-Carpeta O Medio Mariño: cadernos informativos e fichas de traballo: o medio, as plantas, as aves, os peixes, os crustáceos, os moluscos, varios, o home (1994-95)
3. O medio mari ño
Xosé Ramón Daporta Padín
Adela Leiro Lois
Manuel Núñez Pérez
Candea 1.995
4. Autores:
Xosé Ramón Daporta PadÍn
Adela Leiro Lois
Manuel Núñez Pérez
Colaboracións:
Confrarías e Lonxas da Ría de Arousa
Capitanía Marítima de Vilagarcía e distrito de Cambados
C.I.P.E.M.
Dionisio Pereira
Xosé Manuel Villanueva Guimeráns
Divina González Cacabelos
Manuel Lojo Nieto
Lino Lema Bouzas
Alfredo Feinández Prieto
Xoán Antonio Pillado Silvoso
Manuel Rico taboada
Enrique García Outeiral
Lois Rei Núñez
Francisco Trigo Durán...
...e moitos outros -anónimos- das distintas localidades
da Ría que coa súa axuda desinteresada fixeron posible
a reunión do material que compón este traballo.
@ Gandea
@ Adela Leiro
X.Ramón Daporta
ISBN: 84-920310-0-X
lmprime:lmprenta Fidalgo
Cambados.Tf542453
Dep.Legall C -356/94
5. íruo¡ce:
lntroducción
O TRABALLO:
A Pesca/O Marisqueo
Artes de pesca e marisqueo
Embarcacións
Cultivos
Outros recursos: algas
Outros oficios
Actividades dos portos da Ría
Censo de embarcacións
A comercialización
Cadro de vendas nas lonxas da Ría
Depuración
Transformación
Salga
Secado
Afumado
Conserva
Conxelación
Fariñas, pensos, abonos e outros
A Cociña
A Navegación / q transporte marítimo
A Seguridade no mar
Administración / organizacións
Organismos da administración
Confrarías
Organizacións de productores
!nvestigación e formación
O I.ECER:
Deportes
Praias
Outras actividades
OUTROS USOS: Muíños
EGOLOXíA
O MAR COMO INSPIRACIÓN:
Os nomes das especies na Ría
Vocabulario xeral
Literatura popular. Refráns
Ditos
Cantares
Adiviñas e outros
Crenzas
Contos e lendas
O mar na literatura
5
5
o
26
31
35
37
39
40
41
43
47
48
48
49
50
51
52
52
53
54
57
59
59
60
60
60
67
63
63
64
65
ob
69
69
78
82
85
87
89
90
91
93
6. A lonxitude da costa galega, case 1.200 km. (1t4 datotal da península lbérica),
fai que o mar sexa un elemento sempre presente. A variedade das formas e
características físicas-ambientais (o tipo de materiais e a acción xeolóxica so-
frida polos mesmos, a orientación, a profundidade,...) crean infinidade de luga-
res aptos para o asentamento de especies animais e vexetais, o que unido á
proximidade das zonas de afloramento e a circulación de auga e nutrintes
convértea nunha zona de gran riqueza biolóxica e sobre todo áe alta produc-
tividade.
Este contacto permanente e as características anteexpostas fixéron que as
súas ribeiras estivesen poboadas dende antiguo (do que dan mostra os nume-
rosos restos e achádegos de culturas e asentamentos prehistóricos como pe-
troglifos, castros e obxectos varios e as innumerables referencias históricas de
tódalas épocas). E con elo unha actividade que debeu escomenzar sendo
marxinal, logo complementaria na alimentación, pola cantidade de recursos e a
facilidade, que para a súa obtención ofrecían as zonas próximas á costa e os
intermareais, orixinou un incremento da poboación e da demanda ata o punto
de que modificou os sistemas de obtención de recursos establecidoi, e fixo
que o home recolector-cazador-agricultor engadise o mar como nova fonte de
obtención de alimentos, e se convertise en agricultor-mariscador-pescador,
aplicando a éste novo medio, e adaptándoas, as mesmas artes que utilizaba
para a caza e a agricultura, entrando deste xeito nun mundo novo: o do mar.
7. Un mundo que se foi conformando a medida que se ampliaba a cadea acción-
problema-solución-experiencia-novos coñecementos- e maneira de expresalos
(vocabulario), con características específicas, e adaptándose a éstas escolleu-
no como única actividade ou lugar de traballo e converteuse en mariñeiro, ata
acadar, andando o tempo, a especialización actual.
Apoiado todo elo nun rendemento económico importante (case 100.000 millóns
de pts. no ano 1.989) converten a Galicia, cos seus.87 portos pesqueiros nos
que se desembarca un 60% da pesca total do Estado, ó que hai que engadi-la
actividade do sector marisqueiro, tanto.de producción natural como de cultivos
(produce o 50% do mexillón mundial) e o número crecente de granxas mariñas
adicadas á producción e engorde de peixe, nunha potencia pesqueira de pri-
meiro orde.
Parellamente a ésta actividade de extracción fóronse desenvolvendo a nave-
gación, o comercio e o transporte ó que hai que engadi-la importancia que
está adquirindo nos últimos tempos o mar como lugar de lecer.
E dende sempre o mar despertou no home curiosidade e admiración que se
manifestou na creación de obras artísticas de todo tipo -populares e cultas-
(plásticas, literarias, musicais. ) que o toman como referencia ou tentan repre-
sentar a inmensa variedade das súas características cambiantes e os senti-
mentos que desperta.
I
8. Denomínase pesca á actividade de captura e extracción de especies piscícolas con
destino ó consumo ou á comercialización. Tódalas variacións
'e
complementos que
acompañan ó término fan referencia ós métodos, ó lugar onde se praciica, á duración
da mesma, ou ás especies capturadas:
PESCA ARTESANAL: a que se realiza mediante o emprego de métodos e artes tra-
dicionais pouco evolucionadas. Require un moi amplo coñecemento do medio e das
especies que nel viven, das súas actividades e dos seus costumes, e o éxito neste
tipo de pesca depende dese coñecemento. É selectiva,'tanto no número como na
talla das capturas, e moi variada xa que abrangue un amplo número de especies e
realízase en calquera lugar que polas súas caácterísticas permita a existencia das
mesmas. Precisa unha menor inversión, tanto en barcos, que adoitan ser de pequeno
tamaño (gamelas, dornas,... con ou sen motor) como en aparellos que case sempre
son sinxelos e de manexo individual ou de poucas persoas (liñas, n"irr, redes,...)
PESCA INDUSTRIAL: a que está moi mecanizada e busca un amplo rendemento.
Está dirixida a especies que viven en grandes bancos e que viven no mar aberto.
Precisa de grandes inversións, tanto en barcos como en aparellos e require para
desenvolve-lo traballo a presencia dun maior número de persoas, algunhas cun alto
grado de especialización.
PESCA DE BAlxuRA: a que se realiza nas zonas próximas á costa.
PESCA DE ALTURA: a que se realiza nas zonas alonxadas da costa.
A distancia da costa á que se realiza a pesca inflúe na duración do tempo de traballo,
así tamén podemos atopar as denominacións PESCA DO DÍA (a que se realiza nun-
ha soa xornada), MAREA (a que dura varias xornadas ata compieta-ta cargido barco
ou unha tempada de traballo).
segundo o tipo de arte ou aparello que se empregue: PESCA DE ARRASTRE, cER_
CO, PALANGRE,...
*g^tg:. as especies obxecto de captura: pESCA Do BoNtro, do BACALLAo, da
SARDINA,...
Actividade que se realiza para a captura dun amplo grupo de especies de crustáceos,
moluscos e equinodermos. Faise a pé, fundamentalmente as'mulleres, nas zonas
que a marea deixa ó descuberto, ou a flote, empregando para esto pequenas ou
medianas embarcacións.
Ata época recente tivo un carácter complementario, pero o aumento da demanda
converteuno nunha actividade primordial o que provocou grandes cambios nos apa-
rellos e nos métodos de pesca e induciu ó cultivo das especies máis rendibles
(mexillón, ostra, vieira...) e con esto ó nacemento dun novo tipo de actividade: a acui-
cultura.
9. ,ARTES,::::DE PESGA E:::MARISQU EO
Para realizar este traballo as persoas empregaron nun principio os mesmos útiles
(armas, ferramentas, artes) e métodos que usaban nas súas actividades e labores
terrestres (as lanzas convertéronse en arpóns, cestos e redes de caza convertéronse
en nasas e aparellos de pesca, e os legóns que cavaban a terra remexeron as areas
para desenterrar mariscos,) adaptándose ás novas necesidades e axustándoas ó
novo medio para conquerir con elas unha maior eficacia e un mellor rendemento.
Aínda que na actualidade persisten métodos tan sinxelos como a captura á man ou o
achicado das pozas na marea baixa, que soamente son empregados ocasionalmente
e por xente doutros oficios que algunhas veces aproveitan a marea baixa para ir
"colle-la caldeirada"; a tipoloxía dos materiais de pesca é tan rica e variada que sería
moi longo enumeralos todos, xa que cada porto, case cada barco e cada mariñeiro
ten a súa maneira propia de entender e resolve-los problemas que se lle presentan e
busca e adopta a solución que cre máis convinte. Por iso só falaremos dos esque-
mas-tipo e citaremo-las adaptacións máis comúns.
Anque xeralmente os mariñeiros sempre "van pescat'', e sempre falan da "pesca" e
do "peixe", nós imos diferenciar dentro do posible as artes de pesca propiamente dita
(que se usan fundamentalmente para a captura de peixes) e as de marisqueo (para
a captura dos denominados mariscos: crustáceos, moluscos, equinodermos...), aínda
que nin as unhas nin as outras son monoespecíficas, senón que segundo os casos
ou as circunstancias, os momentos ou os lugares poden adicarse a unha ou á outra
función, ou ás dúas ó mesmo tempo.
Do mesmo xeito a necesidade e o desexo de desplazarse para acercarse ós lugares
máis productivos, ou poder traballar un pouco máis lonxe da costa para evitar compe-
tidores, fixo nacer e desenvolverse os barcos e a navegación, e o que nos comenzos
puido ser unha simple balsa de troncos amarrados empezou a coller forma, a ser
alixeirada, dotada de instrumentos de goberno e ampliada, engadíronselle novos me-
canismos para aforrar esforzo, co paso do tempo e a incorporación dos medios máis
modernos de navegación, propulsión, orientación e comunicación, conveñéronse nas
embarcacións actuais.
10. Aparello moi simple, de fabricación caseira (feito
xeralmente a partir dun aro de bocoi). Ten forma
de sabre de ata 1 m. de lonxitude. Na empuñadura
protéxese con algún material para facer máis doa-
da a suxección (plástico, madeira...).
Úsase a pé, en augas pouco fondas, ou na seca,
para coller anguías ás que se mata cun golpe.
É de uso restrinxido e case sempre por persoas
alleas ós oficios do mar.
Cá ñ.éh.ó,i.l rrr:b¡.iG.h.éi 16..................,..
Aparello con moitas variantes, xeralmente formado
por un mango de madeira de lonxitude variable e
un ou varios ganchos de ferro'(ás veces anzois
suxeitos nun dos
extremos.
Úsase a pé ou den-
de unha embarca-
ción para saca-los peixes (cóngaros, fanecas barbudas...) polbos... das fendas
(jaretas ou gobeiras) e para pesca-las xibas cando van desovar nos ramos (ramallos
de piñeiro que se fondean nos lugares de desove para atraer ás femias ás que se lle
ofrece un lugar para apega-los ovos).
Francada ::
Formada por unha pletina de ferro
cun número variable de dentes (de
10 a 15 cm. de lonxitude) rematados
en frecha, e un albado cónico para
introducir e suxeitar un mango de
pau de eucalipto de lonxitude variable (2-3 m.). Nalgúns casos leva unha tralla suxei-
ta ó mango que serve para recupera-la francada cando se lanza a distancia.
Úsase para capturar peixes ( sollas, anguías, muxes,...), xibas,... tanto a pé como
desde embarcacións.
I
I
i
i
I
I
I
L
Fío de lonxitude variable que leva no seu re-
mate unhas picas ou anzois (onde se suxeita
o engado para atrae-los peixes) e uns pesos
(chumbos) para facelos afundir. Recóllense
en paus, tacos de cortiza ou gradellas.
Esta estructura presenta moitísimas variantes
que veñen dadas polo tipo de peixes a captu-
rar, o lugar,...
Úsase tanto a pé como dende embarcación
para capturar todo tipo de peixes carnívoros.
11. Váfá
Unha cana ou pau máis ou menos longo
que nunha punta (a máis gorda) leva ata-
do un cordel ou tanza de aprox.SO cm.e
unha pica forte engadada.
Úsase a pé para pescar cóngaros. Déixa-
se metida nas fendas e buratos e retírase
ó cabo dun tempo.
Cáne
É unha variante
da liña á que se
lle engadeu unha
vara (antigamente de cana e hoxendía dos máis diversos materiais) para permiti-la
colocación do anzol no lugar máis axeitado e o lanzamento a maior distancia da bei-
ra, dotada dun carrete (mecanismo que permite a recollida e almacenado da liña); e
outros elementos como boias (para axusta-lo calado das picas).
Úsase dende a costa ou dende embarcacións para capturar todo tipo de peixes.
F:á:lá,hgré
Formado por unha tralla (madre) de
ata 150 brazas e un número varia-
ble de brazoladas, anacos de tan-
za de ata unha braza no que se
empatan as picas ou anzois. No
comenzo e no remate das madres
van as trallas co fondeo (pedras,
poutadas ou rizóns) e o calamento
(boias ou boureles). Para transpor-
talo ou gardalo recóllese en cestas
ou caixas coa beira acondicionada
para espeta-las picas, gánase a
madre á roda e as picas vanse espetando seguindo a orde inversa á de largada.
veces, e segundo o tipo de pesca, a madre vai lastrada para que non se Separe
fondo ou leva pequenas boias para distribui-los anzois a distintas fonduras.
