Principais regras fonéticas na evolución do latín ao galego e castelán. Versión en pdf.

1. PRINCIPAIS REGRAS DA
EVOLUCIÓN FONÉTICA DO
LATÍN AO GALEGO E
CASTELÁN
Álvaro P. Vilariño
v.1.4 xaneiro 2013
1

2. ☝
INDEX - VOCAIS
Tónicas breves en sílaba inicial (abertas)
Tónicas breves en sílaba inicial (pechadas)
Átonas breves en sílaba interior ou final
Ditongos
Semivocal i- en inicial de palabra
Tónicas longas
Vocal final -e (m)
☜ ☞
2

3. ☝ INDEX - CONSOANTES
Consoantes simples en inicial de palabra Grupos en inicial de palabra
f- cl-, pl-, fl-
c- + e, i Grupos en sílaba interior con perda do
g- + e, i ŭ átono
Consoantes oclusivas intervocálicas -c`l-, t`l-, -g´l-
-p-, -t-, -c- (oclusivas xordas) -gn-
-b-, -d-, -g- (oclusivas sonoras) Grupos en sílaba interior con nasal
Consoantes líquidas intervocálicas
-m´n-, -mn-
-n-, -l- (líquidas)
-nn-
Consoantes en final de palabra
Grupos cultos en interior de palabra
-m, -t
-s, -l -lt-, -ct-
-r -cs (x)
Grupos -li-, -ti-, -ni- Grupos cultos en interior de palabra
-ns-, -rs-, -ps-, -r
☜ -pt- ☞
3

4. ☝ Vocais tónicas breves en sílaba inicial (abertas)
Galego: abertas mantéñense
ĕ > e aberto /ɛ/ pĕtram pedra sĕptem sete
ŏ > o aberto /ɔ/ mŏlam moa pŏrtum porto
Castelán: abertas ditongan:
ĕ > ie pĕtram piedra sĕptem siete
ŏ > ue mŏlam muela pŏrtum puerto
☜ ☞
4

5. ☝ Vocais tónicas breves en sílaba inicial (pechadas)
Galego e castelán: pechadas abren
ĭ>e sĭtem sede sed pĭlum pe lo
Galego ĭ > e pechado /e/
ŭ>o lŭmbum lombo lo mo lŭpa loba
Galego ŭ > o pechado /o/
☜ ☞
5

6. ☝ Vocais átonas breves en sílaba interior ou final
Galego e castelán: soen desaparecer en sílaba interior
hedra
hedĕram manĭcam manga
hiedra
Galego e castelán: ábrense en sílaba final
vinte
ĭ>e vigintĭ ŭ>o scutŭm escudo
veinte
☜ ☞
6

7. ☝ Ditongos
Galego e castelán: monotongación
ce go
ae > e praemium premio caecum
*cie go
* castelán tamén ae > ie
oe > e foedum feo
* galego tamén *au > ou
au > o paupĕrem pobre Aurum *Ou ro
Oro
☜ ☞
7

8. ☝ Semivocal i- en inicial de palabra
Galego: fricativo prepalatal xordo x [š]
i- > x [š] iŏcum xogo iam xa ianuārius xaneiro
Castelán: a) fricativo velar xordo j [x]
i- > j [x] iŏcum juego
Castelán: b) fricativo palatal sonoro y [ʝ]
i- > y [ʝ] iam ya
Castelán: c) desaparece i- > ∅
i-> ∅ ianuārius enero
☜ ☞
8

9. ☝ Vocais tónicas longas
Galego e castelán: mantéñense
mātrem n ai /mai ma dre
ā=a
ārborem árbore á rbol
ē=e
stēllam estre la estrella
vēndĕre ve nder * galego e pechado
fīlum fío hilo
ī=i
formīcam formi ga hormi ga
cohōrtem co rte
ō=o * galego o pechado
sōlem so l
ū=u
dūrum du ro
mūrum mu ro
☜ ☞
9

10. ☝ Vocal final -e (m)
Galego e castelán: pérdese diante de -l- -n-, -r-, -s-, -c-
-l- + e (m) male mal
-n- + e (m) canem can
-r- + e (m) mare mar
-s- + e (m) mensem mes
-c- + e (m) pacem paz
Galego: mantense diante de -t-
-t- + e (m) societatem sociedade sociedad
☜ libertatem liberdade libertad ☞
10

11. ☝ Consoantes simples en inicial de palabra
Galego: manténse
f- ficatum f ígado fabam faba
Castelán: pérdese e deixa a grafía h
f- > ∅ (h) ficatum hígado fabam haba
Galego e castelán: fricativo dental xordo c [θ]
cĕrtum certo cierto
c- + e, i > c [θ]
cĭrcum circo / cerco
Galego: fricativo prepalatal xordo x [š]
g- + e, i > x [š] gestum xesto gigantem xigante
Castelán: fricativo velar xordo g [x]
g- + e, i > g [x] gestum gesto gigantem gigante
☜ ☞
11

