2. PARTE 1ª: LA BÚSQUEDA (I 1-V 699)
Junto a las costas de Sicilia;
siete años después de la caída de Troya (hacia 1193-1184)
.
Ca
rt ag
o
3. LA TEMPESTAD (I 65-225)
Juno invoca a Eolo para que sus vientos provoquen la tormenta
CRVL1084
Aeole, …
“Eolo,…
gens inimica mihi Tyrrhenum navigat aequor,…
un pueblo enemigo mío navega el mar Tirreno…
incute vim uentis submersasque obrue puppes, Insufla fuerza a los vientos y sumerge y hunde las naves
et age diuersos et disice corpora ponto. o haz que choquen y dispersa sus cuerpos por el mar”.
4. ENEAS Y ACATES SOBRE UNA COLINA, ANTE CARTAGO EN CONSTRUCCIÓN
(I 419 ss. )
V V-1.418
Iamque ascendebant collem, qui plurimus urbi y ya subían a la colina que mucho asoma por encima
imminet, adversasque adspectat desuper arces. de la ciudad y ve desde lo alto el alcázar de enfrente.
Miratur molem Aeneas, magalia quondam, Se asombra Eneas de la mole, cabañas otro tiempo,
miratur portas strepitumque et strata viarum. se asombra de las puertas y del ir y venir por las calzadas.
Instant ardentes Tyrii pars ducere muros, Se afanan con fiebre los tirios: unos trazan la muralla
molirique arcem et manibus subvolvere saxa, y levantan la fortaleza y hacen rodar las piedras en sus
pars optare locum tecto et concludere sulco. manos;
5. ENEAS MANDA A ACATES A BUSCAR A ASCANIO A LA COSTA (I 643 ss.)
V V-1.643
Aeneas (neque enim patrius consistere mentem Eneas (pues no deja descansar a sus pensamientos su amor
passus amor) rapidum ad navis praemittit Achaten, de padre) envía por delante a las naves rápido a Acates,
Ascanio ferat haec, ipsumque ad moenia ducat; que cuente a Ascanio todo esto y a la ciudad lo traiga;
omnis in Ascanio cari stat cura parentis. todo el cuidado de su querido padre se pone en Ascanio.
Munera praeterea, Iliacis erepta ruinis, Presentes además salvados de la ruina de Troya
erre iubet, pallam signis auroque rigentem, manda traer, un vestido bordado con dibujos de oro
t circumtextum croceo velamen acantho, y un velo festoneado en acanto azafrán,
6. VENUS SUSTITUYE A ASCANIO POR CUPIDO (I 657 ss.)
V V-1.657
Pero la Citerea nuevas mañas, nuevos planes urde
en su pecho, para que con la cara y el cuerpo del dulce Ascanio
At Cytherea novas artes, nova pectore versat Cupido se presente y encienda con sus regalos
consilia, ut faciem mutatus et ora Cupido la pasión de la reina, y meta el fuego en sus huesos;
pro dulci Ascanio veniat, donisque furentem y es que teme a una casa ambigua y a los tirios de dos lenguas.
incendat reginam, atque ossibus implicet ignem;
quippe domum timet ambiguam Tyriosque bilingües.
7. EL BANQUETE (II 1-5)
CRVL2001
Conticuere omnes intentique ora tenebant;
-Reina Dido, pues que mandas
inde toro pater Aeneas sic orsus ab alto:
renovar dolor llorando,
“Infandum, regina, iubes renouare dolorem,
yo te contaré llorando
Troianas ut opes et lamentabile regnum
Troya cómo ha quedado.
eruerint Danai, quaeque ipse miserrima
(Romance del s. XV)
uidi.
