1. Jardunaldia
Osasun arloko langileen egitekoa Genero
Indarkeriaren aurka: Erronkak eta aukerak
Vitoria-Gasteiz, 2011ko martxoaren 2a

2. Genero-indarkeria, osasun publikoaren arazo
Osasun eta Kontsumo Sailak, Osakidetzarekin batera, ondoko jardunaldia
antolatu du: “Osasun arloko langileen egitekoa genero indarkeriaren
aurka: Erronkak eta aukerak”. Jardunaldiaren helburua da, batetik,
osasun-langileak sentsibilizatzea genero indarkeriak emakumeengan
daukan eraginaren inguruan, eta bestetik, kontzientzia har dezaten
garrantzizkoa dela adi egotea genero indarkeriaren arrisku egoerak,
arrastoak edo sintomak daudenean eta halakoetan zer jokaera hartu
behar duten ezagutzea.
Jardunaldian aurkeztu da ZAINDU Genero-indarkeriaren kontrako osasun-
profesionalak.

3. Emakumeen kontrako indarkeriaren definizioa
Nazio Batuen Erakundeak (NBE) “emakumeen kontrako indarkeria” dela onartu du
emakumeari kalte edo sufrimendu fisikoa, sexuala edo psikologikoa eragiten dion
indarkeria-ekintza oro, bai eta ekintza horiek jasango dituztela mehatxu egitea,
derrigortzea edo askatasun-gabetzea ere, bizitza publikoan zein pribatuan izan.
(NBE: Emakumeen aurkako Indarkeria Desagerrarazteko Adierazpena. Viena 1993)

4. Indarkeria-motak
FISIKOA: atximurkadak, bultzadak, belarrondokoak, ostikadak... Abortuak, kanpo-
eta barne-lesioak eta heriotza eragin ditzakete.
PSIKOLOGIKOA: oihuak, apalkuntzak, neurriz gaineko kritikak jendaurrean, hitz
itsusiak, irainak, mehatxuak, erru-leporatzeak, gizartetik bakartzea.
SEXUALA: sexu-harreman behartuak, abusua, bortxaketa, ezkon-bortxaketa barne.
EKONOMIKOA: diru-sarrerak erabat kontrolatuta izatea, emakumeak ondasun
komunetan parte hartzerik ez izatea edo parte hartze mugatua edukitzea, elikadura-
pentsioak ez ordaintzea…
Nori eragiten dio?
EMAKUMEEI
Adin guztietakoei
Gizarte-klase guztietakoei
Kultura-maila guztietakoei
Emakume etorkinak eta minusbaliatuak dira bereziki babesgabeenak.

5. EAEko osasun-sisteman detektatu eta artatutako genero-
indarkeriaren kasuak
2009an, Euskal Autonomia Erkidegoko ospitaleetan tratu txarren 728 kasu, eta
susmagarriak ziren beste 52 kasu detektatu ziren.
Lehen mailako arreta zerbitzuan, tratu txarren 227 kasu detektatu ziren, horietatik
111 kasu 30-50 urteko adin taldeari dagokio.
Tratu txarrak pairatzen dituzten emakumeen %90ek osasun-sistemara jotzen dute,
eta emakume horiek, gehienetan, ez dute berehala adierazten tratu txarren egoerak
eragindako benetako minak. Tratu txarren egoeretatik sortutako egonezinak
(askotariko nahasketa fisikoak, psikologikoa edo psikiatrikoa) lehen mailako arreta
zerbitzuan edo urgentzia zerbitzuan artatzen dira. Ondorioz, osasun eremua da
biktimarekin zuzen-zuzeneko eta berehalako harreman duena. Horregatik, osasun-
langilearen jarduera funtsezkoa da egoera garaiz antzemateko zein jarraipena
egiteko eta laguntza emateko prozesuan.
Jarduera honen testuinguruan, Osasun eta Kontsumo Sailak, Osakidetzarekin
batera, abian jarri du ZAINDU Programa, Genero-indarkeriaren kontrako
osasun-profesionalak.

