ICT policy and regulation in Mongolia

1. Мэдээлэл, харилцаа холбооны салбарт эрх зүйн ямар зохицуулалт шаардлагатай вэ?
Монгол улс хөгжлийнхөө өнөөгийн шатанд өндөр хөгжилтэй, эрх зүйт, ардчилсан,
мэдээллийн нийгмийг байгуулах үр дүнтэй арга, замыг эрж хайж байна. Энэ хөгжлийн
эхлэлийн цэг нь сул хөгжсөн мэдээллийн дэд бүтэц бүхий тоталитар нийгэм, түүний
дараах эмх замбараагүй шилжилтийн эхэн үеийн нийгэм байлаа. Үүнээс хойш өнгөрсөн
хориод жилд Монгол улс мэдээллийн нийгмийг байгуулах чиглэлд багагүй ажил хийж
бүтээлээ. Хөгжлийн энэ шатанд өндөр технологи, ялангуяа мэдээлэл, харилцаа холбооны
технологи онцгой ач холбогдолтой болж байна. Шинжлэх ухаан технологийн хөгжлийн
орчин үеийн шаардлагад нийцсэн мэдээллийн чадвар, чадавхигүйгээр монгол орныг
сэргээн босгож, өндөр хөгжилд хүргэнэ гэдэг боломжгүй.
Монгол улсын Мэдээлэл, Харилцаа, Холбооны Технологийн (МХХТ) салбарт нилээд
сонирхолтой нөхцөл байдал үүсээд байна. Нэг талаас харахад уг салбар эрчимтэй хөгжиж,
өрсөлдөөн үүсэж, цахим засаг, цахим бизнес, цахим эрүүл мэнд, цахим боловсрол, цахим
хөдөө аж ахуй, цахим ардчилал, цахим хэрэглээ үүсэж, хурдтай хөгжиж байгаа мэт. Хүний
нөөцийн хангалт сайжирч, энэ чиглэлийн мэргэжилтэн, менежерүүд бэлтгэгдэж байна.
Өөрөөр хэлбэл, хөгжин дэвших, нэгдэн нягтрах бүх бололцоо бий болж, бие даасан
салбарын хэмжээнд хүрч байна. Гэтэл нөгөө талаас нь харвал энэ харилцааг дэмжих
төрийн бодлого, улс төрийн манлайлал, ялангуяа хууль, эрх зүйн зохицуулалт маш
хоцрогджээ. Энэ хоцрогдлоос гадна харьцангуй эрт батлагдсан “Харилцаа, холбооны
тухай” хууль шаардлага хангахаа болсон учир эрх зүйн шинэчлэл хийх цаг үе тулгарчээ.
Конвергенцийн хандлагын дагуу мэдээлэл, харилцаа холбоо, шуудангийн суваг, үйлчилгээ
нэгдэн нийлж нэг сувгийн, нэгдмэл үйлчилгээ болон хувирлаа. Зохицуулалтын ийм
түвэгтэй цаг үед гадаад орчны хувьд ч бид хүнд байдалд байна. Монголын МХХТ-ийн
өөрийн үйлдвэрлэл бараг байхгүй, гадны технологиос бүрэн хамааралтай, дэлхийн дэд
бүтцэд орох боломжгүй байна.
Үүний зэрэгцээ “Цахим Монгол” хөтөлбөр, “Цахим Засгийн мастер төлөвлөгөө”, “Цахим
сум” хөтөлбөр гэх зэрэг бодлогын баримт бичгүүд байгаа боловч үе үеийн Засгийн Газрын
мөрийн хөтөлбөрт энэ нь сайн тусгагдаж чаддаггүй, юуг дэмжих, юуг хөгжүүлэх талаар
системтэй хандлага байхгүй, улс төрийн дээд түвшний ойлголт, дэмжлэг, манлайлал,
хүсэл эрмэлзлэл байхгүй хэвээр байна. Үүний улмаас МХХТ-ын салбарыг зохицуулах

2. хуулиуд, тэр дундаа суурь зохицуулалт хийх хууль байхгүйгээс энэ салбарын хөгжил
урсгалаар явагдаж байна.
