Memoria Museo do Mar 2014

Museo Provincial do Mar
1
INDICE
1. LIMIAR .............................................................................................................................2
2. ESTADÍSTICA ANUAL DE VISITANTES..................................................................4
3. MELLORAS DO EDIFICIO.........................................................................................10
4. PROGRAMA DIDÁCTICO..........................................................................................10
4.1. ACTIVIDADES ESCOLARES.......................................................................10
4.2. OBRADOIROS DE VERÁN...........................................................................40
4.3. OBRADOIROS DE NADAL...........................................................................77
4.4. OBRADOIROS DO CLUB PEQUEAMIGOS..............................................93
5. PROGRAMA DE ACCIÓN CULTURAL.................................................................111
5.1. PROGRAMA DA TERCEIRA IDADE ........................................................111
5.2. SEMANA DOS MUSEOS.............................................................................114
5.3. PROGRAMA MUSEOLOXÍA SOCIAL ......................................................119
5.4. PROGRAMA DE EXPOSICIÓNS...............................................................154
5.5. SERVIZO DO MUSEO PARA OUTRAS ACTIVIDADES.......................166
5.6. PROGRAMA CONFERENCIAS .................................................................171
5.7. PROGRAMA DE CINE.................................................................................175
5.8. PROGRAMA DE CONCERTOS E TEATRO............................................175
5.9. PROGRAMA DE PRESENTACIÓNS........................................................177
5.10. REVISTA ORAL ..........................................................................................178
6. PROGRAMA DE PERSONAL .................................................................................186
7. PROGRAMA ECONÓMICO.....................................................................................186

2
1. LIMIAR
A Rede Museística Provincial de Lugo conta con catro museos espallados
estratexicamente ó longo do seu territorio, tales e como son o Museo Provincial
na cidade de Lugo, a Fortaleza de San Paio de Narla en Friol no interior da
provincia, o Pazo de Tor en Monforte no Sur e o Museo Provincial do Mar de San
Cibrao na Mariña.
Cada un deles está ademáis ubicado nun emblemático edificio, refrexa
unha etapa diferente da historia e trata de ser a icona e o altofalante da
comunidade da que forma parte.
Deste xeito o Museo Provincial de Lugo foi en tempos un convento
franciscano, a Fortaleza de San Paio de Narla, antigo Castelo medieval, e fiel
refrexo da comunidade agraria na que se instala, o Pazo de Tor, amósanos o
tránsito da fidalguía galega dende os séculos XVII, XVIII ata fines do XX, e por
último o Museo Provincial do Mar, que comeza sendo unha escola Indiana alá
polo 1931 e que remata sendo unha clara testemuña da comunidade mariñeira da
que forma parte.
Os catro museos, e basados na filosofía que inspira e propugna a Rede
Museística Provincial, son museos vivos,museos sociáis, museos que viven de
cara á comunidade que os conforma e nutríndose dela, museos dentro fora, que
non quedan escondidos tralos seus muros, senón que saen sen medo na procura
de todo tipo de público, non so do selecto colectivo habitual dos museos, senón
tamén daqueles non tan habituáis, as persoas en perigo de exclusión social, as
que teñen capacidades diferentes, as que non poden acudir físicamente ós
museos,..
O Museo Provincial do Mar, como o resto dos museos da Rede, pretende
cumplir todas istas consignas, e dende logo élle doado ser un museo de
comunidade, xa que foi a comunidade mariñeira de San Cibrao, gracias ó mestre
Don Francisco Ribera e ós seus 34 alumnos do ano 1969, a que o fixo nacer, e é
ista misma comunidade a que o sostén e o mantén vivo.
A ista comunidade, con nenos, adultos e maiores, con xente de eiquí pero
tamén de acolá, con públicos de moi diversas capacidades, de moi diferentes

3
intereses, é a quen lle dedica o Museo o seu traballo e o seu esforzo, co fin de
gardar a súa memoria e de espallala entre as xeracións vindeiras.
E para ista variada e complexa comunidade é para quen vai a seguer a
traballar o Museo Provincial do Mar e a Rede Museística, axeitándonos ós novos
tempos e as novas tecnoloxías, procurando a conservación e a difusión da cultura
mariñeira, elaborando actividades interesantes e frescas nas que o criterio da
inclusión esté sempre presente, e tendo sempre abertas as portas a todas
aquelas iniciativas e propostas que poidan achegarnos para a consecución distes
propósitos

4
2. ESTADÍSTICA ANUAL DE VISITANTES.
Xaneiro Nº total de visitantes 803
4 grupos escolares 48
11 grupos adultos 227
Visitas individuais 394
Febreiro Nº total de visitantes 681
Marzo Nº total de visitantes 1352
Abril Nº total de visitantes 1498
Maio Nº total de visitantes 1696
20 grupo adultos 493
Xuño Nº total de visitantes 1627

5
Xullo Nº total de visitantes 2455
13 Obradoiros 279
Agosto Nº total de visitantes 3433
11 Obradoiros 252
Setembro Nº total de visitantes 1325
Outubro Nº total de visitantes 1029
Novembro Nº total de visitantes 1037
Decembro Nº total de visitantes 1044

6
12 Grupos adultos 207
Total visitantes anuais 17980
Gráfica comparativa dos anos 2012-2013
779
617
1334
1045
1114
1581
2382
3018
1338 1242
859 850
803
681
1352
1498
1696 1627
2455
3433
1325
1029
1037
1044
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
4000 MUSEO PROVINCIAL DO MAR
Ano 2013
Ano 2014

7
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
803
681
1352
1498
1696 1627
2455
3433
1325
1029 1037 1044
Por número de visitantes
14%
4%
2%
3%
12%
48%
17%
Por idades
0-10
11-14
15-18
19-25
26-40
41-65
66

8
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
8000
1614
7268
3106
160
93
1635
27 35 58 107
1085
177
292
38
1671
29 19 23 93
450
Por Procedencias
LUGO CIDADE LUGO PROVINCIA GALICIA ANDALUCIA
ARAGON ASTURIAS BALEARES CANARIAS
CANTABRIA CATALUÑA CASTILLA-LEON CASTILLA-LAMANCHA
EUSKADI EXTREMADURA MADRID MURCIA
NAVARRA LA RIOJA VALENCIA ESTRANXEIROS
0
2367
2188
2871
2611
4921
3022
0 1000 2000 3000 4000 5000 6000
Por días da semana
DOMINGO
SABADO
VENRES
XOVES
MERCORES
MARTES
LUNS

9
XANEFEBRMARZ ABRIL MAIO XUÑO XULLO AGOS SETE OUT NOV DEC ANUAL
HOMES 357 304 634 558 743 686 1073 1516 544 448 481 439 7783
MULLERES 446 377 718 940 953 941 1382 1917 781 581 556 605 10197
0-10 93 86 122 188 338 313 378 510 55 59 180 210 2532
11-14 6 3 15 35 68 95 167 184 24 20 6 132 755
15-18 3 24 10 39 53 2 66 89 12 2 61 4 365
19-25 19 7 27 30 41 13 90 155 56 14 31 6 489
26-40 146 121 241 176 190 186 223 428 129 101 116 79 2136
41-65 393 319 670 788 723 713 1262 1647 653 514 439 443 8564
66 143 121 267 242 283 305 269 420 396 319 204 170 3139
LUGO CIDADE 80 99 124 257 97 141 133 378 97 51 101 56 1614
LUGO PROVINCIA 467 332 547 452 854 681 775 951 412 461 654 682 7268
GALICIA 109 62 206 344 302 245 512 538 313 168 121 186 3106
ANDALUCIA 0 2 1 8 2 2 30 34 77 4 0 0 160
ARAGON 13 1 0 18 2 2 3 48 4 2 0 0 93
ASTURIAS 81 67 152 128 151 90 349 342 127 66 51 31 1635
BALEARES 0 0 0 0 0 0 2 0 0 23 0 2 27
CANARIAS 0 0 0 0 0 0 9 11 3 0 11 1 35
CANTABRIA 0 0 35 0 0 0 2 7 8 4 2 0 58
CATALUÑA 0 2 5 7 4 2 29 41 9 6 2 0 107
CASTILLA-LEON 14 47 181 35 69 249 91 139 72 109 58 21 1085
CASTILLA-LA MANCHA 0 0 0 7 0 58 35 52 18 7 0 0 177
EUSKADI 0 3 20 17 11 38 34 103 26 18 6 16 292
EXTREMADURA 0 0 0 0 0 0 24 11 3 0 0 0 38
MADRID 20 13 38 191 116 84 364 635 100 58 26 26 1671
MURCIA 0 0 0 0 0 0 5 22 0 2 0 0 29
NAVARRA 0 0 0 2 2 0 6 5 4 0 0 0 19
LA RIOJA 0 0 0 4 2 1 2 11 0 0 0 3 23
VALENCIA 0 0 0 6 9 6 22 36 13 0 1 0 93
ESTRANXEIROS 19 53 43 22 75 28 28 69 39 50 4 20 450
MAÑAS 566 426 853 1013 1122 1130 1793 2251 724 588 647 739 11852
TARDES 237 255 499 485 574 497 662 1182 601 441 390 305 6128
LUNS 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
MARTES 71 68 101 169 114 265 396 460 178 120 139 286 2367
MERCORES 103 67 75 122 253 194 418 526 149 140 73 68 2188
XOVES 143 99 110 164 312 181 542 731 184 144 129 132 2871
VENRES 144 98 137 229 185 176 395 506 216 164 137 224 2611
SABADO 208 201 589 636 467 357 419 836 358 226 398 226 4921
DOMINGO 134 148 340 178 365 454 285 374 240 235 161 108 3022
GRUPOS ESCOLARES 48 45 57 95 332 328 279 252 0 12 168 275 1891
GRUPOS ADULTOS 227 107 398 476 493 518 823 956 119 281 266 207 4871
VISITAS INDIVIDUAIS 394 381 557 749 506 327 1068 1851 966 501 442 454 8196
DOMINGOS NO MUSEO 134 148 340 178 365 454 285 374 240 235 161 108 3022
TOTAIS MENSUAIS 803 681 1352 1498 1696 1627 2455 3433 1325 1029 1037 1044 17980
*RESUME
EXTRANXEIROS
ALEMANIA
AUSTRIA
ARXENTINA
CHINA
COLOMBIA
COREA
PORTUGAL
CHILE
NORUEGA
EE.UU.
FRANCIA
ITALIA
POLONIA
SUIZA
UCRANIA
BELGICA
RUMANIA
R,DOMINICANA
REINOUNIDO
PERU
TUNEZ
TURQUIA
FINLANDIA
FILIPINAS
VENEZUELA
MARRUECOS
CABOVERDE
INDONESIA
URUGUAI
ANUAL
XANEIRO 4 7 1 6 1 19
FEBREIRO 2 8 26 2 1 4 10 53
MARZO 2 6 14 1 4 2 8 2 4 43
ABRIL 3 13 3 1 2 22
MAIO 5 11 55 1 1 2 75
XUÑO 1 9 4 4 1 5 3 1 28
XULLO 4 3 3 2 4 1 3 6 26
AGOSTO 4 16 2 8 1 2 2 16 1 4 13 69
SETEMBRO 11 2 13 1 4 3 2 3 39
OUTUBRO 3 4 2 3 8 1 21
NOVEMBRO 4 4
DECEMBRO 4 5 4 2 3 2 20
TOTAL 36 4 39 74 3 10 12 1 2 15 103 11 1 2 3 2 1 3 13 1 7 12 2 31 4 4 1 7 15 419
* Nº DE GRUPOS XANEFEBRMARZ ABRIL MAIO XUÑO XULLO AGOS SET OUT NOV DEC ANUAL
Nº GRUPOS ESCOLARES 4 3 3 5 16 14 13 11 0 1 9 12 91
Nº GRUPOS ADULTOS 11 5 14 21 20 18 35 32 5 12 7 12 192
15 8 17 26 36 32 48 43 5 13 16 24 283
17980
17980
RESUME DE VISITAS ANUALES MUSEO PROVINCIAL DO MAR 2014
17980
17980
17980
17980

10
3. PROGRAMA ARQUITECTÓNICO
Conservación de infraestruturas
Reposición de sistema de iluminación, por parte do persoal do Museo durante
todo ano
Cambio de contador da luz
Rotura do canalón e grafiti nun canon, incidentes descubertos trala festa da
Maruxaina.
Cambio de pechadura
Avería do ruter por causa dunha tormenta.
Reparación de avería do teléfono
Desratización varias veces ao ano.
Poñen maquina enfundadora de paraguas.
Limpeza exterior de ventanas e interior de teitos.
Revisión potabilidade da auga por parte da empresa Arumia
4. PROGRAMA DIDÁCTICO
4.1. Actividades escolares
Ao longo do curso ofrécese a posibilidade de solicitar dous tipos de visitas:
guiada e con actividade. Para realizar estas visitas é necesario a concertación
previa das mesmas, concertando con departamento de didáctica.
Visita de iniciación:
Comprende un recorrido por todo o castelo, recomendase para os grupos
que visitan o centro por primeira vez, independentemente do seu nivel educativo.
Duración aproximada de 60 minutos.

