Programa didáctico redactado por Encarna Lago.

1. PROGRAMA DIDÁCTICO 2010-2011
1.- Fundamentos Teórico metodolóxicos para
deseñar o programa educativo en tres dos
museos da rede
2.- Planificación:
2.1.- Fases do programa (Plan museolóxico
educativo):
 Conceptualización
 Contextualización
 Estructuración
 Instrumentación
3.- Avaliación
4.- Execución

2. Bases do programa Rede Museística Provincial para a valoración e conservación do
didáctico da Rede de Lugo. patrimonio cultural.
Museística: Detectamos a necesidade urxente de O noso modelo, ademáis, considera
contar cun referente teórico- tamén as categorías do aprendizaxe
O Museo é un medio de comunicación metodolóxico nos museos da rede: presentes nas tendencias sobre a
visitable. Todo museo ten unha lenda San Paio de Narla, Pazo de Tor, educación no século XXI, propostas
algo que contar senón non está ben Museo Provincial del Mar y Museo pola UNESCO (1996), as cales, aínda
montado.Este relato é o plan Provincial de Lugo. que son típicas dos espazos de
museolóxico e ven avalado por dúas Actualmente estamos traballando con aprendizaxe formal, poden tomarse
técnicas: as visuais e as verbais, profundidade vinculando os catro como referentes para os aprendizaxes
ambas deben ser froito do plan museos didácticamente. en espazos educativos non formais.
museolóxico-educativo, capaz de O modelo organizámolo en catro Estas categorías falan do desenrolo
atraer e sorprender. Buscando o fases que van do teórico-conceptual de catro aprendizaxes esenciais: o
aprendizaxe inconsciente: "mirar ao instrumental-operacional. aprender a ser, aprender a coñecer,
escoitar e sentir". Nas dúas primeiras fases, de carácter aprender a facer e o aprender a vivir
Dende a Rede Museística concíbense conceptual e contextual, propoñemos xuntos. O "aprender a ser" plantexa o
os museos como un espazo de estratexias para a reflexión teórica de desenrolo persoal-social coma un
educación e comunicación alternativa. cada un dos museos e o seu entorno proceso que ten por obxeto o
Espazos de encontro e diálogo entre (museos de sitio, moi asentados no desenrolo completo do home en toda
persoas e cultura somos conscientes seu territorio); nas dúas últimas fases a súa riqueza, na complexidade das
de que debemos promover os formulamos estratexias para a súas expresións e nos seus
aprendizaxes e as actitudes de organización e execución das compromisos como membro dunha
valoración do patrimonio. Á espera de actividades, servizos e produtos que familia, unha colectividade, cidadán e
poder levar a cabo novos proxectos poden xenerarse dende a Rede produtor, inventor de técnicas e
museolóxicos no Pazo de Tor e no museística. creador de soños.
Museo do Mar de San Cibrao O modelo que se propón sustentase Dende os nosos museos, sexan de
trataremos de que nos nosos museos en principios epistemolóxicos, teóricos arte, historia, etnografía, arqueoloxía,
os obxetos teñan: orden, secuencia, e metodolóxicos que apunten ao é posible desenvolver este tipo de
xerarquía e discurso, para poder levar deber ser da educación non formal aprendizaxe, porque precisamente
a cabo un coherente programa aplicada ás institucións museísticas, hacia onde se enfoca a acción
didáctico. entendendo este tipo de educación museística é hacia a investigación
como un proceso que permite o sobre o home, as súas producións
Fundamentos Teórico moldeamento da estrutura cognitiva culturais e o seu carácter de ser
metodolóxicos para deseñar dos individuos, para conformar un simbólico e produtor de sentido.Neste
o programa educativo na esquema de pensamento sentido, son moi proveitosas as
sensibilizado e conscente, preparado actividades que plantexamos

