SlideShare una empresa de Scribd logo
1 de 6
Descargar para leer sin conexión
CWENTOOˡ CHEE


Ñetˡom ndyee yonom, wendye naⁿ ñeeⁿ ñeˡquiiˡcheⁿ tsˡiaaⁿ ñenlˡana, joˡ na cwii xueeˡñeeⁿ
jlaˡtiuuna chiuu nlˡana ñequio tyjeena Chee ee jom tjaa tsˡiaaⁿ ñeˡnquiaa tsondyeena na
nntsˡaaⁿ, joˡ na teijndoona jom ee jom wiˡti tsˡom tsondyeena. Jlaˡjndaaˡndyena na
ˡooñˡomna Chee jndaa na nlaˡcatsuuna jom.
Tyˡeñˡomna jom, tquiena naquiiˡ jndaa, ljuena nnoom:
   -Cjaˡndiiˡ re naquiiˡ jndaawaaˡ, ee joˡ nljeiˡ nˡoom teiⁿncwe, catsaˡ xuˡ, ndoˡ xeeⁿjnja jndaaˡ
xuˡ, catseityeⁿˡ juunaˡ, xeeⁿ jnda catseixuaˡ jâ cha na nntyˡiooⁿyâ juunaˡ naxeⁿˡ, mana
nntsaalcwaaˡa tsjoom.
   Seicanda Chee ñˡoom na ljue tiˡnquioom nnoom. Jnda na jnda sˡaaⁿ seixuaⁿ joona saa
meiⁿcwiindyena tîcˡo ˡñom, ticaljeiiⁿ na jnda tyˡelcweeˡna tsjoom. Tooⁿˡoⁿ cweˡ mandiˡtoom
quiiˡˡjndaaˡñeeⁿ, taleicaljeiiⁿ yuu wajaayom ee na tiquiicaⁿ jndaa, matsˡiajoˡ ljeiiⁿ wacatyee
cwii catsuuchjoo, jeeⁿ tyˡueeⁿ sˡaanaˡ quia na ljeiiⁿ na chjoowiˡ cwiitˡuiiˡ naxeⁿˡ
catsuuchjooˡñeeⁿ ee na tquiaa tsˡaⁿ xjo juuyoˡ.
   Tcwaⁿcatsuu chjooˡñeeⁿ joom, joˡ na tˡo Chee matsoom:
   -¿Ljoˡ nntsaˡ, chiuu na maˡcwaaⁿˡ ja?
   -Catsaˡ cwii nayaˡñeeⁿ, cjaˡcaˡndiiˡyaˡ ja wˡaya na mˡaaⁿ tsotyaya, mˡaaⁿ tsondyoya ee
joona ya nlˡana nasei ja, tso catsuuchjoo.
   -Aa nchii nlquiˡ ja, matso Chee nnoom.
   -Tjaaˡnaⁿ sa ˡu, ee luaa cwii naya na nntsaˡ ñˡenndyo, tso catsuu nnoom.
   Tˡuii Chee catsuuchjoo, tioom juuyoˡ xtyoomˡm mana tyˡena, jnda na jaawiindyooˡ na
niquiena ndyuee lueˡljoˡ ntˡmaⁿ, tso catsuuchjoo nnoom:
   -Cwinchˡoomˡ re, ee xeeⁿ nchii joˡ nntyˡueˡ nntyˡiaaˡ tsotya ñˡeⁿ tsondyo ee joona
ntˡmaⁿndyena.
   Meiⁿnchˡoom Chee tjaqueⁿˡen quiiˡ tsueˡtsjoˡ, tîcantyˡiaaⁿˡaⁿ na jndye canduu ntˡmaⁿndye
mˡaⁿ joˡ joˡ, matso catsuuchjoo ndaana:
   -ˡNdyeˡyoˡ tilaˡcatyˡueˡyoˡ jom ee jeeⁿ tˡman naya sˡaaⁿ ñˡeⁿndyo, jndyocaˡñeeⁿ ja.
   Tsotye ndoˡ tsondyee catsuuchjoo tyotyueendyena yuu na tquieeˡñê, mañoom tsuu yuu
na wiˡ, cweˡ ljoˡti lˡana ñˡeⁿñe, jnda chii matsoon nov chee:
   -Jeˡ maya nntyˡiaaˡ, ticwiinquiaˡ joona ndoˡ quia na nncwaxˡe tsotya njomˡ chiuu xjeⁿ
nncwantjomˡ, ˡu catsuˡ na cwii tsjoˡñjeeⁿ chjoo.
Mayuuˡ na ljoˡ tsoom, tquiaa tsotye catsuuchjoo cwii tsjoˡñjeeⁿ chjoo nnoom.
   Catsuu chjooˡñeeⁿ tjañˡoom Chee na mˡmoon yuu waa nato nncueeˡ tsˡaⁿ tsjoom. Quia
na tquiena natoˡñeeⁿ, matsoom nnom Chee:
   -Cwjiˡ liaˡ, cuaˡ wandaaˡndyuˡ
   Sˡaa Chee ljoˡ na matso catsuuchjoo nnoom, jnda chii tyocoyoˡ ndoˡ tyowiiñeyoˡ jom,
quia na jnda sˡaa catsuu na ljoˡ jom, mañoomˡ sˡaanaˡ na ñeeⁿ ljoˡ cwilue quiooˡ, joˡ na
matso catsuuchjoo nnoom:
   -Jeˡ nntseiˡnoⁿ, ljoˡ cwilaˡneiⁿ quiooˡ, luaaˡ cwii nnom na mañequia njomˡ. Cweˡ na tiˡmoⁿˡ
na ntyjiˡ ljoˡ cwilue quiooˡ ee xeeⁿ na nˡmoⁿˡ na ntyjiˡ, majeˡndyo nncˡioˡ. Jeˡ cjaˡ natowaañe
ee ja majolcwaˡa.
   Tijndye tja Chee, jñeeⁿ na matseiñeiⁿ cwii catsiaⁿ xquie ñequio jnaaⁿ, matsoom:
   -Jeeⁿ ˡu jndaaya, tjaaˡnaⁿˡ ljoˡ cwiicheⁿ na ñjom tsˡomˡ macanda na ñeˡcateiˡ ˡu mandoˡ,
chaˡ na sˡom na meiⁿdyuaa nmeiⁿˡ nchaa ñeˡcandaˡ sˡommeiⁿˡ, queⁿndyuˡ cjaaya.