11
Para un mellor aproveitamento do Museo Provincial do Mar, xa que existe
unha variedade e riqueza de contidos, e na procura dun novo concepto de visita
máis participativa, como alternativa as tradicionais visitas guiadas e que implique
a colaboración directa de profesores e alumnos, ofrecemos no 2010 un programa
de itinerarios os distintos niveis de ensino:
Tea mariñeira
¿As baleas comen ou engulan?
Arriba a bandeira
Descubre a balea
Mergúllate
Nada coa balea
Pinta mariñeiro
Sae a navegar
Sopa de aleta
Vento mareiro
Visita de iniciación
Nivel: Todos os ciclos
Data: Curso escolar
Obxectivo: Comprender o oficio do mar e como as sociedades actuais están
condicionadas polo seu pasado histórico. Recoñecer as ferramentas mariñeiras e
analizar a súa evolución e continuidade, así como a necesidade de conservalas
para outras xeracións.

12
Tea mariñeira
Nivel: 3º e 4º da ESO e BAC
Data: Curso escolar
Obxectivo: Fomentar o interese polas materias vinculadas coa navegación.
Asentar conceptos vistos anteriormente na visita guiada.
Metodoloxía: Actividade que consiste en unir con frechas. Relacionaranse fotos
de obxectos da Sala de Navegación coas definicións que teñen noutra columna.

13
Aparato que permite ó capitán comunicar as
ordes ó que está na sala de máquinas.
Serve para gobernar o barco, facéndolle
cambiar o rumbo. Pode ser de caña ou de
roda.
Caixa cilíndrica fixa na cuberta que leva no
seu interior o compás ou búsola.
Fiestra redonda que se abre e que está
situada en distintas alturas nos costados do
buque. Serve para que entre a luz e se
ventilen os camarotes da tripulación.
Elemento do equipo propulsor dun barco
movido mediante unha máquina ou motor e que
permite o movemento cara adiante ou atrás
do barco.
Instrumento para coñecer a situación.
Consiste en medir a altura do sol ou das
estrelas con respecto do horizonte. Mide a
latitude.
Antigamente facíanas os carpinteiros de
ribeira antes de construír o barco .
Servía para ver as formas que ía ter o barco.
UNE CON FRECHAS E NOMEA CADA OBXECTO

14
¿As baleas comen ou engulan?
Nivel: 5º e 6º de Primaria
Data: Curso escolar
Obxectivo: Achegar o alumnado ós museos e á cultura dun modo atractivo.
Potenciar o traballo e a participación en equipo. Inculcar a protección
conservacionista do medio ambiente mariño.
Metodoloxía: Na Sala das Baleas, os nenos en grupos estarán sentados no
chan, onde escoitarán unha pequena explicación sobre se as baleas mastigan ou
non. De seguido responderán verdadeiro ou falso a unhas frases e terán unha
folla de consulta ante as posibles dúbidas.

17
Arriba a bandeira
Data: Curso escolar
Obxectivo: Dar a coñecer como se transmite información codificada entre barcos
próximos. Aínda que agora, se utilizan algunhas bandeiras, que as novas
tecnoloxías as deixaron en desuso.
Metodoloxía: Sentados diante das bandeiras que forman o Código de Sinais
escoitarán o significado e utilidade deste. Como un grupo de bandeiras
representan o abecedario, cada neno debuxará nunha cartolina branca, tamaño
folio, a bandeira que lle corresponda coa súa inicial. Para iso terán un panel
informativo de consulta. Despois pegarán un pau a un extremo da mesma. Os
nenos agruparanse polas súas iniciais e realizarán un xogo como se fosen barcos
comunicándose en alta mar.

19
Descubre a balea
Data: Curso escolar
Obxectivo: Achegar o alumnado ós museos e ó mundo do mar dunha maneira
amena e atractiva. Fomentar a expresión oral e artística. Potenciar o interese pola
cetoloxía.
Metodoloxía: Na Sala das Baleas repartiranse follas co debuxo dunha balea
animada con números. Os rapaces terán que coloreala segundo as cores que
levan asociadas os números. Así cando rematen descubrirán a balea.

21
Mergúllate
Nivel: 1º e 2º da ESO
Data: Curso escolar
Obxectivo: Fomentar a capacidade de asimilar novos conceptos mediante un
xogo atractivo. Achegar os rapaces á cultura dunha forma práctica e divertida.
Metodoloxía: En parellas, cubrirán o pasatempo coas palabras que adiviñen.
Sempre axudados polo persoal do museo.
MERGÚLLATE
HORIZONTAL:
1- Instrumento de medición da latitude no que o seu arco é a sexta parte dun círculo.
2- Principal método para calcular a velocidade no mar. Mide nós ou millas.
3- Instrumento que serve para saber a situación do barco, neste caso, en todo momento.
Tamén se pode chamar compás.
4- Sosterse na superficie da auga.
5- Parte principal dun barco, que pode ser de madeira ou doutro material. Calquera
embarcación pode flotar e desprazarse grazas a el.
6- Lazo que se fai con cabos. Utilízase nas actividades cotiás dun barco.

22
VERTICAL:
1- Instrumento que servía para a comunicación dentro do barco. Había dous: un na ponte e
outro na sala de máquinas.
2- Serve para gobernar ou orientar o barco, facéndolle cambiar o rumbo ou a dirección.
Pode ser de cana ou de roda.
3- Instrumento de ferro forxado con figura dun arpón ou dun anzol que está suxeito a
unha cadea e se arrebola ó fondo do mar para fondear o barco.
4- Peza de tea ou doutro material que, unha vez despregada, recibe do vento o impulso
necesario para navegar.
5- Parte posterior dun barco.
6- Parte de diante dun barco.

23
Nada coa balea
Nivel: Ed. Infantil
Data: Curso escolar
Obxectivo: Potenciar o desenvolvemento educativo achegando os rapaces ós
museos. Fomentar a participación en grupo. Familiarizarse coa representación
plástica.
Metodoloxía: Na Sala das Baleas haberá un panel onde está debuxada unha
balea. Os nenos formarán grupos collendo cada un seis pezas revoltas do
quebracabezas. Terán que colocalas ordenadamente ata completar a imaxe que
teñen diante.

26
Pinta mariñeiro
Data: Curso escolar
Obxectivo: Achegar ós rapaces ó mundo da navegación dunha maneira amena
e sinxela. Fomentar tanto as aptitudes creativas como a expresión oral. Espertar o
interese polo mundo náutico.
Metodoloxía: Os nenos, sentados no chan, na Sala de Navegación pintarán un
debuxo dun veleiro en alta mar. Colorearán este coas cores que eles queiran,
para fomentar o desenvolvemento artístico. Cando rematen, os mariñeiros
responderán unhas sinxelas preguntas referidas ao barco: ás súas partes e
porque se move no auga.

28
Sae a navegar
Nivel: Ed. Infantil
Data: Curso escolar
Obxectivo: Potenciar o interese creativo e construtivo. Coñecemento dos
distintos elementos que constitúen un barco: casco, ponte de mando, portillos,
áncora, … Familiarizar os nenos coas formas dun barco montando as pezas do
quebracabezas.
Metodoloxía: Na sala de navegación haberá un panel grande cun debuxo dun
barco. Os nenos formarán pequenos grupos. Cada un terá seis pezas revoltas
que colocarán ordenadamente ata formar a imaxe que teñen diante.

30
Sopa de aleta
Data: Curso escolar
Obxectivo: Achegar o alumnado ós museos e a cultura mariña. Engadir
coñecementos elementais da bioloxía mariña. Fomentar o aprendizaxe mediante
un xogo didáctico.
Metodoloxía: Na Sala das Baleas repartiranse follas coa sopa de letras onde
terán que atopar partes da anatomía externa e interna da balea. Na outra sopa de
aleta encóntranse agochados os familiares das baleas como son: o arroaz,
rorcual, candorca, cachalote, golfiño e balea vasca.

31
Vento mareiro
Data: Curso escolar
Obxectivo: Recoñecer as partes principias dun barco. Potenciar o interese polo
mundo do mar. Coñecer o deseño dunha embarcación tradicional galega. Valorar
a historia, cultura e tradicións galegas.
Metodoloxía: Entregarase unha folla cun debuxo con números dunha Traiñeira a
cada alumno. Debaixo desta haberá unha listaxe con nomes referidos ás partes
dunha embarcación. Os rapaces teñen que relacionar os números da imaxe cos
nomes.

33
Obradoiros escolares
CURSO 2013-2014
Dende a Rede Museística, en sintonía coas novas formulacións da
Museoloxía social, seguimos apostando por un modelo didáctico que pon en valor
a aprendizaxe activa, participativa e emocional; creando en cada visita unha
experiencia vivencial, agradable e memorable. A proposta educativa persegue
formar o alumnado en estratexias de aprendizaxe autónomas, capaces de
construír o seu propio pensamento crítico, non só sensible á arte senón cara ao
noso pasado para poder intervir no presente e soñar un futuro.
A oferta de actividades dirixida aos centros educativos presenta 3 grandes
bloques temáticos que van ser o eixe estrutural da nosa intervención didáctica. Os
bloques son complementarios uns cos outros e perseguen construír un corpus
estrutural:
Bloque 1. O Museo como contedor achéganos á idea de que é un museo. O
museo non só como contedor de obras de arte, senón máis alá: o museo como un
espazo de traballo onde ademais de conservar e expoñer o noso patrimonio,

34
tamén se estuda, se investiga e se divulga o caudal artístico e cultural, patrimonio
de todos. Construída esta idea, que se erixe como os cimentos dunha casa, o
seguinte
Bloque 2: O Museo como relator de historias pretende ofrecer un catálogo
aberto de visitas no que a estrutura veña marcada polo concepto de Museo como
relator de historias. As obras de arte, ademais da información técnica, nárrannos
e suxírennos historias infinitas segundo a persoa coa que interactúen. As pezas
falan por si mesmas e todas en conxunto constitúen unha colección. Unha
proposta na que o diálogo coas obras de arte e cos espazos naturais volven ser
os protagonistas.
Bloque 3: O Museo como retrovisor pon a énfase no espello retrovisor como
metáfora. Viaxamos polo presente avanzando cara ao futuro pero no que
centramos a mirada no retrovisor que nos mostra o noso pasado cunha
perspectiva arqueolóxica.
Para completar os tres bloques teóricos, na programación escolar fíxanse
unha serie de obradoiros que pretenden afondar en determinados contidos, unha
maneira práctica de afianzar os coñecementos. Crear experiencias motivadoras
para os escolares constitúese coma a mellor maneira de desenvolver a
capacidade de expresión e a creatividade no alumnado, sen esquecer o
compoñente lúdico que favorece que a aprendizaxe se realice dunha maneira
espontánea.
CONCURSO-REDE
Finalmente, e como unha das grandes novidades para este novo curso escolar
2013/2014, queremos presentar unha nova experiencia, o CONCURSO-REDE,
que nace cun dobre obxectivo: por unha banda achegar o novo público escolar á
Rede Museística e fidelizalo, así como fidelizar o xa existente. Vai dirixido a
escolares de 6.º de Primaria, pertencentes a centros educativos de toda a
provincia de Lugo. Para participar é necesaria a inscrición previa que se
formalizará cunha visita a algún dos 4 museos da Rede.