6. ¿Zer da ZAINDU Programa?
ZAINDU Programa honetan datza: osasun-langileriari prestakuntza ematea,
kontsulta egiten ari direla tratu txarren egoera baten adierazgarri diren gorputzeko
ondoezak zein izan daitezkeen konturatzeko eta interpretatzeko.
Adierazle batzuen bidez eta susmo- edo arrisku-elkarrizketa klinikoaren bidez,
osasun arloko profesionalek emakumearen kontrako biolentzia egoera bat detektatu
ahal izango dute, eta kasuak dituen ezaugarrien araberako jarduera jarriko dute
abian.
Informazio guztia gida batean egongo da eskura. Gida gerentziei eta mediku-
zerbitzuen arduradunei emango zaie ondoko tokietan banatu ditzaten: lehen arretako
kontsultetan, EAG, osasun mentala, pediatria, obstetrizia eta ginekologia,
traumatologia eta urgentziak.

7. Osasun-profesionalok zure ondoan gauzkazu hitz egiteko, entzuteko,
ulertzeko, laguntzeko. Tratu txarren biktima bazara, hitz egin gurekin
gertazten zaizunari buruz, beldurrik gabe, konfiantza osoz.
Hitz egingo dugu?
Tratu txarren bat jasaten ari diren emakumeek era horretako mezuak ikusiko dituzte
mediku eta erizain kontsultetan eta horrela jakingo dute kontsulta ere biolentziari
aurre egiteko arreta toki bat dela.

8. ZAINDU Programaren garapena
Kontsultan ager daitezken susmo-adierazleak
Osasun-langileari aukera emango dio kontsultaren bidez interpretatzeko zein diren
mina eragiten duten benetako arrazoiak. Eta emakumeak daukan jarreraren arabera
gai izango da kalte fisikoen ezaugarriak zehazteko (baldin badaude); eta bikoteak
daukan jarreraren arabera tratu txarren susmorik dagoen.
Emakumearen jarreraren araberakoak
• Beldurtuta, iheskor, deseroso, urduri…
• Triste, interesa galduta, ilusioa galduta…
• Lotsatuta, ez du aurpegira begiratzen…
• Ez du bere burua zaintzen.

9. • Janzkerak lesioak ezkutatu nahia adieraz dezake.
• Antsietate-egoera, larritasuna edo suminkortasuna.
• Erruduntasun-sentimendua.
• Autoestimu gutxi.
• Lesioak justifikatzen ditu edo garrantzia kentzen die.
• Bikotea aurrean badago: beldurrez erantzuten die galderei, haren onarpena behar du
uneoro…
Lesioen ezaugarrien araberakoak
• Hematomak edo kontusioak ditu gorputzeko atal susmagarrietan
(aurpegian, buruan, besoen edo izterren barnealdeetan…).
• Tinpanoa hautsita du (ohiko lesioa).
• Lesioak genitaletan.
• Lesioak artatzeko eskaera atzeratu egin du.
• Kongruentziarik ez dago lesio-motaren eta nola gertatu den
adierazteko emandako azalpenaren artean.
• Defentsa-lesioak (besaurrearen barnealdean) ageri ditu.

10. • Sendatze-faseetan lesioak jasan ditu = denbora askoan jasandako indarkeria.
• Haurdunaldian, lesioak genitaletan, sabelaldean eta bularretan.
Bikotearen jarreraren araberakoak
• Aurrean egotea eskatzen du bisitak iraungo duen denboran.
• Emakumearenganako neurriz gaineko kezka edo ardura erakusten du.
• Oso kontrolatzaile ageri da, beti berak erantzuten du, edo, bestela, oso axolagabe
ageri da, mespretxuzko jarrera du edo gertaerak hutsal bihurtzen saiatzen da.
• Zenbaitetan emakumearekiko edo profesionalekiko oso haserre edo haien kontra
ageri da.

11. Adierazleak aztertu ondoren baldin eta susmorik edo arriskurik badago, osasun-
langileak elkarrizketa kliniko bat egingo dio, emakumearen datu gehiago ezagutzeko
eta interpretatu ahal izateko biolentzia motaren bat pairatzen ari den edo ez.
Elkarrizketa klinikoa, susmo edo arriskuen aurrean.
Elkarrizketan zenbait jarrera hartuko dira kontuan konfiantza errazteko eta
konfidentzialtasuna ziurtatzeko.
Emakumearekin bakarrik bildu.
Patxadaz elkarrizketatu, lasai, presarik gabe.
Begiratu jarrerei eta egoera emozionalari (hitzezko lengoaiari eta ez hitzezkoari erreparatuta).
Erraztu sentimenduak adieraztea.
Zuzenean heldu indarkeria gaiari.
Sinetsi emakumeak esaten duena.
Azaldu interesa eta errespetua.
Izan enpatia.