   Tjacantyˡiaaˡ Chee yuu na mantyˡiaaˡ catsiaⁿ, mayuuˡ na cwiintmaaⁿˡ sˡom meiⁿndyuaa,
cweˡ laaˡtiˡ tjaljeiiⁿ yuu na niom sˡom, joˡ na jndye joˡ seitjoom na tiachom, tioom joˡ tsˡom
cwii chetsjaˡ.
   Tja Chee, tueˡcañoom cwii joo yuu na mˡaⁿ ndyee yulcu na tyˡecˡom ndaatsuiˡ, jom na
ñeˡcˡom ndaa, tcaaⁿ tsuaˡtsjaⁿ na nncˡom ndaa nadaa yolcuˡñeeⁿ, cwii yuscuˡñeeⁿ matso
nnoom:
   -Nchii tsuaˡ nñeˡquiaayâ na nncˡuaˡ ndaa, quindyoˡ nchii ndaa na nncwaayâ
matseiˡtsˡiaaⁿndyuˡ. Joˡ na sˡaanaˡ na jnaaⁿˡaⁿ mana tjaaⁿ.
   Tueⁿˡeⁿ tsjoom, tjantyjaaⁿˡaⁿ yuu na waa cwii tiaⁿnda, tjatseijnaaⁿ na nlcwaaⁿˡaⁿ ndoˡ na
nncˡom, mati seijnaan liaⁿˡaⁿ, xjoomˡm ñequio chaˡtso ljoˡtindyo na macaⁿnaˡ jom. Joˡ mˡaaⁿ
ndoˡ tueeˡ yuscu na seijnaaⁿˡ jom tsˡom tsjoˡ, cwa jnda tiˡ na ˡnaaⁿˡ tiaⁿndaˡñeeⁿ yuscuˡñeeⁿ,
quia na ljeiiⁿ na jndye sˡom maleichuu Chee seiliooñê na seijnaaⁿˡaⁿ tsaⁿˡñeen. Matsoom
nnom tsotyeeⁿ:
   -ˡU ta catseiljoˡ yusˡamˡaaⁿˡ ee ja ñeˡcjo ñˡeⁿñê, jeˡ cwilcweˡ tsˡooⁿ na seijnaaⁿˡa jom.
   -Aa ya, -matso tsotyeeⁿ- Aresa caljooˡndyuˡ nlcwaˡ ñˡeⁿndyô, matso tiˡñeeⁿ:
   -Ya re, tˡo Chee. Yuscuˡñeeⁿ cwanti matseicjeeñe na matseiñˡoomˡñe na nlcwa Chee.
Jnda na tcwaˡna tja yuscuˡñeeⁿ ñequio Chee, mana ljooˡñê ñequio tsaⁿˡñeen.
   Mati Chee tioo na wiˡ tsˡoom yuscuˡñeeⁿ, cwanti ya ñetˡoomna, cwii xueeˡñeeⁿ tyˡena na
tyˡecandaaˡna yuu na waa cwii tsjoˡ, tquiena yuu na waa tsjoˡñeeⁿ, toˡ yuscuˡñeeⁿ
manquiomˡm ñˡeⁿ Chee matsoom:
-Jeeⁿ ˡu tsotya, cwanti ñeiⁿnco tsˡooⁿ quia na quinquioo tsˡom tsjoˡwaa, candyoˡ
nñenquiooˡa tsˡom jnda.
   Tyonquiooˡna, ndanquia tjacaljo Chee nacjooˡ ljoˡ ndoˡ na ñeeⁿ ljoˡ cwilue quiooˡ, joˡ na
jñeeⁿ na cantsaa cwilˡoondyeyoˡ ljo na sˡaaⁿ ñˡeⁿ scoomˡm, ticandaa ntsˡaaⁿ meiiⁿ na
matseiiquii tsˡoom na tiñeˡncoom, saa maxjeⁿ teiⁿncoom, joˡ na ljeii scoomˡm na ljoˡ, jeeⁿ
liooˡ, matsoom nnom Chee:
   -Ja ñeˡcandii chiuu tsˡiaaⁿˡ na mancoˡ ja, ˡu xeⁿ cwiicheⁿ yuscu ñequio ñetˡoomˡ, juu
macjaañjoomˡ tsˡom, aa waa ljoˡ ticjaaweeˡ tsˡomˡ na mantyˡiaˡ ja.
   -Tjaaˡnaⁿ scuya, tintseitiuuˡtiˡ na ˡu mancoo, luaaˡ tso Chee nnom scoomˡm.
   -Tiyuuˡ ˡu maxjeⁿ cwiicheⁿ yuscu macjaañjoomˡ tsˡomˡ, tso scooˡm nnoom. Cweˡ laaˡteˡ
mana taticjaanjoomˡ ncˡomna.
   Chee na wiˡ tsˡoom scoomˡm, meiiⁿ na ntyjeeⁿ na mana nncueeⁿˡeⁿ, saa seitioom na
nntsoom chiuu tsˡiaaⁿˡ na teiⁿncoom, joˡ na tsoom nnom scoomˡm:
   -Nntsjoo njomˡ chiuu tsˡiaaⁿˡ na teiⁿcoooya xjeⁿ na mˡaaⁿya tsˡom tsjoˡ, saa najndyee
catseijndaaˡndyuˡ jnduuya na nncuaya.
   Seijndaaˡñe scoomˡm jnoomˡm, tjacuaaⁿ nacjooˡ juunaˡ toonˡon tsoom:
   -Tjaaˡnaⁿ ljoˡ cwiicheⁿ na teiⁿncooya, nchii ˡu scuya teiⁿncoo, cantyja na tyolˡa cantsaa na
tyolˡoondyena chiuu lˡaaya, chiuu tyonquiooˡa, chiuu tyolanaaⁿya, joˡ na teiⁿncooya, ndoˡ ˡu
cwiicheⁿ nnom seitiuuˡ, ee ja ndiiya ljoˡ cwilue quiooˡ. Mana teicheⁿñe Chee, mana tueeⁿˡeⁿ.
   Jnda na ljeii yuscuˡñeeⁿ na jnda tueˡ Chee, cwanti jndeii tyotseixuaⁿ na tyotyˡioom, saa
tjaa chiuu cwiiya nntsˡaaⁿ meiiⁿ na cwilcweˡ tsˡoom na seiwˡueeⁿ saaⁿˡaⁿ. Luaaˡ mana ntycwii
cwentooˡ Chee.
Cuento del Chocoyote



