1. 4. GAIA: GEHIAGO BIZI, HOBEKI
BIZI

2. 1. GEHIAGO BIZI, HOBEKI BIZI:
SARRERA
 Bat al dator zure adin fisikoa zure egiazko
adinarekin?
Hurrengo estekan klikatuz 33-34 galderadun
galdetegi bat aurkituko duzu eta erantzuna
jakingo duzu. Galdetegia hasteko klikatu
geziaren gainean.
 ADIN FISIKOA KALKULATZEN

3. 2. GEHIAGO BIZI, HOBEKI BIZI:
SARRERA
 Zenbat urte gehiago bizi nahi duzu?
 Biologoek diote 120 urte inguru bizitzeko
genetikoki programaturik gaudela. Dokumentatu
ahal izan den bizitzarik luzeena, 1997an
Frantziako hegoaldean hil zen emakume
batek, Jeanne Calment, gozatu zuen. 122 urte
zituen. Baina oso jende gutxik gainditu ditu 100
urte. Gaur egun, herri garatuetan 10.000
lagunetik bat bakarrik da ehun urtetik gorakoa.

4. 3. GEHIAGO BIZI, HOBEKI BIZI:
SARRERA
 Gizakion gehienezko bizitza-luzera ez da aldatu
azkeneko 100.000 urteetan. Aldatu dena bizi-
itxaropena da. Herri industrializatuetan XVIII
mendean 25-30 urtekoa zen, 1900ean 49 urte
ingurukoa eta 2005ean 79. Bizi-itxaropena 27
urtez luzatu da XX mendean, horietatik 21
mendearen lehenengo 70 urteetan luzatu ziren,
eta azkeneko 30 urteetan 6. Higiene hobeak eta
antibiotiko eta txertoen aurkikuntzak ahalbidetu
du hori.

5. 4. GEHIAGO BIZI, HOBEKI BIZI:
SARRERA
 Demografo askok bataz besteko bizi
itxaropena igotzen jarraituko dela uste dute.
Hori horrela bada, prebentzio neurriak,
minbizia eta bihotz gaixotasunentzako batez
ere, inoiz baino garrantzitsuagoak izango
dira, bizi luze baten amaiera
eramangarriagoa egiteko.
 Oraindik ez badakizu zerk mugatzen duen
osasuna eta bizitza-luzera, jarduera honek
lagunduko dizu

6. 5. GEHIAGO BIZI, HOBEKI BIZI: ATAZA
 Ikusiko dugu zergatik pertsona batzuk beste
batzuk baino gehiago eta osasuntsuago bizi
diren, eta zeintzuk diren gehiago eragiten diguten
gaixotasunak.
 Taldeka banatuko zarete. Talde bakoitzak
hurrengo faktoreetatik bat ikertuko du:
1. Faktore genetikoak.
2. Ingurumeneko faktoreak.
3. Eritasun infekziosoak. Kausak, prebentzio
neurriak eta tratamenduak.
4. Eritasun ez-infekziosoak. Kausak, prebentzio
neurriak eta tratamenduak.

7. 6. GEHIAGO BIZI, HOBEKI BIZI:
PROZEDURA
 Jarraitu 1., 2., 3., eta 4. urratsak.
 1.URRATSA: BIZI-ITXAROPENA. - Bakar
lana-
1. Munduko bataz besteko bizi- itxaropena 66,7 urtetako
(2005ean) bada ere, planetako eskualdeen arabera
diferentzia handiak daude.
Zenbat bizitza urte suposatzen da geldituko zitzaizkizula
Zambian jaio eta biziko bazina? eta Japonian? Zergatik
uste duzu dela diferentzia hori?
2. Zenbatekoa da espainiarren bizitza-luzera?, eta nafarrena?
(emakumezkoenak eta gizonezkoenak)
3. Ia herrialde guztietan emakumezkoak gizonezkoak baino
gehiago bizi dira, lau urte batez beste. Mundu mailan,
gizonezkoen batez besteko bizi itxaropen orokorra 63,7
urtetakoa zen 2005ean, emakumezkoena berriz, 67,8.
Zergatik uste duzu gertatzen dela hori?