9. SINÓN, FINGIDO DESERTOR GRIEGO, ES APRESADO POR LOS TROYANOS (II 57ss.)
CRVL2.57
cce, manus iuuenem interea post terga reuinctum
astores magno ad regem clamore trahebant Dejaron un hombre en tierra
ardanidae, qui se ignotum uenientibus ultro, que Sinón era nombrado.
oc ipsum ut strueret Troiamque aperiret Achiuis,
btulerat, fidens animi atque in utrumque paratus,
Dixo que en la griega armada
u uersare dolos seu certae occumbere morti. ya se habían embarcado. (Romance del s. XV)
10. LAOCOONTE, SACERDOTE DE NEPTUNO, ES DEVORADO
POR DOS SERPIENTES JUNTO A SUS HIJOS (II 201ss.)
V V-2.201
Laocoonta petunt; et primum parua duorum buscan a Laocoonte, y primero rodean con su abrazo
corpora natorum serpens amplexus uterque los pequeños cuerpos de sus dos hijos y a mordiscos devoran
mplicat et miseros morsu depascitur artus; sus pobres miembros; se abalanzan después sobre aquel
post ipsum auxilio subeuntem ac tela ferentem que acudía en su ayuda con las flechas y abrazan
corripiunt spirisque ligant ingentibus; su cuerpo en monstruosos anillos,…
11. LOS GRIEGOS SALEN DEL CABALLO LIBERADOS POR SINÓN (II 259ss.)
Caballo de Troya
V V- 259
illos patefactus ad auras
reddit equus laetique cauo se robore promunt
Thessandrus Sthenelusque duces, et dirus Vlixes, Y pasada media noche
demissum lapsi per funem, Acamasque Thoasque, salieron los del caballo.
Inuadunt urbem somno uinoque sepultam ; Dieron fuego a toda Troya,
caeduntur uigiles, portisque patentibus omnis nuestro rey fue degollado.
accipiunt socios atque agmina conscia iungunt. (Romance del s. XV)
12. HÉCTOR SE APARECE EN SUEÑOS A ENEAS (II 270ss.)
Eneas Héctor
V V- 2.270
De Héctor fui aconsejado
n somnis, ecce, ante oculos maestissimus Hector que volvió del otro mundo
uisus adesse mihi largosque effundere fletus, de los dioses enviado.
aptatus bigis ut quondam, aterque cruento Díxome: -“Vete, Eneas,
puluere perque pedes traiectus lora tumentis. a buscar nuevo reinado.
… Lleva los dioses de Troya,
heu fuge, nate dea, teque his' ait 'eripe flammis. que por esto te han guardado.
hostis habet muros; ruit alto a culmine Troia. a tu padre y tu hijo
Lleva
y entra en mar aconsolado,
que los dioses te dirán
que serás bien fortunado.
(Romance del s. XV)
13. CREUSA INTENTA RETENER A ENEAS.
UNA LLAMA APARECE SOBRE LA CABEZA DE ASCANIO (II 634ss.)
Eneas
Ascanio
V V- 2.634
ecce leuis summo de uertice uisus Iuli he aquí que de lo alto de la cabeza de Julo derramar parecía
fundere lumen apex, tactuque innoxia mollis un leve rayo su luz y una llama suave que no quemaba al tacto
lambere flamma comas et circum tempora pasci. lamer sus cabellos y posarse en torno a sus sienes.
14. ENEAS PARTE DE TROYA (III 10ss.)
V V- 3.010
litora cum patriae lacrimans portusque relinquo Transido de dolor el mar me lleva, la patria dejo
et campos ubi Troia fuit. feror exsul in altum y sus puertos y los llanos donde un día se alzó Troya.
cum sociis natoque penatibus et magnis dis. Heme allí arrastrado al exilio, al mar,
con mis amigos y mi hijo,
con los Penates y los grandes dioses.
16. TRAS DESEMBARCAR EN TRACIA DEDICA UN SACRIFICIO A SU MADRE
(III 19ss.)
V V- 3019
Sacra Dionaeae matri diuisque ferebam Preparaba sacrificios a mi madre Venus y a los dioses
auspicibus coeptorum operum, superoque nitentem para que favorezcan la obra emprendida y un toro corpulento
caelicolum regi mactabam in litore taurum. en la playa ofrecía al supremo rey de los que pueblan el cielo.