Úsase dende embarcación, especialmente para cóngaros, pescadas, maragotas, pa-
lometa,.. Cébanse as picas con engado e vanse largando fondeándoo en caceas
(número variable de palangres unidos entre sí) e levántanse pasado un tempo.
Ó oficio chámaselle andar ó pincho, ós mariñeiros pincheiros, ós barcos palangrei-
ros ou barcos do pincho e tamén se chama do pincho ó peixe que pescan que é
moi apreciado pola súa calidade e frescura por non estar nada mazado e ser do día.
Outra arte de pesca que emprega picas anque non se emprega na ría é o CURRCÁN
que consiste en arrastar co barco en marcha liñas engadadas penduradas de varas.
Úsase fundamentalmente para a pesca do bonito.
Ás
do
I
12. Médió,mü,ndó
Aparello formado por un aro de diámetro variado
(dende 1 ata 6 m.) feito de varas de ferro (antes
eran de pau) e unha rede ou cope en forma de saco
pechado nun extremo ou facendo seo suxeita no
propio aro; a abertura da malla varía segundo a es-
pecie á que se adique. Vai suxeito por uns ventos ou
bolinas, cabos que se xuntan nunha argola da que
sae o cabo que serve para manexa-la arte coa axuda
dunha driza (polea) fixa nun pau que se afirma na
embarcación a xeito de pluma de grúa.
Para traballar fondéase a rede e váise botando en-
gado dentro para atrae-los peixes e cando hai bas-
tantes ízase a modiño ata saca-lo aparello da auga e
escóllese a pesca.
Úsase polo día para pescar panchos, xurelos, piardas...É un aparello case en desu-
so, só quedan algúns en Vilaxoán, Vilanova e Ribeira.
N,á,§,á,:,:dá§, á,h§ü,Ía,S ;j",g¡'¡':7A ¿,
Conxunto formado por unha rede rectangular vertical con cortizos e chumbos de 40 a
50 cm. de altura e 213 m. de lonxitude rematada nos extremos por dous sacos cóni-
cos que se manteñen abertos por medio duns aros metálicos nos que van suxeitos as
bocas de nasa en forma de funil. O primeiro dos aros (o de maior tamaño) pode ser
recto pola parte de abaixo ou rectangular. A rede vai armada de xeito que divide a
boca dos aros en dúas metades o que permite a entrada dos peixes polos dous la-
dos. Forman unha estructura pregable o que facilita o seu transporte e almacenamen-
to.
Ármanse en caceas dun número variable de pezas e fondéanse (coa axuda de pe-
dras ou rizóns) ocupando o maior espacio posible formando unha barreira contínua
que impide a fuxida do peixe. Úsase en zonas de pouco calado que quedan en seco
para pescar fundamentalmente anguías.
Nasa da faneca
Formada por unha estrctura metálica lixeiramente tron-
cocónica de 1,5 m. de diámetro máximo e 50/60 cm. de
altura recuberta de rede e con dúas aberturas en for-
ma de funil de cara ó interior que se manteñen abertas
con aros metálicos e suxeitas á estructura con gomas
ou trallas. Pode abrirse pola parte máis ancha para
saca-lo peixe e para almacenalas.
Armanse en caceas, engádanse e
tanse pasadas dúas ou tres horas.
fondéanse nas zonas de pedras e algas. Leván-
O seu uso está prohibido.
13. Aparello de forma rectangular cunha lonxitude total que pode variar de 250 a 350
brazas (420 a600 m.), e unha altura aproximada de 80 m. formado por:
CALÓN ou cÚA: pano de malla moi lasa (aberta, de 1B a 20 cm.), de 25 brazas de
lonxitude e de altura lixeiramente superior á do resto do aparello para que cale ben
(vaia ó fondo). Hai un en cada extremo e van collidos nun estrobo (argola de corda)
CABECEIROS: panos de malla resistente, de un tamaño de 10 mallas en cuarta, de
50 a 80 brazas de altura, (segundo o aparello) e media braza de lonxitude. Reforzan
e axudan a cala-lo aparello.
PANOS DO APARELLO: formado por panos de rede de mallas de 17 a 20 en cuarta
que miden 60 brazas de ancho e van armados a 43-45 brazas para que o aparello
colla seo (afrouxe). A lonxitude total é de 275 brazas de lonxitude e 80 de altura
aproximadamente. No extremo de proa, a continuación do cabeceiro vai a enxagua,
pano de 23 a 25 brazas de lonxitude de malla máis fecheira e resistente para que
soporte o peso do peixe.
CALZAS: reforzos de aproximadamente 25 cm. de altura (cuarta e media), formado
por 25 mallas de fío resistente (máis forte que o resto do aparello) e mais lasas.
Chámase tamén pano laso, rodea o aparello todo arredor e recibe diferentes nomes:
-Calza do colcho: chamada tamén cadeneta do colcho: vai na parte superior e nel
van armadas as cortizas (colchos) a unha proporción aproximad a de 26-27 por braza.
As cortizas (que agora son de material sintético) van armadas na tralla do colcho,
que se suxeta á calza por medio dunhas argolas de fío máis forte. A misión da cortiza
é mante-lo aparello aboiado mentras se traballa. Leva nunha beira a tratla do cha-
rango que serve para tirar do aparello cando vai ó fondo.
-Calza do chumbo: vai por baixo e suxeito por argolas de fío forte á tralla do chum-
bo . Mide aproximadamente 1 braza de altura (máis que a calza do cotcho). A pro-
porción de chumbos na tralla é de aproximadamente'1,5 a 1,75k. porcada brazaou
vara e maior cantidade nas cabeceiras para que calen mellor.
XARETA: cabo de nailon con chumbo polo medio (para darlle máis peso) que vai
suxeito á tralla do chumbo por medio dunhas rabizas de 40/50 cm. de lonxitude e
unhas argolas metálicas (de aceiro) repartidas nas cabeceiras cada 14brazas e nos
resto entre 6 e 8 brazas. En total son 35 ou 37. A misión é pecha-lo aparello cando
está largado para facer unha bulsa no centro.
I
I
!
tiro de proa
/7 calónoucúa
l cabeceiro
tralla do charango
/ calza do colcho
angolas
tiro de popa
virol
cabeceiro
estrobo
calón de popa
chumbos
enxagua
,, colchos
,/
---
lralla do colcho
10
14. PROCESO DE TRABALLO:
O aparello lévase no costado de babor do barco e amáñase de xeito que faga máis
doada a tarefa de largalo: pola popa o tiro de popa e o chicote do estrobo que suxeita
o aparello e a tralla do colcho. A tralla do aparello leva un virol para que o cabo non
colla voltas. Pola proa vai a tralla do chumbo e as argolas ou anelas e o tiro de proa.
Nun carretel ou torno vertical situado ó pé da amura de estribor vai enrolada a xareta
(sitúase así para poder tirar dela co maquiniño (torno) do barco. O pano do aparello
sitúase no corredor de babor.
Unha vez localizado un banco de peixe
coa axuda do radar ou sonda lárgase o
aparello: tírase a boia ó mar e detrás o
aparello facendo circunferencia arredor
do peixe ata chegar de novo ata a boia.
Antes facíase coa axuda dun bote auxi-
liar. Logo gáñase a boia e os dous chi-
cotes ata o cabo todo, o calón de proa
ata as mestas (cabeceiro), e amárrase o
tiro de proa. Ó mesmo tempo vírase a
xareta coa maquiniña ata que as argolas
chegan a bordo e amárrase. Séguese
gañando pano pola cabeceira de popa
coa axuda do halador ou io-io, ata che-
gar á enxagua.
No caso de que haxa pesca, ésta queda
concentrada na enxaga e hai que botala
abordo do barco coa axuda de salabar-
dos ou truels. Este traballo chámase
enxaguar.
Unha vez rematada a enxagua gáñase
o resto do aparello e colócase de novo
a bordo para comenzar un novo lance.
Un lance pode durar aproximadamente
2 horas, dependendo da cantidade de
peixe que se tome. Se hai pouco peixe
peixe que haxa no aparello chámase un
chada.
e se rexe a pulso coa.enxagua e o pouco
alse ou alce, e se hai moito peixe unha pi-
As mellores horas para pescar son ó axexo (noitiña) e ó amanexo ou lusada (ó es-
comenzar a abri-lo día)
os barcos que andan ó cerco de xareta adoitan ser de 20 a 40 toneladas.
A xeira de traballo é dunha noite, ás veces máis. Danse tres ou catro lances, segundo
a pesca e véndese pola mañá nas lonxas ou portos.
As especies que se capturan son: sardiña, xurelo, bocareu, rincha e ocasionalmente
sargo, robalo...
APARELLOS AUXILIARES:
SALABARDO ou NASA : rede en forma de saco que se abre por debaixo suxeita nun
soporte metálico en forma de aro duns 60 cm. de diámetro e cun mango de pau de
medidas variables. Úsase para colle-lo peixe da enxagua e para descargalo para te-
rra coa axuda do guindastre.
11
15. ARO ou SALABARDO DE MAN: sen mango e máis pequeno (35 cm. de diámetro).
Úsase para descarga-lo peixe á man. Esta traballo facíase antes con patelas, pe-
quenas cestas planas.
TRUEL ou BARREDEIRA: a rede non ten cope e vai suxeita nun aro coa parte dian-
teira recta (45 cm. de lonxitude aprox.) e ten un mango de lonxitude variable. Úsase
para colle-los últimos peixes das caixonadas cando é dificultoso cos salabardos.
XEITOS DE PESCAR Ó CENCO:
Á AnpOnn: chamado tamén escurada. Coñecense os bancos do peixe porque o
mar produce unha fosforescencia ou brillo especial (ardora) cando se bate nel, algo
semellante ó movemento dos peixes ó rebulir..
Ó CRIOEO: bótase no mar peixe moído como engado e unha vez xunta rodéase co
aparello. Esto faise máis cos cercos pequenos ou raspitas.
CON LUZ: atráese os peixes con reflectores, en especial os xurelos.
ANDAR Ó nnOUgO: pescar a base de lances de pouca cantidade
Outro xeito de busca-la pesca é guiándose por aves mariñas, arroases...pero isto non
sempre é posible e hoxe búscase fundamentalmente coa sonda ou radar.
Cando se traballaba á man ían nos barcos do cerco 25 ou 30 mariñeiros. desde que
se usan máquinas (tornos, haladores..) cun número aproximado de 10 é suficiente.
A tempada mellor para a pesca da sardiña e do xurelo é a partir de xuño e no verán.
APARELLOS SEM ELLANTES :
En xeral as medidas destes aparellos son variables e dependen dos costumes da
cada zona ou armador.
RASPITA: coa mesma estructura pero de dimensións máis reducidas: 60 a 120 bra-
zas de lonxitude (100 a 200 m.) por 15 a 30 brazas de altura (25 a 50 m.). Trabállase
con barcos de menos de 20 toneladas.
CERCO DAS PIARDAS: é de medidas moi reducidas e úsase para andar ás piardas
entre as bateas. Trabállase de día e úsase engado.
ATUNEIROS: usan cercos máis grandes con redes de mallas moi fortes e coa axuda
dunha embarcación auxiliar.
12
16. Rede rectangular
moi longa forma-
da por panos de
malla lasa de
medida variable
que se entestan en caceas por medio de matafións (fíos soltos nas cabeceiras dos
panos). O conxunto podía acada-las 300 brazas. Leva pola parte de arriba unha tra-
lla con colcho e por abaixo unha tralla con chumbo.
Ármase en zonas pouco fondas e que queden en seco ó debala-la marea. Pódese
traballar de varios xeitos:
-Unha vez seleccionada azona ármase a atallada coa marea baixa (en seco) e faise
firme o colcho no fondo con pedras, unha vez que enche a marea e con ela entrou o
peixe líbrase o colcho e o peixe queda cercado. Espérase a que baixe a marea e re-
cóllese o peixe que quedou na rede.
-Largar coa marea chea aíllando unha zona, rodeando un espacio ou unindo dous
puntos da costa para impedi-la saída do peixe. RecÓllese ó debala-la marea.
Cando se traballa en zona de correntes o aparello faise firme con rizóns ou poutadas,
e cando se traballa ós muxes manténse a rede alta e estirada con estacas para im-
pedir que salten por riba.
Péscanse especies de esteiro como muxes, sollas, robalizas...
Actualmente apenas se usa .
Aparello en forma de bolsa coas seguintes partes.
PERNAS: panos de forma triangular ou trapezoidal de 10 a'15 brazas de lonxitude
(25 m.)
COPE: saco de ata 15 brazas de fondo formado por varias pezas:
-boca ou gola: entrada do cope, máis longa na parte de arriba (visejra) para impedi-
la fuxida do peixe
-boca do cope: parte do cope que vai a continuaciÓn da anterior
-trampa: cortina móbil ou funil que divide o cope en dúas partes e impide o retroceso
do peixe.
-saco, fondo do cope ou coroa de rede máis fecheira. E a parte onde queda recolli-
do o peixe. Mantense pechado por unha rabiza ou xareta que se abre para libra-lo
aparello.