8. 7. GEHIAGO BIZI, HOBEKI BIZI:
PROZEDURA
Bizi itxaropena munduan
Bizi itxaropena Nafarroan eta Espainian
Zergatik bizi dira gehiago emakumeak?
Emakumeen bizi kalitatea

9. 8. GEHIAGO BIZI, HOBEKI BIZI:
PROZEDURA
 2. URRATSA: IKERKETA LANA - Talde lana-
 Talde bakoitzak osasuna eta bizitza luzerarekin lotuta
dauden proposatutako gai baten ikerketa gauzatuko
du.
 Zuen lanaren emaitzak, gehienez 15 diapositiba
izanen dituen aurkezpen bat prestatuko duzue, gero
ahoz azaltzeko.
 Hiru eskola saio izanen dituzue gehienez,
laugarrenerako aurkezpena (power point) prestatua
izan beharko duzuelarik

10. 9. GEHIAGO BIZI, HOBEKI BIZI:
PROZEDURA
 Hona hemen zenbait orientazio talde
bakoitzarentzat:
1. FAKTORE GENETIKOAK. Pertsona baten bizitza
kalitatean eragiten duten faktore genetikoek duten
garrantzia ikertuko duzue. Ondorioak argitu adibide
adierazgarriekin edo zuen arreta erakarri
dutenenekin.
2. INGURUMENEKO FAKTOREAK. Pertsona baten
bizitza kalitatean eragiten duten ingurumeneko
faktoreek (elikadura, jarduera fisikoa, kutsadura...)
duten garrantzia ikertuko duzue. Gure
ingurumeneko egoera nabarmendu. Ondorioak
argitu adibide adierazgarriekin edo zuen arreta

11. 10. GEHIAGO BIZI, HOBEKI BIZI:
PROZEDURA
3. ERITASUN INFEKZIOSO ARRUNTAK. Hasteko,
gaixotasun infekziosoak eta horrelakoak ez direnak
berezituko dituzue, baita infekzio eragile (birus,
bakterio...) arruntenak. Gure ingurumenean
arruntenak diren gaixotasun infekziosoak ikertuko
dituzue, sintomak, kausak, prebentzio neurriak eta
tratamendu arruntenak zehaztuz.
4. EZ-INFEKZIOSOAK DIREN
ERITASUN arruntak. Hasteko, gaixotasun
infekziosoak eta horrelakoak ez direnak berezituko
dituzue. Ondoren gure ingurumenean arruntenak
diren mota horretako gaixotasunak ikertuko
dituzue, sintomak, kausak,prebentzio neurriak eta
tratamendu arruntenak, transplanteak eta horiei
loturiko arazoak zehaztuta.

12. 11. GEHIAGO BIZI, HOBEKI BIZI:
PROZEDURA
 3. URRATSA. Urrezko arauak
2,3 eta 4. gaia aukeratu duzuenek osasun
dekalogo bat zehaztuko duzue, hau da, 10 arau
bizia luzeago baterako, bakoitzak aztertu dituen
faktoreak aintzakotzat hartuta: ingurumeneko
faktoreak, gaixotasun infekziosoak eta infekziosoak ez
diren gaixotasunak. Gero gela osoan, faktore guztiak
bilduko dituen 10 arau orokorrak adostuko
dituzue. Azkeneko hori ikasgaiko blogean
argitaratuko da.
 4. URRATSA. Azalpena
Talde bakoitzak egindako lana azalduko du, gehienez
15 diapositiba izanen duen aurkezpen baten gainean.

13. 12. GEHIAGO BIZI, HOBEKI BIZI:
BALIABIDEAK EUSKARAZ
ZIENTZIA.NET:
 Kea biriketan, nikotina garunean
 Tabakoa eta minbizia
 Minbizia, zelula gaiztoen inbasioa
 Bizitza luzatzeko errezeta
 Gutxi jan, luze bizi
 Zelularen erlojua
 Egonean egonda, bizia laburtu
 Sistema immunea

14. 13. GEHIAGO BIZI, HOBEKI BIZI:
BALIABIDEAK EUSKARAZ
EROSKI-CONSUMER:
 Bigarren infartua prebenitzea
 Bizi-kalitate handiagoa lortzeko lehen urratsa
 Elikadurak ba al du eraginik sistema
immunologikoan?