35
CURSO 2014-2015
Para o curso escolar 2014-2015 e, outro ano máis, a Rede Museística
presenta un actualizado programa educativo, deseñado e pensado para todas as
etapas educativas coa pretensión de seguir ofrecéndolle á comunidade escolar
experiencias didácticas co fin último de coñecer, comprender, valorar e gozar das
coleccións e espazos que conforman parte do patrimonio histórico artístico e
cultural da provincia de Lugo.
Dende a Rede Museística, en sintonía coas novas formulacións da
museoloxía social, seguimos apostando por un modelo didáctico que pon en valor
a aprendizaxe activa, participativa e emocional; creando en cada visita unha
experiencia vivencial, agradable e memorable. A proposta educativa persegue
formar o alumnado en estratexias de aprendizaxe autónomas, capaces de
construír o seu propio pensamento crítico, non só sensible á arte senón cara ao
noso pasado para poder intervir no presente e soñar un futuro.
Actividades deseñadas e elaboradas polo equipo dos departamentos de
didáctica do Museo Provincial de Lugo (Lucía Dequidt Lagares, Raquel Guerrero
Prieto, Mª Anunciación Losada Montenegro, José Manuel Mendoza Castiñeira e
Paula Salinas Somoza), do Museo Fortaleza San Paio de Narla (Francisca Abuín

36
e Ana Ferro), do Museo Provincial do Mar (Ángeles Miguélez e Amelia Pernas), e
do Museo Pazo de Tor (Tar López e Silvia Fiallega Lorenzo).
A área de Cultura e Turismo da Deputación de Lugo, a través da Rede
Museística Provincial e dos museos que a integran, desexa contribuír con este
programa a que o curso escolar 2014-2015 sexa de proveito e, sobre todo, a que
os museos sexan vehículo motivador para o coñecemento.
PROGRAMA
A oferta de actividades dirixida aos centros educativos presenta 4 grandes
bloques temáticos que van ser o eixe estrutural da nosa intervención didáctica.
Os bloques son complementarios uns cos outros e perseguen construír un corpus
estrutural:
___Bloque 1: CREA O TEU MUSEO
Que é un museo? Un museo é un lugar onde se conserva, expón e difunde
o patrimonio artístico e cultural. Pero un museo é tamén un espazo que lle
pertence a toda a comunidade, un espazo para soñar e facer das ilusións a nosa
realidade. Como che gustaría que fosen os nosos museos? Que che gustaría que
contivesen os nosos museos?
Dende a Rede Museística abrimos as nosas portas e invitámoste a que
entres e crees o teu museo a partir do diálogo coas nosas coleccións e cos
profesionais que nel traballan, nunha experiencia emocional e creativa.
A través das obras de arte podemos descubrir lugares reais e espazos
imaxinados polos artistas. Podemos viaxar ao noso pasado a través das pezas
arqueolóxicas e incluso descubrir as historias máis extraordinarias dos deuses
gregos. No museo podemos dialogar cos artistas, descubrir os seus soños e
anhelos. No museo podemos comunicar ideas.
Para isto, invitámoste a que coñezas as nosas coleccións e a importancia
do traballo que realizan os diferentes profesionais.
Obradoiro

37
A actividade inclúe un obradoiro deseñado para traballar de maneira
creativa a construción do seu propio museo a partir dun material que lle será
entregado a cada escolar composto por: unha caixa-museo, fotografías, imaxes
deseñadas, etc.
Ciclos/cursos: 3º, 4º, 5º e 6º de E. Primario. 1º ciclo da ESO
Duración estimada da actividade: 60 minutos
Esta actividade pódese realizar nos catro museos da Rede.
---Bloque 2: O MUSEO COMO RELATOR DE HISTORIAS
Catálogo de visitas abertas segundo os diferentes contidos que ofrecen as
coleccións e seccións dos museos da Rede Museística.
Esta proposta didáctica, que xa foi iniciada en anos anteriores, quere
ampliar a súa oferta e implicar a todas as seccións do museo susceptibles de ser
visitadas, entendendo o museo como relator de historias. Nesta proposta aberta,
pretendemos utilizar unha metodoloxía activa de forma que sexan os propios
escolares os que constrúan o significado ante as pezas e obras de arte. Son
experiencias nas que se pretende ensinar a ver e gozar da arte e coa arte a
través dun discurso narrativo que se crea coas obras de arte. Con este diálogo,
preténdese potenciar a observación e a reflexión sobre as pezas e estimular o
diálogo sen medo a formar unha opinión crítica e persoal. Un diálogo que se
combina con información sobre o artista ou o período histórico, necesario, para
completar a visión da obra e contextualizala.
As coleccións presentes nos museos son susceptibles de estruturarse en
contidos segundo os intereses dos visitantes e pódense exemplificar nas
seguintes experiencias: rutas literarias, a arte do vestido, a historia da moeda,
descubrindo a escultura, epigrafía romana, ruta franciscana, cerámica de
Sargadelos e … un longo etcétera. Con esta nova formulación, preténdese
facilitar a asimilación da información co fin de comprender e achegarse mellor ás
coleccións que atesouran os catro museos da Rede. Os contidos temáticos son
tamén un xeito atractivo para o alumnado de presentar a información e acadar a

38
motivación e a súa atención dende o primeiro momento da visita.
Ciclos/cursos: 3º, 4º, 5º e 6º de E. Primaria.
___Bloque 3: O MUSEO COMO RETROVISOR HISTÓRICO
Esta proposta nace coa finalidade de capacitar o alumnado para interpretar
vestixios do pasado e analizar a súa importancia no desenvolvemento da nosa
cultura.
Ciclos/cursos: 4º, 5º, 6º de E. Primario. ESO
___Bloque 4: VIAXES POLOS MUSEOS DA REDE
SAFARI NA REDE
Metodoloxía: Percorrido buscando animais representados en distintas obras
expostas no Museo. Logo da busca, podemos xogar a agrupar os animais
localizados segundo sexan de pelo ou de pluma, de terra ou de aire, mamíferos,
etc. Remataremos a actividade completando un álbum cos cromos
correspondentes aos animais avistados durante o safari.
Ciclos/cursos: Educación Infantil, 1º,2º, 3º de E. Primaria.
Duración estimada da actividade: 60 minutos.
VIAXE POR UN CADRO
Metodoloxía:. Metémonos dentro dun cadro e sen ver o que ven os que miran de
fronte temos que descubrir de que obra somos personaxes. Descubriremos

39
figuras, formas e símbolos dalgunhas obras pictóricas expostas no museo.
Ciclos/cursos: 5º, 6º de Educación primaria e 1º de ESO
Duración estimada da actividade: De 70 a 80 minutos.
VIAXE AO LOMBO DUNHA BALEA
Metodoloxía: A cabalo dunha balea faremos unha viaxe polos seus hábitos de
vida (alimentación, reprodución, hábitat,...) e os usos que ao longo da historia o
home fixo dela.
Esta actividade pódese realizar no Museo Provincial do Mar (San Cibrao, Cervo).
VIAXANDO COS FACEDORES DE BARCOS
Metodoloxía: Partindo dunha fraga na que buscaremos as madeiras máis
axeitadas faremos unha viaxe co carpinteiro de ribeira construíndo todas as pezas
que conformarán a nosa embarcación.
Esta actividade pódese realizar no Museo Provincial do Mar (San Cibrao, Cervo).

40
4.5 Obradoiros de verán
Vive o verán!
Os días de xullo e agosto son diferentes e máis luminosos, xeralmente
alleos a rutinas e maioritariamente de folganza e relax. Viaxamos, paseamos,
descansamos e tratamos de recuperar forzas e enerxía para a seguinte xeira
escolar ou de traballo.
Desde os museos da Rede Museística intentamos que o teu verán sexa,
ademais de entretido e divertido, proveitoso. A tal fin elaboramos un amplísimo
programa de actividades pensadas para todas as idades, desde os 4 aos 1.300
anos (de darse o caso) para que ninguén quede á marxe das propostas que os
nosos museos poden ofrecer. Obradoiros para que se exprese a túa capacidade
creativa, sexa cal sexa a técnica que máis che poida interesar (pintura, escultura,
gravado, musivaria, fotografía, muralismo, ourivería, música, cine …),
campamentos de arqueoloxía para que experimentes a emoción da descuberta do
pasado aínda oculto, traballos manuais para conseguir elaborar fermosas prendas
ou obxectos, desde un mosaico ata un abano. Tamén temos actividades arredor
da gastronomía e alimentación, ou para a aplicación de diferentes tecnoloxías que
nos van permitir coñecer mellor o medio e o mundo no que vivimos e como, se for
preciso, podemos influír para cambialo.

41
Para elaborar este amplo programa que vos propoñemos tivemos en conta
as propostas dos membros dos clubs da Rede Museística, desde os máis cativos
de Pequeamig@s, os mozos e mozas do Club Ei! ata os máis veteranos do Club
Sénior. Todos eles e elas participan ao longo do ano en múltiples actividades nos
museos da Rede e do seu compromiso e experiencia aprendemos que os museos
son motores activos imprescindibles para o desenvolvemento social e cultural das
comunidades.
Desde a área de Cultura e Turismo da Deputación de Lugo e a través dos
museos integrados na Rede Museística adquirimos o compromiso de servir á
nosa sociedade, de usar os fondos que custodiamos para proveito de todos e
todas. Por iso cada un dos catro museos integrados na Rede Museística ten un
programa específico, adaptado ás especificidade dos seus fondos e dos grupos
ou colectivos interesados.
Unha proposta, en definitiva, que agardamos atraia tamén aos que non
teñen o hábito de visitarnos e para que á volta do estío digan connosco: Viva o
verán!
RUMBO NORTE V
MAR+E+ARTE_14
O mar é á vez terrible e fermoso, misterioso, máxico ... O seu poder de
atracción tráenos unha e outra vez á súa beira. Neste nova edición de Rumbo
Norte imos mergullarnos nas súas augas e miralo con outros ollos. Imos
reinterpretar o mar coa mirada da arte, a través de disciplinas como a arte urbana,
o cómic ou a maxia, que achegan as súas creacións ó público cunha linguaxe
máis próxima. Imos sacar a arte do museo, imos asolagar de arte a rúa!
Traballaremos sobre todo co concepto de arte urbana, a arte nacida na rúa, feita
por e para a xente. A arte urbana ou “street art” naceu como unha forma de
expresión, de comunicación directa coa comunidade.
Desde os anos 60 do pasado século, a arte urbana trata de captar a
identidade da comunidade á que pertence e establecer un diálogo con ela.
Converteuse nunha nova forma de arte sen complexos, libre de ataduras e

42
regulamentos, que conseguiu transformar os espazos públicos en verdadeiros
museos ó aire libre.
Nosoutros tamén queremos sacar o museo á rúa, achegarllo á xente,
facelos partícipes activos da nosa comunidade, do museo como espazo de
creatividade. Imos interaccionar, reactivar, divertirnos, aprender, inspirarnos,
revolucionar, innovar, reinterpretar a arte, crear mundos imaxinarios...
Imos facer arte entre todos e accesible para todos.
Enredadores
Partindo do concepto de Rede Museística, de entre todos e para todos, e
reivindicando desde o Museo Provincial do Mar o irrefutable vencello entre o mar
e as redes, realizaremos unha intervención artística que terá como base un pano
de rede, do que iremos colgando todo aquilo que podemos sacar con unha rede
do fondo do mar, algas, peixes, medusas, tesouros, restos de naufraxios, …, pero
tamén lixo, residuos …, todo o que o ser humano está botando ao mar e que
pouco a pouco está acabando con el.
Pretendemos así pois facer unha intervención artística partindo da reciclaxe
de produtos de refugallo, e por outra banda concienciar ós nenos e nenas
participantes no obradoiro da importancia da reciclaxe e da conservación e
sostible do medio mariño.
Datas: 9, 10 e 11 de Xullo.
Horario: de 11:30 a 13:30 h.
Idades: de 4 a 14 anos (os menores de 6 terán que vir acompañados dun adulto).