        Hubo una vez tres muchachos, dos de ellos trabajaban mucho; un día decidieron acordar
sobre el destino del más pequeño de ellos, el Chocoyote, porque la madre de ellos a él no le daba
trabajo, por eso empezaron a odiarlo, porque era el preferido de la madre. Decidieron llevárselo al
monte para perderlo.

    Se lo llevaron, al llegar a un gran bosque le dijeron:

    -Métete en ese bosque, allí encontrarás leña, corta un tercio de leña, cuando ya lo tengas,
amárralo, luego nos llamas para ayudarte a ponerlo en tu espalda y podamos regresar al pueblo.

     El Chocoyote siguió las indicaciones de sus hermanos mayores; cuando terminó los llamó,
nadie de le contestó, no sabía que sus hermanos ya se habían regresado al pueblo. Empezó a
buscar como salir del bosque pero se perdió en él, porque nunca había estado antes en ese lugar;
de repente encontró a una culebrita, se asustó cuando se dio cuenta de que estaba herida, alguien
le había dado un machetazo que casi la cortaba en dos.

    La culebrita lo llamó, el Chocoyote le dijo:

    -¿Qué deseas? ¿Por qué me llamas?

     -Hazme un favor, llévame a mi casa, a donde mi padre y mi madre; ellos podrán curarme –dijo
la culebrita.

    -¿No me morderás? –le dijo el Chocoyote.

    - No, porque tu me harás un favor –le contestó.

    Levantó la culebrita, la puso en su hombro y se fueron. Cuando se acercaban a las cuevas
donde vivía la culebrita, le dijo ésta:

    -Cierra los ojos, amigo, porque si no lo haces te asustarás al ver a mi padre y mi madre,
porque están muy grandes.

    Con los ojos cerrados entró el Chocoyote a la cueva, no vio todas las culebras grandes que
había ahí, la culebrita le dijo:

    -Déjenlo, no lo asusten, porque el me ha hecho un favor muy grande, me vino a dejar.

     El padre y la madre de la culebrita empezaron a lamerle la herida, en un instante despareció
la herida. Luego le dijo al Chocoyote:

     -Ya puedes ver, no te asustes; cuando te pregunte mi padre cuánto te debe por el favor, tu le
dices que una monedita.
Así hizo, el papá de la culebrita le entregó una monedita.

        La culebrita llevó al Chocoyote para enseñarle el camino a un pueblo. Al llegar al camino le
dijo:

        -Desvístete y acuéstate boca arriba.

   El Chocoyote siguió las instrucciones, la culebrita recorrió todo su cuerpo y lo lamió; al
momento sintió un cambio, podía entender el lenguaje de todos los animales. La culebrita le dijo:

     -Ahora puedes entender lo que dicen los animales, ese es un regalo que te doy, sólo que no
se lo podrás decir a nadie, porque cuando lo descubran morirás al instante. Ahora toma tu camino
y vete, porque yo me voy de regreso.

        No caminó mucho el Chocoyote cuando escuchó a un tigre diciéndole a su hijito:

    -Ah que mi hijito, no sabe decir otra cosa más que mamar; aquí hay dinero tirado en el suelo y
no quieres jugar con él; apúrate, vámonos.

    Fue a ver el Chocoyote a donde decía el tigre que había dinero y si había un montón de
dinero; así fue como fue encontrando dinero, junto mucho y se lo llevó en un morral.

    Siguió caminando, llegó a un lugar donde estaban tres mujeres que habían ido a traer agua al
pozo, él como quería tomar agua, pidió una jícara; una de ellas le dijo:

    -Ni creas que te vamos a prestar una jícara. ¡Quítate! No vayas a ensuciar el agua que
tomamos.

        Se apenó mucho y se fue.