15. 14. GEHIAGO BIZI, HOBEKI BIZI:
BALIABIDEAK EUSKARAZ
HIRU.COM:
 Osasuna hirugarren adinean: Zahartzearen oinarrizko
faktoreak, Ohitura osasungarriak. Ariketa
fisikoa, Ohitura osasungarriak. Elikadura, Osasun-
kontrolak. Azterketak,
 Umearen hazkuntza: Txertoak
 Osasuna eta gaixotasuna: Osasuna eta gaixotasuna
bereizi, Osasuna gaitasun eta ingurumenarekiko
oreka gisa harturik, Osasunaren heziketarainoko
bidea (ohb), Informazioaren garrantzia, Osasuna eta
bizimoduak, Bizi-itxaropen osasuntsua, Bizi-
itxaropena Hirugarren Munduko herrietan, Osasuna
bidegabeko munduan

16. 15. GEHIAGO BIZI, HOBEKI BIZI:
BALIABIDEAK EUSKARAZ
 Ohitura osasungarriak: elikadura eta nutrizioa: Dieta
osasungarria. Dieta orekatua, Elikadura-arazo
nagusiak
 Ohitura osasuntsuak: ariketa fisikoa: Zein dira
ariketarik onenak?
 Norbere bizimoduari lotutako gaixotasunak: Bihotzeko
gaixotasunak , Bihotzeko gaixotasunak
(2), Gizentasuna
 Bizigarrien kontsumoari lotutako gaixotasunak: Zer
dira drogak, Prebentzioa, Droga-motak, Droga
legalak: edari alkoholikoak, Droga legalak:
tabakoa, Menpekotasuna: lehenengo seinaleak
 Medikamentuen erabilera zuzena: Medikamentuen
erabilera, Auto-medikaziotik auto-
preskripziora , Gaixoaren heziketa

17. 16. GEHIAGO BIZI, HOBEKI BIZI:
BALIABIDEAK EUSKARAZ
Berria.info
 Kutsadurak 310.000 heriotza goiztiar eragiten
ditu Europan

18. 17. GEHIAGO BIZI, HOBEKI BIZI:
BALIABIDEAK GAZTELANIAZ
PRENSA:
 Elpais.com | Sociedad| Salud
 Elmundo.es | Salud Suplemento de El Mundo
sobre salud y Elmundo.es | Salud | videos con
noticias de salud en formato vídeo.

19. 18. GEHIAGO BIZI, HOBEKI BIZI:
BALIABIDEAK GAZTELANIAZ
SITIOS O PORTALES ESPECÍFICOS:
 OncoLink en español. OncoLink es un sitio web estadounidense dirigido a
pacientes oncológicos. Un grupo de especialistas de la Universidad de
Pensilvania (EEUU) lanzó esta web en 1994 para ofrecer a pacientes y
familias información sobre cáncer. Estos mismos médicos decidieron
preparar en 2005 una versión en castellano
 Vacunas. Página sobre vacunas de la Fundación para el Estudio de la
Infección.Muy útil la Sección 1 - Conceptos generales del Libro de padres.
Las vacunas en los niños: Guía para padres
 Perspectivas de salud Es una revista de la organización Panamericana de
la salud
 Organización Mundial de la Salud OMS en español. Temas de
salud. Brotes epidémicos.
 Gripe A
 Ministerio de sanidad y consumo
 ONT. Web de la La Organización Nacional de Trasplantes.
 Salud y enfermedad De estudiantes.info portal dirigido a estudiantes de
secundaria. Habla de enfermedades, clasificación, prevención, transmisión
de enfermedades infecciosas, transplantes,...