17. DESDE EL PUERTO DE ORTIGIA IZAMOS VELAS Y REBASAMOS NAXOS
(III, 124ss.)
V V- 3124
linquimus Ortygiae portus pelagoque uolamus Dejamos el puerto de Ortigia y por el mar volamos
nauticus exoritur uario certamine clamor: El grito de los marinos salta al aire en reñida disputa:
hortantur socii Cretam proauosque petamus. piden los compañeros que Creta busquemos y a nuestros padres.
ergo auidus muros optatae molior urbis Así que ansioso levanto los muros de la ciudad deseada
Pergameamque uoco, y Pergámea la llamo
19. LOS PENATES SE APARECEN A ENEAS DORMIDO (III 147ss.)
(ENEAS, HÉROE MESIÁNICO)
V V-3.147
Idem venturos tollemus in astra nepotes “Sal de tu tierra, de tu patria… y vete al
imperiumque urbi dabimus… país que yo te indicaré. Yo haré de ti un
Mutandae sedes: non haec litora suasit... gran pueblo… Por ti serán bendecidos
(III, 158-161) todos los pueblos de la tierra”.
(Génesis, 12, 1-3)
21. ENFRENTE DE UN GOLFO DE SICILIA SE HALLA UN ISLOTE…
(III, 692ss.)
V V- 3692
Sicanio praetenta sinu iacet insula contra A la entrada de un golfo siciliano,
Plemyrium undosum; nomen dixere priores enfrente de Plemirio batido por las olas,
Ortygiam. se alza una isla. La llamaron Ortigia
sus antiguos moradores.
23. DIDO OFRECE UN SACRIFICIO (IV 56ss.)
V V- 4056
Principio delubra adeunt, pacemque per aras Al punto se dirigen a los templos y tratan de encontrar la paz
exquirunt; mactant lectas de more bidentis por los altares; sacrifican a Ceres legisladora ovejas
legiferae Cereri Phoeboque patrique Lyaeo, de dos años escogidas según el rito, y a Febo y al padre Lieo,
Iunoni ante omnis, cui vincla iugalia curae. y antes que a nadie a Juno, que cuida de los lazos conyugales.
Ipsa, tenens dextra pateram, pulcherrima Dido La propia Dido, bellísima, con la pátera en la diestra
candentis vaccae media inter cornua fundit, vierte sus libaciones entre los cuernos de una blanca vaca,
24. EL BANQUETE, DE NUEVO (IV 77ss.)
Nunc eadem labente die convivia quaerit, Ahora, al caer el día, busca de nuevo el banquete,
Iliacosque iterum demens audire labores y con insistencia reclama de nuevo escuchar, enloquecida,
exposcit, pendetque iterum narrantis ab ore. las fatigas de Ilión y de la boca del narrador se cuelga de nuevo.
25. ESTALLA LA TORMENTA. DIDO Y ENEAS SE REFUGIAN EN UNA GRUTA.
ALLÍ CELEBRAN SU HIMENEO (IV 159ss.)
CRVL4159
Los relámpagos y truenos
Interea magno misceri murmure caelum en gran miedo los ponían.
incipit ; insequitur commixta grandine nimbus ; El granizo era tan grande
speluncam Dido dux et Troianus eandem que sin piedad los hería.
deveniunt ; prima et Tellus et pronuba Iuno Y mirando a todas partes
dant signum ; fulsere ignes et conscius aether una cueva vio vacía.
conubiis, summoque ulularunt vertice nymphae. Cuando la reina en sí torna
de amor se sintió florida. (Romance del s. XV)
26. DIDO INTENTA RETENER A ENEAS (IV 305ss.)
V V- 4305
Dissimulare etiam sperasti, perfide, tantum «¿Es que creías, pérfido, poder ocultar
posse nefas, tacitusque mea decedere terra ? tan gran crimen y marcharte en silencio de mi tierra?