Мэдээлэл, Харилцаа, Холбооны технологийг зөв нэвтрүүлж, сайн менежмент хийж чадвал
эдийн засгийн өндөр хөгжлийг хангаад зогсохгүй түүнийг удирдах дагуулагч хүч болж
чаддаг. МХХТ нь хүний хөгжлийн шинэ боломжуудыг (төрөл бүрийн мэдээлэл, насан
туршын боловсрол, шинэ мэргэжил, соёл) бий болгохын зэрэгцээ эрх, эрх чөлөөг нь
хангах (цахим засаглал, цахим ардчилал, онлайн форум, хэлэлцүүлэг г.м) хэрэгсэл болжээ.
МХХТ нийгмийн амьдралын бүх салбарт хүчтэй нэвтэрч, нийгмийн олон шинэ харилцаа
үүсэж, цахим засгийн зорилтууд тодорхой түвшинд биелэгдэж, төрийн онлайн
үйлчилгээний анхны хэлбэрүүд үүсэж байгаа боловч эрх зүйн зохицуулалт байхгүй, тэр
бүү хэл суурь зохицуулалт байхгүй, журмууд болон өөрөө өөрийгөө зохицуулах зарчим
дээр голлон хөгжиж байгаа нь харамсалтай. Эрх зүйн шинэтгэлийн хөтөлбөрт (2012 он
хүртэлх) энэ талын хуулиуд батлагдах тухай үг үсэг ч ороогүй нь бүр гайхалтай. Монгол
улс “Цахим Монгол” хөтөлбөр баталж 2012 он гэхэд МХХТ-ийн хөгжлөөр Азийн
тэргүүлэх 10 улсын нэг болох зорилго дэвшүүлсэн боловч энэ салбарыг зохицуулсан ганц
ч хуульгүйгээр уг зорилгыг хэрхэн хэрэгжүүлэх гэж байгаа нь тодорхойгүй. МХХТ-ийн
салбарын хөгжлийн орчин үеийн шаардлагыг тусгасан эрх зүйн зохицуулалтыг нэн даруй
бий болгох шаардлага илт харагдсаар байтал одоо болтол ганц ч хууль батлагдан гараагүй
нь хачирхалтай.
Монгол Улсад МХТ-ийн салбарыг зохицуулах эрх зүйн актуудыг боловсруулж батлан
гаргах тухай заалтууд 2000 онд батлагдсан “Мэдээлэл, Харилцааны Технологийн салбарыг
2010 он хүртэл хөгжүүлэх үзэл баримтлал”-д анх тусгагдсан билээ. Үүний дагуу зохих
мэргэжилтнүүдээс бүрдсэн ажлын хэсэг байгуулж МХХТ-ийн салбарын хуулийн төсөл
боловсруулах ажил эхэлсэн билээ. Ажлын хэсэгт орсон мэргэжилтнүүд дэлхийн улсуудад
байгаа МХХТ-ийн салбарын зохицуулалт, хуулиудыг судалж “Мэдээллийн технологийн
хууль”-ийн төсөл, “Цахим гарын үсгийн тухай хууль”-ийн төсөл, “Цахим хэлцлийн тухай
хууль”-ийн төсөл, “Цахим засгийн тухай хууль”-ийн төслийг тус тус боловсруулсан байна.
Гэвч тодорхойгүй шалтгааны улмаас дээрх хуулийн төслүүд одоо болтол УИХ-д өргөн
баригдаагүй байна.

3. 2008 оноос бүртгэлийн төгөлдөршил хэмээн яригдах болсноор эрх зүйн буюу суурь
бүртгэлийн гурван байгууллагыг нэгтгэж улмаар “Бүртгэлийн Ерөнхий хууль”-ийг батлан
гаргалаа. Гэтэл энэ хуультай хамт батлагдан гарвал зохих МХХТ-ийн хуулиудын сураг ч
байхгүй байна.