45
Food foto fun
Neste obradoiro imos ensinar aos nenos o importante que é a alimentación,
que aprendan a manexar e recoñecer os distintos ingredientes alimentarios e a
espertar en eles a curiosidade pola cultura gastronómica. Nestes obradoiros
ensínase como preparar e compoñer dunha forma creativa distintos pratos e
realizar atractivas presentacións con eles. Faremos de fotógrafos culinarios, onde
se darán unas clases básicas de fotografía, iluminación con luz natural e
composición para que as creacións artísticas queden reflectidas dunha forma
atractiva visualmente. Despois realizaremos unha exposición con todas as
fotografías das creacións culinarias.
Data: 17 e 18 de Xullo.
Horario: de 11:00 a 13:00 h.
Idades: de 8 a 13 anos.
Prazas: 15 asistentes, por orde de inscrición.

47
Alfombras mariñeiras
Unha das misión dos museos é a de conservar o patrimonio material e
inmaterial dun pobo, por iso dende o Museo do Mar entendemos que é importante
transmitirlle ós máis novos a fonda tradición mariñá de elaborar alfombras florais
na honra da Virxe do Carme, patroa dos mariñeiros. Deseñaremos a nosa
alfombra inspirándonos nalgunha peza ou escena do noso Museo, debuxos que
logo os participantes no obradoiro se encargarán de reproducir a maior tamaño na
alfombra, para posteriormente reenchela con diversos materiais, como sal ou

48
serraduras tinguidos, herba, papeis, ou area, cunchas ou outros elementos
recollidos da praia.
Data: 23, 24 e 25 de xullo.
Horario: de 11:30 a 13:30 h.
Idades: de 4 a 14 anos (os menores de 6 terán que vir acompañados dun adulto)

51
Reproducións de pezas arqueolóxicas
Escavar, buscar, investigar, reconstruír e recompoñer, paso a paso o
obxecto desde a escavación. Se achega a vitrina o obxecto vello, estragado,
antigo. Toma nova forma coas reproducións e mostrase agora como un elemento
vivo. De paso, recuperamos as antigas técnicas dos nosos devanceiros.
Datas: 29, 30, 31 de xullo e 1 de agosto
Horario: de 11:30 a 13:30 h.
Idades: de 8 a 12 anos

54
Museoterapia. Onde todo é posible
Transcribindo emocións da cor na escuridade.
Data: 6 agosto
Horario: de 12:00 a 13:30 h.
Responsable: Encarna Lago González, xerente da Rede Museística.

56
H2o Ginkana
Agora toca xogar coa auga, imos mollarnos! (se o tempo nos deixa)
Data: 6 agosto
Horario: de 17:00 a 18:30 h.
Responsable: Susana Álvarez.

58
Un mar de maxia
Impartido polo Mago Joge (Jorge Rivero). O mar está cheo de segredos
ocultos, de lendas e seres feiticeiros. Así que vamos converternos en magos por
un día! Coa colaboración do mago Jorge Rivero descubriremos as artes máxicas
agochadas no noso museo...
Data: 7 agosto

59
Horario: de 11:30 a 13:30 h.

60
Os saberes da cociña. Un chef artista: “Os alimentos da túa contorna”
Trátase dun obradoiro gastronómico: alimentación saudable, identificación
e etiquetado dos alimentos, as D.O. da provincia (aplicado a cada zona),
creatividade na cociña, agroecoloxía e soberanía alimentar. Acompañarase a
actividade con elementos audiovisuais (contos, cartaces, animación …).

61
Data: 8 agosto
Horario: de 12:00 a 14:00 h.

63
Arte na rúa
Neste obradoiro imos sacar o museo á rúa, para reivindicar a importancia
da arte urbana como medio de expresión e de comunicación directa co cidadán.
Realizaremos un mural de grande formato no exterior do museo, unha
intervención artística coas técnicas da arte urbana. Imos abrir unha porta á
imaxinación e crear ese mundo máxico que agochan as profundidades do mar.
Data: 12, 13 e 14 agosto
Horario: de 11:30 a 13:30 h.

68
Cómic ao “NORDÉS”
Impartido por Kike J. Díaz. Kike J. Díaz, autor do cómic “Nordés”, colabora
connosco para amosarlle ós rapaces como se fai un cómic, ou como se contan
historias a través dos debuxos.

69
Data: 15 de agosto
Horario: de 11:30 a 13:30 h.
Presentación do cómic ao “NORDÉS”, por Kike J. Díaz
Data e hora: 15 de agosto, ás 19:30 h.

72
Cangrexeando
Como fin de festa imos recupera unha das actividades de anos anteriores
con máis seareiros: imos ir coller cangrexos á ría con zarandas. Os nenos terán
que traballar por parellas, poñerlle o engado á zaranda e, sobre todo, mollarse!
Os cangrexos capturados nesta costeira serán devoltos ó mar, como un xesto de
respecto e coidado do medio mariño.
Data: 16 agosto
Horario: de 11:30 a 13:30 h.
Idades: de 4 a 14 anos (actividade familiar)

74
A miña primeira película (sen cámara)
Este é un obradoiro práctico de cinema sen cámara. Ensinarannos a facer
películas sen cámaras, empregando técnicas propias das artes plásticas
aplicadas sobre o celuloide.
Data: 21 agosto
Horario: de 11:30 a 13:30 h.
Idades: de 4
a 14 anos

77
4.3 Obradoiros de Nadal
Cando un novo Nadal peta á porta concédese licenza xeral para fantasiar.
Temos dereito, e necesidade, de concedernos uns días liberados de rutinas e de
obrigas supostamente ineludibles. Unha oportunidade para facer balance e
reconducir, se for preciso, o rumbo das nosas vidas. E puntualmente, como cada
ano, os museos da Rede Museística da Deputación de Lugo achegámosche un
programa de obradoiros e actividades tentando contribuír, na medida das nosas
posibilidades, ao teu lecer creativo. Ademais, neste remate do ano 2014 temos á
túa disposición a exposición “Entre o sono e os soños. Soñar para crear na Rede
Museística”, un proxecto comunal dos catro museos que integramos a Rede para
lembrar que os soños son a materia prima da creatividade.

78
Que o ano 2015 nos acolla coa mellor disposición, e que sexa unha
oportunidade para que ese soño que pende da túa ilusión, prenda en ti. Este é,
por enriba de calquera outro, o desexo que queremos compartir desde aos
museos da Rede e desde a área de Cultura e Turismo da Deputación de Lugo.
Obradoiro: Xogando con Catarina
Obradoiro de elaboración de diferentes tocados e sombreiros así como dos
adornos empregados na súa confección: plumas, broches, encaixes …
Imparte: Mª del Rosario Fernández González
Idades: de 6 a 12 anos.
Datas: 30 de decembro
Horario: de 11:00 a 14.00 h.
Prazas: 20

80
Obradoiro: Navegando coas estrelas
Durante séculos os navegantes guiáronse unicamente polas estrelas para
alcanzar os seus destinos.
Do mesmo xeito os Magos de Oriente servíronse delas para atopar ó
Mesías.
Nos imos tamén a buscar as mensaxes que se ocultan entre as estrelas.
Idades: de 4 a 14 anos e Club Pequeamig@s da Rede Museística.
Datas: 2 de xaneiro de 2015
Horario: de 11:30 a 13.00 h.
Prazas: 20

82
Obradoiros: Entre o sono e o soños
A palabra “soño”, segundo o Dicionario da Real Academia Galega,
significa, na súa primeira acepción “aquilo que un imaxina durante o sono,
percibíndoo coma se fose real”, e como segunda acepción “aquilo ao que un
aspira ou que un desexa moito”.
Os soños sempre foron materia artística, tanto causa como consecuencia
da mesma. Deste xeito e como proposta de participación, propoñemos diferentes
obradoiros segundo as idades dos usuarios dos distintos museos da Rede
Museística Provincial, atendendo sempre aos ritmos de cada un.
Todos os obradoiros partirán de materiais procedentes da exposición “Entre o
sono e o soños. Soñar para crear na Rede Museística” que se amosa no Museo
Provincial de Lugo desde o pasado 19 de novembro. A partir deste referente, os
participantes crearán os seus propios soños cunha perspectiva artística, sendo o
máis importante o feito de compartir.
-Casting: a lúa
En dúas horas e a partir de diferentes xogos, os Pequeamig@s construirán
teatralmente os seus soños co obxectivo final de chegar á lúa: alí onde todo é
posible.
Idades: de 4 a 14 anos e Club os Pequeamig@s da Rede Museística
Datas: 26 de decembro.
Horario: de 12:00 a 14:00 h.
Prazas: 20
-Soños artísticos
Construír os soños e atopar o xeito de acadalos nunca foi doado. Pero se
algo está claro é que temos a obriga de seguir soñando. Neste obradoiro
ofrecerémosche un achegamento interdisciplinar ao mundo dos soños para, a

83
partir dos mesmos, crear novas construcións artísticas ou, cando menos, poñer o
comezo das mesmas.
Idades: de 14 a 25 anos en adiante e Club Ei! da Rede Museística
Horario: de 16:30 a 18:00 horas
Prazas: 20
-A túa palabra, o noso soño
Os soños poden construírse, fabricarse, xogarse, xogar a soñar, soñar que
todo é posible … incluso chegar á lúa e bailar arredor dela. Acompáñanos coa túa
historia e a túa palabra nesta viaxe singular ao redor do mundo dos soños.
Idades: Club Sénior da Rede Museística
Prazas: 20

85
Colgando soños
O Nadal é unha época na que todos estamos cheos de bos desexos e
intencións, en realidade de soños. Se soñamos espertos e deixamos que todos
descubran os nosos soños quizás se fagan realidade.
Idades: de 14 a 14 anos e Club Pequeamig@s da Rede Museística
Prazas: 20

88
-Harmonía dun soño
Neste obradoiro ensinarémoslle ós nosos nenos a desenvolver todos os
sentidos a través de diferentes xogos, para que favorezan neles a concentración,
o autocontrol e incentivar tamén o seu potencial creativo. Aprenderemos a
coordinar movementos e posturas, a respirar…
Para rematar, intercambiarán entre eles un desexo escrito e debuxado nun
papel para facer un pequeno soño realidade que eles mesmos imaxinarán.
Idades: de 4 a 14 anos e Club Pequeamig@s da Rede Museística
Horario: de 12:00 a 13.30 h
Prazas: 20
-O soño dun tal Pilates
Con esta actividade imos descubrir a historia de JOSEPH PILATES
HUMBERTUS (1883-1967), un home que sen ter nada conseguiu sacar adiante
un soño dentro dun campo de concentración. Traballaremos o corpo e cada un
poderá recoñecer que é capaz de facer cousas que nunca imaxinou,
aprenderemos que cos movementos do noso corpo, coa respiración, podemos
aumentar a nosa capacidade pulmonar e mellorar o noso benestar. Liberaremos a
tensión da nosa espalda e tentaremos correxir a nosa hixiene postural.
Idades: Adultos e Club Sénior da Rede Museística
Horario: de 16:30 a 18.00 h.
Prazas: 20