Nec te noster amor, nec te data dextera quondam, ¿Ni nuestro amor ni la diestra que un día te entregué
nec moritura tenet crudeli funere Dido ? ni Dido que se ha de llevar horrible muerte te retienen?”
27. DIDO VE ALEJARSE LA FLOTA DE ENEAS DESDE SU PALACIO (IV 586ss.)
Dido
Flota de Eneas
V V-4586
“-Eneas, vete a tus naves
e speculis ut primum albescere lucem y sal de la tierra mía,
vidit, et aequatis classem procedere velis, que la fe que di a Siqueo
litoraque et vacuos sensit sine remige portus, yo no la quebrantaría.
… "Pro Iuppiter, ibit ¡Ay traidor, hasme burlado,
hic" ait "et nostris inluserit advena regnis ? cuál tratas la honra mía!
Non arma expedient, totaque ex urbe sequentur, Cumplida tu voluntad
deripientque rates alii navalibus ? Ite, olvidarme has otro día.
ferte citi flammas, date vela, impellite remos ! " Si tal ha de ser, Eneas,
yo misma me mataría.”
(Romance del s. XV)
28. DIDO LLORA EN SU LECHO A PUNTO DE SUICIDARSE (IV 642ss.)
V V-642
Hic, postquam Iliacas vestes notumque cubile En ese momento, cuando las ropas de Ilión y el lecho conocido
conspexit, paulum lacrimis et mente morata, contempló, en breve pausa de lágrimas y recuerdos,
incubuitque toro, dixitque novissima verba : se recostó en el diván y profirió sus últimas palabras:
"Dulces exuviae, dum fata deusque sinebant, «Dulces prendas, mientras los hados y el dios lo permitían,
accipite hanc animam, meque his exsolvite curis... acoged a esta alma y libradme de estas angustias.
29. MUERTE DE DIDO Y DUELO DE SUS SIRVIENTAS (IV 663ss.)
V V-4663
… atque illam media inter talia ferro … y entre tales palabras la ven las siervas
conlapsam aspiciunt comites, ensemque cruore vencida por la espada, y el hierro espumante
spumantem, sparsasque manus. It clamor ad alta de sangre y las manos salpicadas. Se llenan de gritos los altos
atria; concussam bacchatur Fama per urbem. atrios: enloquece la Fama por una ciudad sacudida.
31. ENEAS REALIZA UN SACRIFICIO EN HONOR DE SU PADRE ANQUISES.
LIBACIÓN DE VINO PURO, LECHE FRESCA Y SANGRE DE LAS VÍCTIMAS (V 80ss.)
Un siervo con la víctima
del sacrificio
CRVL5080
'salue, sancte parens, iterum; saluete, «Salve, sagrado padre, de nuevo; salve, cenizas
recepti en vano recobradas, y ánimas y sombras paternas.
nequiquam cineres animaeque umbraeque paternae. No se me concedió buscar contigo los territorios ítalos
non licuit finis Italos fataliaque arua ni los campos del destino ni, dondequiera que esté,
nec tecum Ausonium, quicumque est, quaerere Thybrim.' el Tiber ausonio.»
32. JUEGOS EN HONOR DE ANQUISES:
COMIENZA LA REGATA (V, 110ss.)
Premios de los juegos:
palmas y coronas
CRVL5080
munera principio ante oculos circoque locantur Primero ante sus ojos se disponen los presentes de la arena
in medio, sacri tripodes uiridesque en el centro, los trípodes sagrados y las verdes coronas
coronae y las palmas, premio para los vencedores, y las armas y las ropas
et palmae pretium uictoribus, armaque et ostro teñidas de púrpura, talentos de oro y de plata;
perfusae uestes, argenti aurique talenta; y canta la trompa de lo alto de una duna el comienzo de los juegos.
et tuba commissos medio canit aggere ludos.
33. JUEGOS FÚNEBRES EN HONOR A ANQUISES. CARRERA NAVAL ENTRE
CUATRO NAVÍOS: “BALLENA”, “QUIMERA”, “CENTAURO” Y “ESCILA” (V 114ss.)