     Llegó al pueblo y se fue a una tienda a comprar comida y bebida, también compró ropa, su
machete y otras cosas más que necesitaba. Allí estaba cuando llegó la muchacha que lo había
insultado en el pozo, era la hija del dueño de la tienda. Cuando se dio cuenta de que el Chocoyote
era un joven muy rico, se arrepintió de lo que había hecho. Le dijo a su padre:

    -Padre, quiero que hagas que se quede ese joven, quiero que sea mi marido, me arrepiento
de haberme burlado de él.

        -Está bien –dijo su padre-. Amigo, quédate a comer con nosotros –le dijo.

    -Está bien –contestó el Chocoyote. La muchacha se esmeró en atender al Chocoyote; cuando
terminaron la muchacha se fue con el Chocoyote para vivir con él.

     El Chocoyote se encariñó y se enamoró de la muchacha, vivían muy bien, sin problemas. Un
día que fueron al arroyo a bañarse, al llegar al arroyo, la muchacha empezó a juguetear con el
Chocoyote:
-Papacito, que contenta estoy cuando venimos a jugar en este arroyo; ven, vamos a jugar en
la poza.

     Jugaron, después el Chocoyote se fue a recostar en una piedras y como escuchaba lo que
decían los animales, escuchó lo que decían los pájaros, jugaban imitando lo que ellos habían
hecho; aunque se aguantó la risa, no pudo contenerse y se rio.

    Su esposa se dio cuenta y se molestó mucho y le dijo:

    -Yo quiero saber por que te ríes de mi, seguro que estás pensando en otra mujer que tuviste,
¿hay algo que no te gusta de mí?

    -Nada, mujer, no pienses que de ti me estoy riendo –le dijo a su esposa.

     -No es cierto, tú de otra mujer te estás acordando –le dijo su esposa. Así fue como empezaron
a tener problemas.

     El Chocoyote quería mucho a su mujer; aunque sabía que moriría, decidió descubrirle su
secreto diciéndole por qué se había reído, le dijo a su mujer:

    -Te diré por qué me reí en el arroyo, pero primero arregla mi cama para que me acueste.

    Su mujer arregló la cama, él se acostó y empezó a decir:

     -No me reí de ti, sino de lo que hacían los pájaros al imitar lo que hacíamos, fue lo que me
hizo reír y tú pensaste otra cosa; lo que pasa es que yo entiendo lo que dicen los animales. Al
instante murió el Chocoyote.

    Cuando se dio cuenta su esposa de que había muerto, empezó a llorar, pero ya no
había remedio, aunque estaba arrepentida de haberlo obligado a decir su secreto. Así
termina el cuento del Chocoyote.

Más contenido relacionado

Similar a Cwentoo Chee

Seis cuentos de y en lenguas indígenas
Seis cuentos de  y en lenguas indígenasSeis cuentos de  y en lenguas indígenas
Seis cuentos de y en lenguas indígenasEsperanza Sosa Meza
 
alicia1 preguntale a alicia.pdf
alicia1 preguntale a alicia.pdfalicia1 preguntale a alicia.pdf
alicia1 preguntale a alicia.pdfdenissesuazoreyes3
 
Adivinanzas en lengua náhuatl
Adivinanzas en lengua náhuatlAdivinanzas en lengua náhuatl
Adivinanzas en lengua náhuatldraku18
 
Adivinanzas en lengua náhuatl
Adivinanzas en lengua náhuatlAdivinanzas en lengua náhuatl
Adivinanzas en lengua náhuatldraku18
 
Despierta, charlas sobre la espiritualidad
Despierta, charlas sobre la espiritualidadDespierta, charlas sobre la espiritualidad
Despierta, charlas sobre la espiritualidadLaymaryh
 
Mensaje del Papa para el V centenario
Mensaje del Papa  para el V centenarioMensaje del Papa  para el V centenario
Mensaje del Papa para el V centenarioteresablog
 
2014.carta papa v cent. sta. teresa
2014.carta papa v cent. sta. teresa2014.carta papa v cent. sta. teresa
2014.carta papa v cent. sta. teresaLidia Almonacid
 
Biografía de autores y sus libros más conocidos
Biografía de autores y sus libros más conocidosBiografía de autores y sus libros más conocidos
Biografía de autores y sus libros más conocidosgvyare
 
Mello anthony despierta charlas sobre la espiritualidad [doc]
Mello anthony   despierta charlas sobre la espiritualidad [doc]Mello anthony   despierta charlas sobre la espiritualidad [doc]
Mello anthony despierta charlas sobre la espiritualidad [doc]Mario Paternina
 
Despierta! - Anthony de Mello (Charlas sobre la espiritualidad)
Despierta! - Anthony de Mello (Charlas sobre la espiritualidad)Despierta! - Anthony de Mello (Charlas sobre la espiritualidad)
Despierta! - Anthony de Mello (Charlas sobre la espiritualidad)LibreriaPremium
 
Mello anthony despierta charlas sobre la espiritualidad [doc]
Mello anthony   despierta charlas sobre la espiritualidad [doc]Mello anthony   despierta charlas sobre la espiritualidad [doc]
Mello anthony despierta charlas sobre la espiritualidad [doc]PABLO PAOLASINI
 
Consejos chingones
Consejos chingonesConsejos chingones
Consejos chingonesPepe Collazo
 
Anthony de-mello---despierta-charlas-sobre-la-espiritualidad
Anthony de-mello---despierta-charlas-sobre-la-espiritualidadAnthony de-mello---despierta-charlas-sobre-la-espiritualidad
Anthony de-mello---despierta-charlas-sobre-la-espiritualidadJuan Carlos Hernández Moreno
 