Бүртгэлийн төгөлдөршлийг Мэдээллийн нийгэм, мэдээлэл холбооны технологи, цахим
засгаас салган үзэх аргагүй. Тиймээс бүртгэлийн эрх зүйн орчныг бий болгохын өмнө
Мэдээлэл Холбооны Технологийн эрх зүйн зохицуулалтыг бий болгох зайлшгүй зүй
тогтолтой. Энэ нь бүртгэлийн төгөлдөршлийг хангахад ихээхэн саад болох нь дамжиггүй.
Тиймээс бүртгэлийн эрх зүйн зохицуулалттай хамт МХТ, цахим засгийн дараах
зохицуулалтыг нэн даруй бий болгох шаардлагатай байна:
Мэдээлэл Холбооны Технологи, цахим засгийн эрх зүйн зохицуулалт
Мэдээллийн нийгэм, цахим
засгийг хөгжүүлэх
зориулалттай хуулиуд
МХТ-ийн үйлдвэрлэлийн
суурийг бий болгох
зориулалттай хуулиуд
МХТ-ийн дэд бүтцийн
хөгжлийг хангах зориулалттай
хуулиуд
- Мэдээллийн аюулгүй байдлын
тухай хууль
- Цахим засгийн тухай хууль
- Цахим тоон гарын үсгийн тухай
хууль
- Бүртгэлийн суурь хуулийн
нэмэлт өөрчлөлт
- -
- Бүх нийтээр компьютержуулах,
цахим ялгааг арилгах тухай хууль
- Мэдээлэл, харилцаа холбооны
технологийн суурь хууль
- Хувийн өгөгдөл хамгаалах тухай
хууль
- Мэдээлэл, харилцаа холбооны
бизнесийн тухай хууль
- Програм хангамжийн
үйлдвэрлэлийг дэмжих тухай
хууль
- Мэдээлэл, харилцаа холбооны
технологийн суурь хууль
- Мэдээлэл, харилцаа холбооны
бизнесийн тухай хууль
- Цахим баримт бичгийн тухай
хууль
- Цахим бизнесийн тухай хууль
- Тоон үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх
тухай хууль
- Мэдээлэл холбооны барилга
байгууламжийн тухай хууль
- Үр нөлөөтэй компьютерийн
систем, үйл ажиллагаа
нэвтрүүлэх тухай хууль
- Цахим сургалтын тухай хууль
- Орон зайн мэдээллийг хамгаалах,
ашиглах тухай хууль
- Интернетээр мултимедиа
дамжуулалт хийх тухай хууль

4. Явцуу утгаар нь авч үзвэл төрийн зохицуулалт гэдэг нь “аливаа байгууллага, хүмүүсийн
үйл ажиллагааны эдийн засаг, эрх зүй, зохион байгуулалтын тааламжтай нөхцөл
бүрдүүлэхэд чиглэгдсэн төрийн удирдлагын нэг чиг үүрэг” юм. Энэ чиг үүрэг нь МХХТ-
ийн салбарын удирдлагад ч онцгой чухал ач холбогдолтой. Харамсалтай нь төрийн зарим
түшмэд энэ ач холбогдлыг ойлгодоггүй, МХХТ-ийн салбар нь өөрөө өөрийгөө зохицуулах
чадвартай, олон улсын стандарт, удирдамжуудын дагуу зохицуулаад явахад болно хэмээн
хэт төөрөгддөг. Гэтэл МХХТ-ийн салбар эрх зүйн зохицуулалтгүй байгаа, харилцаа
холбооны салбарын зохицуулалт өнөөгийн шаардлагаас хоцрогдсон нь нийгмийн
хөгжлийг ихээхэн боогдуулж, сэтгэлгээний хоцрогдлыг бий болгож байна.
Мэдээллийн технологийг төр, нутгийн удирдлагад жинхэнэ утгаар нь хэрэгжүүлж
чадахгүй, эмх замбараагүй, салангид байдал хүчтэй байгаагийн улмаас нийгмийн ашиг
сонирхол нэгдэж чадахгүй, хувиа хичээсэн үзэл хүчтэй болж, төв болон орон нутгийн
байгууллагуудын нэгдэл суларсаар байна.