V V- 5114
rima pares ineunt grauibus certamina remis Avanzan iguales para el certamen primero cuatro naves
uattuor ex omni delectae classe carinae.
de pesados remos escogidas de toda la flota.
elocem Mnestheus agit acri remige Pristim, Mnesteo guía con fiera tripulación la veloz “Ballena”,
ngentemque Gyas ingenti mole Chimaeram, y Gías la inmensa “Quimera” de inmensa mole,
34.
Sergestusque, domus tenet a quo Sergia nomen, y Sergesto, del que recibe su nombre la casa Sergia,
Centauro inuehitur magna, Scyllaque Cloanthus avanza sobre la gran “Centauro” y Cloanto en la “Escila”
caerulea, genus unde tibi, Romane Cluenti. cerúlea, de donde tu estirpe, romano Cluentio.
35. PARTE 2ª: LA LLEGADA (V 700-VIII 731)
Ita
lia
siv
e He
sp
Cumas er
ia
Troya
Acesta
Sicilia
36. LLEGADA DE ENEAS Y ASCANIO A CUMAS. SE PRESENTAN A LA SIBILA
ANTE EL TEMPLO DE APOLO (VI 51ss.)
VV-6051
[...] "Cessas in vota precesque, «¿Dudas en tus votos y plegarias,
Tros" ait "Aenea ? Cessas ? Neque enim ante dehiscent troyano Eneas? ¿Dudas? Pues bien, no antes han de abrirse
attonitae magna ora domus." las grandes bocas de esta atónita casa.»
37. SACRIFICIO A LOS DIOSES INFERNALES SEGÚN ORDENA LA SIBILA (VI 236ss.)
V V- 6046
ttuor hic primum nigrantis terga iuuencos Aquí primero cuatro novillos de negro lomo dispone
stituit frontique inuergit uina sacerdos, y les riega la sacerdotisa de vino la frente,
ummas carpens media inter cornua saetas
y tomando de entre los cuernos las cerdas más altas
bus imponit sacris, libamina prima, las arroja a la llama sagrada, ofrenda primera,
e uocans Hecaten caeloque Ereboque potentem. invocando a voces a Hécate poderosa en el cielo y el Érebo.
38. ENEAS ENTRA EN EL HADES JUNTO A LA SIBILA
(NOCHE DEL 31 DE MAYO AL 1 DE JUNIO)
V V-6268
Ibant obscuri sola sub nocte per umbram Iban oscuros bajo la noche solitaria
perque domos Ditis uacas et inania regna: entre sombras y a través de las vacías
quale per incertam lunam sub luce maligna moradas de Dite y sus desiertos reinos:
est iter in silvis como el camino en los bosques
en un eclipse de luna bajo su luz mortecina
39. ENEAS OBSERVA CÓMO LA SIBILA AMANSA A CERBERO (VI 417ss.)
V V-6417
Cerberus haec ingens latratu regna trifauci El gigante Cerbero hace resonar con su triple ladrido
personat, adverso recubans immanis in antro. estos reinos tumbado delante de la gruta.
Cui vates, horrere videns iam colla colubris, La vidente, al ver que ya erizaba su cuello de serpientes,
melle soporatam et medicatis frugibus offam una torta soporosa de miel le arroja y frutas
obicit. Ille fame rabida tria guttura pandens medicinales. Él, abriendo sus tres gargantas con hambre rabiosa,
corripit obiectam, atque immania terga resolvit la coge al vuelo, y relaja sus gigantescos miembros
40. ENEAS Y LA SIBILA ENCUENTRAN A DEÍFOBO (VI 494ss.)
V V-6494
Atque hic Priamiden laniatum corpore toto Y entonces al hijo de Príamo, con el cuerpo destrozado,
Deiphobum uidet et lacerum crudeliter a Deífobo ve, mutilado cruelmente el rostro,
ora, el rostro y ambas manos, y las sienes podadas,
ora manusque ambas, populataque tempora raptis sin las orejas, y las narices truncas en infamante herida.
auribus et truncas inhonesto uulnere naris.
