2. Características xerais
• Os materiais empregados xeralmente foron o mármore e o bronce, aínda
que tamén se usaron pedras de menor calidade, así como madeira, ouro e
marfil.
• Distínguese dúas tipoloxías principais:
• O relevo. Usouse para decorar tímpanos e frisos de templos e altares.
• A escultura exenta. Converteuse no reflexo da evolución do canon de beleza
helénico, baseado en diferentes conceptos como a proporción, o equilibrio, a
simetría, a expresividade, o volumen e o dinamismo.
• O tema central en ambos casos foi a figura humana, coa que foron
representados os diferentes deuses e deusas, heroes e heroínas da
mitoloxía clásica, ademáis dos atletas, cuxa representación foi considerada
durante moito tempo o modelo paradigmático da belexa física e espiritual.
• Tratábase dunha escultura policromada, xa que cada peza escultórica
estaba recuberta de cor. Co paso do tempo dita cor foise perdendo.
3.
4.
5. Períodos
• Período Xeométrico (900-700 a. C.)
• Período Arcaico (séculos VII-VI a. C.)
• Período Clásico (séculos V-IV a. C.)
• Período Helenístico (séculos IV-I a. C.)
6. Período Xeométrico (900-700 a. C.)
• As primeiras manifestacións escultóricas
gregas apareceron en torno o século VIII.
• Eran pequeñas figuras de carácter
votivo* (que son ofrecidas como
promesa/voto) ou relixioso feitas con
marfil, terracota ou cera, que se usaban
como base para obter posteriormente as
de metal.
• Tamén se coñece a existencia de
esculturas de madeira, chamadas xoana,
que, segundo a mitoloxía, foron obra do
arquitecto Dédalo:
• Estas estatuas servían como imaxes de
culto, se ben desgraciadamente aínda non
se atoparon restos delas.
*Exvotos: Ofrendas que se facían aos deuses. Estas ofrendas depositábanse en santuarios
o lugares de culto e podían consistir en figurillas representando persoas ou animais,
armas, alimentos, etc.
7. Período Arcaico (VII-VI a. C.)
• No século VII, o contacto coas culturas
avanzadas do Próximo Oriente provocou
na arte grega a aparición da escultura
monumental, a partir, sobre todo, dos
modelos estilísticos da estatuaria exipcia.
A ecultura monumental xérase para
decorar e adoita realizarse nos frontóns
e as metopas. Nesta época a escultura
ten que aprender a súa propia linguaxe e
adaptarse ao marco (lei de adaptación ao
marco).
Templo de Artemisa en Corfú. Centrando o tímpano
aparece a figura monumental da Gorgona. século VII a. C
8. • No período arcaico, a escultura grega carecterizouse pola
representación de figuras humanas chamadas kouroi (s. kouros, atleta
espido), e femininas, chamadas korai (s. koré, muller vestida),
xeralmente sacerdotisas (complétanse na ficha 5, páxina 48).
• Características globais:
• Influencia dos modelos orientáis do antigo Exipto:
• Rixidez e frontalidade do corpo. Únicamente rota cando avanza lixeiramente a perna
esquerda.
• Monumentalidade (algunhas podían chegar ata os tres metros de altura).
• Concepción esquemática das diferentes partes do corpo e do rostro a partir da
xeometría.
9. • Kouroi:
• Son representacións masculinas xeralmente de atletas vencedores nos xogos
olímpicos ou soldados caídos en combate.
• O estándar de kouros aparece desnudo e a súa posible influencia exipcia pode
revelarne:
• Na maneira de colocar os brazos pegados ao corpo.
• A posición pegada da pranta dos pes.
• A lei de frontalidade (non hai volumen).
• Ademáis, presentan a chamada sonrisa arcaica, simetría e unha certa
estandarización (case todos son iguais).
10. • Cleobis e Bitón (s. VI a.
C.):
• A pesares dos seus trazos
arcaicos, estes kouroi
insinúan xa un leve
movemento das pernas e
mostran un modelado
diferente da estatuaria
exipcia.
11. • O Efebo de Critios (480 a. C.):
• Mostra a transición á etapa clásica, cunha
expresión plástica e do movemento moito
máis naturalista e unha forma máis delicada
de tratar a pel. Por primeira vez na escultura
grega, a posición da actitude corporal propia
dos kouroi cambia e realiza un contraposto:
unha dislocación que pon o peso nunha
perna e unha lixeira rotación da cabeza.