90
Obradoiro: O noso soño nas túas mans
Co a chegada do novo ano queremos facer visibles os nosos propósitos
para que coa axuda de todos se convirtan en fermosas realidades.
Idades: de 4 a 14 anos e Club Pequeamig@s da Rede Museística.
Datas: 3 de xaneiro de 2015
Horario: de 11:30 a 13.00 h.
Prazas: 20

93
4.4. Obradoiros del Club Pequeamigos
Un museo é un espazo onde nos reflectimos nós mesmo e a Rede
Museística Provincial de Lugo trata de facelo a través dos seus contidos e das
súas experiencias pedagóxicas proxectándoas aos distintos colectivos da
sociedade.
A programación que presenta vai dirixida ao Clube Pequeamigos da Rede
e foi deseñada coma unha proposta conformada por diversos obradoiros, cos que
se pretende un achegamento das nenas e nenos aos catro museos da Rede e ás
súas coleccións.
Queremos que as xeracións do futuro aprendan, respecten e coñezan o
noso patrimonio, como medio e como ferramenta para a súa formación, así como
para o conxunto da sociedade. É dicir, museos onde a historia convértese en
experiencias didácticas, vivenciais e lúdicas, un museo de historias por descubrir
e compartir.
A programación é trimestral para os meses de marzo, abril e maio e os
Obradoiros foron elaborados para dar resposta aos seguintes principios:

94
1. SIMPLICIDADE. Un valor que define as actividades seguindo a filosofía de
obter satisfacción persoal ao realizar algo por un mesmo.
2. PARTICIPACIÓN. Fomento das actitudes proactivas que estimulan a
creatividade individual e colectiva.
3. COLABORACIÓN. Propostas colaborativas que fomentan o traballo en equipo.
4. DEDUCIÓN. Dinámicas que nos permitan aprender da nosa propia experiencia
5. DIVERSIÓN. O xogo como instrumento clave para o desenvolvemento integral.
6. EMOCIÓN. A importancia da emoción e o abraio na arte de medrar.
7. COÑECEMENTO. Todas as actividades propostas neste programa potencian
novas capacidades cognitivas:
a. Aprender a coñecer
b. Aprender a ser
c. Aprender a vivir xuntos
d. Aprender a facer
UN PINGüÍN NO MUSEO
Obxetivo. Aprender as diferencias entre o polo Ártico e o Antártico no referente a
tamaño,morfoloxía, flora, fauna..

95
CAIXAS CHEAS DE ….
Obxetivo. Descubrir a orixen da celebración do día de San Valentín e facer
tarxetas en forma de caixas para escribir ou pintar mensaxes as persoas
queridas.

97
PESCUDANDO E CREANDO
Obxectivo: Investigar a tradición do Entroido na Mariña, facer un disfrace, e ser
membros dun grupo no que colaborar uns con outros

98
A MULLER MARIÑEIRA NO MUSEO
Obxectivo: Coñecer a dureza da vida da muller mariñeira.Aprenderemos a ser
membros dunha sociedade igualitaria e a vivir todas as persoas xuntas
colaborando na procura dun mundo mellor.

100
OS SABERES DA COCIÑA: DO LUME Á VITRO PASANDO POLA LAREIRA
Obxectivo: Analizar a importancia do descubrimento do lume para o
desenvolvemento do home, e a evolución da forma e das técnicas de cociñar,
ademais aprenderemos a facer maquetas de cociñas de ferro, vitrocerámicas ou
lareiras.

104
ESCOITANDO Ó MUSEO
Obxectivo: Apreciar todos os sentidos e recoñecer sons que identificar con pezas
do Museo, vivindo xuntas e xuntos esta experiencia e colaborando na procura das
pezas.

105
UN MAR DE LIBROS
Obxectivo: Transformarse en lectores e apreciar as sensacións que invade a nosa
mentes a través das mensaxes que nos transmite a palabra escrita e elaborar un
marcador de páxinas para os nosos libros.

106
OBRADOIRO PEQUE-GUÍA POSTAL DA MARIÑA
Achegámonos a a Maruja Mallo, esta pintora viveirense e á súa obra;
soupemos que é unha beca, repasamos á xeografía e a historia da Mariña,
rebuscamos os lugares, as paisaxes, os sabores, as festas, as actividades lúdicas
e deportivas que máis nos gustan dela e plasmándoos en debuxos, aprendimos a
enviar tarxetas postáis e, coma sempre, pasámolo de fábula.

109
OBRADOIRO MERGULLÁNDONOS NO SAMAÍN
No Museo do Mar quixemos lembrar a suposta tradición Celta arraigada na
Mariña de celebrar o Samaín, e como non tiñamos nabos para valeirar e esculpir,
fixemos cunchas fantasmas.
Para rematar fixemos unhas cascudas de galletas e uns dedos
ensanguentados. Festa completa.

110
OBRADOIRO CADERNO DE BITACORA
Obxetivo: Os navegantes tiñan e teñen que deixar constancia escrita de todos os
acontecementos que suceden no transcurso de cada singladura, e facíano no
Diario de Navegación.
Examinaremos diversos destes diarios para descubrir as peculiaridades dos
mesmos, percatándonos da importancia de deixar memoria daqueles feitos que
acontecen a diario e que nos van marcando.

111
5. PROGRAMA DE ACCIÓN CULTURAL
5.1. Programa da Terceira Idade
Ninguén como as persoas maiores de San Cibrao, isto é a terceira idade,
pode valorar o patrimonio inmaterial que tiña a transmisión oral da súa época, xa
que era o seu medio de comunicación, e nós os traballadores de museo somos os
encomendados de traspasar o noso legado a outros conecllos, iso é o que imos a
facer cos nosos visitantes da terceira idade, que se acercan a nós a través do
Club Senior.
Obradoiros Club Senior
MEMORIAS DO ANTROIDO DA MARIÑA
Fermosísima xuntanza do Clube Sénior no Museo do Mar, lembrando
aqueles entroidos da súa mocidade e da súa nenez, con aroma a orellas e filloas,
e a fume de lareira na que os avós contaban outros aínda máis antigos.

112
OS SABERES DA COCIÑA
Arredor dunha mesa, e cunha fonte de torrixas propias destas datas, os
membros do Club Senior do Museo do Mar, rememoraron os aromas daquelas
noites de inverno, sentados no escano ao carón do lume contando contos e
facendo pequenas labores mentras cocían os pucheiros.
Tixolas, potes, caldeiros de porcelana para ir buscar a auga á fonte saíron
na conversa, neste espazo que foi a escola de moitos deles e agora é o museo de
todos.

113
AS FESTAS DO FRIO
O Club Senior do Museo do Mar xuntóuse para recordar as Festas do Frío,
aqueles magostos na casa, asando as castañas nunha tixola vella no lume da
lareira, o cocido que se facía para o San Andrés, que era o patrón de San Cibrao,
e que era “festa de invitados”, e logo baile no Miramar,e xa despóis chegaba o
Nadal, con media pastilla de turrrón do duro e media da do brando e unas cantas
bágoas polos pais, os fillos, os mozos que estaban no mar .

114
5.2. Semana dos museos

115
Como cada ano, con motivo do Día Internacional dos Museos (18 de maio),
a Rede Museística da Deputación de Lugo prepara un amplo programa nos
diferentes museos que integran esta Rede con actividades que se van
desenvolver durante a semana que promedia entre o luns 12 e o domingo 18 de
maio. Nesta ocasión, o programa realizouse coa participación de máis de 150
persoas, a través dos clubes da Rede e de varios grupos sociais, nun intento de
facer museos comunitarios, imbricados coa sociedade e para todos.
Dentro de esta semana, na que tamén celebramos o Día das Letras Galegas e
a Noite dos Museos, teremos un amplo e variado programa de actividades
repartidas polos catro museos que integran a Rede Museística da Deputación de
Lugo, atendendo as diferentes idades. Contaremos, ademais, coa presentación
do Club Ei!, que vén complementar, neste caso para a xente moza, as propostas
do resto de clubes que xa están funcionando na Rede como é o caso do Club
Pequeamig@s e do Club Sénior.
O Club Ei! continuará coas súas actividades máis alá desta Semana dos
Museos 2014, con diferentes actividades arredor de temas como o cinema,
creación audiovisual, fotografía e obradoiros de deseño de tatuaxes e lettering, ou
charlas de novos creadores tanto lucenses como do resto do país.
Xoves, 15 de maio
10:00 h. (saída de Lugo)-Rutas Medievais polos museos da Rede, a cargo do
Club Ei! Para mozos e mozas entre 18 e 30 anos. Regreso á Lugo ás 20:00 h.
11:00 h.- Durante esta xornada visita e obradoiros dos membros do Club Sénior.
20:00 h.-Presentación do libro "De Liverpool ás Sisargas. A derradeira travesía do
Priam”, de Fernando Patricio Cortizo.
Venres, 16 de maio
17:00 h.-Presentación e entrega de Os saberes da cociña da Mariña, creado a
partir das receitas achegadas polos membros do Club Sénior do Museo Provincial
do Mar.
20:00 h.-Conferencia: Os pesqueiros galegos na Segunda Guerra Mundial, a
cargo de Juan Carlos Salgado.

116
Sábado, 17 de maio (Día das Letras Galegas e Noite dos Museos)
17:00 h.- Obradoiro Club Pequeamig@s, compartindo lecturas e realizando
marcadoresdo .
19:00 h.- Conferencia: O son da historia, por Paco Nieto.
Domingo, 18 de maio (Día Internacional dos Museos)
Xornada dedicada a homenaxear aos coleccionistas que fixeron posible a
creación deste Museo.
De 11:00 a 14:00 h.- Animación nas rúas de San Cibrao para convidar xente a
visitar o Museo Provincial do Mar.
12:00 h.- Encontro cos fundadores do Museo: entrega da foto conmemorativa e
xantar de confraternidade.
12:30 h.- Foliada a cargo do grupo Airiños da Freba.
16:00 h.- Fallo e entrega dos premios do “I Concurso Rede Museística da
Deputación de Lugo”.