41. LA SIBILA MUESTRA A ENEAS DÓNDE DEBE PONER LA RAMA DE ORO
A LA ENTRADA DE LOS CAMPOS ELÍSEOS (VI 635ss.)
V V-635
Occupat Aeneas aditum, corpusque recenti Gana Eneas la entrada y asperje su cuerpo
spargit aqua, ramumque adverso in limine figit. con agua fresca y cuelga la rama del umbral frontero.
His demum exactis, perfecto munere divae, Por fin, esto cumplido, realizada la ofrenda a la diosa,
devenere locos laetos et amoena virecta
fortunatorum nemorum sedesque beatas.
llegaron a lugares gozosos y a las amenas praderas
de los bosques bienaventurados y a las felices sedes.
42. LAS ALMAS BEBEN EL AGUA DEL LETEO (VI 713ss.)
V V-713
Tum pater Anchises : "Animae, quibus altera fato Entonces el padre Anquises: «las almas a las que el hado
corpora debentur, Lethaei ad fluminis undam destina nuevos cuerpos, junto a las aguas del río Leteo,
securos latices et longa oblivia potant. beben el líquido sereno y largos olvidos.
Has equidem memorare tibi atque ostendere coram, Hace ya tiempo que quiero hablarte de ellas y delante
Iampridem hanc prolem cupio enumerare meorum, ponértelas, enumerarte esta prole de los míos,
quo magis Italia mecum laetere reperta”. para que más te alegres conmigo de haber encontrado Italia.»
43. ANQUISES SE DESPIDE DE ENEAS Y LA SIBILA EN LA PUERTA DE MARFIL (VI 888ss.)
V V- 6888
Sunt geminae Somni portae, quarum altera fertur Dos son las puertas del Sueño, de las cuales una se dice
cornea, qua veris facilis datur exitus umbris ; de cuerno, por donde fácil salida se da a las sombras verdaderas;
altera candenti perfecta nitens elephanto, la otra resplandece del brillante marfil que la forma
sed falsa ad caelum mittunt insomnia Manes. pero envían los Manes al cielo los falsos ensueños.
His ubi tum natum Anchises unaque Sibyllam Allí Anquises lleva luego a su hijo junto con la Sibila
prosequitur dictis, portaque emittit eburna, con estas palabras y los saca por la puerta marfileña,
44. ENEAS REEMPRENDE LA TRAVESÍA (VII 5ss.)
At pius exsequiis Aeneas rite El piadoso Eneas, celebradas debidamente las exequias,
solutis, levantando el terraplén del túmulo, luego que callaron
aggere composito tumuli, postquam alta quierunt los mares profundos, abre camino a sus velas
aequora, tendit iter uelis portumque relinquit. y el puerto abandona.
aspirant aurae in noctem nec candida cursus
luna negat,
Brisas lo llevan soplando hacia la noche
y no oculta el rumbo una luna brillante,
46. DE CAMINO A ITALIA PASAN ROZANDO LA TIERRA DE CIRCE (VII 10ss.)
V V-7010
roxima Circaeae raduntur litora terrae,
Pasan rozando las cercanas costas de la tierra de Circe,
iues inaccessos ubi Solis filia lucos donde la exhuberante hija del Sol recónditos bosques
dsiduo resonat cantu, tectisque superbis hace que resuenen con su canto continuo, y a las luces de la noche
rit odoratam nocturna in lumina cedrum en moradas soberbias quema el cedro oloroso
rguto tenuis percurrens pectine telas. mientras recorre las delicadas telas con su afilado peine.
47. EL REY LATINO SENTADO EN SU TRONO RECIBE A ENEAS Y LOS TROYANOS
DELANTE DE UN TEMPLO (VII, 192ss.)