12. • Korai:
• Son representacións femininas vestidas cunha longa túnica ou chitón sobre a
cal vai un manto (himatión) ou un chal (peplos), que é o máis representativo.
• Descúbrese a anatomía feminia a través dos paños.
13.
14.
15. • A Dama de Auxerre (s. VII a. C.):
• É unha das primeiras korai coñecidas da arte
grega. A imaxe da xove álzase sobre un zócalo
cos pes moi xuntos; polo tanto, no avanza,
como sí o fan os kouroi, as representacións
masculinas arcaicas.
• O brazo esquerdo está pegado ao corpo e a
man dereita se posa aberta no peito, cun
tamaño desproporcionadamente grande.
• Un peinado rizado, compacto e columinoso,
que por diante cae sobre o peito e por detrás
na espalda, enmarca un rostro triangular de
ollos amendoados; o pelo se recolle na frente
en pequenos tirabuzóns. A boca ten a típica
sonrisa arcaica que representan kouroi e Korai.
• A identidade da representada é dudosa:
propúxose que se trataría dunha divinidade,
por certa analoxía con figuras de terracota que
representan deusas orientáis, pero tamén
suxeriuse que se trataría da muller que podería
for oferente en actitude de oración ou de unha
servinte dun culto de fecundidade.
16.
17. • Século VI:
• Durante este século perfecciónanse os frontóns e
estatuas e aparecen obras máis evolucionadas, como
o Moscóforo de Rombos:
• A peza representa a un home cun terneiro á súa espalda,
que ten a posición da perna esquerda adiantada, ao igual
que os kouroi, pero, a diferencia destes, a posición dos
brazos é diferente, ademáis leva barba e manto. Tamén
mostra a característica sonrisa arcaica.
• A escultura foi unha ofrenda dedicada por Rombos, fillo de
Pales, á deusa Atenea.
18.
19. Período Clásico (V-IV a. C.)
• Características Xeráis:
• Mostrou en conxunto a preocupación dos artistas (Policleto, Mirón, Fidias) por
reproducir a anatomía humana con proporcións equilibradas, nun intento de acadar
o modelo ideal de beleza humana.
• Para acadar estas calidade de equilibrio e beleza, os artistas cun dominio absoluto da
técnica, redondeaban a musculatura e representaban figuras en posturas máis
naturais, exemplo disto é:
• O contraposto, xa comezado co Efebo de Kritios, que define a posición máis natural dunha
figura en repouso- ou a curva praxiteliana-lixeiro arqueo da escultura en forma de
“s”invertida.
• Perdéronse a rixidez e a frontalidade e adquiríronse canons de proporción
matemática entre a cabeza e o resto do corpo.
• Cara o século IV a. C., configúrase o período chamado posclásico ou segundo
clasicismo. Neste momento as posibilidades de representación do home ideal
esgotábanse, e os artistas (Praxíteles, Scopas ou Lisipo) mostraron preocupación por
reflectir os sentimentos e as emocións por medio da expresividade dos rostros.
20. • Estilo Severo (comezos do século V):
• As estatuas buscan maior realismo, maior capacidade narrativa en frontóns e
metopas.
• Mellora no estudo da anatomía (mellórase o tratamento de paños): a
expresión amplíase e a figura sitúase mellor no espacio.
• Vanse perdendo os trazos arcaicos e as figuras desenvolven xestos máis
humanos; de todos modos, non perden a compostura divina, serenidade
clásica e calma.
• Os escultores tratan de dar movemento natural ás súas figuras, sen embargo,
a maneira de comportarse desas estatuas non alcanza o seu movemento de
máximo esplendor.
21. • O Auriga de Delfos (s. V a. C.). Ficha 6, páx. 49:
• Atribúese a Pitágoras.
• Considérase unha estatua entre o arcaísmo e o
clasicismo.
22. • Discóbolo de Mirón. S. V a. C.
(complétase na ficha 7. páx. 50)
• Escultura na que se representa a
beleza do movemento no
momento de máxima tensión que
precede ao lanzamento.
23.
24. • Período clásico (segunda metade do século V a. C.):
• Desenvólvense nesta época os maiores logros na escultura grega.
• Na liña broncista destaca a figura de Policleto, considerado o gran teórico da
escultura; para él, o corpo non é soamente a copia da realidade, senón tamén
é número e proporción:
• Cada parte do corpo humano, para él debe ter unhas dimensións adecuadas. Aplicou as
súas teorías no Doríforo.
