dimana
( ) ( )
( )1
12
TT
TTcmTTcm
cmW
a
aaaaapap
kk
−
−+−
==
Sehingga, dapat diperoleh:
1 | P a g e
2. umarovsky@gmail.com
( ) ( )
( )1
12
ˆˆ
ˆˆˆˆˆˆ
ˆ
TT
TTcmTTcm
W
a
aaaaapap
−
−+−
=
Serta:
a
mTTmamTTmmTTm
ap
mTTTap
T
T
W
T
T
W
T
T
W
m
m
W
W
apaapaaapaaaa
∆
∂
∂
+∆
∂
∂
+∆
∂
∂
+∆
∂
∂
=∆
,,,
1
,,,1
2
,,,2,,, 122112
a
mTTTa
m
m
W
apa
∆
∂
∂
+
,,, 12
( ) ( )
( ) ( )
( ) ( )
( )2
1
11
2
11
12
ˆˆ
ˆˆˆˆˆˆ
ˆˆ
ˆ
ˆˆ
ˆˆˆˆˆ
TT
TTcmTTcm
T
TT
cm
m
TT
TTcmTTc
a
aaaaaa
a
apap
ap
a
aaaaap
∆
−
−+−
+∆
−
+∆
−
−+−
=
( )( ) ( ) ( )
( )
( )
( ) a
a
aa
a
a
aaaaapapaaaapap
m
TT
TTc
T
TT
TTcmTTcmTTcmcm
∆
−
−
+∆
−
−−−−−−−
+
1
1
2
1
121
ˆˆ
ˆˆ
ˆˆ
ˆˆˆˆˆˆˆˆˆˆ
( ) ( )
( ) ( )
( ) ( )
( )
( )
( )a
a
apap
a
apap
ap
a
aaaaap
T
TT
TTcm
sT
TT
cm
m
TT
TTcmTTc
∆
−
−
+∆
−
+∆
−
−+−
= 2
1
12
2
11
12
ˆˆ
ˆˆˆ
ˆˆ
ˆ
ˆˆ
ˆˆˆˆˆ
( )
( ) ( )a
a
aa
m
TT
TTc
∆
−
−
+
1
1
ˆˆ
ˆˆ
b. Kalor Lebur Es (Les)
LLL ∆±= ˆ dimana
( ) ( ) ( )
es
aaesaaaakk
m
TcmTTcmTTcm
L
011 −−−+−
=
Sehingga, dapat diperoleh:
( ) ( ) ( ) ( ) ( )
es
aaesaaaakk
es
aaesaaaakk
m
TcmTTcmTTcm
m
TcmTTcmTTcm
L
ˆ
ˆˆˆˆˆˆˆˆ
ˆ
0ˆˆˆˆˆˆˆˆˆ 1111 −−+−
=
−−−+−
=
Serta:
a
mmmTa
a
mmTTammTm
k
mmTTk
T
T
L
m
m
L
T
T
L
m
m
L
L
esakeskaesaakesaa
∆
∂
∂
+∆
∂
∂
+∆
∂
∂
+∆
∂
∂
=∆
,,,,,,
1
,,,1,,, 111
es
mmTTes
m
m
L
kaa
∆
∂
∂
+
,,,1
2 | P a g e
3. umarovsky@gmail.com
( ) ( ) ( )
a
es
aa
es
aakk
k
es
aaesaaaak
m
m
TTc
T
m
cmcm
m
m
TcmTTcmTTc
∆
−
+∆
+
+∆
−−+−
=
ˆ
ˆˆ
ˆ
ˆˆ
ˆ
ˆˆˆˆˆˆˆ
1
1
11
( ) ( )
es
es
aaaakk
a
es
aesaakk
m
m
TTcmTTcm
T
m
cmcmcm
∆
−+−
−+∆
−−−
+ 2
11
ˆ
ˆˆˆˆˆˆ
ˆ
ˆˆˆ
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )a
es
aa
es
aakk
k
es
aaesaaaak
m
m
TTc
T
m
cmcm
m
m