A parte de abaixo do cope (que se arrasta polo fondo) vai protexida por unha rede
máis grosa chamada mandileta
t
I
I
7 tralla do colcho
catétn
f
f ,r/ oo'"'
13
17. O aparello complétase por riba cunha tralla do colcho á que van suxeitas as boias
(antes de vidro e agora de plástico) e pola parte de abaixo cun burlón, estacha de
arame recuberta de esparto que axuda a afundilo. Na entrada do cope engádeselle
chumbo. Nalgúns casos no arranque das pernas engádeselle uns catóns, pezas de
ferro ás que se unen a tralla e o burlón. Nos calóns engánchanse as malletas de
arrastre, cabos metálicos de 50-60 brazas que unen o aparello ás portas, pezas de
madeira rectangulares (de dimensións variables segundo o tamaño do aparello) cun
ou dous vértices redondeados protexidas e reforzadas con ferro para que se afun-
dan, e cuns enganches situados de tal maneira que cando son arrastradas polo barco
desvíanse e manteñen o aparello aberto. As portas levan un calamento, cabo que
as une ó barco, de lonxitude variable dependendo da fondo da zona de traballo.
Para traballar lárgase o apa-
rello pola popa e vaise
arrastrando co barco a media
potencia durante un tempo
variable (1,5 a 4 horas). Ó
remata-lo lance ízase a bor-
do coa axuda da maquiniña
ou halador, ábrese o cope
pola xareta e escóllese o
peixe.
Usase para capturar especies de fondo: pescada, lirio, linguado, chopo, cigala...
Trabállase en zonas moi fondas e fóra da ría.
APARELLOS SEM ELLANTES:
Baquita: de dimensións reducidas que se usou durante un tempo dentro das rías,
polo que foi prohibido.
Bou: de maiores dimensións. Cando o arrastran dous barcos chámase parella e
neste caso non leva as portas e levan un cabo dun a outro barco para mante-la dis-
tancia e a abertura do aparello.
BóU.....d.é....ú.a.rá
Chámase tamén: trambolín,
raios x, e bedrín
Aparello de arrastre de peque-
nas dimensións.
Manténse aberto cunha vara de
ferro (antes era de madeira) que
leva nos extremos unhas pezas
semicirculares en posición vertical e que realizan dúas funcións: impedir que o apare-
llo se atranque e mante-la vara despegada do chan para non espanta-los animais do
fondo.
Úsase no limpo arrastrado por barcos de pequenas dimensións e para coller vieiras,
volandeiras, chopos, nécoras e outras especies de fondo.
Había un aparello semellante (máis pequeno) que se arrastraba a vela e mantíñase
aberto poñendo uns tangóns (varas de madeira) polo costado do barco
14
18. C.h¡ñChói!!o.
Aparello de
arrastre de
pernas moi
longas dividi-
das en dúas partes. calóns ou claros de malla moi lasa, e as illergas, casaretes ou
abrigos de malla máis fecheira, e cope en forma de saco rematado nunha malla
máis forte e fecheira, a coroa. Vai armado con trallas da cortiza e do chumbo e rema-
ta nunhas cangas de madeira ás que se amarra a cala, cabo do que se tira para
arrastra-lo aparello.
Úsase en zonas limpas, nas postas (zonas onde vai o peixe) largando contra a ma-
rea para que infle o cope e "gánase" á man polo costado do barco ou dende dúas
embarcacións procurando traer parellas as dúas pernas, para eso cántanse os nós,
sinais feitos a distancias regulares na cala ("Canta-la cala")
Captúranse fundamentalmente luras, chopos, xurelos, bolos...
APARELLOS SEMELLANTES:
BOU: igual, pero de maior tamaño
BOLICHE: máis corto e máis alto, úsabase para traballar máis na pedra.
XÁgeGR: de maiores dimensións que gañaba a man desde terra e en moitos casos
coas axuda de bois. Úsabase para a pesca da sardiña destinada á conserva.
Ra
Aparello de
arrastre de
dimensións
moi variables
formado por
dúas pernas
longas e un
cope reducido
armado con
cortizas e chumbo e rematado en dúas cangas de madeira ás que se amarran os
chicotes de arrastra-lo aparello.
Úsase en zonas de pouca fondura e durante as secas para pescar chopos, cama-
róns, muxes, peixes de fondo... Pódese usar de varias maneiras:
-manter un chicote en terra, largar cunha embarcación (xeralmente unha gamela) e
volver para gañar desde terra o aparello tirando dos dous chicotes ata saca-lo copé
para colle-lo peixe en seco;
-dende dúas embarcacións, nunha queda un chicote e a outra larga o aparello facen-
do un rodeo, despois gáñase desde as dúas embarcacións que se xuntan para colle-
-lo cope;
-a pé: quedando alguén cun chicote nun sitio mentras outros largan o aparello.
APARELLOS SEMELLANTES:
SACADA, rede grande sen cope que se ganaba desde terra, empregábase a comen-
zos de século para a pesca da sardiña destinada ás fábricas de salgazón.
REDE TORTA: con cope moi pequeno, empregábase para traballar nas praias
TARTANA: traballábase dende dúas embarcacións
15
19. xe¡to,
Formado por panos rec-
tangulares de 60/70 bra-
zas de longo e ata 2 bra-
zas de alto con malla de
2,Sa4cm.reforzados
arredor cunhas calzas ou
cadenetas. Vai armado
con tralla do colcho e do
chumbo. As pezas ármanse en caceas de número variable polas cabeceiras cuns
matafións (fíos fortes). Cada peza ten un nome propio: a que queda amarrada ó bar-
co chámase man, a seguinte contramán, as demáis numéranse tres, catro... e a
última chámase rabo.
Para traballar unha vez localizado o peixe lárgaselle por diante a cacea que se afun-
de ata manterse entre augas á altura desexada coa axuda de boureis (boias feitas
con grupos de cortizas enfíadas ou panas -pezas planas- ás que nalgúns casos en-
gadíaselle algún tipo de sinal, normalmente un ramo de loureiro). A distancia entre
boureis é de '10 brazas. O peixe malla no
aparello e queda preso polas galadas e pasa-
das unhas horas ou cando o aparello está
cargado, o que se aprecia polo afundimento
dos boureis, levántase coa axuda dun carrete
e desmallase o peixe.
Pódese usar ó axexo ou á luzada para a pesca da sardiña.
Actualmente está en desuso, foi un aparello importante na Ría chegando a dar nome
(xeiteiros) ás embarcacións e os mariñeiros que traballaban con é1.
APARELLOS SEM ELLANTES:
VOLANTAS: aparellos modernos de características similares cos que se traballa do
mesmo xeito. Son de maiores dimensións e úsanse para a pesca de especies peláxi-
cas como o bonito.
BETAS: aparello rectangular de malla lasa con gran variedade de medidas, tanto na
lonxitude como na malla (4 a 8 cm.) que segundo as necesidades, o lugar ou as
especies que se pretenda capturar vai armado con máis ou menos chumbo para
apegalo ó fondo ou mantelo entre augas. Ármase coa rede formando senos para fa-
cilita-lo enmalle. Segundo o uso recibe distintos nomes:
-betas fanequeiras: con malla de 6, 6 cm. coas que se traballa arredor das pedras
para pescar fanecas.
-betas dos muxes: con malla de 5 cm., máis longas e máis altas, coas que se pes-
can muxes largando arredor das bateas
-piardeiras: rede máis pequena e de malla fecheira para pescar piardas
-volantas: malla de 12 cm. para especies grandes como ollomol, badexo, centolo...
-betas da altura: traballan no inverno fóra da ría, de mallas de 4-5 cm. coas que se
"-ffi@
pesca faneca e pixota.
-betas de verán: traballan dentro da ría, de mallas de 5-6 cm. para pescar pixota,
corobelo, faneca...
As betas pódense usar ó garete, fixas (como a atallada) ou ó embalo (rodeando o
peixe e golpeando o mar cos remos ou pandullos -pedras atadas a un chicote- para
obrigalo a mallar na rede.
16
20. RASCAS ou F{AEIRAS: aparellos de malla moi lasa (25 a 30 cm.) en pezas de 35
brazas de lonxitude e media a unha braza de altura, armado en seos con moito
chumbo para que toque no fondo e se arraste por el ó compás das correntes. Úsase
no limbo ou nas beiradas para pescar especies de fondo de tamaño grande: raias,
centolos, lombrigantes, rodaballos, rabadas, ...
ANGAREÑO: semellante ó anterior, de rede máis forte, malla de 12 cm. e altura de 2
brazas ou máis.
Aparello rectangular formado por tres panos superpostos, os exteriores (mallucos ou
desmalles) de rede lasa (ata 22 cm. de malla) e o do medio (pano fecheiro) de rede
pechada (5-7 cm. de malla) e máis alto para que ó armalo quede floxo e poida ceder
ó empuxe do peixe. O conxunto vai armado con tralla do colcho e chumbeira. As
pezas levan nas cabezas unhas mallas máis fortes, as mestas que serven para en-
testalas formando caceas. Completan o aparello os fondeos (unha tralla que vai
unida a unha boia e outra que vai unida a un rizón ou poutada.
Para traballar lárgase e fondéase nunha zona limpa ou arredor das pedras (touzas) e
déixase no mar durante varias horas (314 ou toda a noite). Dürante este tempo os
peixes que embisten no pano fe-
cheiro empúxano e forman bolsas
ó pasar entre as mallas dos panos
lasos onde quedan mallados. Ó
levanta-lo aparello desmállase o
peixe.
Usase para pescar todo tipo de
especies que habiten nas zonas
onde se traballa: maragotas, vellos, robaliza, linguado, nécoras, centolos, xibas,
polbos...
APARELLOS SEMELLANTES:
UIÑOS: igual queotramallo do que o distingue a altura (3a4 metros) e a malla (lasa
30 cm. efecheira 8 cm.). Captura especies de maiortamaño como raias,.,rodaballos,
xibas, centolos...
ffi%
17
21. Aparello formado por unha rede (cope) de
malla fecheira (0,5 cm.) de 1,80 m. de
longo por 0,75 m. de alto, suxeita polos
lados a uns paus de madeira de medidas
variables (entre 0,75 e 1,25 m.) e armada
con trallas que manteñen fixa a distancia
entre os paus (50-60 cm.) . Na tr:alla de
abaixo leva chumbos para que a rede vaia
ó fondo. Ás veces leva tamén algo de'
chumbo nunha especie de galla que se fai no final do cope para que a rede non
aboieeescapeapesca.
Trabállase a pé, en zonas de pouca fondura, cóllese polos mangos e vaise arrastran-
do polo fondo. Cando se ten collido dentro o peixe ou marisco péchanse os paus e
levántase a rede para sacalo
Usase para pescar camarón, anguía e outros peixes pequenos.
Aparello formado por unha rede en for-
ma de saco cónico (cope) de fondo va-
riable e abertura de malla de aprox. 1
cm. que vai armada nun aro de ferro de
forma redonda ou de semicircunferencÍa
coa parte recta cara adiante, cun diámetro variable entre 40 e 60
cm. O aro leva un albado no que se suxeita un mango cilíndrico
de pau de eucalipto de lonxitude variable, segundo se use a pé
ou dende embarcación.
É un aparello que presenta moitas variantes en formas e tama-
ños, xa que cada mariñeiro adapta o seu ás propias necesidades.
Pódese usar para pescar ou como elemento auxiliar para outras funcións. Trabállase
con á a pé ou desde unha embarcación para pescar fundamentalmente camarón.
Tamén se usa para pescar xibas polo método da "femia" ou "puta": ponse unha femia
viva como engado e vanse pescando co truel os machos que se acercan a ela.
Chamada tamén saranda.
Aparello formado por unha
bolsa de rede en forma
cónica (cope) con malla de
1 cm. que pode ter ata 1 m.
ou máis de fondo, armada nun aro metálico de diámetro va-
riable (de 40 a 100 cm.). 0 aro vai suxeito por catro ventos
a un cabo que serve para recollela.
Para traballar pónselle engado nunha bulsa colgada entre os
ventos, fondéase, agárdase un tempo e levántanse.
Usase para pescar cangrexos, anguías, peixe miúdo de fondo... É frecuente ver ós
rapaces pescando con elas dende os peiraos.
18 1
{
22. iFSa§a§
Con este nome coñécense un conxunto de aparellos usados para atrapar peixes e
mariscos por medio de engados (trampas). Para esta finalidade teñen entradas a
xeito de funil que se van facendo estreitas, de xeito que as presas poidan entrar e
lles sexa dificultoso saír. As nasas están a evolucionar continuarnente, xa que cada
mariñeiro axeitaas ás súas necesidades ou aparecen novos materiais para facelas.
NASAS DE VIMBIAS (1): cilín-
dricas, máis anchas nun extre-
mo e de tamaño variable (apro.
50 a 60 cm. de lonxitude por 30
cm. de diámetro). Nun extremo
está a boca en fonma de funil
e nematada en picos cara
adentro, e no outro ten unha
especie de porta de madeira ou
cortiza cuns g¡onzos a xeito de
palmela e urnha caravilla para
facela practicable. Por esta
porta sácase a pesca.
l-'lai un modelo semellante a
esta feita con vergas de madei-
na entretecidas a xeito de ces-
to. Actualmente xa non se
usan.
NASAS DE MADEIRA (3,6):
poden ser de forma cilíndrica,
de medio cilindro ou de prisma.
Están formadas por unha ar-
mazón de madeira cuns aros e unhas travesas ou varetas nos que vai montada a
rede (en toda a nasa ou só nas bases). Nun lado leva a boca de medida variable
asegún para que se use, feita con madeira ou plástico (maceta ou caldeiro pequeno
cortado). Nunha das bases vai a porta que se fai pechando a rede cunha xareta que
se mantén tirante cunha caravilla. No interior ou amarrado nun dos lados (oposto á
boca) levan un lastre formado por unha pedra ou cacho de cemento para que ó fon-
dear manteñan a boca cara arriba. Hai un tipo de nasa descuberta por arriba que se
usa para o polbo (5). Algunhas levan a base da armazón de vergas e o resto de aros
de vimbios ou ponlas flexibles(4).