119
5.3. Museoloxía social
Culturas en diálogo. Diálogo intercultural: Lugo-Arxentina
Co a mirada posta en Arxentina a Área de Cultura e Turismo da Deputación
de Lugo, Vicepresidencia primeira, a través da súa Rede Museística, en
colaboración coa Asociación Rioplatenses de Lugo e Tango Club Galicia
presentan o programa Culturas en diálogo: Lugo-Arxentina baixo as liñas de
Museoloxía social e do diálogo intercultural. A elección deste país ven marcada
primeiro por ser un dos principais países de acollida dos homes e mulleres
emigrantes galegos. En segundo lugar, porque gardou e propiciou a cultura
galega durante o exilio de intelectuais e artistas galegos como Maruja Mallo,
Castelao, Luis Seoane, Lorenzo Varela, Rafael Dieste, Núñez Búa, Otero
Espasandín, Laxeiro, entre outros. Foi tamén terra fértil para a creación dun tecido
organizativo e creativo baseada no compromiso, a solidariedade e o valor da
orixe. Produto diso son os centos de asociacións de emigrantes, así como as
editoriais, xornais, revistas, programas de radio e un variado abano de iniciativas
culturais que durante anos foron o garante na defensa e promoción da nosa
identidade cultural galega.
Igualmente, xa que o Consulado de Arxentina tivera sede en Lugo ata
1952, queremos coñecer o colectivo de arxentinos que viven en Lugo aos que
como parte da nosa sociedade queremos dar voz para fomentar un intercambio
de culturas, un diálogo sobre o que compartimos e o que descoñecemos, en

120
definitiva, para visibilizar outras realidades que forman parte da nosa comunidade.
E dentro deste programa, a muller emigrante terá un papel sobresaínte,
especialmente na propostaMulleres de Aquí e Dacolá que reúne as coordenadas
do programa: Muller/Emigración/Galiza/Arxentina.
E de fondo, o Tango, declarado Patrimonio cultural inmaterial de la
Humanidade pola UNESCO en 2009, consigue falarnos, con beleza e emoción,
de xénero e de emigración. E para iso contamos cun evento único en Galicia o V
Encontro de Tango Líber.
O programa ten un carácter internacional e aberto polo que todas as
actividades terán un acceso web utilizando activamente as redes sociais como
medio de participación e nalgúns casos poderán seguirse os eventos
en streaming.
Forma parte do programa “A arte de ser muller nun mundo por compartir
5.0”

131
MATEADA COA ASOCIACIÓN DE RIOPLATENSE DE LUGO

132
PRESENTACIÓN DOCUMENTAL CULTURAS EN DIÁLOGO: LUGO-
ARXENTINA.

133
MESA REDONDA: CULTURAS EN DIÁLOGO: LUGO-ARXENTINA

134
Día Internacional da Loita contra a violencia de xénero
O Voo das bolboretas, acción en contra da violencia de xénero
No marco do Proxecto “Culturas en Diálogo” levado a cabo pola Rede
Museística da Deputación de Lugo, o venres, 21 de novembro de 2014, ás 12:00
h., tivo lugar un evento interactivo entre Arxentina e Lugo.
Neste encontro, mulleres, nenas e nenos de Coronel Suárez (provincia de
Bos Aires), e outras vilas veciñas, que están preparando a acción “O Voo das

135
bolboretas” van interactuar online coa comunidade da Rede Museística de Lugo,
para intercambiar experiencias no desenvolvemento desta acción contra a
violencia de xénero. Participará xente que estivo construíndo bolboretas en
Arxentina e en Lugo, e se reflexionará sobre a capacidade da arte para incidir na
sociedade e na fortaleza e o ánimo das vítimas de violencia para saír do maltrato.
O Voo das Bolboretas é unha acción creada por Luz Darriba que se fará
en Arxentina, intervindo con milleiros de bolboretas a cidade de Coronel Suárez, e
se replicará en Lugo (enchendo de bolboretas a Praza Maior; as bolboretas serán
feitas por asociacións locais, participantes dos cursos do Museo Provincial,
achegas de distinto tipo, etc), no marco do Programa da Rede Museística
“Plántalle cara ao maltrato”
Día internacional das persoas co discapacidade
O departamento de Accesibilidade e Capacidades Diferentes da Rede
Museística da Deputación de Lugo organiza un programa de actividades para a
tarde do día 3 de decembro de 2014 con motivo do “Día Internacional das
Persoas con Discapacidade”. Nesta ocasión, ademais da inauguración da
exposición “IX Premio de Fotografía sobre Discapacidade Fundación Anade”, son
os clubs activos nos catro museos da Rede,Pequeamig@s, Ei! e Sénior, os que

136
se mobilizan para achegarse ao MPLugo e participar no obradoiro “Museos
Comunitarios” que se vai desenolver segundo o programa seguinte:
Programa
De 16,30 h. a 19:30 h.- Obradoiro: Museos Comunitarios, a cargo de Encarna
Lago, xerente da Rede Museística, e Ángeles Miguélez, do departamento de
Accesibilidade e Capacidades Diferentes da Rede Museística.
Lugar: Sala de Exposicións do Museo Provincial de Lugo. No marco da exposición
“Entre o sono e o soños. Crear para soñar na Rede Museística.”
16:30 h.- Desenvolvemento do obradoiro “Museos Comunitarios” coas persoas
que se achegan desde o Museo Pazo de Tor.
18:00 h.-Saúdo de Mario Outeiro, deputado delegado da área de Cultura e
Turismo da Deputación de Lugo, que fará entrega, xunto con Encarna Lago,
dunha reprodución do fito fundacional da cidade de Lugo a todos os integrantes
do tecido asociativo da provincia de Lugo vinculado á discapacidade, así como
tamén aos membros dos clubs da Rede Museística.
18:10 h.-Manifesto, exposición a cargo de Ángeles Miguélez, do departamento de
Accesibilidade e Capacidades Diferentes.
18:15 h.- Desenvolvemento do obradoiro “Museos Comunitarios” coas persoas
que se achegan desde o Museo Provincial do Mar, Museo Fortaleza San Paio de
Narla e Museo Provincial de Lugo.
19:00 h.- Inauguración da exposición “IX Premio de Fotografía sobre
Discapacidade Fundación Anade”, na Sala Multiusos do MPLugo.
Esta exposición, que vai permanecer aberta ao público ata o día 10 de decembro
de 2014, tamén amosa as obras premiadas no III Premio de Artes Plásticas
realizadas por Persoas con Discapacidade convocado pola Fundación Anade.
Premios: IX Premio de Fotografía sobre Discapacidade Fundación Anade
1º Premio: Asociación APAM (Madrid)
2º Premio: Á serie presentada pola Fundación Discal (Arxentina)

137
3º Premio: Á serie presentada polo Taller de Fotografía ASAPME (Huesca)
Formaron o xurado Ángeles Mayra, Peter Schneider, Germán Limeres, María
Quiroga e Aurelia Balseiro.
FOTOGRAFÍA A CEGAS II
Unha aventura que percorre os catro museos da Rede Musistica e as súas
contornas, con obradoiros e experiencias para os que “sen ollos” queren ver e
sentir. Nesta edición, dirixida pola xerente da Rede, Encarna Lago, e asesorada
tecnicamente por Ángeles Miguélez, interveñen os fotógrafos e/ou profesionais do
vídeo Iago Eireos, Germán Limeres, Antonio López Losada, Xosé Reigosa, Mario
Fernández, Henrique Lama e Josetxu Piñeiro.
Fotografía a Cegas, buscar outras realidades, entender a fotografía como
unha ferramenta próxima, que pode utilizarse sen ollos, sen necesidade de ver o
que se ten diante, senón buscando o que se sente ou se pensa, rebuscando para
mostrar a inquietude que responda un reflexo persoal nun medio case hostil
guiado pola luz, que permite dialogar co que está oculto. Á fin e ao cabo ese é o
principio básico de calquera medio de expresión, reflectir unha inquietude, buscar
respostas dentro da capacidade comunicativa e expresiva e sementar o reflexo
interior de cada individuo

138
A Fotografía é quizais dentro das disciplinas artísticas a antítesis da
ceguera, noutras linguaxes artísticas é común que persoas cegas atopen a súa
vocación, fácil atopar un cego músico ou literato, cun oído e verbo altamente
desenvolvido, un cego escultor ou pintor, guiado polo tacto e o relevo, e menos
común pero non tan estraño é atopar a un fotógrafo cego.
Existen precedentes de resonancia internacional que demostran a
capacidade de manexar o medio fotográfico na total escuridade, buscando na súa
situación persoal un discurso que os identifique, son os exemplos de Evgen
Bavcar ou Pete Eckert, fotógrafos cegos que demostran coa súa obra outro modo
de vivir e experimentar a fotografía, artistas que coa súa obra persoal
penetráronse nun mundo descoñecido, atrevéndose a pintar un lenzo en negro
con pinceles de luz
A verdadeira grandeza desta experiencia de aproximación ao mundo visual
a través da fotografía para unha persoa que descoñece as linguaxes visuales,
xorde no momento de compartir unha imaxe, un cego pode realizar unha
fotografía polos seus propios medios, sentir a calor e orientación do sol, oír e
percibir distancias, falar e escoitar o instante, tocar, buscar e situar, en definitiva
meditar unha imaxe, un instante que pretenda construír e recordade cos seus
sentidos, recreando unha atmosfera persoal, o resultado final compártese e
coméntase, non deixa de ser un traballo colaborativo onde un ofrece a súa obra e
a súa experiencia persoal e a cambio outro responde prestando a súa visión e
opinión, un intercambio que non queda tan só no papel fotográfico e convértese
nunha obra que deixa de ser estrictamente visual e penétrase na expresión oral,
onde ademais de compartir e reflectir unha imaxe analízase e extrae a parte
cognitiva e sensible do instante, queda patente a intención orixinal e debátese a
experiencia e o resultado desde ángulos varios.
TALLERES
Taller 1: A expresión non visual na fotografía
Imparte: Iago Eireos
Taller 2: Creación audiovisual para cegos

139
Imparte: Mario Fernández, Josetxu Piñeiro e Henrique Lamas
Taller 3: Fotografía dende a percepción
Imparte: Toño de López (Antonio López Losada)
Taller 4: Fotografía de retrato. Outra forma de retratar
Imparte: Xosé Reigosa e Germán Limeres
Dirección do proxecto:Encarna Lago
Asesora técnica: Ángeles Miguélez
Profesionais fotografía e video
Iago Eireos
Germán Limeres
Antonio López Losada
Xosé Reigosa
Mario Fernández
Henrique Lama
Josetxu Piñeiro
Persoal da Rede Museística Provincial involucrado no proxecto
Francisca López Abuín
Ana Covadonga López-Boado Rey
Ana María Ferro Fernández
Raquel Guerrero Prieto
María González Rivada
Almudena López Lorca
Juan Ignacio Márquez Barros
Amelia Pernas García
Ángeles Rivada González
Mercedes Salvador Castañer
Pilar Yáñez Lombardía

146
MUSEOS PÚBLICOS 25.2
"Unha sociedade xúlgase polo estado das súas prisións"; esta idea de
Albert Camus cambia o foco de atención e fai visible unha realidade que durante a
historia permaneceu baixo a penumbra de muros, ao mesmo tempo que outorga a
responsabilidade última á sociedade a través das súas institucións públicas.
O proxecto "Espazos públicos de visibilidade" dentro do macroproxecto
"Enredarte” asume esta responsabilidade dende o concepto de museoloxía social
como práctica de intervención e pretende traspasar e derrubar muros como
estratexia para a transformación da realidade. A iniciativa “Museos públicos 25.2”
ten como obxectivo achegar os museos a colectivos que non son,
tradicionalmente, usuarios destes e o de colaborar na integración social a través
dá cultura. Un proxecto que se establece un diálogo bidireccional entre todas as
partes participantes que se estrutura en varias fases de desenvolvemento: visita
dos profesionais dos museos ao centro penitenciario, e a presenza dos
participantes nos nosos museos a través de mostras con traballos realizados no
centro penitenciario.