• Ademáis de ese canon, tamén vai ser novedosa a maneira de dotar á figura de
movemento por medio do contrabalanceo ou contraposto. Con esta posición,
rómpese a lei de frontalidade, avánzase na estereometría e o dominio
espacial. Non obstante, todavía no Doríforo predomina a visión frontal.
25. O Doríforo de Policleto. S. V a. C. Ficha 8. Páx. 51
• O Doríforo
plasma os
estudos de
Policleto;
• Aquí utiliza un
canon de sete
cabezas, dende
o mentón ata o
arranque do
pelo.
• Ademáis, se
siegue coas
diferentes
autonomías
entre as partes
do corpo
(plegue inguinal:
une o tronco
coas pernas
como se foso un
crebacabezas).
26. • O Diadumeno de Policleto. S. V. a. C. Nesta
escultura, o artista reflicte un concepto ideal
da beleza aplicado ao corpo humano.
• Representa a un atleta grego cinguindo na
súa cabeza a cinta da vitoria, de onde
procede o seu nome διαδούμενος /
diadoumenos, «o que se cingue», que deriva
do termo grego διαδέω / diadeo, «cinguir».
Ainda está espido despóis da competición e
eleva os brazos para atarse a diadema, unha
banda en forma de cinta que identifica ao
gañador e que na obra orixinal estaría
labrada.
• A figura está en pé, en contraposto co seu
peso sobre a perna dereita.
• O Diadumeno, xunto aol Doríforo son as
esculturas máis famosas de Policleto,
formando tres modelos básicos para a
escultura de Grecia Antiga. A estatua ilustra
os principios enunciados por Policleto no
seu Canon: a altura total equivalía a sete
veces a altura da cabeza, que é a lonxitude
do pé apoiado.
27. • Metopa do Partenón de Fidias. S. V a. C. Ficha 9. Páx. 52
28.
29.
30. • Fidias es la figura más importante de esta etapa:
• Vai ser un dos maiores representantes do pensamento e o espírito grego.
• Tomando como base a realidade, chega a plasmala.
• É capaz de obter arquetipos plasmando os modelos da natureza.
• Foi quen de plasmar a maxestuosidade dos deuses gregos a través de persoas equilibradas
física e moralmente. Estes reflicten equilibrio emocional e un absoluto dominio das pasións.
• A maior parte da súa obra realízase no entorno do Partenón, fi unha reforma da Acrópolis,
onde dirixe a un equipo de arquitectos, escultores e orfebres.
• No que se refire á escultura, o plan iconográfico do Frontón Oriental do Partenón é así:
• No centro: Atenea e Zeus.
• Unha parte representa o nacemento da deusa Atenea xunto ás representacións de Démeter, Perséfone e
Era, ademáis de Dionisos, Elios, Selene e Cosmos.
• No Frontón Occidental represéntase a disputa entre Atenea e Posidón pola posesión da
Ática. Nas metopas nárranse as loitas de Teseo con xigantes, amazonas e centauros, ademáis
de escenas alusivas á Guerra de Troya.
• Destaca tamén o friso, cun relevo continuo, no que aparece unha procesión de ofrentes oi
devotos que levan ofrendas a Atenea.
37. 1. Iliso, el río de Atenas.
2. Los pobladores míticos de Atenas: Kekrops, Erecteo y sus hijos Herse, Aglauro y
Pandrosos.
3. Iris.
4. Hermes.
5. Atenea.
6. Poseidón.
7. Anfitrite, esposa de Poseidón.
8. Oritia, hija de Erecteo.
39. 1. Helios con su carro de caballos surgiendo del Océano, el río que, según los griegos, rodeaba la tierra.
2. Dionisos.
3. Kore y su madre Démeter, diosas de la fertilidad.
4.Hebe, copera de Zeus.
5. Hera, esposa y hermana de Zeus.
6. Hermes.
7. Zeus.
8. Atenea coronada por Niké.
9.Hefaisto.
10. Poseidón.
11. Apolo.
12. Leto.
13. Hestia, diosa del hogar, Dione y su hija Afrodita.
14. Selene con su carro de caballos, hundiéndose en el Océano.
40. • Século IV a. C.:
• Durante este século vai decaer a escultura relixiosa en favor da escultura
privada ou profana.
• Esta laicización da sociedade vai suponer unha transformación artística que se
vai notar na humanización dos deuses (deixan traslucir o seu estado anímico e
vicios). Estos deuses aparecen como simples homes (naturalismo).