МХХТ-ийн салбар дахь нийгмийн харилцааны эрх зүйн зохицуулалт хөгжөөгүй,
зөрчилдөөнтэй байгаа нь дараах ноцтой үр дагаварт хүргэж болохоор байна:
 Хувийн мэдээлэл агуулсан өгөгдөл мэдээллийг Интернет болон бусад
хэрэгслээр хяналтгүй тарааж байгаагаас харахад хувийн амьдралын халдашгүй
байдал, хувийн болон гэр бүлийн нууц, нэр төр, алдар хүндийг хамгаалах тухай
үндсэн хуулийн эрхийг хэрэгжүүлж, хамгаалж чадахгүй болох.
 Олон нийтийн мэдээллийн эрх чөлөөг хязгаарласан үндсэн хуулийн хязгаарлал-
тууд (алан хядлага, арьс өнгөний үзэл, садар самууныг сурталчлах г.м) хэрэгжих
боломжгүй болно.
 Цахим бизнес, худалдаа эрхэлж буй этгээдийн эрхийг хамгаалж чадахгүй болох.
Өнөөдөр тэд ихээхэн эрсдэл, айдастай ажиллаж байна.
 Оюуны өмчийн эрх маш их зөрчигдөх. Үүнийг зохицуулж чадахгүй болох.
 Мэдээллийг үнэлэх, үнэ цэнийг тодруулах, мэдээллийг үндэсний өв баялагт
хамааруулах зарчим бий болоогүй, төрийн нөөцөд саадгүй хандах журам
тодорхойгүй байгаагаас хүнд суртал, авилга хөгжих.
 Мэдээлэл, Харилцаа холбооны салбарын хөгжил саатах.

5.  Зүй бус монополь хөгжих.
 Мэдээллийн аюулгүй байдал алдагдах.
 Цахим засгийн хөгжил саатах, төсвийн хөрөнгө үр ашиггүй зарцуулагдах.
Тиймээс Мэдээлэл, харилцаа, холбооны салбарын хууль тогтоомжийг системтэйгээр
хөгжүүлэхийн тулд улс төрийн шинж чанартай стратегийн баримт бичиг “Мэдээлэл,
Харилцаа Холбооны салбарын эрх зүйн бодлого”-ыг боловсруулан гаргах шаардлага
харагдаж байна.
Сүүлийн хэдхэн жилд технологийн хурдтай хөгжлийн явцад бие биеэсээ тусдаа үйл
ажиллагаа явуулж байсан харилцаа, холбооны хэрэгслүүд цифрийн технологийн /digital
technology/ ачаар нэг сүлжээгээр дамжуулан энэ бүх үйлчилгээг хүргэх боломж бий
болжээ. Тиймээс урд өмнө нь олон янзын хуулиар зохицуулж байсан, олон сувгаар
дамждаг байсан, технологийн ялгаатай платформууд ашигладаг байсан мэдээлэл, харилцаа
холбооны төрөл бүрийн үйлчилгээг /радио, телевизийн нэвтрүүлэг, телефон харилцаа,
компьютерийн үйлчилгээ г.м/ нэг форматад оруулж, нэг сувгаар дамжуулах боломж бий
болжээ. Өнөөдөр өргөн зурвасын /broadband/ нэг сүлжээгээр дамжуулан радио, телевиз,
телефон яриа, интернетийн үйлчилгээг хүргэх боломжтой болсон, дэлхий нийтийн
хөгжлийн хандлага ч ийшээ чиглэж байна.
Энэ ч хандлагын онцлогийг тусгахын тулд одоо үйлчилж байгаа “Харилцаа Холбооны
тухай” хуулинд нэмэлт өөрчлөлт хийх шаардлага бий болжээ.