NASAS METALICAS (2): de estructura semellante ás anteriores pero con armazón de
ferro e formas variadas. Algúnhas son totalmente metálicas.
MIXTAS: armazón combinado de madeira e ferro (7)
Para traballar engádanse poñendo den-
tro un cacho de peixe suxeito nun gan-
cho, nunha vareta de pau ou nunha
bulsa de rede. A nasa vai firme nunha
rabiza, suxeita polos lados ou no medio,
e ármanse varias nunha cacea de nú-
rnero variable. Xeralmente lárganse pola
noitiña e levántanse ó cabo de 4-6 horas, Tamén se pode facer polo día.
As medidas das mallas e das nasas dependen das especies a captt¡rar: camarón,
nécora, lagosta, lombrigante, polbo...
ffi
19
23. Aparello formado por:
-un marco de ferro coas se-
guintes partes: as varas, va-
reiros ou varóns, tres ferros
unidos nun punto (as laterais miden aprox. 1 m.) no que se forma un ollo para en-
ganchar unha argola ou anela; o puente, peza situada na base das anteriores for-
mando un rectángulo cara arriba de 26 cm. de altura; a platina ou polaina, peza pla-
na, rectangular (de 1,40 a 2 m. de anchura por 5 a 7.cm. de lonxitude) cunha rañura
para arma-la rede do cope e na que van suxeitos os dentes, pezas cónicas ou pira-
midais afíadas e curvadas cara atrás de 15 cm. de lonxitude.
-unha rede ou cope en forma de saco de 2 m. de fondo, e malla de 2 cm. que vai
armada arredor da platina e do puente.
Para traballar suxéitase pola argola
cunha malleta e tírase ó mar pola popa
do barco, dáselle forza ó motor e arrás-
trase durante un tempo (5 a 10 minutos).
Logo sóbese, vaise lavando o marisco
no cope e escóllese. Trabállase con em-
barcacións a motor de potencia superior a 50 HP e case sempre con dous rastros á
vez, en zonas de media altura e fondos limpos.
A curvatura dos dentes (cara atrás) permite apaña-lo marisco sin remove-lo substrato.
Úsase para pescar vieiras, volandeiras, zamburiñas, ostras, mexillón de fondo...
Un aparello semellante é o rastro do rabioso, ameixa e carneiro, máis grandes e
cos dentes con dobre curva para que escaven no fondo e levanten o marisco.
eAn
Estructura semellante ó anterior, máis robusta,
de pletina máis estreita e dentes rectos e máis
longos: o da ameixa (l) de 23 cm, o da navalla
(2) de ata 40 cm. Para arrastralos precísanse
embarcacións con motores potentes.
Ultimamente e como consecuencia do excesi-
vo desgaste das redes sustitúense éstas por
un enreixado metálico..
Existe tamén unha variedade de tamaño re-
ducido usado para traballar con planadoras, o
canciño, cadelo ou lulú.
O seu uso está prohibido.
Estructura semellante ó da vieira, máis
lixeiro, coa pletina máis ancha e sen
dentes. Arrástrase con embarcacións
pouco potentes ou a pé para pescar
fundamentalmente camaróns.
20
24. R.á.ñ'6
Formado por unha estructura
totalmente metálica cun
marco base rectangular,
triangular ou trapezoidal cuberta por un en-
reixado de varetas que sustitúe á rede
(cope)que na parte máis ancha (40 a 60 cm.)
leva uns dentes cónicos (de 5 a 15 cm. se-
gundo o uso) e na máis estreita un ollo ou
albado onde se inxire un mango de madeira
(vara) de lonxitude variable(3 a 10 m.) for-
mado xeralmente por varias pezas empata-
das en cuña (a primeira chámase couso, as
intermedias medios e a última punta). Cando se traballa en moita fondura átaselle á
parte de atrás do marco (que nestes casos é triangular) unha táboa para que "voe"
mellor (se desplace na auga con máis facilidade e a maior distancia), tamén serve de
timón para mantelo na posición correcta e que non voltee
As variantes deste aparello son moi numerosas e están a evolucionar continuamente,
e os que dan maior rendemento dominan sobre os outros facéndose de uso máis
común.
Úsase a pé ou dende embarcación para apaliar berberichos, ameixas, carnei-
ros,relós,... Para traballar lánzase o máis lonxe posible e afírmanse os dentes no fon-
do, logo, a pulos, vaise tirando del ata que os dentes non poidan seguir excavando,
levántase, dáselle a volta para que non caia o marisco, lávase e escóllese.
Ra§Íó...lii;iRá§tfó
Formado por un marco de
ferro de forma triangular
que leva na base menor
(de 40 a 60 cm.) unha ple-
tina con dentes piramidais de 6,5 cm. aprox. e no vértice oposto un albado no que se
mete a vara. sobre o marco, Na zona próxima a pletina, e sobre ela, vai armada a
rede ou cope en forma de saco de 75 cm. a 1 m de fondo.
Úsase a pé ou desde unha embarcación fondeada para apañar berberichos,
ameixas, carneiros,...
Trabállase igual que o raño e actualmente foi desprazado por el.i
I
I
l
21
25. 'l¡:F$tÁ'ui,i&
Formado por unha platina ou polaina de ferro, rec-
tangular, de 40 a 50 cm. de lonxitude e 3 cm. de
ancho á que van soldados uns dentes piramidais e
curvador cara arriba,de número e lonxitude variable
(para ameixa de 25 cm. e para navalla de 35 cm.)
separados entre sí 't cm. Polas beiras leva unhas
proteccións máis fortes que serven para evitar que
caia o marisco. Á pbtina van soldados dous alba-
dos facendo ángulo case recto onde se introducen
os mangos de madeira de 1,10 a 2 m. de
lonxitude.
Trabállase a pé coa auga ata máis de medio
corpo, cóllese polo primeiro mango (o máis
vertical) e espétanse os dentes no substrato,
despois empúxase polo outro mango en ángu-
lo, levántase, lávase e escóllese o marisco.
Como complemento lévase un mono de goma
e un salabardo feito cun pneumático que se
suxeita á cintura para ir botando o marisco.
Usase nos areais (no limpo) para apañar ameixa, navalla, longueirón, reló, carneiro,...
, .= ,,,i{i.:..,',,,, ,
Angazo / Rastro
Aparello formado por unha cota de forma rectangu-
lar que pode ser de madeira ou ferro de aprox. 20 a
30 cm. de lonxitude no que se inxiren ou van solda-
dos uns dentes de forma e tamaño variable segun-
do o caso (6,6, 12 ou 20 cm.) cun ollo ou atbado
para meter un mango cilíndrico de madeira de
áprox. 1 m. de lonxitude. Recentemente e para ex-
traer ameixa fíxose o de dentes máis longos.
Trabállase a pé, lánzase cara adiante, espétanse os dentes na area e tírase del cara
atrás ata que levanta o marisco.
Usase para berbericho, ameixa, labores de limpeza nos viveiros e praias....
Hai un aparello semellante, a forquita primitiva, cun só mango, menos utilizada
Aparello de ferro en forma de vareta cilíndrica de 40
cm. de lonxitude cunha parte máis grosa e rematada
en punta de frecha.
Usase a pé nos areais, búscase un burato (ollo) de
longueirón e métese coa punta cara abaixo ata que
quede no interior das valvas facendo que éstas se
pechen. Logo tírase rápido cara arriba e sácase o
ferro de dentro do longueirón.
Úsase para apañar longueirón .
Ferio l:Fi d0.:..lonú!ú'6i.ió.n
22
26. S:áClhó,l,fléú:On
Aparello formado por unha folla de ferro de forma
triangülar redondeada (con medidas variables se-
gundo o uso) que na base leva facendo ángulo
agudo un ollo (legón) ou albado (sacho) onde se
introduce un mango cilíndrico de madeira de ata 1
m. de lonxitude.
O sacho é máis usádo na praia por ser de cons-
trucción máis lixeira que o legón (a lámina é máis
fina, corta mellor e pesa menos)
VARIANTES:
-sacho das ameixas: de tamaño grande
-sacho das navallas: pequeno, cóa folla rectangu-
lar
-sacho do burato: pequeno e co vértice en punta
Usanse a pé para traballar no seco ou con pouca auga para apañar ameixas, nava-
llas...
Pequenos aparellos de formas variables formados por
unha superficie plana redondeada ou afíada e un mango.
Nun comenzo usábase unha culler doblada á que se
-lle
enleaba un trapo no mango para facer máis doada a su_
xección.
Usanse para apañar ameixas "ó burato,,. Localízase o ollo
ou burato que fai a ameixa na superficie e cávase para
levantala
Formado por unha folla de ferro de forma triangular alongada, grosa e
pouco afiada e un mango cilíndrico de madeira.
Úsase para arrincar marisco das pedras (ostras, mexillóns, Iapas...) e nas
bateas para limpar e despega-las ostras e vieiras.
Formado por unha
folla rectangular de ferro e un albado no que se introduce o mango de madeira ou
ferro.
Úsase para arrancar mexillóns, perceb€s, ... das pedras e como auxiliar para a limpe-
za dos barcos.
Gbitélo
23
27. Aparello que consiste nuns ganchos ou picas e unha
pedra que serve de lastre e de base para a carnada,
suxeito a unha tanza que serve para arrastralo e recolle-
lo. As formas poden ser moi variadas: o arame pode ser
sustituído por unha madeira e os ganchos por anzois.
@MPara traballar engádase cun cangrexo ou pateiro vivo
amarrado á pedra cun cordel,e arrrástrase lenta-
mente polo fondo dende unha embarcación, can-
do pasa perto dun polbo éste tenta come-lo can-
grexo e queda enganchado nas picas. Cando o
mariñeiro sente a picada da un tirón cara arriba e
levántao.
Usase para pescar polbos. Actualmente está ca-
se en desuso.
Foteira /Lureiro
Pezas en forma de fuso formadas por un núcleo de chumbo
rodeado de fío de diferentes cores. Nun extremo leva unha serie
de anzós ou picas dispostos en coroa e no outro un ollo onde
se engancha o fío ou tanza. O tamaño da poteira e das picas
varía segundo ó que se destinen.
Trabállase dende unha embarcación pequena, lárgase a poteira
ó mar e vaise petando (movendo a modo coa man arriba e
abaixo) para atraer ás luras e xibas que se lanzan contra ela e quedan enganchadas
na coroa de anzós.
APA'RE .UOS AUX¡LIARES
ESPELLO:
Caixa tronco-piramidal coas
bases abertas. Normalmente
na maior leva un vidro.
Úsase para ve-los fondos
cando a superficie do mar
está revolta, para pescar con
francada, truel, bicheiro, fisga
(para ve-los buratos)
FACHO:
Recipiente cilíndrico con asas
que leva na parte superior
unha pantalla cónica na que
están as buxías.
Funciona cunha mestura de
carburo e auga que ó reaccio-
nar desprenden un gas que ó
arder produce luz.
Úsase para ve-los fondos de
noite
Recipiente formado por un aro
metálico e un cope de rede de
formas e tamaños variables.
Nalgúns casos o aro sustitúe-
se por un pneumático.
Usase para recoller, almace-
nar e transportar peixes e
mariscos.
24
28. A.PARE.E.E§S,.,.,E).Er.IP.ESGA.....E......MARIS.QU.EO,i,,,.,,RG§:ü:ffi:6I
NOME USO ZONAS CAPTURAS MELLOR EPOCA
ANGAZO aDe no seco berbericho. ameixa outono. inverno
ARTE BRAVA apé pouca fondura camarons todo o ano
ATALLA,DA a oé. con embarcación intermareal muxes. sollas.... Dnmavera. veran
BACA arrastre con motor altura especies de fondo todo o ano
BAQUITA arrastre con motor media fondura especies de fondo nrnhíhida
BETAS ó oarete- con barco rfa e altura crustáceos e peixes variados todo o ano
BICHEIRO a pé. con embarcación pedras oolbo. cóoaro todo o ano
BOU arrastre con motor fondura med¡a, ou
altura
de fondo, todo tipo de peixes
e marisco
todo o ano
BOU DE VARA arrastre con motor media fondura de fondo outono. ¡nverno
CAN arrastre con motor media fondura ameixa. navalla. está prohibido
CANA a pé, con embarcación todas oeixes de todo tioo todo o ano
CANGREXEIRA a oé. con embarcación oouca altura canqrexos todo o ano
CERCO con barcos a motor media altura sardiña, xurelo veran
COITELO aoé oedras ostra. oercebe. mexillón sequndo vedas
CHINCHORRO arrastre (man ou motor) pouca altura chopos. linquados. luras... verán
FERRO/FISGA aDé intermareal navalla. lonqueirón outono. inverno
FORQUILLA apé ata 1 m. de fondo ameixa, navalla.. está prohibida
FRANCADA a oé. con embarcación oouca fondura solla. muxe. anoula... todo o ano
GANCHELO apé no seco ametxa outono, inverno
LEGON aoe no seco amelxa outono. inverno
LINAS a pé. con embarcación media altura todo tipo de peixe todo o ano
MEDIO MUNDO con embarcación media o¡ardas. oanchos. xurelos Dímavera. veran
MINOS ó oarete. con barco ria e altura centolo. linquado. raia tnverno, pr¡mavera
NASA ANGUIA con embarcación oouca altura anouta todo o ano
NASA FANECA con embarcación pouca altura. pedra fanecas está proh¡bida
NASAS
lmariscosl
con embarcacion zonas vanas camarón, lagosta, nécora,
oolbo. lombrioante. ...
setembro a maio
PALANGRES con embarcación altura/baixura pescada. cónqaro. ollomol.. rnverno. pnmavera
POTEIRA con embarcación pouca altura xibas, luras outubro a maio
RAEIRAS-
RASCAS
ó garete, con embarca-
ción
pouca e media altura raia, linguado, rodaballo,
centolo, rabada...
inverno, primavera
RANA con embarcación Douca altura. Dedras polbos rnverno. Dnmavera
RANO a pé, con embarcación pouca altura ameixa, berbericho outono, inverno
RAPETA arrastre, a pé ou con
embarcación
pouca altura chopos, luras, muxes... verán
RASPITA cerco. con embarcación media altura sardiña. xurelo. bolo. pancho veran
RASOUETA aDe nas Dedras mexillón. oercebe outono. inverno
RASTRO a pé, con embarcación pouca altura ameixa, berbericho outono, inverno
RASTRO do
CAMARóN
a pé, con embarcación pouca altura camaron todo o ano
RASTRO da
VIEIRA
arrastre con
embarcación
media altura ostra, vieira, zamburiña,
volandeira, mexillón de fondo
outono, inverno
RENTE ape DOUCa aUOa anoula. solla todo o ano
SACHARELA aoé no seco ametxas outono. inverno
SACHOS apé no seco ameixa. berbericho. navalla outono, inverno
TRASMALLO ó oarete. con barco oouca altura, oédras nécora. faneca. maraoota... Dnmavera. veran
TRUEL a pé. con embarcación pouca altura camarón e outros todo o ano
VARA ape pedras cónqaro todo o ano
XEITO ó qarete. con barco media altura sardiña, trancho, veran
!