3. centradas na activación do como acto lúdico, innovador e de vista diversos acerca de grupos
pensamento. Aproveitamos a transgresor de fronteiras; por étnicos, relixiosos, políticos, etc.
presenza do obxeto incardinado nun exemplo, o realizar actividades de Planificación: Fases do programa
"espazo" e construído a partir dun verbalización ou escritura do visual, (Plan Museolóxico educativo):
tema, para activar procesos sensorio- mediante a creación de produtos -A conceptualización: Así definimos
perceptivos. Seguindo esta idea, específicos, coma un conto, un o proceso mediante o cal fixamos as
resulta máis convinte, por exemplo, na debuxo, un obxeto. O facer no museo ideas e concepcións que se lle
visita guiada, traballar mediante recoñece que a interacción coa atribúen aos fenómenos e as cousas.
preguntas diverxentes, os procesos exposición non remata nas salas de No caso do modelo que se propón, a
de observación, percepción, exposición, senón que ten que conceptualización é un momento
comparación e relación, invitando a extenderse e consolidarse mediante a para a reflexión acerca do ser de
utilizar ademáis, a vista, o olfacto,o realización dun produto ou cada uno dos museos, en tanto
oido e o tacto para que podan actividade . institución comprometida co
aproximarse aos obxetos a partir da Por último,o aprender a vivir xuntos, desenvolvemento socio-cultural do
súa "aprehensión" sensorial total. O dende a Rede museística coa individuo, mediante a realización de
noso gran obxetivo no 2010-2011. creación do departamento de diversas funcións, entre as cales
O desenvolvemento da aprendizaxe capacidades diferentes e destaca a expositiva-educativa-
sobre o "coñecer" dende o museo accesibilidade onde lle damos un comunicativa, unha das máis
depende da forma na que se conciba valor fundamental á tolerancia e ao importantes posto que é a función que
e conduce a visita guiada, a cal non a respecto polo outro, é unha permite xenerar pontes de encontro
entendemos como transmisión de aprendizaxe que ten que ver coa entre o coñecemento exposto e o
información e ideas, senón como a educación da non violencia, a público-visitante.
posibilidade de mediar entre o educación propiciadora do -A contextualización:
coñecemento mostrado nos espazos descubrimento do outro. O museo, na contextualización preocupase por
expositivos dos nosos catro museos e súa dimensión educativa e caracterizar o contexto no cal os
o público. Esta mediación ofrecémola comunicativa, recoñecese coma un programas executaranse, o cal implica
a través das nosas actividades espazo socializador, no que poden a realización de estudos sistemáticos
ofrecendo a posibilidade de explorar potenciarse actitudes de non violencia sobre as características do entorno, é
e descubrir. e tolerancia, por exemplo, mediante dicir, identificar e analizar as variables
O "aprender a facer" plantexa a actividades que estimulen o diálogo e presentes na relación territorio e
aplicación dos coñecementos para o intercambio de argumentos, programas culturais, dentro dos cales
desenvolver capacidades concretas mediante o traballo en equipo, e máis encóntranse os programas
de innovación e creación. Este específicamente mediante o deseño educativos. Esta fase é crítica, polo
aprendizaxe trataremos de potencialo de propostas expositivas sobre canto desta depende que os
no museo traballando na activación culturas ou tradicións locais, nacionais programas educativos teñan
da creatividade e a actitude e foráneas procurando asumir puntos pertinencia e impacto socio-cultural.
imaxinativa, creatividade entendida