Харилцаа Холбооны тухай хуулинд зах зээлийн ноёрхлыг зохицуулах үзэл баримтлал сайн
тусгагдаж чадаагүй, “нийтийн үйлчилгээний сүлжээний зах зээлд ноёлох байр суурь эзэлж
буй операторууд”, тэдний ноёлох байр суурийг хэрхэн зохицуулах талаар ямар ч заалт
байхгүй, ангиллын шалгуур, зах зээлийг адилтгах нэгдмэл хандлага байхгүй, үндсэн
ойлголтууд хоёрдмол утгатай, зөрөлдөөнтэй, үйлчилгээг тодорхойлоогүй мөртлөө сүлжээг
нарийвчлан ангилсан, үйлчилгээ дээр суурилсан ямар ч ангилал байхгүй, түүнчлэн
технологи, хэрэгсэл, дэд бүтэц дээр суурилсан ангилал огт байхгүй, технологийн төвийг
сахисан байдлыг тусгаж чадаагүй, хувь хүний ашиг сонирхлыг хамгаалах, мэдээллийн эрх
чөлөө, мэдээлэл олж авах эрхийг хангах, ёс суртахууны хамгаалалт хийх талаар заалт
байхгүй байна. Мөн оюуны өмчийн эрхийг хамгаалах, ялангуяа интернетэд оюуны өмчийг

6. хамгаалах заалт байхгүй байгаа нь цаашид үүсэж болох олон зөрчилдөөн, маргаан, хэргээс
сэргийлэх боломжгүй болгож байна. Хуулиудад байгаа нэр томъёоны тайлбар нь бүрхэг,
маш цөөхөн бөгөөд олон нэр томъёог тайлбарлалгүй орхисон, шинээр үүсэн бий болсон,
нэмэгдэж буй мэдээлэл, цахилгаан холбооны үйлчилгээ, үйл ажиллагааг хэрхэн яаж
тооцох, тогтоох, зөвшөөрөх, тусгай зөвшөөрөл олгох талаар ямар ч заалт байхгүй,
Үйлчилгээний гэрээгээ операторууд (провайдерууд) боловсруулахдаа баримтлах
зарчмуудыг тусгаагүй, Тусгай зөвшөөрлийг уралдаант шалгаруулалтын (конкурсын)
үндсэн дээр, зөвхөн хязгаарлагдмал нөөцтэй үйлчилгээнд олгох, ерөнхий болон нэг
бүрчилсэн лиценз олгох талаар шинэчилсэн зохицуулалт тусгагдаагүй, тусгай зөвшөөрөл
олгохгүйгээр зөвшөөрөл авах, бүртгүүлэх замаар эрхэлж болох үйлчилгээг тодорхой
заагаагүй, үнэ тарифын бодлого, өрсөлдөөн, монополийн эсрэг, хэрэглэгчийн эрх ашгийг
хамгаалах талаар төрийн байгууллагын эрхийг нарийвчлан зааж өгөөгүй, Ямар
тохиолдолд дээд үнийн хязгаарыг тусгай зөвшөөрөлд зааж өгөх талаар дээрх хуулиудад
заалт байхгүй, харилцаа холбооны зохицуулах хорооны тухай тодорхой зааж өгсөн
мөртлөө Мэдээлэл, Шуудан, Харилцаа Холбоо, Технологийн Газрын тухай ямар ч заалт
огт ороогүй, байгууллага бүрийн эрх мэдлийг бүрхэг заасан, Орчин үеийн конвергенци,
бүх нийтийн хандалт, үйлчилгээний хандлагыг харгалзсан заалтууд огт байхгүй,
Мэдээлэл, харилцаа, холбооны үйлчилгээг олон нийтэд хүртээлтэй болгох талаар заалт
байхгүй байна. Энэ хуулинд “Техникийн зөвшөөрөл” гэж юу байдаг талаар ямар ч ойлголт
оруулаагүй, мэдээллийн аюулгүй байдлыг хангах талаар ямар ч заалт, ойлголт байхгүй,
үйлчилгээний мэдээлэл, үйлчилгээ үзүүлэхтэй холбоотой мэдээллийг хамгаалах талаар
заалт байхгүй, Түрээсийн шугамаар үйлчилгээ үзүүлэх нөхцөл, хугацаа, гэрээ байгуулах
журам, татгалзах үндэслэл заагдаагүй, хэрэглэгчийн тухай нийтлэх, төрөл бүрийн