20. 19. GEHIAGO BIZI, HOBEKI BIZI:
BALIABIDEAK GAZTELANIAZ
GRÁFICOS y VIDEOS
ELMUNDO.es
 Fichas de enfermedades Divide las afecciones en seis grupos: Cabeza, piel, tórax, abdomen, enfermedades
infecciosas y extremidades y esqueleto.
 Gráficos multimedia de salud
 Enciclopedia de Tecnología médica. Recopilación de los procedimientos tecnológicos presentes en los
centros hospitalarios. Para conocer en qué consisten, qué cuidados debe tener antes de someterse a ellos o los
riesgos que conllevan. Además de información escrita, también tiene enlaces a vídeos y gráficos interactivos.
 "Epidemia de infecciones" 2 minutos de video sobre cómo prevenir algunas infecciones. 17-10-2007
 La influencia del entorno en la salud 13/09/2007
 Todo sobre la gripe aviar
 Todo sobre el corazón
 Todo sobre el cáncer Informe que pretende aclarar los conceptos básicos para entender en qué consiste este
grupo de enfermedades y explicar, de manera más extendida, aquellos tipos de cáncer más frecuentes en
nuestra sociedad.
 La amenaza de la gripe porcina. 28/04/2009
ELPAIS.com
 Sustancias nocivas en el tabaco. Gráfico 19/10/2007
 Enfermedades provocadas por el tabaco. Gráfico 02/02/2007
 Alimentación gráfico sobre cómo influye la alimentación en la aparición de diabetes de tipo II, trastornos
cardiacos y el índice de masa corporal. 12/11/2002

21. 20. GEHIAGO BIZI, HOBEKI BIZI:
BALIABIDEAK GAZTELANIAZ
ARTÍCULOS:
EL MUNDO.ES
 La esperanza de vida alcanza los 80 años. 29/10/2007
 'Tú puedes hacer algo contra el cáncer' Campaña de prevención
30/06/2008
 El código europeo contra el cáncer. Tercera revisión (2003): Insistiendo y
avanzando en la prevención del cáncer
 Menos riesgo cardiovascular El efecto del ejercicio depende de la cantidad
de actividad realizada22/05/2007
 El primer mapa mundial de las nuevas enfermedades infecciosas. Un
estudio publicado en Nature demuestra que las nuevas infecciones han
aumentado en las últimas décadas y que los males que 'saltan' de los
animales y las superbacterias, son las principales amenazas. 21/02/2008
 Menos años de vida por la alimentación de hoy. Un informe analiza la
alimentación de los españoles y los problemas asociados. Las nuevas
generaciones podrían vivir menos por enfermedades asociadas a sus
hábitos. 28/02/2008

22. 21. GEHIAGO BIZI, HOBEKI BIZI:
BALIABIDEAK GAZTELANIAZ
BBC Mundo.com
 Cura para la vejez prematura 30/06/2008
 Las pandemias se globalizan. La Organización Mundial de la Salud (OMS) advirtió que las
enfermedades infecciosas se están esparciendo geográficamente al ritmo más acelerado en toda
la historia humana. 23/08/2007
 Mapa de enfermedades infecciosas. Refleja la aparición y reaparición de enfermedades
infecciosas en el periodo 1996-2004 a nivel mundial.
 Las asesinas del siglo XXI. Según la Organización Mundial de la Salud (OMS) nuevas
enfermedades letales están emergiendo con una velocidad nunca antes vista en el mundo.
Advierten sobre cuáles son las principales amenazas para la humanidad en el siglo XXI,
caracterizado por el hecho ineludible de que las epidemias también se globalizan. 23/08/2007
 Superbacterias al ataque 28-11-2007
 Cáncer: "gran carga de salud" En 2007, 20.000 personas murieron cada día de cáncer y ese mal
se cobrará la vida de 7,6 millones de personas en todo el mundo durante este año, según un
nuevo informe. 17/12/2007
 Contra el cáncer, manténgase flaco Un estudio internacional sobre el estilo de vida y el cáncer
descubre diez factores clave para reducir el riesgo de desarrollar cáncer. 31/10/2007
 Cómo agregar 14 años a su vida 8/1/2008
 Las enfermedades más mortales. 18/01/2007
 ¿El secreto de la longevidad? 8/05/2008