25
29. A pesar das moitas variantes existentes entre as embarcacións todas elas responden
a uns poucos tipos base ós que se engaden as modificacións específicas dependen-
do da función á que se van adicar.
Tendo esto en conta podemos reducilos a tres tipos máis comúns:
O seu tamaño, a facilidade para
o seu manexo (pode facelo un-
ha soa persona) a súa versatili-
dade (gracias á amplitude da
súa manga'-ancho do casco-)
permite o emprego das máis
diversas artes e o traballo cos
máis diversos aparellos. As súas
condicións para a navegación a
remo, vela ou motor favorecidas
pola quilla e a forma e tamaño
da obra viva (parte sumexida)
fan que a pesar da súa antigüidade a dorna sega a ser unha embarcación común,
sobre todo naqueles portos onde perviven os sitemas de pesca artesanal, tradicional
e individualizada (o Grove, llla da Arousa, Ribeira, carreira, Aguiño...).
Presenta moi poucas variacións nos seus patróns constructivos agás aqueles que,
segundo a zona, supoñan unha mellora nas súas condicións.
O casco está conformado por cinco pares de táboas chamadas de abaixo amiba, (na
orde de construcción): par da quilla, táboa da quilla, táboa do plan, táboa de virar,
e táboa de cubrir. Montadas sobre a quilla, a roda (proa), o pinchón ou varragán, o
espello de popa e os madeiros ou cadernas que serven para refoza-la estructura e
darlle forma. Esto complétase cos bancos, os paneis e corredores, e remátase coa
cinta (na que se furan os invornais) e as remadoiras. Entre os bancos fórmanse uns
espacios con nomes propios que son de proa a popa: o escotillón, a tilla (único es-
pacio con cuberta fixa) o panel do medio (que na banda de babor leva un estante,
ou pequena caixa, a chilera), a cadeira (con cuberta móbil de dúas pezas, as pare-
llas), o panel de couso e o cofete.
corredor remadoira tolete
chilera escotillón
oanel do medio'i tilla ^
20
30. O aparello complétase co pau, a verga,
a vela, a vara de portar, os remos
(longos, de dúas pezas empatadas entre
a cana e a pá) o timón e a caña, para a
navegación e o goberno, e outros como
forquetas (onde colocar e situa-los apa-
rellos para telos listos e á man no mo-
mento preciso), táboas do plan que
crean unha superficie chan no interior, e
escoras, soportes verticais para mante-
la dorna en posición cando queda en
seco.
Pola forma de contrucción distínguense
dous tipos de dorna:
- A tradicional, descrita anteriormente.
dorna de escarba ou de calime, no que
as táboas do casco van montadas unhas sobre das outras en rebaixes (calimes).
- A moderna -dorna de tope- de formas máis redondeadas, feita con máis táboas e
máis estreitas, montadas a tope (unhas apoiadas nas outras). Eran máis grandes e
hoxe practicamente desapareceron.
Ata hai pouco houbo unha dornas de maior tamaño que necesitaban máis xente para
manexalas, esa dificultade, o cambio nas formas de pesca e a introducción de moto-
res fixo que se fosen sustituindo por outras embarcacións.
ragán
27
31. xinoadeira
cinta chumaceiral /tolete __;_
pinchón
/
pt?n
O seu pequeno tamaño, a
sinxeleza da súa cons-
trucción e a facilidade do
seu manexo fan da game-
la a embarcación de for-
mas máis variadas, e an-
que existe unha tipo, son
tantas as diferencias que
pode presentar que se
chega a denominar game-
la a case calquera
obxecto flotante de fondo
plano.
O casco está formado por
dous pares de táboas
anchas ás que se lle da forma cos madeiros. Xúntanse diante, no pinchón, forman-
do a proa e atrás mantéñense abertas formando unha popa en espello. Complétase
co plan e cóbrese parcialmente coas panetas. Os bancos sostéñense cun pé de
amigo (táboa vertical que se apoia no plan). Na beira da cinta e suxeita ós madeiros
leva as chumaceiras cos toletes para apoiar e suxeita-los remos.
Entre as moitas variantes son correntes as de adaptación das popas para acoplarlles
motores fora borda, (aumento do ancho, recorte, engadido de pezas), gamelas coa
proa recortada (de dúas popas) para facilita-lo atraque nos barcos (chalanas usadas
como auxiliares nos barcos do cerco)... Moi semellante é o loro, de formas máis esti-
lizadas, máislixeiraecoplanmáiscurvado'á,,,q,.-!': |,,.( |t"
Úsanse para todo tipo de traballos de interior dos portos, traballos auxiliares, activi-
dades de marisqueo,...
Antiguamente facíanse gamelas grandes coa mesma división interna que as dornas e
usábanse para os mesmos traballos ca elas.
OUTRAS EMBARCAC¡ÓNS DE PEQUENO TAMRÑO:
Planadora: empezou sendo un derivado da gamela coa popa máis ancha, para que
non se afundise co.empuxe dos motores, e a amura máis voada, para impedir que as
salpicaduras do mar entrasen nela. Na actualidade chámase así a unha embarcación
feita en molde de materiais sintéticos e que leva motor fora borda.
Bote: embarcación co casco montado sobre madeiros, curvo e popa de espello ou
redonda que se pode propulsa¡ a remo, a vela ou con motor fora borda. Tamén se
fan de materiais sintéticos con molde.
32. Embarcacións ro-
bustas de certa di-
mensión co casco
de liña e sección
curya, armados so-
bre cadernas, proa
lanzada e amura
aberta, popa redon-
da ou de estampa
co motor no interior
e aparellos de na-
vegación e goberno
do seu uso.
/
o'o"
popa de
estampa -
codaste
timón
obra
moña
obra
viva
quilla
nunha ponte. Aparellados das máis variadas formas en función
banda de babor
camara catxa
cuartel (tapa)
corbatón rancho
redonda
banda de
estribor
cuberta
corredor costado
BARCO BATEEIRO: coa ponte a proa, grúa a popa e
cuberta despexada na que se ven o cesto de levanta-las
cordas e outros aparellos de uso nas bateas.
BARCO DO CERCO: co carretel da xareta, o aparello a babor, o halador do aparello co salabardo col-
gado, as caixonadas do peixe e o bote auxiliar a bordo. Leva radar de superficie, sonar e radioteléfono.
29
33. Nos portos onde perviven as
formas de pesca artesanal pode-
mos atopar embarcacións de pe-
queno e mediano tamaño con
motor interior e formas que non
se axustan ás anteriormente
descritas. Son adaptacións e
transformacións de dornas, botes
e gamelas ou supervivintes dou-
tros antano importantes e hoxe
desaparecidos.
RACÚ:
Barco evolucionado a partir da
traiñeira ó que se dotou de mo-
tor. Conserva o aspecto alonga-
do, amuróuselle a proa, tranfor-
móuselle a popa para mete-la
hélice e púxoselle cuberta.
TRAINEIRA
Hoxe só se conserya como embarcación de-
portiva. Foi habitual como barco de pesca coa
traíña (cerco). lmpulsada normalmente a remo
(ocasionalmente a vela) e tripulada por 18 a 20
homes.
LANCHA:
Embarcación que empezou sendo auxiliar en fae-
nas de longa duración (as "enviadas" que levaban
o peixe a podo e suministraban viveres). Coa proa
e a popa semellantes, propulsábase basicamente
a vela.
30
34. rii:'GiiH..Eif .lVOIS.
A demanda, e con ela a importancia económica dalgunhas especies de peixes e ma-
riscos, fixo que a xente do mar se esforzase para poder producilas en maiores canti-
dades o que deu lugar á aparición dos cultivos. Na Ría de Arousa o engorde de ostra
foi iniciado polos franceses a comenzos de século e o de mexillón nos anos 40 en
Vilagarcía, instalándose no 1 .g4s a primeira batea por D. Alfonso ozores.
Ostreira de Fefiñáns
Cambados (anos 20)
lviirc:i:i6§
Parcelas acoutadas de terreo
xeralmente situadas na zona
intermareal que reúnen as
condicións axeitadas para o
desenvolvemento de espe-
cies de moluscos de interés
comercial (ameixas e berberi-
chos). Estas parcelas son
concesións da administra-
cións a particulares ou a
agrupacións de productores.
Tamén se lle chama viveiros
ás zonas de estabulación
onde se deposita o marisco
durante un tempo á espera de
ser vendido.
Viveiros de Carril
O cultivo realízase a partir de cría que se recolle do propio viveiro, noutros lugares ou
procedente de criadeiros.
Prepárase o terreo, elimínase o material que dificulta o traballo (pedras, restos) e os
competidores (outras especies, algas...) seméntase, distribúese regularmente a cría,
límpase periodicamente para retirar cunchas, algas.... e cando acada o tamaño co-
mercial faíse a colleita . Nalgúns casos póñenselle proteccións contra os depredado-
res (cangrexos, gradicelas...).
31
35. Estructuras flotantes de forma cadrada ou rectangular construídas a base de trabes
e pontóns de madeira formando un enreixado sostido por un número variable de
flotadores.
A estructura está feita de madeira de eucalipto para que dure máis. Os flotadores,
que empezaron sendo barcos vellos ou cubos de madeira protexidos con cemento
son na actualidade cilindros metálicos protexidos con materiais sintéticos. Pódeselle
engadir unha caseta para garda-los materiais, ás veces prolongada nunha zona cu-
berta para traballar á que se lle fai un piso con táboas. Vai fondeada cun morto
(bloque pesado, de cemento ) suxeito cunha cadea. Os cultivos cólganse de cordas
(que non poden sobrepasa-los 12 m. de lonxitude) suxeitas ós pontóns.
Os cultivos realizados máis frecuentemente en bateas son os de mexillón, ostra e
vieira e máis recentemente o engorde de peixe (douradas)
Na actualidade
existen en Galicia
perto de 3.500 ba-
teas das que máis
do 60% están na Ría
deArousaeamaior
parte adicadas ó
cultivo do mexillón.
32
36. CULTIVO DO MEXILTÓN:
-Prepáranse as cordas cos palillos (varetas de madeira ou
plástico de 30-35 cm. que se sitúan entre 60-80 cm. de dis-
tancia para aumenta-la superficie de fixación e impedir que se
desprenda o mexillón.
-Entre decembro e abril encórdase a cria (de 0,5 a 2 cm.)
recollida nos colectores ou nas pedras, suxéitase á corda
cunha envoltura de malla que se desfai ó pouco tempo e
cólgase dos pontóns pola rabiza.
- Pasados 4-5 meses (por maio-xullo) faise o desdobramento, levántanse as cordas
nas que o mexillón alcanzou os 3-5 cm., despréndese delas e vólvese a encordar
repartindo o de cada corda en dúas ou tres para que teña espacio para medrar. Esta
faena pÓdese facer unha ou dúas veces, segundo a situación da batea e o tamaño
ou calidade que se queira obter.
-Cando o mexillón alcanza a talla comercial (aprox. 7 cm.) faise a cotleita: levántanse
as cordas, despréndese, seleccionase nunha grella e embólsase para levar a terra
no caso de ser para depurar; se é para conserva ou cocedeiro lévase a granel e sin
seleccionar.
Ata hai pouco tempo todas estas faenas facíanse á man utilizando aparellos moi
simples que na actualidade están sendo sustituídos por máquinas.
Nunha batea pode haber ata 500 cordas de mexillón (1 por m'¡ cun rendemento de
150 a 200 quilos por corda. O cultivo complétase entre 1 ano e 1S meses.
CULTIVO DA OSTRA:
Na actualidade está en declive polo seu
baixo rendemento como consecuencia da
mortandade provocada polas enfermida-
des. Cómprase a cría (de 3-5 cm.)e logo
pódense seguir dous procedementos: ape-
gala á corda con cemento en grupos de
tres (cada corda leva de 100 a 120 unida-
des) ou metela nuns contedores plásticos
que encaixan uns nos outros facendo res-
tras que se manteñen pechados cunha corda que serve tamén para colgalas dos
pontóns da batea. Cando é preciso levántanse as cordas e límpanse as ostras elimi-
nándolle-la suciedade e os competidores. Unha vez que acadan o tamaño comercial
(6 cm.) levántanse de novo, despéganse ou sácanse dos cestos, depúranse e vén-
dense.Cada batea pode levar 1000 cordas ( 2 por m2).