147
Dende a Rede Museística Provincial de Lugo defendemos e apostamos
pola Museoloxía Social baixo o concepto de "Museo e comunidade: un museo
para todas e todos, entre todas e todos", o que implica tomar conciencia de que
traballamos e xestionamos diñeiro públicos e non podemos restrinxir o acceso á
cultura, antes ben, temos deber de amplificalo, acrecentar a capacidade da Rede
de museos como espazo educativo e de investigación, para abrirnos a novos
públicos, para crear redes de traballo con outras institucións e con axentes
artísticos, sociais e culturais do noso ámbito, nun ámbito que debe ser totalmente
descentralizado. Baixo este prisma traballamos con unha comunidade xeográfica
na que non existe un gran público maioritario, senón moitos públicos minoritarios
diferenciados, con intereses, gustos e formacións distintas e que a súa voz está
presente nos catro museos da Rede:
O Museo Pazo de Tor, un museo da memoria, un museo da emoción, un
museo onde ás persoas aínda lles é posible ler o espírito do lugar, non só os
feitos históricos. Un museo auténtico, palpable e orixinal.
O Museo Fortaleza de San Paio de Narla que atesoura o legado dunha
comunidade gandeira e agrícola. Unha Fortaleza non por iso inaccesible.
O Museo Provincial do Mar ten ao mar, aos mariñeiros e ás redeiras como
o seu mellor narrador e elemento esencial da súa identidade, dende o seu
nacemento como escola.
O Museo Provincial de Lugo que nace co fin de reunir e protexer os bens
do noso patrimonio cultural lucense ata chegar á colección actual. Ábrese a unha
comunidade urbana, educativa, artística, investigadora e asociativa que demanda
e recibe unha resposta ás súas inquietudes e necesidades.
O proxecto global ENREDARTE concíbese para dar resposta real a esta
filosofía. O Macroproxecto aglutina cinco iniciativas diferentes que teñen como
denominador común o seu carácter participativo e dinámico e que conflúen nun
mesmo obxectivo: facilitar espazos para a difusión e promoción das artes
"Espazos públicos de visibilidade" confórmase como un dos proxectos cuxo
obxectivo xeral é o de dar voz a todo aquel con algún tipo de inquietude ou idea
artística, en calquera disciplina, e que non teña acceso a un espazo público para

148
desenvolverse. Nós, como Museo e servizo público, quixemos ofrecer esta
oportunidade a toda a comunidade creativa que nos rodea e dar visibilidade ao
seu labor. Nos catro museos da Rede.
“As penas privativas de liberdade e as medidas de seguridade estarán
orientadas cara á reeducación e reinserción social e non poderán consistir en
traballos forzados. O condenado a pena de prisión que estiver cumprindo a
mesma gozará dos dereitos fundamentais deste Capítulo, agás os que se vexan
expresamente limitados polo contido do fallo condenatorio, o sentido da pena e a
lei penitenciaria. En todo caso, terá dereito a un traballo remunerado e aos
beneficios correspondentes da Seguridade Social, así como ao acceso á cultura e
ao desenvolvemento integral da súa personalidade”. (Artigo 25.2 da Constitucion
Española)
Baixo estas premisas, o Museo Provincial de Lugo (integrado na Rede
Museística Provincial) e o Centro Penitenciario de Bonxe colaboran nun proxecto
que consta de tres fases e nas que se programan diversas iniciativas nas que nun
primeiro momento achegamos a realidade museística aos reclusos participantes
para nunha segunda fase outorgarlles o protagonismo e a responsabilidade aos
participantes e que sexan eles quen coa súa experiencia vital e as súas
expresións artísticas rompan as barreiras e accedan a un espazo negado para
eles na súa situación de recrutamento.
I FASE: COÑECE OS NOSOS MUSEOS
Visita ao Centro Penitenciario de Bonxe (Lugo) que se realizou por primeira
vez no mes de xuño de 2013, na que participan a xerente da Rede Museística da
Deputación de Lugo, Encarna Lago, xunto a Lucía Dequit e Francisca Abuín,
persoal do departamento de Didáctica da Rede, para dar a coñecer aos reclusos
deste centro os museos lucenses e os contidos a través dunha charla dialogada,
complementada con diversas actividades creativas.

149
A visita organízase nas mesmas condicións nas que se encontran os
reclusos; é dicir: carencia de recursos. No ámbito museístico estamos afeitos ás
novas tecnoloxías como unha ferramenta máis de comunicación. Cando entramos
nun centro penitenciario e traspasamos a liña de seguridade todos estes
privilexios son negados ata o punto de deixar de importar; deixan de ser útiles.
Neste reto o noso labor ten un carácter experimental e creativo. Debemos
conseguir achegar a Rede Museística con unha das ferramentas máis antigas da
comunicación: a oralidade e o diálogo fóra de prexuízos.
II FASE: TRASPASAR MUROS. ROMPER BARREIRAS
Nesta segunda fase do Proxecto, cámbiase o foco de atención co fin de
visibilizar o labor creativo dos participantes-reclusos. Trátase dunha exposición
dos traballos realizados polos reclusos do Centro Penitenciario de Bonxe. A
mostra dos traballos presentados constitúese como unha manifestación de
obxectos producidos en espazos privativos de liberdade e privilexios. Esta mostra
reivindícase na esencia mesma da creatividade que vén definida pola capacidade
para crear cousas novas e valiosas e que pode manifestarse de múltiples formas,
pero en ningún caso ser privativa. A creatividade debe satisfacer tanto ao seu
creador coma a outras e outros durante algún período; crear arte para transformar
a realidade; crear arte como un acto de liberación do individuo e romper coas
barreiras; emprender a liberación dentro e fóra dos muros; visibilizar como un acto
de expresión.
Nesta fase destacamos dous feitos que consideramos de especial
relevancia; por unha parte destacar a importancia da coordinación que se mantivo
co traballador social que comparte o día a día cos reclusos. No seu testemuño dá
constancia das condicións e os recursos materiais cos que traballan as persoas
que voluntariamente acoden ao taller artístico. Debemos imaxinarnos ese espazo;
libre de obxectos cortantes ou outros elementos que poidan atentar contra a
seguridade e integridade física, tanto dos propios reclusos coma das persoas que
velan por eles. Nesta situación a imaxinación e a creatividade teñen as portas
abertas e as obras resultantes son dun valor incalculable, non só por como están
creadas senón máis ben polo caudal afectivo e vivencial que atesouran, en cada

150
detalle, en cada forma, en cada estrutura. E en segundo lugar destacar o feito
concreto que supuxo para os participantes ocupar un espazo físico do museo con
identidade colectiva e individual e que normalmente non figuran nas lendas de
ningún museo de ámbito nacional ou internacional. Isto tivo como consecuencia
directa un aumento e fortalecemento da autoestima para os reclusos.
III FASE: CREAR INTEGRANDO [MUSEOS - CÁRCERE]
Esta é unha viaxe de Ida e Volta, de abrir unha ventá e observar dentro a
realidade dun centro penitenciario, e viceversa, achegar aos reclusos a novos
espazos; unha viaxe onde o importante é o camiño recorrido que se retroalimentar
en cada actividade e en cada contacto. Por iso, o compromiso dende a Rede
Museística non remata nunha simple exposición, senón que quere seguir
traspasando muros e derrubando barreiras achegando as coleccións dos nosos
museos aos reclusos participantes. Museos e coleccións que na súa maioría
están vertebradas en tres grandes seccións; arqueoloxía, etnografía e Belas
Artes, e que por definición mesma albergan obxectos cos que se pode dialogar e
extraer un caudal de información que son testemuños vivos doutras sociedades e
outras realidades.
Esta terceira fase, deseñada para que se desenvolva no primeiro semestre
do 2014, configúrase cun carácter máis creativo, cuxo principal obxectivo que nos
marcamos é o de integrar Museo e Cárcere dende unha perspectiva creativa e
artística. Preténdese establecer unha relación entre as coleccións do noso museo
coa súa experiencia vital e persoal para que os participantes creen o seu propio
museo a partir da súa propia mirada. Un exercicio creativo de memoria e
asociación. O noso compromiso céntrase en realizar de xeito periódico unha visita
ao Centro penitenciario de Bonxe, un proceso que se organizada en tres fases:
III.1.: Fase de documentación/investigación
As coleccións presentes nos catro museos da Rede, como anteriormente
comentabamos, así como os propios edificios onde se erixen, son o vivo
testemuño e recordo do noso pasado e dos nosos antepasados, así como

151
referente da actualidade. Son coleccións vivas que invitan a dialogar con elas.
Cada obxecto encerra en si mesmo un caudal de información que se enriquece co
contacto e a experiencia vital da persoa coa que interactuar.
Nesta fase o que se pretende é que os participantes-reclusos afonden na
historia dos nosos museos a partir dun traballo de investigación. Para o éxito,
faise necesario implicar o resto dos departamentos técnicos dos museos na
iniciativa co fin de que visiten o centro penitenciario e a través de charlas e
documentación se lles facilite o material para que os participantes poidan
consultar nos días posteriores á visita.
III.2.: Fase de desenvolvemento
Tras a fase de documentación, o seguinte paso é o de desenvolvemento
persoal. Cada participante debe establecer o seu signo de identidade como un
xeito de reflexión/unión entre o museos e as súas coleccións coa súa experiencia
persoal, ben propia ou doutras persoas próximas ao seu ámbito
III.3.: Fase de creación
Concluídas as dúas fases previas, con toda a información aglutinada e os
sinais de identidade vinculados ás pezas das coleccións dos museos, darase
paso á terceira e última fase. O obxectivo é claro; construír un museo entre todos
os participantes coa mirada de cada un. Os obxectos e material que se obteña
nesta fase serán o resultado da vinculación directa coas tres seccións principais
dos nosos museos e os seus contidos, como versa a continuación:
- Etnografía: O ser humano como testemuño directo do que acontece no seu
tempo e no seu contexto social. Un xeito de comunicación e participación. A
través deste método de investigación coñecemos mellor, por unha parte, o
comportamento e as prácticas culturais de grupos ou comunidades sociais, e por
outro as historias de vida dos individuos a través de diversos medios e obxectos.
- Arqueoloxía: Esta ciencia permítenos internarnos no pasado, estudar o
comportamento humano e o estudo das manifestacións culturais. Unha dos restos

152
arqueolóxicos máis importantes que alberga o Museo Provincial de Lugo é un
Mosaico Romano que no seu tempo foi o chan dunha domus. Con esta idea de
Mosaico, unha obra composta por pequenas teselas pode servir como metáfora
creativa para elaborar un obxecto a partir de pequenas historias e recordos dos
reclusos.
- Belas Artes: É a disciplina artística por antonomasia. O chamado arte parietal.
Unha das expresións primoxénitas do ser humano para comunicarse e
relacionarse co seu ámbito e co mundo. Neste sentido da creación, e ante a falta
de medios e recursos como poden ser cámaras fotográficas, esta disciplina
artística pode servir aos participantes para crear as súas obras pictóricas onde
expresen os seus sentimentos, as súas inquietudes, medos, sonos e recordos. En
definitiva un medio máis para que constrúan o seu museo dende a súa realidade.
REFLEXIÓN FINAL QUE DEBE SER O PRINCIPIO DA NOSA ACCIÓN
O reto ao que nos enfrontamos dende as institucións públicas é arduo pero
non por iso caemos no desánimo nin no noso compromiso por seguir traballando
dende os preceptos da nova Museoloxía Social, apostando por Museos
Socialmente Responsables a favor da integración social e o derrubamento de
barreiras, neste caso, barreiras de tipo social e cultural. Unha Museoloxía Social
que aposte pola construción de museos que manteñen un diálogo permanente co
seu ámbito, museos comunitarios onde as voces das e dos cidadáns teñen que
dicir moito e decidir, museos solidarios e accesibles.
Dende a participación, a colaboración e a cooperación poñemos a
disposición de todas e todos os catro museos da Rede Museística Provincial de
Lugo como espazos de convivencia e diálogo; lugares abertos onde as minorías
sociais gocen da importancia e relevancia magna que merecen. Onde o diferente
se naturalice e converxa co normal. Ofrecer unha accesibilidade integral aos
museos, así como a visibilización de grupos sociais que carecen destes espazos
na actualidade. Discursos que vaian acompañados dun quefacer diario e
apostando pola que a integración social sexa real. Plural é a palabra Museos,
como plural é a palabra Personas. Museos para todas e todos, entre todas e
todos, por unha sociedade máis xusta, social e igualitaria.

153
OBRADOIRO LIMPEZA SUBMARINA CO CEMMA
Taller para todos os públicos para colaborar no mantemento do medio ambiente e
das nosas costas.

154
5.4. Programa de Exposicións
EXPOSICIÓN (mostra fotográfica): Nunca máis. A rebelión dun pobo, no
Mostra que pretende chamar a atención sobre todo o que supuxo, dende o
eido social e cultural, e incluso económico, o Movemento Nunca Máis,
consecuencia do embarracamento nas costas galegas con 77 mil toneladas de
fuel do petroleiro Prestige aquel 13 de novembro de 2002.