V V-7192
Tali intus templo diuum patriaque Latinus Del interior de tal templo, sentado en el trono de sus padres,
sede sedens Teucros ad sese in tecta uocauit, Latino llamó a los teucros a su lado y les hizo pasar,
atque haec ingressis placido prior edidit ore: y una vez allí les dice el primero con boca placentera:
'dicite, Dardanidae (neque enim nescimus et urbem
«Decidme, Dardánidas (pues no nos es vuestra ciudad desconocida
et genus, auditique aduertitis aequore cursum),
quid petitis? quae causa rates aut cuius egentis ni vuestra raza, y hemos oído que andáis vagando por el mar),
litus ad Ausonium tot per uada caerula uexit? ¿qué buscáis? ¿Qué motivo o qué necesidad arrastró
vuestras naves a la playa de Ausonia por vados cerúleos?
48. EL REY LATINO Y LOS TROYANOS SE INTERCAMBIAN REGALOS
CON VISTAS A ESTABLECER UN TRATADO DE PAZ (VII 274ss.)
V V-7274
haec effatus equos numero pater eligit omni esto el padre elige caballos de su manada
Dicho
omnibus extemplo Teucris iubet ordine duci y al punto ordena que para todos los teucros
nstratos ostro alipedes pictisque tapetis sean llevados por orden los alados corceles enjaezados
absenti Aeneae currum… de púrpura y telas bordadas
alibus Aeneadae donis dictisque Latini para el ausente Eneas, un carro …
ublimes in equis redeunt pacemque reportant. Con presentes tales los Enéadas, y con las palabras de Latino,
regresan altivos sobre sus caballos y llevan ofertas de paz.
49. ASCANIO HIERE AL CIERVO DE SILVIA (VII 494ss.)
CRVL7496
Ipse etiam, eximiae laudis succensus amore, Y hasta el mismo Ascanio encendido por el ansia
Ascanius curuo derexit spicula cornu; de gloria, montó sus dardos en el curvo arco,
nec dextrae erranti deus afuit, actaque multo y no faltó el dios a la diestra insegura y con gran ruido
perque uterum sonitu perque ilia uenit harundo. atravesó la flecha el vientre y los ijares.
50. SILVIA CONVOCA A LOS CAMPESINOS DE LA ZONA QUE ACUDEN CON ESTACAS.
A ASCANIO LE AUXILIAN LOS TROYANOS (VII 500ss.)
V V-7500
derexere acies. non iam certamine agresti Se enfrentaron las filas. Y ya no de una lucha campesina
stipitibus duris agitur sudibusue praeustis, se trata, con duros troncos o leños quemados,
sed ferro ancipiti decernunt atraque late sino que combaten a hierro de doble filo y un negro
horrescit strictis seges ensibus, aeraque fulgent sembrado se eriza de espadas enhiestas, y brillan los bronces
sole lacessita heridos por el sol
51. EL TÍBER SE LE APARECE EN SUEÑOS A ENEAS. AL DESPERTAR UNA CERDA
CON SUS CRÍAS APARECE ANTE SUS OJOS (VIII 81ss.)
V V-8081
Ecce autem subitum atque oculis mirabile monstrum,
candida per siluam cum fetu concolor albo Y mira por dónde, súbita aparición y asombrosa a los ojos,
procubuit uiridique in litore conspicitur sus; una cerda blanca con sus crías del mismo color
quam pius Aeneas tibi enim, tibi, maxima Iuno, se recuesta en el bosque y aparece en la verde ribera:
mactat sacra ferens et cum grege sistit ad en tu honor, precisamente para ti, Juno soberana,
aram. Eneas piadoso la lleva en sacrificio al altar
con su piara y la inmola.
52. EN PALANTEO(futura Roma)
(12 de agosto, fiesta de Hércules)
Tíb
r e
eo
Palant
Lavini
o
Cumas Troya
53. IRIS SE LE APARECE A TURNO PARA AVISARLE DE QUE ENEAS
HA MARCHADO JUNTO AL REY EVANDRO (IX 1ss.)