CULTIVO DA VIEIRA:
Faise dende hai uns anos con carácter complementario. Úsanse
os mesmos métodos que coa ostra (apegado ou estabulación
en contedores) ou cólganse das cordas por medio dun arame
suxeito nun burato que se lle fai nunha orella. En cada corda
pódense ter de 70 a 80 unidades que se retiran a partir de que
alcanzan a talla de 10 cm.
33
37. lnstalacións en terra, ou flotantes, nas que se traballa para reproducir e/ou engordar
especies mariñas de interés comercial: peixes (rodaballo, dorada, salmón...), e mo-
luscos bivalvos (ameixa, ostra, vieira, zamburiña, volandeira...)
Dispoñen xeralmente das seguintes instalacións:
-Zona húmida. de depósitos, xeralmente cilíndricos (para que as correntes de auga
non presenten turbulencias nin haxa recantos onde poidan almacenarse os residuos)
onde se manteñen ou desenvolven os individuos.
-Zona seca: laboratorios de observación e control
-Cámara de bombeo: instalacións dende onde se suministra, regula e controla a auga
e a súa calidade.
-lnstalacións para a producción ou preparación de alimento
-Outras como almacéns, oficinas...
CRíA DE MOLUSCOS:
o Obtención, estabulación e adaptación dos reproductores
o lnducción e control do desove por medio da temperatura e satinidade.
o Recollida das larvas por rebordamento dos depósitos ou por filtración
Mantemento e engorde con fitoplanton producido nas mesmas instalacións ata que
acadan o tamaño axeitado para a súa sementeira ou mantemento en parques no
exterior( no caso da ameixa en praias e viveiros e no da ostra ou vieira en bateas)
CRíA DE PEIXES:
o Obtención, estabulación e adaptación dos reproductores
o lnducción e control do desove. A extracción dos ovos e espermatozoides é ma-
nual.
o Fecundación e incubación dos ovos
o Alimentación das larvas con organismos vivos e adaptación á alimentación inerte
Pasada esta fase (de cría) empeza o engorde que pode completal.se no mesmo es-
tablecemento ou noutros (instalacións de engorde) nos que permanecerá ata acada-
la talla comercial (no caso de rodaballo 1,5 a 2 kg. ós 2 anos).
RIA DA AROUSA:
CULTIVOS
polígonos de bateas
viveiros
criadeiros de peixes
granxas de engorde
de peixes
criadeiros de moluscos
I
o
o
0
'sEo
o
34
38. OUTROS RECURSOS: a
i
I
O aproveitamento de recursos
complementarios ou alleos á
pesca e ó marisqueo que ten
noutras zonas do litoral, e nou-
tros países, gran importancia
como a recollida de algas para o
consumo en fresco ou con desti-
no á industria (na que ten múlti-
ples aplicacións) limítase na Ría,
case exclusivamente, ó aprovei-
tamento tradicional das mesmas
como abono (recolléndoas da
beirada ou apañándoas das ro-
chas do intermareal).
Tamén se utilizan como abono,
directamente ou previa transfor-
mación, unha pequena parte dos
residuos da limpeza dos cultivos
en batea. (Na llla de Arousa hai
unha planta de qlaboración de
abonos a partir destes restos).
As cunchas dos bivalvos, espe-
cialmente da ostra, recóllense
para ser moídas con destino á
fabricación de abonos e pensos.
ALGUNS DOS USOS DAS ALGAS
SECTOR APLICACIONS
DIETETICA -Complementos nutricionais
-Bebidas de réxime e reconstttuÍntes
-Alimentación macrobiótica
INDUSTRIA
ALIMENTARIA
-Sopas
-Salsas
-Pratos cociñados (carne, peixe)
-Aditivos (espesantes, estabilizadores,
emulsionantes e antioxidantes) para
cremas, postres, xelados, chocolates,
derivados lácteos, siropes, cervexa,
bebidas refrescantes, caramelos...:
.alxinatos (E 401, 8402, E403, 8404
.agar agar (E406)
.carraxinatos (E407)
-Peixes retexturados
-Ensaladas mixtas
-Galletas
-Pan
-Fiambres
-Xelatinas
COSMETICA -Tónicos
-Perfumes
-Cremas
MEDICINA -Excipientes (espesantes, xelificantes,
estabilizantes e emulsionantes) que
acompañan ós medicamentos
-Suplementos dietéticos
-Tratamentos de desintoxicación
-Tratamentos da pel
-Como antibióticos
-Tratamento da diabete, bocio, escor-
buto, reúma, úlceras gástricas,...
-Vermifugo e astrinxente
-Pastas dentífricas
-Moldes para dentaduras postizas
AGRICULTURA -Abonos e fertilizantes
ACUICULTURA -Alimentación de moluscos en criadei-
ros (cultivos de fitoplanton)
INDUSTRIA -Fabricación de sosa, potasa e carbo-
nato cálcico (para xabón e vidro)
-Obtención de iodo
-Obtención de tintes e colorantes
-Fabricación de pinturas e betúns
-Fabricación de aprestos. e imper-
meabilizantes
INVESTIGACION -Soporte de cultivos
-Ecoloxía: bioindicadores de contami-
nación
35
39. ó....§á,l',......'.,.:.,.t
E outro recurso de grande importancia obtido do mar dende a antigüidade, que anque
hoxe non se extrae na nosa zona tivo noutros tempos gran relevancia chegando a
darlle nome á parte sur da Ría (Val do Salnés) onde está documentada a existencia
de nurnerosas salinas: ata 10 en Noalla e outras nas illas do Louxo e Tourís, en De-
na, e en diferentes lugares da costa da Enseada do Umia. Actualmente consérvanse
topónimos como "As saíñas" en castrelo (cambados), "Areal de salinas" e "salinas"
en Noalla (Sanxenxo).
A actividade das salinas do Salnés rematou no sécuo XVlll, diante da imposibilidade
de abastecer ó mercado dos almacéns de salga e competir co sal de importación
prodecente de Cádiz e do Aveiro portugués.
Unha salina estaba, e está, formada por unha serie de depósitos pouco fondos, uni-
dos entre sí por canles polos que, por gravidade, circula a auga, nos que ésta se
estanca ata provocar por evaporación da mesma a cristalización do sal.
Estes.depósitos e canles teñen nomes específicos relacionados coa súa función:
- Canle de alimentación (1) : lugar polo que entra a auga nas salinas
- Saladar (2) un primeiro depósito de gran superficie, onde se depositan as impure-
zas máis grosas como algas e outros restos,
- Depósito de decantación (3) onde comenza a evaporación e se depositan o resto
das impurezas.
- Depósitos de cristalización (4) onde se concentra e recolle o sal.
- Canles de desaugue (5) polos que os restos da auga e outras impurezas son de-
voltos ó mar.
O sal obtido amoreábase transitoriamente en pequenos espacios existentes entre os
depósitos e logo nunha morea máis grande (6)
36
_I
40. O U f RO§..,.,@P|Q l O,S
Parellamente ó desenvolvemento das actividades de pesca e marisqueo foron xur-
dindo necesidades relacionadas coas mesmas como a construcción e reparación dos
materiais empregados. Necesidades que nun comenzo etan solventadas polos pro-
pios interesados, máis logo o aumento e a diversificación dos materiais e a complexi-
dade dos mesmos deu lugar á aparición de persoas especializadas nestas funcións.
CO nsé¡:v,áO:ió ñ :::
e :Cón,§tf üe,C¡ óh d os a pa re ¡ ¡ os :
Antiguamente as redes de fibras
naturais (algodón, liño, cánabo)
para a súa conservación, preci-
saban ser secadas e encasca-
das.
Para tendelas a secar transportá-
bannas ó lombo os propios mari-
ñeiros ou usando angarellas
(plataformas de madeira con
mangos que eran levadas por
dúas persoas)
cando os aparellos eran peque-
nos ou carros dos aparellos (estructuras rectangulares alongadas con catro rodas,
as de adiante suxeitas a unha estructura móbil cun mango para dirixilos) cando eran
moi grandes. O secado facíase nas praias, no propio peirao ou en secadeiros.
O encascado consistía na inmersión do aparello nunhas caldeiras de auga quente
nas que cocían casca de carballo ou salgueiro para protexelo dos fungo. Facíase
periodicamente nunhas instalacións chamadas encascadores.
As REDEIRAS ou ATADORAS arman os aparellos (redes) con panos que se mercan
feitos, e reparan os desgastes e as roturas para
o que empregan:
- Agullas que antes eran de madeira dura e fle-
xible (buxo, castiñeiro...) e agora de plástico, de
diferente tamaño segundo o uso e o tamaño das
mallas: de armar (xungui-los panos ás trallas) e
de ata-lo pano (face-las reparacións).
-Formas. pezas de madeira
ou plástico coa medida para
face-las mallas
-Vara: de unha braza (1,60 a
1,70 m.) para marcar e medir
-Tesouras e navallas para
corta-lofíoeopano.
Atando un aparello do cerco
5t
41. OS FERREIROS constrúen e reparan tódalas artes e aparellos metálicos'
OS CORDELEIROS elaboran todo tipo de cordas, e aproveitando material de desfei-
to fan cordas Para bateas.
Hai algúns anos OS CESTEIROS facían e reparaban as nasas de vimbias e vergas.
construcción e mantenemento das embarcac¡óns
Os estaleiros son os luga-
res onde se constrúen e
reparan as embarcacións,
pero as reparacións meno-
res que afectan ó casco son
realízadas xeralmente no
propio porto Polos carPin-
teiros de ribeira esPeciali-
zados neste labor, que
ademáis, nos seus talleres,
constrúen pequenas em-
barcacións. As avarías dou-
tros elementos rePáranse
nos talleres navais ou fan-
no a bordo técnicos espe-
cialistas (mecánicos, elec-
trónicos).
Os labores PeriÓdicos de
mantemento (limPeza e
pintado) fannos os ProPios
mariñeiros nas rampas do
porto ou empresas esPecia-
lizadas que disPoñen de
rampas e carros para saca-
los barcos a terra.
Nalgúns portos existen ta-
mén empresas con embar-
cacións esPecializadas no
arrastre, remolque e reflota-
do de embarcacións e ou-
tras especializadas na
construcción e reParaciÓn
de bateas.
42. As actividades de pesca, ma-
risqueo e acuicultura son un
factor económico básico para
os habitantes da Ría da Arousa
ás que está adicado aproxima-
damente un 38,5 % da poboa-
ción, tendo cada porto caracte-
rísticas propias e nalgún caso
moi definidas:
AGUIÑO: pesca ó cerco e artes
tradicionais
RIBEIRA: arrastre, pesca ó cer-
co, pincheiros, marisqueo e artes tradicionais
POBRA: bateas, descarga de túnidos para conservas
CABO DA CRUZ: bateas
RIANXO: raños, bateas, bou de vara
CARRIL: viveiros, artes tradicionais, marisqueo
VILAXOAN: nasas, raños, bateas
VILANOVA: bateas, raños, nasas
ILLA DE AROUSA. bateas, raños, nasas, artes tradicionais,
CAMBADOS: cerco (36 barcos), rastos, bou de vara, bateas
O GROVE: nasas, aparellos de enmalle, raños, bateas
PRINCIPAIS PORTOS
DA RíA DE AROUSA
EMPREGO NO MAR
nía oe
AROUSA
tr totais
EACUICULTURA
EIMARISQUEO
EPESCA
GALICIA
20
43. Para realizar estes traballos empréganse 3.658 embarcacións distribuídas por
portos do seguinte xeito (segundo censo de xuño do 1.992)
CHAVE-GUIA DA GRAFICA:
número total de embarcacións correspondentes ó tipo
potencia media das mesmas en C.V.
número de embarcacións do tipo que realizan funcións auxiliares
Dunha lectura desta gráfica pódese deduci-lo tipo de actividade que se realiza en cada porto.
Das 3.658 embarcacións2.322 (o 63,4%) teñen unha eslora inferior ós 6 mts., tipo de embar-
cación utilizada fundamentalmente na pesca con artes tradicionais e no marisqueo polo seu
doado manexo e a posibilidade de ser tripulada por % personas.
Do tramo das embarcacións de eslora entre 9 e 24 mts. o 65,5% pertenecen ó grupo de em-
barcacións auxiliares, empregadas fundamentalmente para o traballo nas bateas de mexillón.
Os barcos grandes (de 24 mts. en diante) somente teñen base en Ribeira o que denota a im-
portancia pesqueira do porto. Polo contrario o de Vilagarcía carece desta actividade. En Ca-
rreira-Aguiño non existen embarcacións auxiliares ó non adicarse ós cultivos mariños, e nos
portos do interior da Ría, agás en Cambados, o número de embarcacións auxiliares (de eslora
entre 9 e 24 mts.) é superior ó número de embarcaciÓns adicadas á pesca.