4. -A estructuración: parte do proceso obxetivos doprograma, tomando en maneira de exploración, xa que iso
de identificación formal do perfil da conta, claro está, os obxetivos da activa a mente para a búsqueda de
institución museística, proceso que exposición, porque é necesario información e a construción do
apoiase na colección, a súa natureza lembrar que o programa educativo coñecemento. Por isto, debe
e tipoloxía. A partir da definición do apoia a exposición e formulase en considerarse o deseño de rutas de
perfil institucional, compoñente no que relación con ela. Por tal motivo se exploración ou follas didácticas a
se incorporan tamén os elementos require que os Departamentos de partir das cales conéctense contidos
conceptuais da teoría museolóxica, Educación traballen "en equipo" cos con experiencias previas. É para nós
proposto na primeira fase deste demáis Departamentos ou unidades importante tamén a incorporación de
modelo, organizanse todos os demáis dos museos; 2. Compoñentes actividades que desperten o cognitivo,
compoñentes da programación conceptuais da exhibición: títulos, o operacional e o afectivo do
museolóxica-educativa, polo cal o temas, duración, loxística, pezas, individuo, para converter ao museo
perfil da institución convertese a súa obras ou obxetos que se expoñerán e nun espazo de aprendizaxe activo.
vez no elemento inicial para a as actividades de apoio e 3. As 2. Discutir materiais informativos
construción colectiva e comprometida estratexias que se desenvolverán antes e despois da interacción no
da filosofía de xestión. antes, durante e despois da espazo museístico. Establecendo
A filosofía de xestión é outro execución das visitas guiadas. Neste contactos previos cos docentes, os
elemento importante, por canto terceiro compoñente é no que se cales discutirán os materiais cos seus
orienta o proceso de deseño de aplicarán os enfoques e criterios alumnos na aula, de maneira de
políticas educativas e de programas teórico-conceptuais e metodolóxicos preparalos para a interacción e
educativos no museo. Neste sentido, sinalados nos apartados anteriores. construción do coñecemento no
o Plan Museolóxico-Educativo debe En virtude de que a fase de execución museo.
contemplar a expresión formal da de visitas guiadas é o momento de 3. Apoiar os contidos das exposicións
filosofía de xestión, dando respostas concreción do modelo, considerouse co deseño de talleres que inclúan a
ás seguintes preguntas: ¿quen pertinente traballalo coma unha fase construción de modelos, traballos ou
somos, en tanto organización socio- aparte, a cal denominase fase de calquer outro produto. É importante
cultural?, ¿cal é o propósito do noso instrumentación. incorporar tamén as estratexias non
traballo?, ¿hacia onde se dirixe a -A instrumentación: Nesta fase da verbais de abordaxe do patrimonial,
nosa acción no tempo?, ¿que fundamentación teórica- como é o caso da expresión corporal,
queremos lograr no público epistemolóxica describense os musical, literaria e a danza,.
visitante?; ¿cales son os valores e modos de actuar ao propoñer 4. Apoiar os contidos das exhibicións
principios que guían nosa acción? procedimentos e formas de conducir o con recursos didácticos, soportados
A fase de estructuración plantexa a proceso educativo no museo. nas tecnoloxías da información e
organización dos elementos que Seguindo esta línea, propoñense comunicación, antes e despois de
forman parte do proceso de deseño executar as seguintes estratexias: interactuar co coñecemento exposto.
de programas en concreto. Tales 1. Deseñar as actividades seguindo o 5. Considerando que a investigación
elementos son: 1. Definición de enfoque interactivo participativo a sobre o recordo, logo de interactuar