Similar a Cwentoo Chee (20)

Seis cuentos de y en lenguas indígenas
Seis cuentos de  y en lenguas indígenasSeis cuentos de  y en lenguas indígenas
Seis cuentos de y en lenguas indígenas
 
Proyecto Traducido
Proyecto Traducido Proyecto Traducido
Proyecto Traducido
 
Pellejitoyperromanta
PellejitoyperromantaPellejitoyperromanta
Pellejitoyperromanta
 
alicia1 preguntale a alicia.pdf
alicia1 preguntale a alicia.pdfalicia1 preguntale a alicia.pdf
alicia1 preguntale a alicia.pdf
 
Adivinanzas en lengua náhuatl
Adivinanzas en lengua náhuatlAdivinanzas en lengua náhuatl
Adivinanzas en lengua náhuatl
 
Adivinanzas en lengua náhuatl
Adivinanzas en lengua náhuatlAdivinanzas en lengua náhuatl
Adivinanzas en lengua náhuatl
 
#Free lab prezentacja-soc-hack
#Free lab prezentacja-soc-hack#Free lab prezentacja-soc-hack
#Free lab prezentacja-soc-hack
 
Despierta, charlas sobre la espiritualidad
Despierta, charlas sobre la espiritualidadDespierta, charlas sobre la espiritualidad
Despierta, charlas sobre la espiritualidad
 
Carta Papa V Centenario
Carta Papa V CentenarioCarta Papa V Centenario
Carta Papa V Centenario
 
Mensaje del Papa para el V centenario
Mensaje del Papa  para el V centenarioMensaje del Papa  para el V centenario
Mensaje del Papa para el V centenario
 
2014.carta papa v cent. sta. teresa
2014.carta papa v cent. sta. teresa2014.carta papa v cent. sta. teresa
2014.carta papa v cent. sta. teresa
 
Biografía de autores y sus libros más conocidos
Biografía de autores y sus libros más conocidosBiografía de autores y sus libros más conocidos
Biografía de autores y sus libros más conocidos
 
Buenproposito
BuenpropositoBuenproposito
Buenproposito
 
Mello anthony despierta charlas sobre la espiritualidad [doc]
Mello anthony   despierta charlas sobre la espiritualidad [doc]Mello anthony   despierta charlas sobre la espiritualidad [doc]
Mello anthony despierta charlas sobre la espiritualidad [doc]
 
Reflexión navideña
Reflexión navideñaReflexión navideña
Reflexión navideña
 
Despierta! - Anthony de Mello (Charlas sobre la espiritualidad)
Despierta! - Anthony de Mello (Charlas sobre la espiritualidad)Despierta! - Anthony de Mello (Charlas sobre la espiritualidad)
Despierta! - Anthony de Mello (Charlas sobre la espiritualidad)
 
Elhombrequequisosermujer
ElhombrequequisosermujerElhombrequequisosermujer
Elhombrequequisosermujer
 
Mello anthony despierta charlas sobre la espiritualidad [doc]
Mello anthony   despierta charlas sobre la espiritualidad [doc]Mello anthony   despierta charlas sobre la espiritualidad [doc]
Mello anthony despierta charlas sobre la espiritualidad [doc]
 
Consejos chingones
Consejos chingonesConsejos chingones
Consejos chingones
 
Anthony de-mello---despierta-charlas-sobre-la-espiritualidad
Anthony de-mello---despierta-charlas-sobre-la-espiritualidadAnthony de-mello---despierta-charlas-sobre-la-espiritualidad
Anthony de-mello---despierta-charlas-sobre-la-espiritualidad
 