40
EMBARCAC¡ONS DA RIA DE AROUSA
(flota pesque¡ra e auxiliares clasificados por poños, tamaños e potenc¡a med¡a)
ESLORA EN m.
sen motor
0-6 m.
le0a10cv +de10
6a9 9a12 12a24 24a 33 +de 33
CARREIRA-
AGUIÑO
14 46 7 22
30
5
77
16
227
110
RIBEIRA 45 175 l5
19
l8
26
26
-70
375
337
22
596
3
4.400
3 379
PALMEIRA 3 1
24
1
ó
5
POtsRA DO
CARAMIÑAL
13 37 114
30
1 10
25
2328
67
40 42
142
65 144
BOIRO-CABO
da CRUZ
8 29 12
24
13
35
1s 22
B1
51 54
147
71 128
RIANXO 16203 7 180 787
)1
5 121
25
3e 52
69
106109
127
180 752
CARRIL 1s 27 740 20 33
28
113
29
4
35
47 117
VlLAGARCIA 3 1 22
46
57
218
7 13
VILAXOAN 10 127 16
30
119
aa
22 24
66
15 15
125
40 101
VILANOVA 71 125 23
30
13
17
1e 34
82
22 26
123
41 292
ILLA DE
AROUSA
11106 z+250 378
27
128
31
1s 41
84
6e 74
141
1
U
127 578
CAMBADOS 2 103 1 124 1 124
34
50
54
569
122
14 40
210
23 510
O GROVE 6 103 4 153 626)1
31 56
40
83111
89
70 80
136
200 s29
TOTAIS
RíA DA
AROUSA
54
706
44
{ 190
39
426
41
354
231
418
395
538 22 4
804
3658
44. A COMERélALlzÁClóñ
É o proceso polo que os productos capturados polos mariñeiros e a través de sucesi-
vas operacións chegan ás mans dos consumidores.
Comenza coa con-
centración dos
productos da pes-
ca na lonxa, (aínda
que este paso pode
saltarse cando os
productos van des-
tinados á industria e
son subhastados a
flote; a descarga
dos mesmos prodú-
cese na zona máis
próxima á factoría á
que van destinados)
Subhasta: realíanna
"á baixa" os vende-
dores empregados
da lonxa) cantando
cantidades decre-
centes ata que os óompradores autorizados "paran" nunha cifra que é a que se
aplica ó lote en venda.
. Rematada a subhasta cada comprador faise cargo do seu producto que a partir
dese momento pode seguir diferentes camiños:
- Se o comprador é un detallista véndeo directamente no mercado
- Se é un intermediario suminístrallo ós seus clientes que poden ser merca-
dos, fábricas, detallistas, restauradores, ...
Os productos da pesca para poder ser capturados e comercializados deben cumplir
coas vedas (espacios de tempo que polas condicións biolóxicas -reproducción, con-
trol da especie- , ou ambientais -contaminación, mareas vermellas-, as especies non
poden ser capturadas) e as tallas mínimas (para garantir un rendemento "óptimo" ou
permitir que acaden o tamaño de reproducción) establecidas pola Administración.
Os moluscos antes de saír ó mercado para consumo en fresco deben pasar por un
proceso de depuración.
GADRO DE VEDAS E TALLAS MíNIMAS:
A LONXA é un edificio adicado á subhasta e pnmeira venda dos produc-
tos da pesca. Normalmente consta das seguintes instalacións: oficinas,
sala de subastas e zonas de servicios (plataformas de embarque, alma-
céns e salas de embalaxe). Algunhas dispoñen ademáis de fábricas ou
depósitos de xeo e almacéns frigorificos
especies tamaño
(cm.)
época de veda especies tamaño
(cm.)
época de veda
molu cos bivalvos lonqueirón 10 marzoloutubro
ameixa fina 4 marzoloutubro navalla 7 maio/outubro
amerxa xaponesa 4 marzoloutubro ca rn et ro 5,5 marzoloutubro
ameixa babosa ?o marzoloutubro reló a
marzoloutubro
ameixa bicuda 2 marzo/outubro coqurna .E
rna rzoloutu bro
ameixa rubia 4 marzoloutubro mexilón E
marzoloutubro
berbericho 2,8 marzo/outubro saltón 6 marzoloutubro
berbericho rabioso 5 marzo/outubro marolo 6 marzoloutubro
ostra o marzoloutubro cornicha )J marzoloutubro
ostión o marzoloutubro volandeiralzamburiña 4 marzoloutubro
Ionqueirón vello B maio/outubro vtetra 10 marzoloutubro
45. moluscos qasteróDodos pe¡xes
caramuxo II mar¿o/0utubro espec¡e talla especie talla
moluscos cefalóoodos Pescada 27cm rapante 25cm
polbo 750 or. rabada 30 bacaladilla l8
chopo 8 sardlña 11 xurelo 15
choquiño 4 faneca 20 abadexo 30
lura 10 abadexo 30 robaliza óo
crustáceos* ollomol 25 lenquado 24
centolo 12 xullo/xaneiro rodaballo 30 pinto/maraoota 20
laqosta 25 xuño/setembro samartiño 25 conqaro 58
boi 10 xullo/novembro bocarte 12 escacho 20
lumbriqante 25 xuño/setembro rata 40 esoadín/trancho 11
camaron 3 anouila 25 muxe 20
santiaquiño 9 agosto/abril alcrioue 18 oiarda 12
necora 5,5 maio/outubro fodón 11 mariola 20
oateiro 3,5 maio/outubro maruca 63 palometa 30
canorexo 3.5 maio/outubro salmonete 15 boqa '15
conouito 3,5 maio/outubro sarqo 22 vellos 14
canqrexo real '10 maio/outubro dourada '19 xarda 20
equinodermos coruxo 30 solla 25
ounzo 5,5 maio/decembro bolos 15 doncella 14
- está prohibida a captura de femias ovadas, as épocas de vedas poden variar dqn ano a outro.
Actualmente a medida e subhasta da pesca faise por quilos e nalgúns casos por lo-
tes, pero ata hai pouco tempo usábanse outras medidas tradicionais.
PARA O PEIXE:
-CAIXÓN: recipiente cúbico de madeira de aproximadamente 40 cm. de lado cunha
capac¡dade equivalente a 50 kg.
-CESTA: con capacidade para 2 caixóns (100 kg.)
-PATELA: cesta baixa de vergas e de pequeno tamaño ( patela de envasar: aprox.
40 cm. de lado) con capacidade de 10 kg. aprox. (un caixón leva 5 patelas).
PARA O MARISCO.
-CACHARRETA ou LATÓN: recipiente cilíndrico de lata dos usados para envasar
conservas. Capadidade aproximada: 1 quilo.
-CACHARRO. recipiente cilíndrico de lata de maior tamaño. Capacidade. 3 latóns (3
kg. aprox.)
-CAIXA: rec¡piente prismático de madeira con capacidade de 8 cacharros (aprox.2s
kg.). Usábanse tamén as súas divisións: med¡a ca¡xa e un cuarto.
Unha parte da pesca é comprada polas pe¡xe¡ras, pescant¡nas ou regate¡ras, ven-
dedoras ó detalle que na ptaza de abastos ou porta a porta polas poboacións próxi-
mas, oferta a mercancía adquirida, a pescada polos seus familiares ou os qu¡ñóns
(pequena parte da pesca diaria que se reparte entre os tripulantes dos barcos). Esta
venda facíase por ducias ou centos, na actualidade faise por qu¡los.
Ata hai uns anos as peixeiras levaban o pelxe en grandes cestas planas á cabeza
percorrendo ás veces mo¡tos quilómetros nunha xornada, tendo cada unha delas un-
ha zona habitual de venda. Algunhas veces cambiaban o peixe por productos do
campo. Cando eran distancias moi grandes usaban carros, autobuses de liña ou o
tren. Na actualidade a maioría dispoñen de pequenas furgonetas acondicionadas ó
efecto e cando é para pequenas distancias utilizan remolques (carriños de 2 ou 3
rodas).
42
49. lonxas Ribeira Aguiño Pobra Cabo da
Cruz
Rianxo Carril Vila-
xoan
Vila-
nova
llla da
Arousa
Camba-
dos
O Grove
esnec¡es
neixe sable 269 140
805'12 19415
salmonete 1 043 17 439
barbo 1310194 1 9705 57931 6
samartiño 1 131 39 660
1041020 321 30 442264
samboga 167
29986
sardiña 51 '14400 742010 33645 1326397
82680250 5435338C 6655336 81 41 3363
sargo 2586'l 7043 31 98 2ólJ
17274215 576987¿ 1 936561 1832298
serrán
vello
31 503
41 85 94710
solla a?l < 2 oó 1782
11^114a 645 30930 7E0209
rancho 30
1 0500
veladores 2364
485450
voladora
lmachol
751 00 50
21315125 22395
xarda 176119 60040 868430 1 5889
15134264 2484331 24800946 927616
xouba 39520 3520 1 6065
4673210 41 8300 5600276
xulia
doncella
945 84
446125 5251 0
xurelo 5244511 93280 48275 182342 a(r1(
81 493008 51 8929( 7999076 40053273 s821 453
varios (-) 44574 350 i318 1589 lotes 9218
1 2938864 1 09000 401467 11s1662 4287737
(*) pequenos lotes de especies diferentes mesturadas
MOVEMENTO EN PESETAS
DAS LONXAS DA RíA. AnO
1.994
Ribeira 3.629.695.162
Aquiño 354.463.483
Pobra 128.851 .638
Cabo da Cruz 184.863.316
Rianxo 227.984.031
Carril 20.864.460
Vilaxoán 72.894.721
Vilanova 208.363.836
llla de Arousa 728.400.873
Cambados 398.498.056
O Grove 526.733.254
TOTAL
RíA AROUSA 6.481_612.830
Nesta táboa somentes figuran os datos obtidos
nas lonxas o que non quer decir que as que figuran
sexan as únicas especies capturadas nin as canti-
dades as reais das capturas xa que as capturas e
extraccións real¡zadas por furtivos -que nalgúns
casos cadruplican ás legais- non pasan por lonxa
Tampouco pasan por lonxa moitas especies acom-
pañantes da pesca habitual que son vendidas di-
rectamente nin a producciÓn dos parques de cultivo
nin das bateas, que na Ría da Arousa e no caso
refer¡do ó mexillÓn, segundo datos da OPMAR,
acada un volume de 13.898.889 kg. (987.095.580
pts ) para venta en fresco e 21.124.608 kg.
(1 .944.440.61 9 pts.) para fábricas
4f)
50. Todo molusco destinado ó consumo en fresco debe garanti-la súa salubridade. Para
elo debe pasar por un proceso de depuración.
Os moluscos bivalvos aliméntanse filtrando a auga do mar da que extraen partículas
alimenticias (microalgas ou sustancias orgánicas varias) e xunto con elas os xérme-
nes e sustancias tóxicas presentes na auga que se acumulan no corpo do animal e
pasan a través del ós consumidores. A orixe desta contaminación está na perda da
calidade das augas como consecuencia dos verquidos de augas residuais sen depu-
ración previa o que supón un aporte importante de xérmenes, especialmente os cau-
santes de problemas gastrointestinais.
O proceso de depuración, que ten que durar un mínimo de 48 horas consiste no la-
vado da flora bacteriana que se atopa no interior do molusco, eliminándoa ou redu-
cíndoa ós límites permitidos pola normativa legal vixente. Para isto suméxense nun-
ha corrente de auga estéril que elimina os xérmenes que o molusco ten dentro e os
seus resíduos orgánicos (excrementos).
Para a realización d
de depuradoras.
ES
2
te proceso existen unhas instalacións que se coñecen co nome
3
Nunha depuradora distínguense varias zonas.
-Zona de bombeo (1): formada polas tomas de auga do mar e unhas bombas que a
impulsan
-Zona de esterilización (2): depósito onde a auga se decanta (depositanse as partí-
culas en suspensión) e recibe o tratamento químico con cloro gas ou hipoclorito sódi-
co (noutras zonas faise con ozono ou raios ultravioleta).
-Zona de declorado e osixenación (3): conducción en cascada que axita a auga e
fai que se cargue de osíxeno e se evapore o cloro.
-Zona de depurado (4): piscinas longas, de pouco fondo e co piso lixeiramente incli-
nado nas que auga que entra por riba e en toda a súa lonxitude formando unha corti-
na crea unha corrente contínua e sen turbulencias, e sae pola parte inferior arras-
trando os resíduos. Os mariscos sitúanse en caixas ou grellas separadas do fondo
para facilita-lo arrastre dos residuos pola corrente da auga e impedi-la recontamina-
ción.
A auga que sae das piscinas volve ó exterior (5) normalmente sen recibir. ningún tra-
tamento posterior.
A Ría de Arousa, pola súa importancia marisqueira, conta con numerosas depurado-
ras (31)
En Aguiño instalouse a primeira de España no ano 1.964.
47
51. Unha gran parte dos productos do mar non se consumen en fresco e ás veces nin tan
siquera son destinados ó consumo humano, polo que son sometidos a procesos de
conseryación ou transformación.
Galicia é unha potencia mundial na conservación de peixes e mariscos e na Ría de
Arousa ofrecelle ocupación a unha porcentaxe importante da poboación. Os proce-
dimentos utilizados son diversos e abranguen dende os métodos máis artesanais
(salgado e secado para o consumo propio) ata os máis modernos.
A salga debeu ser un dos primeiros procedementos aplicados para acada-la conser-
vación dos alimentos, entre eles o peixe.
Dende que existe constancia aplicábase a nivel artesanal, en épocas de abundancia,
ós excedentes da pesca e ó peixe destinado ó subministro das poboacións do inte-
rior, previo lañado (abri-lo peixe lonxitudinalmente pola zona ventral mantendo unido
o lombo) e sometido ou non a prensado.
En Galicia corverteuse en industria a
mediados do século XVlll coa cons-
trucción dos almacéns de salga
(salgas) promovidos polos
"fomentadores" cataláns que se asenta-
ron en moitas poboacións da costa (na
Ría da Arousa houbo almacéns de sal-
ga en case tódalas poboacións, ac-
tualmente só queda un en Vilaxoán)).
Esta industria traballaba a sardiña que
mercaba ós mariñeiros ou na maioría
dos casos, os propios fomentadort:s
completaban todo o ciclo, tendo adt:-
máis da propia factoría, embarcacións e
aparellos propios adicados á pesc¿r,
barcos para o transporte (xeralmente giileóns) e mariñeiros asalariados.