23. 22. GEHIAGO BIZI, HOBEKI BIZI:
BALIABIDEAK GAZTELANIAZ
ELPAIS.com
 Cinco reglas de oro para cuidar el corazón. Reportaje 20-11-2007
 El tabaco mata a 3.000 no fumadores cada año. 09/01/2008
 ¡Que cumplas doscientos años más! La ciencia trabaja en dianas
contra el envejecimiento - Pero una prolongación sustancial de la
vida está todavía lejos. Reportaje 24/02/2008
 Gen P53, asesino y policía. Reportaje 27/01/2008
 La gripe aviar. A gripearen inguruko berriak biltzen ditu
 Kalipedia. Del grupo Santillana
 Salud y enfermedad: Con enlaces a La salud, una cuestión de
todos, Las enfermedades. Tipos, El sistema
inmunitario, Enfermedades de los aparatos digestivo y
respiratorio, Enfermedades de los aparatos circulatorio y
excretor, Enfermedades de la función de relación, Salud sexual.
Enfermedades. Reproducción asistida, Las enfermedades
infecciosas, Armas de la medicina

24. 23. GEHIAGO BIZI, HOBEKI BIZI:
BALIABIDEAK GAZTELANIAZ
OTRAS
 Prevención de enfermedades cardio y cerebrovasculares. Ministerio de Sanidad y
Consumo Campaña de 2007
 Comer adecuadamente mantiene el cuerpo sano. De La flecha, diario de ciencia y
tecnología.15/04/2008
 Un estudio revela el preocupante estado de salud de los adolescentes
europeos. Más de una quinta parte de los adolescentes europeos padecen
sobrepeso u obesidad, y pocos son los que siguen las recomendaciones de
alimentación sobre el consumo de fruta y verduras. Estas son sólo dos de las
conclusiones del proyecto HELENA ('Healthy lifestyle in Europe by nutrition in
adolescente'), financiado con fondos comunitarios. 28 Abr 2008
 Genes, calorías y longevidad Revista CONSUMER EROSKI 20/06/2004
 Adolfo Díez Pérez: Los genes son importantes, pero no decisivos, en la
longevidad Entrevista publicada en madri+d , red que agrupa a instituciones públicas
y privadas de investigación y a las asociaciones empresariales
regionales. .2/05/2008
 En 2010 habrá en España más de 7.700 centenarios de Saludalia.com 06/06/2008
 Asocian a la longevidad 2 supresores tumorales De "Gaceta médica digital".
08/06/2008
 Identifican posibles dianas farmacológicas para enfermedades asociadas al
envejecimiento De Biotecnologia.com, blog de información sobre Biotecnología y
Biomedicina. 21/09/2007

25. 24. EBALUAZIO eta KALIFIKAZIO
IRIZPIDEAK
 1. BAKAR-LANA: Koadernoan idatzita. Notaren % 20.
 2. TALDE LANA: % 80
 Klasean egindako lana: % 20
 Lana (power pointa): %30. Originaltasuna, zehaztasuna, zuzentasuna.
Informazioaren antolaketa, argitasuna, planteatutako alderdi guztiak (*)
(talde bakoitzarentzako orientabideetan) jasotzea. Testuari ongi
egokitutako grafiko edota irudiak edukitzea.Testu eta grafikoen konbinaketa
egokia.
(*) Faktorerik nagusienak edota gaixotasunik nagusienak (intzidentzia
mailaren arabera) zehaztea.
 Ahozko aurkezpena: %30. Entzuleen arreta erakartzeko eta
mantentzeko gaitasuna, komunikazio estrategia egokien bidez
(jarrera, keinuak, begiradak, ahots donua, bizitasuna, informazioa
irakurtzera ez mugatzea).
Taldeak gaia bereganatu duela erakustea eta informazioa kementsu
eta sinesgarri aurkeztea.