• Tamén cambia a temática; faise frecuente a temática costumista (vida cotiá) e,
polo tanto, comézase a notar un realismo estricto. A partires de agora a
pasión, o sensual e o sentido tráxico da vida (a vena sentimental), ábrese
camiño na escultura (aparecen retratos verídicos).
41. • Hermes co neno Dioniso de
Praxíteles. S. IV a. C. Ficha 10. Páx.
53
42. • Praxíteles:
• É continuador do clasicismo ateniense.
• A súa arte representa a gracia das súas figura; ben sexan esculpidas en bronce ou
mármore, componen formas brandas, suavizando as liñas do corpo a través de
curvas brandas.
• Ademáis da sucesión de curvas, é frecuente utilizar unha técnica escultórica
chamada esfumato para darlle calidad táctil ao mármore a través dun xogo de luces e
sombras, que dan realismo (parece que é pel).
• Os efectos de claroscuro, la variación de luces e sombras faise ecidente no cabello,
ao principio adherido ao cráneo e logo cabello voluminoso, grandes mechones, etc.
• Seguindo a liña de laicización, esculpiranse deuses con forma de homes e se
distinguen por algún atributo propio dos deuses.
• Nas representacións masculinas hay algo de dulcificación, femineidad na maneira de
arquear o corpo, xirar a cabeza e na maneira de realizar a escena e a propia elección
de tema.
43.
44. • Apoxiomeno de Lisipo. S. IV a. C.
Ficha 11. Pax. 54.
• Na escola do Peloponeso se
segue traballando no estudo das
proporcións humanas e o
movemento.
• O máximo representante da
busca de un canon de beleza
masculina é Lisipo:
• Recolece como únicos maestros á
naturaleza e Policleto.
• Este recoñecemento levaralle a
representar aos homes como son
co matiz que busca que a
apariencia deste, mellore (está
entre a idealización e a realidade).
• Procura perfeccionar el canon de
Policleto utilizando un canon de 8
cabezas, máis longilíneo, con
membros mási largos e cabeza
máis pequeña.
45. O Período Helenístico
(séculos IV-I a. C.)
• Iníciase coa morte de Alexandre Magno.
• Caracterízase pola aparición ou desenvolvemento de novos focos artísticos moi influídos por Grecia, o que
supón que houbese apoikía (fundación de novas colonias) cara esas zonas.
• Desaparecen os grandes maestros, pero destacan as escolas de Atenas e Peloponeso, que seguen sendo as
máis clásicas, pero aparecen outras novas, como a de Rodas e Pérgamo.
• Sen ser un arte de inferior calidade, van desaparecer ou desvirtuarse aqueles elementos clásicos e o real
gaña terreo ao ideal. Sen embargo, serán obras de gran calidade no que respecta aos logros da anatomía,
estereometría, tratamento do cabello, dos paños e destaca a influencia pintórica na escultura.
• No período helenístico, a escultura grega sintetizou todo o camiño percorrido na etapa anterior e culminou
en composicións dinámicas que rompían cos canons de serenidade e de equilibrio clásicos.
• Se ben que o ideal de harmonía e proporcionalidade aínda é visible na Afrodita de Melos, pronto aparecen
as novas formas caracterizadas pola tensión e o movemento.
• Neste período, os rostros dos personaxes represéntanse cunha grande expresividade, mostrando
sentimentos de sufrimento e paixón (pathos). Represéntanse todas as etapas da vida, vicios e virtudes do
home.
• Tamén proliferaron os grupos escultóricos e xurdiron, ademáis, o retrato realista e a anécdota, dous temas
nos que o idealismo deu paso ao gusto polo realismo. De feito vai ser un arte frívolo, sensual, grosero ás
veces, e pode interpretarse como reflexo da perda de peso intelectual da sociedade grega. Os propios
deuses perden categoría para representar o amor, a sensualidade, os deuses con carácter lúdico ou festivo
ou o hermafroditismo. Xa non se exaltará o heroico nos temas, senón ás veces, o grotesco e cruel.
46. • Vitoria de Samotracia. S. III-II
a. C. Complétase na ficha 12.
Páx. 55:
• Escultura que xa presenta os
trazos helenísticos: tensión (ás),
movemento (roupaxes),
sensualidade (formas mórbidas),
realismo (corpo da figura), etc.