12. Elkarrizketa errazten duten galderak
• ¿Zer moduz zuen etxean?
• Baduzu arazorik zure bikotekidearekin edo seme-alabekin?
• Zer harreman-mota duzu zure bikotekidearekin?. Nola konpontzen dituzue zuen arteko
desadostasunak?
• Etxean nola tratatzen zaituztela uste duzu?
• Sentitu duzu inoiz ez zaituztela ondo tratatzen?
• Iraindu, mespretxatu, apaldu zaituzte edo erasorik jasan izan duzu inoiz?
• Behartu edo eraso zaituzte fisikoki edo sexualki?
• Nola tratatzen ditu zure bikotekideak zure seme-alabak?
• Seguru sentitzen zara?. Beldurrik sentitu duzu?
• Irteerak kontrolatzen dizkizu bikotekideak?
• Kontrolatzen dizu dirua?
• Mehatxatu zaitu inoiz?. Badu armarik etxean?
• Inork badu zure egoeraren berri?
• Senideren bati, lagunen bati konta diezaiokezula uste duzu?
• Lagunduko dizula uste duzu?
• Zeure burua arriskuan ikusten baduzu, baduzu nortaz fidatu?. Baduzu non babestu?

13. Jarduerak programaren faseak betetzen ditu eta elkarrizketaren emaitzen eta
egindako balorazioaren baitan egongo da.
Jokabidea
• Indarkeria jasan dezakeela susmoa hartzen zaion emakumea, baina, indarkeria jasaten
duenik onartzen ez duena, eta bere bizitza arriskuan jartzeko adinakoa ez dena: historia
klinikoan jaso, hitzordua eman segimendua egiteko, eta gizarte zerbitzuetara jo haren berri
izatera.
• Indarkeria jasan dezakeela susmoa hartzen zaion emakumea, indarkeria jasaten duela
onartzen duena, baina, bere bizitza arriskuan jartzeko adinakoa ez dena, eta salaketarik
jarri nahi ez duena: historia klinikoan erregistratu, segimendurako hitzordua eman, lesio-partea
egin eta gizarte zerbitzuekin harremanetan jarri.
• Indarkeria jasan dezakeela susmoa hartzen zaion emakumea, indarkeria jasan duela
onartzen duena, bere segurtasuna arriskuan jartzeko adinakoa dena, eta salaketarik jarri
nahi ez duena: historia klinikoan erregistratu, lesioen partea egin, indarkeriaren kontrako
epaitegira bidali eta segimendua egiteko hitzordua eman.
• Indarkeria-seinaleak dituen emakumea, indarkeria jasaten duela onartzen duena, bere
segurtasuna arriskuan jartzeko adinakoa dena, eta salaketa jarri nahi duena: historia
klinikoan erregistratu, lesioen partea egin, indarkeriaren kontrako epaitegira edo guardiakora, edo
Ertzaintzara bideratu, gizarte zerbitzuekin harremanetan jarri, eta segimendua egiteko hitzordua
eman.

14. Ondorioak
Arazo honen aurrean, Osasun eta Kontsumo Sailak eta Osakidetzak urrats bat
gehiago eman dute osasun sisteman abian jarri diren jardueretan eta sakondu egiten
dute arreta integralagoa eskaintzeko konpromisoan bai maila sanitarioan, bai juridiko
eta sozialean.
ZAINDUk osasun arloko profesionalak prestatu, kontzientziatu eta sentsibilizatu nahi
ditu tratu txarrak garaiz detektatzeko izan dezaketen alerta lanak betetzeko, tratu
txarra pairatzen duenari laguntza emateko, eta biktimak ahalik eta lasterren arreta
integrala izan dezan eman beharreko urrats guztiak errazteko.
Biolentzia pairatzen duten pertsonek jakingo dute mediku edo erizain-kontsultak
genero-indarkeriaren arretarako beste toki bat gehiago direla.