Cwentoo Chee

  • 1. CWENTOOˡ CHEE Ñetˡom ndyee yonom, wendye naⁿ ñeeⁿ ñeˡquiiˡcheⁿ tsˡiaaⁿ ñenlˡana, joˡ na cwii xueeˡñeeⁿ jlaˡtiuuna chiuu nlˡana ñequio tyjeena Chee ee jom tjaa tsˡiaaⁿ ñeˡnquiaa tsondyeena na nntsˡaaⁿ, joˡ na teijndoona jom ee jom wiˡti tsˡom tsondyeena. Jlaˡjndaaˡndyena na ˡooñˡomna Chee jndaa na nlaˡcatsuuna jom. Tyˡeñˡomna jom, tquiena naquiiˡ jndaa, ljuena nnoom: -Cjaˡndiiˡ re naquiiˡ jndaawaaˡ, ee joˡ nljeiˡ nˡoom teiⁿncwe, catsaˡ xuˡ, ndoˡ xeeⁿjnja jndaaˡ xuˡ, catseityeⁿˡ juunaˡ, xeeⁿ jnda catseixuaˡ jâ cha na nntyˡiooⁿyâ juunaˡ naxeⁿˡ, mana nntsaalcwaaˡa tsjoom. Seicanda Chee ñˡoom na ljue tiˡnquioom nnoom. Jnda na jnda sˡaaⁿ seixuaⁿ joona saa meiⁿcwiindyena tîcˡo ˡñom, ticaljeiiⁿ na jnda tyˡelcweeˡna tsjoom. Tooⁿˡoⁿ cweˡ mandiˡtoom quiiˡˡjndaaˡñeeⁿ, taleicaljeiiⁿ yuu wajaayom ee na tiquiicaⁿ jndaa, matsˡiajoˡ ljeiiⁿ wacatyee cwii catsuuchjoo, jeeⁿ tyˡueeⁿ sˡaanaˡ quia na ljeiiⁿ na chjoowiˡ cwiitˡuiiˡ naxeⁿˡ catsuuchjooˡñeeⁿ ee na tquiaa tsˡaⁿ xjo juuyoˡ. Tcwaⁿcatsuu chjooˡñeeⁿ joom, joˡ na tˡo Chee matsoom: -¿Ljoˡ nntsaˡ, chiuu na maˡcwaaⁿˡ ja? -Catsaˡ cwii nayaˡñeeⁿ, cjaˡcaˡndiiˡyaˡ ja wˡaya na mˡaaⁿ tsotyaya, mˡaaⁿ tsondyoya ee joona ya nlˡana nasei ja, tso catsuuchjoo. -Aa nchii nlquiˡ ja, matso Chee nnoom. -Tjaaˡnaⁿ sa ˡu, ee luaa cwii naya na nntsaˡ ñˡenndyo, tso catsuu nnoom. Tˡuii Chee catsuuchjoo, tioom juuyoˡ xtyoomˡm mana tyˡena, jnda na jaawiindyooˡ na niquiena ndyuee lueˡljoˡ ntˡmaⁿ, tso catsuuchjoo nnoom: -Cwinchˡoomˡ re, ee xeeⁿ nchii joˡ nntyˡueˡ nntyˡiaaˡ tsotya ñˡeⁿ tsondyo ee joona ntˡmaⁿndyena. Meiⁿnchˡoom Chee tjaqueⁿˡen quiiˡ tsueˡtsjoˡ, tîcantyˡiaaⁿˡaⁿ na jndye canduu ntˡmaⁿndye mˡaⁿ joˡ joˡ, matso catsuuchjoo ndaana: -ˡNdyeˡyoˡ tilaˡcatyˡueˡyoˡ jom ee jeeⁿ tˡman naya sˡaaⁿ ñˡeⁿndyo, jndyocaˡñeeⁿ ja. Tsotye ndoˡ tsondyee catsuuchjoo tyotyueendyena yuu na tquieeˡñê, mañoom tsuu yuu na wiˡ, cweˡ ljoˡti lˡana ñˡeⁿñe, jnda chii matsoon nov chee: -Jeˡ maya nntyˡiaaˡ, ticwiinquiaˡ joona ndoˡ quia na nncwaxˡe tsotya njomˡ chiuu xjeⁿ nncwantjomˡ, ˡu catsuˡ na cwii tsjoˡñjeeⁿ chjoo.
  • 2. Mayuuˡ na ljoˡ tsoom, tquiaa tsotye catsuuchjoo cwii tsjoˡñjeeⁿ chjoo nnoom. Catsuu chjooˡñeeⁿ tjañˡoom Chee na mˡmoon yuu waa nato nncueeˡ tsˡaⁿ tsjoom. Quia na tquiena natoˡñeeⁿ, matsoom nnom Chee: -Cwjiˡ liaˡ, cuaˡ wandaaˡndyuˡ Sˡaa Chee ljoˡ na matso catsuuchjoo nnoom, jnda chii tyocoyoˡ ndoˡ tyowiiñeyoˡ jom, quia na jnda sˡaa catsuu na ljoˡ jom, mañoomˡ sˡaanaˡ na ñeeⁿ ljoˡ cwilue quiooˡ, joˡ na matso catsuuchjoo nnoom: -Jeˡ nntseiˡnoⁿ, ljoˡ cwilaˡneiⁿ quiooˡ, luaaˡ cwii nnom na mañequia njomˡ. Cweˡ na tiˡmoⁿˡ na ntyjiˡ ljoˡ cwilue quiooˡ ee xeeⁿ na nˡmoⁿˡ na ntyjiˡ, majeˡndyo nncˡioˡ. Jeˡ cjaˡ natowaañe ee ja majolcwaˡa. Tijndye tja Chee, jñeeⁿ na matseiñeiⁿ cwii catsiaⁿ xquie ñequio jnaaⁿ, matsoom: -Jeeⁿ ˡu jndaaya, tjaaˡnaⁿˡ ljoˡ cwiicheⁿ na ñjom tsˡomˡ macanda na ñeˡcateiˡ ˡu mandoˡ, chaˡ na sˡom na meiⁿdyuaa nmeiⁿˡ nchaa ñeˡcandaˡ sˡommeiⁿˡ, queⁿndyuˡ cjaaya. Tjacantyˡiaaˡ Chee yuu na mantyˡiaaˡ catsiaⁿ, mayuuˡ na cwiintmaaⁿˡ sˡom meiⁿndyuaa, cweˡ laaˡtiˡ tjaljeiiⁿ yuu na niom sˡom, joˡ na jndye joˡ seitjoom na tiachom, tioom joˡ tsˡom cwii chetsjaˡ. Tja Chee, tueˡcañoom cwii joo yuu na mˡaⁿ ndyee yulcu na tyˡecˡom ndaatsuiˡ, jom na ñeˡcˡom ndaa, tcaaⁿ tsuaˡtsjaⁿ na nncˡom ndaa nadaa yolcuˡñeeⁿ, cwii yuscuˡñeeⁿ matso nnoom: -Nchii tsuaˡ nñeˡquiaayâ na nncˡuaˡ ndaa, quindyoˡ nchii ndaa na nncwaayâ matseiˡtsˡiaaⁿndyuˡ. Joˡ na sˡaanaˡ na jnaaⁿˡaⁿ mana tjaaⁿ. Tueⁿˡeⁿ tsjoom, tjantyjaaⁿˡaⁿ yuu na waa cwii tiaⁿnda, tjatseijnaaⁿ na nlcwaaⁿˡaⁿ ndoˡ na nncˡom, mati seijnaan liaⁿˡaⁿ, xjoomˡm ñequio chaˡtso ljoˡtindyo na macaⁿnaˡ jom. Joˡ mˡaaⁿ ndoˡ tueeˡ yuscu na seijnaaⁿˡ jom tsˡom tsjoˡ, cwa jnda tiˡ na ˡnaaⁿˡ tiaⁿndaˡñeeⁿ yuscuˡñeeⁿ, quia na ljeiiⁿ na jndye sˡom maleichuu Chee seiliooñê na seijnaaⁿˡaⁿ tsaⁿˡñeen. Matsoom nnom tsotyeeⁿ: -ˡU ta catseiljoˡ yusˡamˡaaⁿˡ ee ja ñeˡcjo ñˡeⁿñê, jeˡ cwilcweˡ tsˡooⁿ na seijnaaⁿˡa jom. -Aa ya, -matso tsotyeeⁿ- Aresa caljooˡndyuˡ nlcwaˡ ñˡeⁿndyô, matso tiˡñeeⁿ: -Ya re, tˡo Chee. Yuscuˡñeeⁿ cwanti matseicjeeñe na matseiñˡoomˡñe na nlcwa Chee. Jnda na tcwaˡna tja yuscuˡñeeⁿ ñequio Chee, mana ljooˡñê ñequio tsaⁿˡñeen. Mati Chee tioo na wiˡ tsˡoom yuscuˡñeeⁿ, cwanti ya ñetˡoomna, cwii xueeˡñeeⁿ tyˡena na tyˡecandaaˡna yuu na waa cwii tsjoˡ, tquiena yuu na waa tsjoˡñeeⁿ, toˡ yuscuˡñeeⁿ manquiomˡm ñˡeⁿ Chee matsoom:
  • 3. -Jeeⁿ ˡu tsotya, cwanti ñeiⁿnco tsˡooⁿ quia na quinquioo tsˡom tsjoˡwaa, candyoˡ nñenquiooˡa tsˡom jnda. Tyonquiooˡna, ndanquia tjacaljo Chee nacjooˡ ljoˡ ndoˡ na ñeeⁿ ljoˡ cwilue quiooˡ, joˡ na jñeeⁿ na cantsaa cwilˡoondyeyoˡ ljo na sˡaaⁿ ñˡeⁿ scoomˡm, ticandaa ntsˡaaⁿ meiiⁿ na matseiiquii tsˡoom na tiñeˡncoom, saa maxjeⁿ teiⁿncoom, joˡ na ljeii scoomˡm na ljoˡ, jeeⁿ liooˡ, matsoom nnom Chee: -Ja ñeˡcandii chiuu tsˡiaaⁿˡ na mancoˡ ja, ˡu xeⁿ cwiicheⁿ yuscu ñequio ñetˡoomˡ, juu macjaañjoomˡ tsˡom, aa waa ljoˡ ticjaaweeˡ tsˡomˡ na mantyˡiaˡ ja. -Tjaaˡnaⁿ scuya, tintseitiuuˡtiˡ na ˡu mancoo, luaaˡ tso Chee nnom scoomˡm. -Tiyuuˡ ˡu maxjeⁿ cwiicheⁿ yuscu macjaañjoomˡ tsˡomˡ, tso scooˡm nnoom. Cweˡ laaˡteˡ mana taticjaanjoomˡ ncˡomna. Chee na wiˡ tsˡoom scoomˡm, meiiⁿ na ntyjeeⁿ na mana nncueeⁿˡeⁿ, saa seitioom na nntsoom chiuu tsˡiaaⁿˡ na teiⁿncoom, joˡ na tsoom nnom scoomˡm: -Nntsjoo njomˡ chiuu tsˡiaaⁿˡ na teiⁿcoooya xjeⁿ na mˡaaⁿya tsˡom tsjoˡ, saa najndyee catseijndaaˡndyuˡ jnduuya na nncuaya. Seijndaaˡñe scoomˡm jnoomˡm, tjacuaaⁿ nacjooˡ juunaˡ toonˡon tsoom: -Tjaaˡnaⁿ ljoˡ cwiicheⁿ na teiⁿncooya, nchii ˡu scuya teiⁿncoo, cantyja na tyolˡa cantsaa na tyolˡoondyena chiuu lˡaaya, chiuu tyonquiooˡa, chiuu tyolanaaⁿya, joˡ na teiⁿncooya, ndoˡ ˡu cwiicheⁿ nnom seitiuuˡ, ee ja ndiiya ljoˡ cwilue quiooˡ. Mana teicheⁿñe Chee, mana tueeⁿˡeⁿ. Jnda na ljeii yuscuˡñeeⁿ na jnda tueˡ Chee, cwanti jndeii tyotseixuaⁿ na tyotyˡioom, saa tjaa chiuu cwiiya nntsˡaaⁿ meiiⁿ na cwilcweˡ tsˡoom na seiwˡueeⁿ saaⁿˡaⁿ. Luaaˡ mana ntycwii cwentooˡ Chee.
  • 4. Cuento del Chocoyote Hubo una vez tres muchachos, dos de ellos trabajaban mucho; un día decidieron acordar sobre el destino del más pequeño de ellos, el Chocoyote, porque la madre de ellos a él no le daba trabajo, por eso empezaron a odiarlo, porque era el preferido de la madre. Decidieron llevárselo al monte para perderlo. Se lo llevaron, al llegar a un gran bosque le dijeron: -Métete en ese bosque, allí encontrarás leña, corta un tercio de leña, cuando ya lo tengas, amárralo, luego nos llamas para ayudarte a ponerlo en tu espalda y podamos regresar al pueblo. El Chocoyote siguió las indicaciones de sus hermanos mayores; cuando terminó los llamó, nadie de le contestó, no sabía que sus hermanos ya se habían regresado al pueblo. Empezó a buscar como salir del bosque pero se perdió en él, porque nunca había estado antes en ese lugar; de repente encontró a una culebrita, se asustó cuando se dio cuenta de que estaba herida, alguien le había dado un machetazo que casi la cortaba en dos. La culebrita lo llamó, el Chocoyote le dijo: -¿Qué deseas? ¿Por qué me llamas? -Hazme un favor, llévame a mi casa, a donde mi padre y mi madre; ellos podrán curarme –dijo la culebrita. -¿No me morderás? –le dijo el Chocoyote. - No, porque tu me harás un favor –le contestó. Levantó la culebrita, la puso en su hombro y se fueron. Cuando se acercaban a las cuevas donde vivía la culebrita, le dijo ésta: -Cierra los ojos, amigo, porque si no lo haces te asustarás al ver a mi padre y mi madre, porque están muy grandes. Con los ojos cerrados entró el Chocoyote a la cueva, no vio todas las culebras grandes que había ahí, la culebrita le dijo: -Déjenlo, no lo asusten, porque el me ha hecho un favor muy grande, me vino a dejar. El padre y la madre de la culebrita empezaron a lamerle la herida, en un instante despareció la herida. Luego le dijo al Chocoyote: -Ya puedes ver, no te asustes; cuando te pregunte mi padre cuánto te debe por el favor, tu le dices que una monedita.