Un ALMACEN DE SALGA era un
conxunto de edificacións (cubertos) de
planta baixa situados arredor dun es-
pacio descuberto central (1). Nunha
parte estaban os píos da salmoira (2),
depósitos de pedra de aprox. 2 m. de
lado e 1 m.de fondo cubertos con ta-
pas de madeira. Enfrente estaba o
morto (3), zona de prensas, co piso
enlousado, lixeiramente inclinado e
con canles que desembocaban nas lagaretas ou pozos da graxa (4) dnde se reco-
llían os residuos do prensado. A instalación completábase cos talleres (5) onde se
preparaban os cascos (recipientes cilíndricos feitos de táboas de madeira onde se
embalaban as sardiñas), almacéns de materiais e de sal e ás veces cunha vivenda
do propietario ou encargado.
I
¡-
48
52. PROCESO DE TRABALLO:
'1. Unha vez descargada a sardiña sálgase e faise a chanca (métese nos píos de
salmoira onde queda entre 10 e 25 días).
2. Sácanse cun truel e espíchanse, unha a unha e clasificadas por tamaños, polos
ollos ou galadas nunhas varetas en grupos de 25.
3. Lávanse en tinas e póñense a escoar
4. Colócanse nos recipientes (segundo o tamaño: cascos, medias pipas, cuartos,
sextos, tabales) dispostas radialmente e coa cabeza cara a fora.
5. Lévanse ó morto e prénsanse suavemente durante varias horas. Os residuos que
escoan vanse almacenando nas lagaretas onde a graxa (saín) sepárase do resto.
Os cascos coa sardíña fóndanse e almacénanse para a súa distribución.
O saín vendíase para utilizar como combustible e para curtir coiro.
Esta operación, que se segue fa-
cendo a nivel artesanal e para o
propio consumo fundamentalmente
co xurelo e ocasionalmente coa
raia, o cazón e o polbo tivo noutro
tempo maior importancia, xa que se
secaba peixe con destino á venda
nas poboacións do interior e nas da
costa en época de escaseza
(xeralmente o inverno).
Para este proceso de conservación
fanse os seguintes pasos.
. Láñase o peixe
. Métese en salmoira durante un tempo que varía en función do tamaño
. Téndese ou espétase nunhas varetas e cólgase ó sol nun lugar aireado durante o
tempo que se precise para acada-lo punto axeitado de secado. Nas factorías faise en
cámaras especialmente acondicionadas
Noutros tempos e en distintos lugares da costa houbo importantes instalacións de
secado de peixe, especialmente cóngaro (hoxe só queda unha en Muxía, na Costa
da Morte).
Na Ría de Arousa, na actualidade, e a nivel industrial, somentes se realiza o secado
de bacallao en factoría en Ribeira e Vilaxoán.
49
53. iAfumado
É unha forma de conservar peixe máis propia de países onde a calor do sol non acada
a intensidade suficiente para produci-lo secado.
Para face-lo afumado láñase o peixe (cando é grande) ou ponse enteiro, métese en
salmoira, escóase, espétase nunhas varetas e sécase á calor desprendida polo lume,
e segundo a madeira usada dalle Ó peixe un sabor característico.
Facíase e séguese facendo ocasionalmente a nivel particular.
Na Ría de Arousa hai unha fábrica de afumados en Carreira (anchoas, salmÓn...)
Os cocedeiros son instalacións modernas (moi mecanizadas) especializadas basica-
mente no tratamento do mexitlón, onde se pode completa-lo proceso coa conxelaciÓn
ou servir de paso previo a outros tipos de conservación (enlatado, envasado ó va-
cío...). Poden ser instalacións independentes ou formar parte das propias fábricas de
conservas.
O proceso que se realiza nun cocedeiro de mexillÓn é o seguinte:
1. O marisco tal como sae da batea descárgase nunha tolva .
2. pasa á despiñadora que clesfai as piñas (grupos de mexillÓns unidos entre sí polo
biso), lávao, selecciÓnao por tamaño e sepárao do escombro.
3. A desbarbadora arráncalle os "pelos" do biso
4^ Por un.ha cinta transportadora pasa Ó cocedeiro onde o vapor de auga a 120o e
durante 2 minutos produce a cocciÓn e provoca a abertura das cunchas.
5. Pasa a unha vibradora co fondo de rella que fai caí-las viandas e sepáraas oa
cuncha que por unha cinta transportadora, previo repaso manual, vai ó exterior.
6. As viandas e os restos que pasaron a rella da vibradora entran nunha pía de sal-
moira onde as viandas aboian e o demáis vai ó fondo.
7. As viandas recollidas por unha cinta transportadora pasan á mesa de selección
onde se separan por tamaños e calidades manualmente ou de forma automática. Des-
de aquí o mexillón pode seguir dous camiños:
- o da conxelación e envasado (8,9)
- o da fábrica de conservas.
4. Cocedeiro
2.Despiñadora
3.Desbarbadora
S.Vibradora
7.Mesa de
t
lli
li
g.P-e§ú6s'1
envasado
8.Túnet de conxelación
50
Í.l;rEr.t{ seleccion
Et+r
a COnSefVa E+:'¡!'J-¡rFÉt
6.Pia da salmotra
54. Habitualmente recibe este nome o producto manufacturado e envasado cunha prepa-
ración que lle permite unha longa duración.
A instalación de fábricas de conserva empezou en Galicia no século XIX (hai refe-
rencias do ano 1.840 dunha conserveira artesanal que preparaba carnes e peixe en
Noia). A primeira da Ría de Arousa montouna na llla no ano 1.879 Juan Goday Gual
e facía "sardiñas en aceite ó estilo Nantes", facendo referencia ás da cidade francesa
onde tiveron orixe.
Na actualidade ademáis da sardiña, póñense en conserva: atún, bonito, xarda, xure-
lo, alcrique, bocareu (anchoa), polbo, lura, mexillón, navalla, berbericho, ameixa,
zamburiña, reló, carneiro, ...; en distintas preparaciÓns: cocido ou frito, e ó natural, en
aceite, en escabeche e noutras salsas propias de cada zona ou factoría.
O proceso varía segundo as especies e as preparacións. Basicamente consiste en'
1. Selección e limpeza (eviscerado, descabezado, descamado...)
2. Lavado e salgado
3. Acondicionado en recipientes para cocción
4. Cocción ó vapor
5. Empacado
6. Engadido de salsas
7. Selado
B. Esterilizado en autoclave
9. Etiquetado, empaquetado e almacenado
l.Selección 2.Lavado 3.Acondicionado 4.Cocción 6.Eng
e limpeza e salgado 5.Empacado
g.Etiquetado, empaquetado
e almacenado
S.Esterilizado 7.Sel
Cando se traballa con mariscos bivalvos o proceso sofre algungas variacións: primei-
ro cócese, logo descúnchase e seleccionase e nalgúnhas preparaciÓns frítese para a
continuación segui-los mesmos pasos explicados.
Na actualidade as fábricas constitúen unha porcentaxe moi elevada das industrias da
Ría, tanto polo seu número como polo nivel de negocio e polo número {e persoas
empregadas.
Na Ría de Arousa hai na actualidade 66 fábricas de conserva.
5'1
55. ConXelaCión
E unha técnica reciente que consiste na conservación en frío de diferentes productos.
Ó mundo da pesca empezou a aplicarse na pesca de altura co engadido de xeo ó
peixe para que soportase mellor o paso do tempo a bordo ata a súa descarga. De
ahí pasouse ós buques conxeladores que dispoñen de cámaras de frío onde despois
dunha limpeza e acondicionamento os productos poden permanecer en boas condi-
cións durante moito tempo e na actualidade os buques factoría realizan ademáis dis-
tas outras preparacións como son: troceado, fileteado, envasado...
Nas factorías en terra realízanse as mesmas operacións e outras específicas segun-
do o destino dos productos:
- cando é para engado de pesca conxélase enteiro,
- cando é para conserva descabezado e eviscerado agás o atún,
- os bivalvos conxélanse xeralmente cocidos e sen cuncha.
fáriñas,'penso§ e abono§
Co peixe de baixa calidade ou o excedente das capturas e cos restos das conseryas
(cabezas, vísceras e recortes) fanse fariñas para o seu posterior uso como compo-
ñentes de pensos e abonos.
A operación consiste no moído, desengraxado e secado, aproveitando por unha ban-
da a graxa e pola outra a fariña propiamente dita.
Na Ría de Arousa hai factorías de fariña de peixe en carreira e A poboa
Cos subproductos do mexillón das bateas (cunchas, algas, animais mariños, ..), pre-
via fermentación, elabórase abono. Hai unha factoría na Illa de Arousa.
Tamén se fan fariñas para pensos con cuncha de ostra moída.
outros prodtrctos
I
Ademáis de tódolos citados anteriormente
- Encurtidos (en vinagre) peixes, mariscos
- Envasado de algas
- Patés de peixes e mariscos
- Barras ou láminas con sabor a marisco
fanse tamén:
e algas
52
56. A
Non podemos esquecer que a actividade pesqueira comenzou como actividade de
subsistencia e os seus productos ían directamente destinados á cociña, e anque na
actualidade tamén se pesca con esa finalidade moitas veces a pesca recibe trata-
mentos e transformacións previas antes de chegar ós consumidores. Pero unha
grande parte da pesca desembarcada na Ría, (principalmente as especies de baixu-
ra, as do día, e as capturadas con artes tradicionais) está destinada ó consumo en
fresco e á preparación directa nas casas.
A variedade de especies, o gosto das persoas, a necesidade, a experiencia e a ex-
pe¡mentación deron lugar a innumerables maneiras de preparar, presentar e servi-los
productos do mar, que van da simple cocción ou asado ( con engadido ou non de
salsas) ata as elaboracións máis sofisticadas.
A xeito de exemplos collemos as seguintes.
GALDEIRADA
É
"
práprr""ion tipi", dos mariñeiros. Xeralmen-
te facíase a bordo usando auga do mar e mestu-
rando varios peixes ou mariscos segundo fose a
pesca.
lngredientes:
Peixe ou marisco: pescada, abadexo, rodaballo,
raia, rabada, xiba, chopos, polbo, ameixas...
Aceite de oliva
AIlos
Pemento moído
Patacas
Preparación:
Cócense as patacas partidas en cachos e a medio
cocer engádese o peixe en toros ou o marisco. No
caso do polbo ou chopos cócese máis tempo.
Unha vez cocido escóase a auga e faise a allada
fretindo nunha sartén allos e engadíndolle pemen-
to moído e unha pouca auga da cocción. Nalgúns
casos pódese facer tamén con cebola e engadirlle
un pouco vinagre.
ENSALADA MARISQUEIRA
lngredientes: (4 persoas) Preparación:
- 4 follas de leituga vermella
- 4 follas de leituga rizada Arrómbanse nunha fonte as follas de leituga previamente la-
- 4 gambas vadas e sobre elas colócanse:
- 8 mexillóns gordos - as viandas dos mexillóns cocidos ó vapor
- 4 cigalas - as gambas, as cigalas e os chopiños previamente salteados
- 4 chopiños nunha cazola con aceite quente
- 8 ameixas grandes - as ameixas en cuncha en crú e cunhas pingas de limón
- zume deT,limón
- 50 gr. de cogumelos Engádeselle o pemento, os cogumelos, a cebola e o allo cor-
- 50 gr. de cebola doce tados en tiras
- 1 dente de allo
- 1 pemento encarnado Sazónase co sal, a pementa, o vinagre e o aceite
- aceite de oliva
- Vinagfe de ViñO tintO Do libro "A Cociñar con Paco Feixó"
- sal e oementa neora
¡
57. A N¡nV:gGñei:O'N:r:,, :::::or::::,RfiNS,pORfEi,,|Vl.ARifll,ffi:o....,....
A concentración das poboacións na liña de costa e as malas comunicacións interio-
res, fixeron, dende antiguo dos camiños do mar a principal vía de comunicación e
transporte de mercadorías e persoas entre elas. Froito desta necesidade fóronse
construíndo embarcacións especialmente adaptadas para este traballo e con elas
apareceron as persoas que se adicaron ó seu manexo e á súa conservación xurdindo
deste xeito un tipo de traballadores que non se adicaban á extracción de recursos do
mar, os navegantes.
A Ría de Arousa mantivo
un importante tráfico inte-
rior e de cabotaxe (ver
texto anexo).
Na actualidade só o porto
de Vilagarcía mantén un-
ha importante actividade
comercial. Segundo datos
do ano 1.993 realizaron
actividades comerciais
357 barcos que transpor-
laron 77.836 Tm. de mer-
cancÍa xeral, 283.381 Tm.
de graneis sólidos (sal
común, fertilizantes, ce-
mento, urea, madeira...) e 106.517 Tm. de graneis líquidos e gases (asfalto, meta-
nol...) ós que hai que engadir 44.050 Tm. de atún conxelado (o 'lo porto de España
nesta actividade)
Nos portos da Pobra e Ribeira realízase tamén descarga de túnidos conxelados.
Con respecto ó transporte de
viaxeiros mantivéronse na-
mentras houbo necesidade
liñas interiores de transporte.
- O Grove - Cambados ata o
comenzo dos anos 60,
- A llla - Vilanova e A llla -
Vilagarcía ata a construcción
da ponte no ano 1.995
(completaban o servicio de
viaxeiros con barcazas para
o transporte de vehículos e
mercadorías)
- Vilagarcía - Ribeira
-Vilagarcía-APoboa
- Vilagarcía - Rianxo
Na actualidade só se mante-
ñen liñas turísticas que par-
tendeOGroveeAToxa
fan percorridos pola Ría.
f.-
54