158
EXPOSICIÓN: Galicia-Cabo Verde. Unha irmandade
Esta mostra fotográfica promovida polo Fondo Galego de Cooperación e
Solidariedade conta co patrocinio da área de Benestar Social, Deporte, Igualdade
e Mocidade, vicepresidencia primeira da Deputación de Lugo, e é o resultado
dunha viaxe a Cabo Verde en outubro de 2013 por parte do fotógrafo Roberto
Amado. O acto inaugural, ao que asiste o vicepresidente primeiro da Deputación
de Lugo, Antonio Veiga, conta coa actuación do grupo de mulleres caboverdianas
residentes en Burela Batuko Tabanka.
A exposición está formada por 20 paneis a toda cor, con algunhas das
fotografías máis significativas de Rober Amado, gañador da primeira edición do
concurso fotográfico ‘Imaxes con Fondo’, na súa viaxe a Cabo Verde. Os paneis
son acompañados por 4 rollers informativos sobre as accións de cooperación do
Fondo Galego en Cabo Verde.
ROBER AMADO
Rober Amado foi nado en Ferrol en 1985. É Licenciado en Psicoloxía e fixo
un Máster en Cooperación Internacional e outro en Reporteirismo. É fotógrafo e
redactor multidisciplinar, tendo colaborado con diversos medios estatais como El
País, La Vanguardia, La Voz de Galicia, El Temps ou Periodismo Humano. Un

159
ano despois de gañar Imaxs con Fondo, no 2013 gañou o premio TIFLOS da
ONCE na categoría ‘xornalismo dixital’.
Rober Amado emprendeu unha viaxe dun mes por 6 das 10 illas que
compoñen o arquipélago caboverdiano, visitando os principais proxectos apoiados
polo Fondo Galego durante os 11 anos de cooperación con Cabo Verde. As súas
instantáneas mesturan viaxes da vida diaria das persoas que se viron
beneficiadas polos proxectos apoiados polo Fondo Galego, que no seu conxunto
nos achegan á realidade do país.

162
Exposición “Entre o sono e os soños: Soñar para crear na Rede
Museística”
A multidisciplinariedade da Rede Museística da Deputación de Lugo,
integrada polo Museo Provincial de Lugo, o Museo Fortaleza de San Paio de
Narla en Friol, o Museo do Mar en San Cibrao e o Pazo de Tor en Monforte de
Lemos, que constitúe un dos seus principais alicientes e fortalezas, xunto co
equipo humano que traballa arreo en prol desta institución forman unha dualidade
complementaria que se converte no seu principal activo contribuíndo ao fomento
dunha reinvención constante, dinámica e actual que vai máis alá das funcións que
lles son propias a un museo.
A variedade de fondos museográficos da Rede Museística, lonxe de
converterse nundesvantaxe no seu discurso expositivo, axudaa ampliarlles o
abano de oferta expositiva aosnosos usuarios e usuarias, converténdose
nuncentro de referencia non só a nivel provincial.
Integrando estas dúas singularidades devanditas,quixemos elaborar un
proxecto onde se amosaraque tirando dun fío condutor, neste caso unconcepto
tan polivalente coma o sono e os soños, podía achegarse, dende distintas
especialidades ou disciplinas, un proxecto complexo, variado, didáctico e
científico que puidese atraer a todo tipo de público dun xeito ameno e
estéticamente atractivo xuntando a todo o persoal da Rede Museística que, deste

163
xeito fai súa a máxima de “un museo entre todos e para todos.”
Dende unha pluralidade de perspectivas e utilizando unha linguaxe de
cooperación en prol dun obxectivo común, xorde un doce soño: utilizar un
concepto para artellar unha viaxe histórica diacrónica e actualizada polos fondos
museográficos da Rede Museística Provincial.
Logo de facer unha listaxe de pezas, todas pertencentes aos nosos fondos
tanto expostos como en reserva, asociadas ao mundo dos soños dende a
antigüidade ata hoxe e observar que a tipoloxía de obxectos e obras asociados a
esta temática é moi variada, seleccionamos os máis acaídos para o
desenvolvemento do discurso expositivo. Coas ideas e iniciativas propostas
comezou este ambicioso proxecto colectivo no que todos e todas traballamos a
través de distintas achegas e liñas de investigación.
Primeiro contemplamos dúas grandes áreas para visualizar nas dúas
partes físicas que nos dá o propio espazo da Sala de Exposicións temporais do
museo:
1. Sono. Escenografías e obxectos relacionados co descanso: camas, roupa,
artes decorativas e obras vinculadas a estes motivos, xunto cunha
contextualización sobre a historia do descanso dende a prehistoria ata hoxe.
2. Soños. Significados e interpretación dos soños. Soñar para crear a través da
literatura, a arte, especialmente o onírico en movementos como o surrealismo e o
simbolismo, a mitoloxía ou o “soño eterno” como metáfora da morte.
Pero non remata aí o proxecto expositivo, posto que tamén se pretenden vincular
os temas e as pezas escollidas para continuar o discurso noutras obras, sinaladas
para a ocasión, do Museo Provincial de Lugo e nos outros tres museos da Rede:
San Paio de Narla, Pazo de Tor e Museo do Mar.
Outra das liñas baralladas para plasmar este proxecto tamén xogaba coas
funcións dos museos para visibilizar os traballos de conservación, investigación,
didáctica, exhibición e difusión que realizamos, a cotío, nos departamentos
correspondentes, pero que non teñen tanta divulgación. Aquí e agora os/as
visitantes poden comprobar como se interrelacionan todas elas cunha finalidade
común: poñer os museos da Rede ao servizo da sociedade.

164
Finalmente, pretendemos, dende a transversalidade dun tema tan concreto
e simbólico como o sono/soño, suscitar o interese polos fondos museográficos da
Rede Museística da Deputación de Lugo, fomentar a súa investigación e difusión
para, en definitiva, continuar na mesma liña de protexer, conservar, coñecer e
divulgar o noso patrimonio cultural.

166
5.5. Servizo do museo para outras actividades
Grabación para o programa Ribeiras da TVG. sobre o Museo do Mar.
Grabación da poductora ARRANCADA Produccións para o documental as
memorias do mar da San Ciprián.
Entrega de fotografías e documentación da Baleeira de Murás previamente
solicitada polo Concello de Xove.
Grabación para o programa Ribeiras da TVG. Para o episodio Náufragos.
Sobre o afundemento da embarcación o Cusca

167
Sorteo Reis Acia
Toma de mostras e estudo bioloxico dos restos de cetáceos da colección do
Museo.

171
5.6. Programa de conferencias.
CONFERENCIA : “DE LIVERPOOL ÁS SISARGAS”, de Fernándo Patricio
CONFERENCIA: “OS PESQUEIROS GALEGOS NA SEGUNDA GUERRA
MUNDIAL” de Juan Carlos Salgado

172
CONFERENCIA : “A ARMADA INVENCIBLE, FELIPE II E O MAR DO NORTE,
1588”. Yago Abilleira
Yago Abilleira Crespo, nado en Pontevedra en 1982, e residente en Lugo, é
investigador de Historia Naval, e está condecorado coa Medalla ó Mérito Cultural
da Real Liga Naval Española da que é menbro. Como mergullador, colaborou en
varias campañas de arqueoloxía submariña (Ribadeo, Burela, Xove, Viveiro,
Finisterre,...). Autor do libro "Los galeones de Vigo" e de varios artigos sobre
naufraxios e mergullos. Nesta conferencia, intentará de xeito ameno e dinámico
explicar a verdadeira historia da Armada Invencible afastándose dos tópicos
difundidos polos británicos.

173
CONFERENCIA "O SAQUEO DO NAUFRAXIO DO DOURO. UN EXPOLIO NA
COSTA DA MORTE” Yago Abilleira
No ano 1882 o vapor "RMS Douro" afundiuse na Costa da Morte con un
importante cargamento de ouro. Na década dos 90, uns cazatesouros chegaron a
Galiza coas máis modernas tecnoloxías, dispostos a baleirar o naufraxio.
Gravárono todo no documental "O ouro dos abismos" que será proxectado e
posteriormente, haberá un coloquio co público asistente.
Yago Abilleira Crespo(Pontevedra, 1982), é veciño de Lugo. Aínda que contable
de profesión, é un gran aficionado á Historia Naval e ó submarinismo. Como
mergullador, colaborou en varias campañas de Arqueoloxía Submarina (Ribadeo,
Burela, Xove, Viveiro, Finisterre,...). Autor do libro "Los galeones de Vigo" e de
varios artigos sobre naufraxios e o seu mergullo. É membro da Real Liga Naval
Española, institución que o condecorou coa Medalla ó Mérito Cultural.

174
CONFERENCIA: SOBOR DO IMPACTO DA CONTAMINACIÓN NO MEDIO
MARIÑO

175
5.7. Programa de cine
Curtometraxe “O Tango no Cine”
Cine á fresca
Todos os sábados de xullo e agosto
5.8. Programa de concertos e teatro
Foliada a cargo do grupo AIRIÑOS DA FREBA
“VELADA ” TEATRO VALACAR Agrupación Territorial da ONCE na
Coruña”

176
Música tradicional galega. Agostinho Iglesias e Martín Blanes

177
Actuación do grupo: BATUCO TABANCA
5.9. Programa de presentancións
Marea Roxa Marea Negra, de Juan Carlos Salgado, UNA CRONICA DA
SEGUNDA GUERRA MUNDIAL NO NORTE DE ESPAÑA
Presentación do cómic ao “NORDÉS”, do Ribadense Kike J. Díaz
Kike J. Díaz presentou a súa novela gráfica "Nordés" ante unha audiencia moi
interesada no seu proceso creativo e na investigación previa necesaria para
elaborar o guión da novela, que xira en torno á figura do Marqués de Sargadelos,
unha persoaxe senlleira da historia da nosa comarca.

178
5.10. Revista oral nº12: “A voz dos Carraos”

179
SUMARIO. HISTORIAS DO MAR DE FÓRA
... levan o mar dentro de si!
Do poema “O trobador do faro” (Residencia no mar), de Xacobo Casal
Portada musical
Rapsodia vendaval, por Xurxo Souto (5’)
Poesía I
As entrañas do vixía, por Xacobo Casal (5’)
Telefonía costeira: Cambio e corto
Ramón Barcia Abad, “Monchito da costera”, e Herminia Pernas (10’)
Música
Canto (e conto) de Terranova, por Xurxo Souto (5’)
Experiencias no Mar de Fóra
Santiago Rivera Lestegás, Emilio Fernández López, “Milucho”, e mariñeiros
xubilados e e Herminia Pernas (10’)
Poesía II
Residentes no mar, Talieiro, O trobador do faro (do poemario Residencia no mar),
por Xacobo Casal (5’)
Música
A Rabaleira (canto de percebeiros), por Xurxo Souto (5’)
A bordo
Salvamento no mar, por Hixinio Puentes Novo (10’)
Poesía III
Marea ou lúa chea, Virán cantos (dos poemarios Caderno da soidade e Nos ollos
de Iria), por Xacobo Casal (5’)
Música
Canto (e conto) do Beerbés, por Xurxo Souto (5’)
Mar de mares
Francisco Gomes Semedo, Balbino García Trelles, mariñeiros xubilados
e Herminia Pernas (10’)
Contos do Mar de Fóra
Contos do mar de Irlanda, por Xurxo Souto (10’)
O Mar na Memoria
Lembranzas, por Herminia Pernas (8’)
Opinión
Intervención do público que o desexe.
Epílogo
por Encarna Lago, xerente da Rede Museística da Deputación de Lugo (3’)
Contraportada musical
Da Coruña a Ferrol (canto de Carnaval), por Xurxo Souto (5’)

Memoria Museo do Mar 2014

Recomendados

Recomendados

Más contenido relacionado

La actualidad más candente

La actualidad más candente (20)

Similar a Memoria Museo do Mar 2014

Similar a Memoria Museo do Mar 2014 (17)

Más de Encarna Lago

Más de Encarna Lago (20)

Último

Último (12)

Memoria Museo do Mar 2014