лавлахад оруулах талаар зохицуулалт байхгүй, хууль хяналт, мөрдөн байцаах
байгууллагад мэдээлэл гаргаж өгөх журам тусгагдаагүй, нотлох баримтын тухай ямар ч
заалт байхгүй, бүх нийтийн үйлчилгээ үзүүлэх талаар үүргийг хуульчлаагүй байгаа,
операторуудын хамтын ажиллагаа, гэрээ, үүрэг, төлбөр, үйлчилгээ, маргаан шийдэх,
төрийн өмчийн сүлжээнд хандсан төлбөр, хязгаарлалтын талаар ямар ч заалт байхгүй,
Үйлчилгээний төлбөр, тухайлбал, тарифын мэдээлэл өгөх үүрэг, төлбөр төлөх журам,
төлбөрт тавигдах шаардлага, хөнгөлөлт, монополь байгууллагад хандсан нэмэлт
шаардлагууд, тариф ашиглах талаар заалтуудыг тусгаагүй, Цахилгаан холбооны

7. сүлжээний терминаль төхөөрөмжүүд, төхөөрөмж нийлүүлэх талаар ямар нэг заалт
байхгүй, Радио холбооны талаар заалтууд маш дутмаг, бүрхэг, Ямар тохиолдолд үнийн
хязгаарлалт хийх тохиолдлуудыг огт заагаагүй, мэдээллийн нийгмийн асуудлуудыг
заагаагүй, оюуны өмчийн хамгаалалтын асуудлууд огт тусгагдаагүй, зөвхөн зохиогчийн
эрхийн тухай хуулинд найдаж орхисон, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн эрх ашгийг
хамгаалах ямар ч заалт байхгүй, Интернетийн агуулгад провайдерийн тавих хяналтын
талаар заалт оруулаагүй, Бүх нийтийн үүргийн сангийн хөрөнгө дээр тулгуурлан хөдөө
орон нутагт үнэгүй терминалууд бий болгох талаар зохицуулалтыг зааж өгөөгүй, хөрөнгө,
татаасын бодлого тусгагдаагүй, төр, хувийн салбарын түншлэлийн /Public Private
Partnership/ асуудал огт тусгагдаагүй, жижиг сүлжээний өрсөлдөөнийг төрөөс дэмжих
асуудал орхигдсон, Утасгүй дэд бүтцийн талаар ямар ч заалт ороогүй, Орчин үеийн
төлбөрт телевиз, хүсэлтээр үзүүлдэг видео /video on demand/-ын талаар ямар ч заалтгүй,
Интернетийг зохицуулах талын заалтууд байхгүй /ёс суртахуунгүй, хувийн нууцыг
зөрчсөн контентуудыг хориглох, интернетийг татварт хамруулах, татвараас чөлөөлөх,
хөнгөлөх г.м./ гэх мэт маш олон дутуу дулимаг, зохицуулалтгүй цоорхой байдал харагдаж
байна. Шинээр боловсруулсан “Мэдээллийн Технологийн суурь” хуулийн төсөлд ч энэ
асуудлууд тусгагдаагүй орхигджээ. Орчин үеийн конвергенцийн хандлагын дагуу
Мэдээллийн технологийн суурь зохицуулалтуудыг Харилцаа холбооны тухай хуулинд
нэмж, зохицуулагдаагүй орхигдсон дээрх заалтуудыг оруулж “Мэдээлэл, Харилцаа
Холбооны суурь хууль” батлан гаргах шаардлагатай нь эндээс харагдаж байна.
Энэ хуулиас гадна “Цахим засгийн тухай”, “Мэдээллийн Аюулгүй Байдлын тухай”,
“Цахим бизнесийн тухай”, “Хувийн өгөгдөл хамгаалах тухай”, “Цахим тоон гарын үсгийн
тухай”, “Цахим засгийн тухай” гэх мэт хуулиудыг эхний ээлжинд батлан гаргаж,
“Бүртгэлийн Ерөнхий хууль”-д нэмэлт өөрчлөлт оруулж “Суурь бүртгэлийн хууль”
болгон батлах нь мэдлэгт суурилсан мэдээллийн нийгмийг Монгол улсад байгуулах,
МХТ-ийг эдийн засгийн хөдөлгүүр, хөгжлийн хүч болгон хувиргах чухал түлхэц болно.