CRVL9001
Atque ea diuersa penitus dum parte geruntur, Y mientras esto ocurre en lugar bien lejano,
Irim de caelo misit Saturnia Iuno Juno Saturnia del cielo envió a Iris
audacem ad Turnum. Luco tum forte parentis al valiente Turno. En el bosque de su padre Pilumno
Pilumni Turnus sacrata ualle sedebat. estaba sentado Turno, en un valle sagrado.
54. AL INTERTAR TURNO INCENDIAR LAS NAVES TROYANAS,
ÉSTAS SE TRASFORMAN EN DONCELLAS (IX 117ss.)
Vv-9117
ne trepidate meas, Teucri, defendere nauis «No os empeñéis, teucros, en defender mis naves queridas
neue armate manus; maria ante exurere Turno
ni arméis vuestras manos; antes incendiará Turno los mares
quam sacras dabitur pinus. uos ite solutae, que los sagrados pinos. Quedad vosotras libres,
ite deae pelagi; genetrix iubet.' marchaos, diosas del mar; lo manda vuestra madre.»
55. NISO Y EURÍALO SE OFRECEN PARA IR A BUSCAR A ENEAS.
ASCANIO ACCEDE Y ALABA SU VALOR (IX 226ss.)
V V-9226
“si fortuna permittitis uti “…si nos permitís aprovechar esta fortuna
quaesitum Aenean et moenia Pallantea, para buscar a Eneas y las murallas de Palanteo,
mox hic cum spoliis ingenti caede peracta nos veréis al punto regresar con el botín cargados
adfore cernetis. nec nos uia fallit euntis” de una gran matanza. Y no nos engaña el camino en la marcha”
57. JÚPITER CONVOCA A ASAMBLEA A TODOS LOS DIOSES (X 1ss.)
CRVL10001
Panditur interea domus omnipotentis Olympi Se abre la mansión del todopoderoso Olimpo entretanto,
conciliumque uocat diuum pater atque hominum rex y llama a asamblea el padre de los dioses y rey de los hombres
sideream in sedem, terras unde arduus omnis en la sede de estrellas, desde donde en lo alto todas las tierras
castraque Dardanidum aspectat populosque Latinos.
y el campo de los Dardánidas contempla y los pueblos latinos.
58. JÚPITER CONVOCA A ASAMBLEA A TODOS LOS DIOSES (X 104ss.)
CRVL10001
'accipite ergo animis atque haec mea figite dicta. «Recibid, pues, estas palabras mías y clavadlas en vuestros corazones.
quandoquidem Ausonios coniungi foedere Teucris no es posible unir a ausonios y troyanos
Puesto que
… nullo discrimine habebo,
…no haré yo distinciones,
… sua cuique exorsa laborem … las propias empresas darán a cada uno
fortunamque ferent. rex Iuppiter omnibus idem. fatigas y fortuna. Júpiter será el rey de todos por igual.
fata uiam inuenient.' Hallarán los hados su camino.»
59. COMBATE SINGULAR ENTRE ENEAS Y TURNO QUE DECIDIRÁ LA GUERRA
(XII 707ss.)
CRVL12707
iam uero et Rutuli certatim et Troes et omnes Y ya entonces los rútulos a porfía y los troyanos y todos
conuertere oculos Itali,… los ítalos habían vuelto sus ojos, …
...incidit ictus …cae golpeado,
ingens ad terram duplicato poplite Turnus. cuan grande es, Turno al suelo doblando la rodilla.
60. VIRGILIO ES EL ÚNICO AUTOR ROMANO
DEL QUE SE HAN CONSERVADO
CÓDICES DE LA ANTIGÜEDAD
61. …COMPUSO LA ENEIDA
ENTRE EL AÑO 29 Y EL 19 A. DE C.
DOS MIL AÑOS DESPUÉS
ROMA NO SE PUEDE CONCEBIR
SIN VIRGILIO
…NI EL MUNDO SIN ROMA