5. cunha exposición, reporta que se disponibilidades de recursos que a cales son afastados?; ¿cales son
tenden a lembar máis os obxetos institución posee. En todo caso, o que artificiais e cales naturais?; ¿como
grandes e as impresións sensitivas se propón en liñas xerais é ol son as superficies, as súas texturas?;
tales como o sonido da agua, deseño e montaxe de exposicións ¿que pode ser grato acariñar e que
temperatura, oscuridade e outras, didácticas, entendidas non coma un rexeitar?; ¿cantos cheiros se
proponse traballar a textualización recurso para transmitir información, detectan? Pasando agora á
das salas a maneira de síntesis, é senón coma un medio para construir activación e desenvolvemento dos
dicir, recoméndase evitar textos con coñecementos dirixidos a provocar procesos de percepción, a mesma
máis de cinco párrafos, así como cambios de actitudes e de visións. autora propón estratexias sobre cómo
utilizar o recurso da ilustración gráfica. 7. Organizar as visitas guiadas o suxeito pode orientarse no espazo
Tales estratexias de "representación" incluindo actividades de inicio e expositivo, cómo encontra pistas e
no contexto expositivo poden lograr motivación, de desenvolvemento e razóns, reúne causas e efectos,
un impacto positivo no público peche. As actividades de relaciona o que ve co que oe; o que
visitante. desenvolvemento centraranse na palpa e toca co que ve.
6. Considerando tamén que o activación do pensamento utilizando 8. Poden propoñerse moitas outras
compoñente sensorio-perceptual as técnicas de preguntas diverxentes estratexias, as cales dependen da
genera un maior impacto expositivo e e invitando a utilizar os sentidos (vista, creatividade e a aplicación dos
cognitivo que o compoñente olfacto, tacto, oído, gusto). Algunas principios conceptuais nos que se
semántico das exhibicións, proponse preguntas que poden facerse e que fundamenta a visita.O importante é
combinar textos impresos con según Ramos (1997) desenvolven os entender que o museo desta nova
auditivos. Estamos ante una procesos sensoriais son: ¿cantos sociedade, denominada do
educación baseada en recursos moi tonos existen, que variedad de coñecemento e o aprendizaxe, debe
visuais. Poderíamos utilizar medios formas, líneas, contornos nas obras e dar o salto cualitativo do
telemáticos e multimedia como obxetos museables?; ¿cantos tipos de contemplativo e transmisivo-
recursos de apoio ás exposicións. sons detectánse ao redor do espazo informativo ao comunicativo-cognitivo.
Obviamente, temos que sopesar as expositivo?; ¿cales son próximos e
Actividades Didácticas para toda a Rede:
- Visita de Iniciación o descubrimento (Todos os niveis)

6. - Aprendemos a ser: xogo de persoaxes. (Todos os niveis
- Aprendemos a vivir xuntos: Ferrado, Fanega, Cañado, Real …¿Cómo vas a pagar
ao Foro? (ESO)
- Aprendemos a facer: Redes de historias (Secuandaria e BAC)
- Aprendemos a facer: Obradoiros de transmisión de saberes: Liño en San Paio, Lá
en Tor, Velas e redes no Museo do Mar. (Todos os niveis)
- Toribia, Serpentina e Cipriana cóntanche (Infantil e Primaria)
- Aprendemos a coñecer: Os sentidos despertos. (Todos os Niveis)
- Follas Novas, Novas Follas (Primaria e ESO)
- A Muralla da Rede: Camiños e sensacións como punto de encontro (Todos os
niveis)
Programación Exclusiva de San Paio
- Peiteados e aderezos (3º e 4ª da ESO)

7. - Facendo Historia (ESO e BAC)
- O Labirinto do Castelo (ESO e BAC)
- A Bela Durminte (Infantil)
- Vivir no Pasado (ESO e BAC)
- Na Lareira (Infantil e Primaria)

8. - Os Devanceiros Tempos dos Nosos Labregos: Horto escolar, Calendario Agricola
(Todos os niveis)
- Xogo de verbas (5º e 6º de Primaria)
- A Revolta Irmandiña (5º e 6º de Primaria e ESO)
- O twister da división histórica en San Paio

9. Programación Exclusiva Museo Do Mar
- Os Mamíferos do mar (2º e 3º Ciclo de Primaria)

10. - A balea: O porco do mar (2º e 3º Ciclo de Primaria e ESO)
- A caza das baleas (ESO e BAC)
- Vexo vexo (Infantil e 1º Ciclo de Primaria)
- De costa a costa (2º e 3º Ciclo de Primaria)
- Constructores de Barcos (ESO e BAC)
- O twister da división histórica no Museo do Mar
Programación Exclusiva do Pazo de Tor
- Visita de iniciaión e descubrimento (Todos os Niveis)
- Aprendemos a ser: xogo de persoaxes (Todos os Niveis)
- Aprendemos a vivir xuntos (ESO)

11. - Aprendemos a facer: Redes de historias (Secundaria e BAC)
- Aprendemos a facer: Obradoiros de transmisión de saberes. (Todos os Niveis)
- Toribia cóntache (Infantil e Primaria)
- Aprendemos a coñecer (Todos os niveis)
- Xogando a ser Paleógrafo: Xogo do rapto en Tor. (Todos os niveis)
- O twister da división histórica no Pazo de Tor