TcmTTcmTTc
∆
−
+∆
+
+∆
−−+−
=
ˆ
ˆˆ
ˆ
ˆˆ
ˆ
ˆˆˆˆˆˆˆ
1
1
11
( ) ( ) ( ) ( )es
es
aaaakk
a
es
aesaakk
m
m
TTcmTTcm
T
m
cmcmcm
∆
−+−
+∆
++
+ 2
11
ˆ
ˆˆˆˆˆˆ
ˆ
ˆˆˆ
c. Kalor Jenis Tembaga (CCu)
CuCuCu ccc ∆±= ˆ dimana
( ) ( )
( )aCu
aaaakk
Cu
Tm
TTcmTTcm
c
−
−+−
=
100
11
Sehingga, dapat diperoleh:
( ) ( )
( )aCu
aaaakk
Cu
Tm
TTcmTTcm
c
ˆ100ˆ
ˆˆˆˆˆˆ
ˆ 11
−
−+−
=
Serta:
Tmmma
Cu
a
TmTma
Cu
mmTm
Cu
k
mmTTk
Cu
Cu
T
c
m
m
c
T
T
c
m
m
c
c
CuakCuakaCuakaCua
∆
∂
∂
+∆
∂
∂
+∆
∂
∂
+∆
∂
∂
=∆
111 ,,,,,,
1
,,,1,,,
Cu
TTmmCu
Cu
m
m
c
aak
∆
∂
∂
+
1,,,
3 | P a g e
4. umarovsky@gmail.com
( )
( ) ( )
( )
( ) a
aCu
aa
aCu
aakk
k
aCu
ak
m
Tm
TTc
T
Tm
cmcm
m
Tm
TTc
∆
−
−
+∆
−
−−
+∆
−
−
=
ˆ100ˆ
ˆˆ
ˆ100ˆ
ˆˆ
ˆ100ˆ
ˆˆ
1
1
1
( )( ) ( ) ( ){ }
( ){ } a
aCu
aaaakkCuaakkaCu
T
Tm
TTcmTTcmmcmcmTm
∆
−
−+−−+−
+ 2
11
ˆ100ˆ
ˆˆˆˆˆˆˆˆˆˆ100ˆ
( ) ( )
( ) Cu
aCu
aaaakk
c
Tm
TTcmTTcm
∆
−
−+−
−+
ˆ100ˆ
ˆˆˆˆˆˆ
2
11
( )
( ) ( )
( ) ( ) ( )
( ) ( )a
aCu
aa
aCu
aakk
k
aCu
ak
m
Tm
TTc
T
Tm
cmcm
m
Tm
TTc
∆
−
−
+∆
−
+
+∆
−
−
=
ˆ100ˆ
ˆˆ
ˆ100ˆ
ˆˆ
ˆ100ˆ
ˆˆ
1
1
1
( )( ) ( ) ( ){ }
( ){ }
( )a
aCu
aaaakkCuaakkaCu
T
Tm
TTcmTTcmmcmcmTm
∆
−
−+−−+−
+ 2
11
ˆ100ˆ
ˆˆˆˆˆˆˆˆˆˆ100ˆ
( ) ( )
( ) ( )Cu
aCu
aaaakk
c
Tm
TTcmTTcm
∆
−
−+−
+
ˆ100ˆ
ˆˆˆˆˆˆ
2
11
3. Energi dan Momentum (M3) – Tetapan Pegas (H1)
4 | P a g e
Ingat! Sebelum menentukan modulus Young (Y), YYY ∆±= ˆ . Saudara harus
menentukan terlebih dahulu besaran fisis dalam modulus Young (Y) itu sendiri, yaitu:
a. AAA ∆±= ˆ
dimana 2
ˆˆ rA π= dan ( )( )rrrrr
r
A
A ∆=∆=∆
∂
∂
=∆ ˆ2ˆ2 ππ
b. LLL ∆±= ˆ
c. ( ) ( )LLL ∆∆±∆=∆∆ ˆ
Catatan ini berlaku untuk percobaan kalor jenis dan momentum – tetapan pegas
juga!