  • 5. Así hizo, el papá de la culebrita le entregó una monedita. La culebrita llevó al Chocoyote para enseñarle el camino a un pueblo. Al llegar al camino le dijo: -Desvístete y acuéstate boca arriba. El Chocoyote siguió las instrucciones, la culebrita recorrió todo su cuerpo y lo lamió; al momento sintió un cambio, podía entender el lenguaje de todos los animales. La culebrita le dijo: -Ahora puedes entender lo que dicen los animales, ese es un regalo que te doy, sólo que no se lo podrás decir a nadie, porque cuando lo descubran morirás al instante. Ahora toma tu camino y vete, porque yo me voy de regreso. No caminó mucho el Chocoyote cuando escuchó a un tigre diciéndole a su hijito: -Ah que mi hijito, no sabe decir otra cosa más que mamar; aquí hay dinero tirado en el suelo y no quieres jugar con él; apúrate, vámonos. Fue a ver el Chocoyote a donde decía el tigre que había dinero y si había un montón de dinero; así fue como fue encontrando dinero, junto mucho y se lo llevó en un morral. Siguió caminando, llegó a un lugar donde estaban tres mujeres que habían ido a traer agua al pozo, él como quería tomar agua, pidió una jícara; una de ellas le dijo: -Ni creas que te vamos a prestar una jícara. ¡Quítate! No vayas a ensuciar el agua que tomamos. Se apenó mucho y se fue. Llegó al pueblo y se fue a una tienda a comprar comida y bebida, también compró ropa, su machete y otras cosas más que necesitaba. Allí estaba cuando llegó la muchacha que lo había insultado en el pozo, era la hija del dueño de la tienda. Cuando se dio cuenta de que el Chocoyote era un joven muy rico, se arrepintió de lo que había hecho. Le dijo a su padre: -Padre, quiero que hagas que se quede ese joven, quiero que sea mi marido, me arrepiento de haberme burlado de él. -Está bien –dijo su padre-. Amigo, quédate a comer con nosotros –le dijo. -Está bien –contestó el Chocoyote. La muchacha se esmeró en atender al Chocoyote; cuando terminaron la muchacha se fue con el Chocoyote para vivir con él. El Chocoyote se encariñó y se enamoró de la muchacha, vivían muy bien, sin problemas. Un día que fueron al arroyo a bañarse, al llegar al arroyo, la muchacha empezó a juguetear con el Chocoyote:
  • 6. -Papacito, que contenta estoy cuando venimos a jugar en este arroyo; ven, vamos a jugar en la poza. Jugaron, después el Chocoyote se fue a recostar en una piedras y como escuchaba lo que decían los animales, escuchó lo que decían los pájaros, jugaban imitando lo que ellos habían hecho; aunque se aguantó la risa, no pudo contenerse y se rio. Su esposa se dio cuenta y se molestó mucho y le dijo: -Yo quiero saber por que te ríes de mi, seguro que estás pensando en otra mujer que tuviste, ¿hay algo que no te gusta de mí? -Nada, mujer, no pienses que de ti me estoy riendo –le dijo a su esposa. -No es cierto, tú de otra mujer te estás acordando –le dijo su esposa. Así fue como empezaron a tener problemas. El Chocoyote quería mucho a su mujer; aunque sabía que moriría, decidió descubrirle su secreto diciéndole por qué se había reído, le dijo a su mujer: -Te diré por qué me reí en el arroyo, pero primero arregla mi cama para que me acueste. Su mujer arregló la cama, él se acostó y empezó a decir: -No me reí de ti, sino de lo que hacían los pájaros al imitar lo que hacíamos, fue lo que me hizo reír y tú pensaste otra cosa; lo que pasa es que yo entiendo lo que dicen los animales. Al instante murió el Chocoyote. Cuando se dio cuenta su esposa de que había muerto, empezó a llorar, pero ya no había remedio, aunque estaba arrepentida de haberlo obligado a decir su secreto. Así termina el cuento del Chocoyote.