48. • Touro Farnesio. Apolonio e
Taurisco de Tralles. S. II a. C. O
monumentalismo, o dinamismo,
a expresividade e a teatralidade
son trazos propios do helenismo,
50. • Friso do altar de Zeus en Pérgamo. S. II a. C. Ficha 14. Páx. 57
51.
52.
53.
54. • O neno da espiña
ou o espiñario. S.
III-II a. C.:
• Esta pequeña
escultura ensina
outros trazos
helenísticos: a
expresión realista
da vida cotiá e o
gusto pola
anécdota.
55. Mitoloxía
• GORGONA: era un desapiadado monstro feminino á vez que unha deidade protectora procedente dos conceptos relixiosos máis antigos. O seu poder
era tan grande que calquera que intentase mirrala, quedaba petrificado, polo que a súa imaxe ubicábase en todo tipo de lugares, dende templos a
cráteres de viño, para propiciar a súa protección. A Gorgona levaba un cinto de serpes, entrelazadas coma unha fivela (hebilla) e confrontadas entre si.
• CLEOBIS E BITÓN: Eran segundo a mitoloxía grega, xemelgos fillos de Cídipe, sacerdotisa de Hera. En certa ocasión que esta ía de camiño a un festival
en honor á deusa, os bois que tiraban do carro cansados do percorrido retrasaron o paso; entón, ambos irmáns desengancharon o carro e tiraron do
mesmo o camiño completo (uns 8 km). Cídipe, impresionada pola mostra de afecto cara ela e a deusa, pediu a Hera que concedese aos seus fillos o
mellor regalo que un deus puidera dar a unha persoa. A deusa concedeulle o desexo e deu aos seus fillos o mellor que podería desexar un mortal: aos
rapaces, exhaustos, os atoparon deitados no chan no que creron era un profundo sono, cando en realidade faleceran. A morte foi o regalo de Hera.
• ATENEA: Atenea é a filla de Zeus e de Metis, chamada posteriormente polos romanos Minerva. É unha das seis deusas principais do panteón grego
clásico. Deusa da sabedoría, gardiá da xustiza e das leis. Aínda que é unha deusa virxe actúa como nai adoptiva de heroes como Perseo e Teseo, e é
adorada desde moi antigo como patroa de Atenas, onde se construíu o Partenón, o Erecteión e os Propileos para adorala. Nos mitos clásicos nunca
tivo consorte ou amante, e por iso a miúdo era coñecida como Atenea Partenos ("virxe"). Represéntase coa armadura hoplítica, é dicir, coa lanza, o
casco e a éxida (especie de coraza de pel de cabra). Na éxide hai representada a cabeza da gorgona Medusa, que lle dera Perseo. O seu nacemento foi
accidentado, pois Zeus, tras deixar preñada a Metis, e para evitar os celos da súa esposa Hera, cómea. Co paso do tempo Zeus sofre unhas incribles
dores de cabeza. Acode a Hefesto, quen lle abre a cabeza coas súas ferramentas de ferreiro, de onde nacerá Atenea, xa adulta e armada.
• POSIDÓN/POSEIDÓN: Como fillo de Cronos e Rea é un dos principais deuses olímpicos e de acordo con certas tradicións unhas veces aparece como
irmán máis vello ou máis novo que Zeus. Primordialmente Zeus obrigou a seu pai CronOs a regurxitar e restablecer a vida aos fillos que este
sistematicamente engolia, e entre os salvos está Poseidon, explicando así Zeus como o irmán máis novo. Máis tarde coa gradual aparición xenealóxica
das divindades e os seus dereitos de nacemento, Zeus vaise establecendo no folclore helénico como fillo máis vello
• ZEUS: Deus supremo da relixión grega, Zeus, Xúpiter para os romanos, é fillo de Cronos e de Rea, pai dos deuses e dos homes. Cronos tiña o costume
de devorar a tódolos seus fillos que lle daba a súa muller, quen ao estar embarazada de Zeus ideou, para salvalo, fuxiu á illa de Creta, onde tivo o seu
fillo e retornou ao Monte Olimpo, simulando alí un segundo parto.
• HERA: é a lexítima esposa de Zeus, malhumorada raíña do Olimpo. Protectora do matrimonio, é envexosa e as veces celosa -dende logo, con motivos-
do seu donxoánesco marido. Nunca perdoou o pastor troiano Paris que pospuxera a súa beleza á de Afrodita no famoso Xuízo de Paris. Odia as
mulleres amada polo o seu marido e os fillos que delas tivo: ben o sufriu Heracles nos seus Doce Traballos.