12. ☝ Consoantes oclusivas intervocálicas
Xordas Galego e castelán: sonorización
-p- > b capillum cabelo cab ello lupum lo bo
-t- > d fātum fado hado mĕtum medo miedo
-q-, -c- > g ĕquam eg ua yegua amīcum amigo
Sonoras Galego e castelán: pérdense
-b- > ∅ tibi ti bi
-d- > ∅ cadĕre ca er
-g- > ∅ regīnam raíña re ina
☜ ☞
12

13. ☝ Consoantes líquidas intervocálicas
Galego: pérdense -l-, -n- > ∅
-l- > ∅ salīre sa í r
-n- > ∅ lunam lúa
u
Castelán: mantéñense
-l- = salīre salir
-n- = lunam luna
☜ ☞
13

14. ☝ Consoantes en final de palabra
Galego e castelán: desaparecen en posición final
-m > ∅ amabam amaba m rosam rosam
-t > ∅ amat amat cantabat cantabat
-m (en monosílabos) > n quĕm quen quie n
cum co n
Galego e castelán: mantéñense en posición final
-s, = -s, minus meno s amabas amaba s
-l = -l animal animal
Galego e castelán: metátese interior de sílaba
-r > metátese inter entre semper sempre siempre
☜ ☞
14

15. ☝ Grupos -li-, -ti-, -ni-
Galego: lateral palatal sonoro > ll [ḽ]
-li- > ll [ḽ] aliēnum alleo alium allo
Castelán: fricativo velar xordo > j [x]
-li- > j [x] aliēnum ajeno alium aj o
Galego e castelán: interdental fricativo xordo > z, c [θ]
-ti- > z, c [θ] ratiōnem razón
ambitiōnem ambic ión
Galego e Castelán: nasal palatal sonoro > ñ /ɲ/
-ni- > ñ /ɲ/ Hispania Espa ñ a
cĭcōnia cego ñ a cigüeña
☜ ☞
15

16. ☝ Grupos de consoantes en inicial de palabra
Galego: africado palatal xordo > ch [ĉ]
semicultismos
cl- > ch [ĉ] clāvem chave cl- > cr clericum crego
semicultismos
pl- > ch [ĉ] plorāre ch orar pl- > pr plateam praza
semicultismos
fl- > ch [ĉ] flammam chama fl- > fr flaccum fraco
Castelán: lateral palatal sonoro > ll [λ]
semicultismos
cl- > ll [λ] clāvem llave mantéñense
clericum clérigo
pl- > ll [λ] plorāre llorar semicultismos
plateam plaza
mantéñense
fl- > ll [λ] flamma llama semicultismos
mantéñense flaccum flaco
☜ ☞
16

17. ☝ Grupos de consoantes en sílaba interior con perda de u átono
Galego: lateral palatal sonoro > ll [ḽ]
-c`l- > ll [ḽ] spĕcŭlum espe ll o aurĭcŭlam orella
-t`l- > ll [ḽ] vĕtŭlum vello
-g`l- > ll [ḽ] rēgŭlam re lla
Castelán: fricativo velar xordo > j [x]
-c`l- > j [x] spĕcŭlum espejo aurĭcŭlam oreja
-t`l- > j [x] vĕtŭlum viej o
-g`l- > j [x] rēgŭlam reja
☜ ☞
17

18. ☝ Grupos de consoantes en sílaba interior con nasal
Galego e castelán: nasal palatal sonoro > ñ /ɲ/
-gn- > ñ /ɲ/ agnum añ o pugnum puñ o
Galego: nasal sonoro > n /n/
-m`n- > n /n/ dŏmĭnum dono
-mn- > n /n/ sŏmnum sono
Castelán: nasal palatal sonoro > ñ /ɲ/
-m`n- > ñ /ɲ/ dŏmĭnum dueño
-mn- > ñ /ɲ/ sŏmnum sueño
Galego: nasal alveolar sonoro > n /n/
-nn- > n /n/ annum ano
Castelán: nasal palatal sonoro > ñ /ɲ/
☜ -nn- > ñ /ɲ/ annum año ☞
18

19. ☝ Grupos cultos en interior de palabra -lt-, -ct-
Galego: ditonga sílaba anterior e simplifica
-lt- > ditongo -t multum moito cultelum coitelo
Castelán: simplifica a africado palatal xordo > ch /tʃ/
-lt- > ch /tʃ/ multum mucho cultelum cuchillo
Galego: ditonga sílaba anterior e simplifica
-ct- > ditongo -t noctem noite
Castelán: simplifica a africado palatal xordo > ch /tʃ/
-ct- > ch /tʃ/ noctem noch e
☜ ☞
19

20. ☝ Grupos cultos en interior de palabra -cs-(x)
Galego: fricativo prepalatal xordo x [š]
-cs- (x) > x [š] fixum fix o
proxĭmum próx imo
Castelán: fricativo velar xordo > j [x]
-cs- (x) > j [x] fixum fij o
proxĭmum prój imo
☜ ☞
20

21. ☝ Grupos cultos en interior de palabra:
-ns-, -rs, -ps-, -pt-
Galego e castelán: simplifican en s
-ns- > -s- mensăm mesa
-rs- > -s- ursŭm oso
-ps- > -s- ipsam esa
-pt- > -t- ruptam rota
☜
21