2. Carlos Casares e Maruxa Mallo |
1
Sumario
Contenido
Carlos Casares, o escritor.............................................................................................................. 2
Carlos Casares, el escritor ............................................................................................................. 4
Carlos Casares, the writer ............................................................................................................. 7
Maruxa Mallo: a artista............................................................................................................... 10
Maruxa Mallo: la artista.............................................................................................................. 13
Maruxa Mallo: the artist ............................................................................................................. 17
Galería de imaxes: algunhas das súas obras máis representativas............................................. 21
Guía de lectura............................................................................................................................ 28
3. Carlos Casares e Maruxa Mallo |
2
Carlos Casares, o escritor
O autor recoñecido este ano 2017 coa
conmemoración das Letras Galegas naceu
en Ourense o 24 de agosto de 1941,
marchando con apenas catro anos a Xinzo
de Limia, onde seu pai Francisco era
mestre. Foi o ambiente aldeán da comarca
e o contacto coa súa familia, que vivía en
Lamas, Beiro e Sabucedo, o que máis o
marcou na infancia: un mundo case
tipicamente fermoso de natureza, historias
de guerrilla antifascista, calor familiar,
fútbol e xoguetes feitos na casa, invernos
na lareira e veráns ao aire libre.
Carlos comezou os estudos no Seminario
de Ourense en 1952 por decisión da súa
nai, devota na súa fe nunha familia na que
abundaban as vocacións eclesiásticas, e a
pesar do desinterese do seu pai. Este foi o
lugar dos seus inicios literarios, como é o
periódico El Averno de que se declararía
“editor e único redactor”. Un momento
fundamental na carreira de todo mozo con
inquietudes literarias é o do primeiro
recoñecemento; para el chegou grazas a
don Agustín Madarnás, un profesor de
Literatura que quixo que os seus alumnos
de dez anos escribiran unha redacción e
escolleu a mellor, a de Carlos, para ler aos
demais. Consciente dende aquel entón de
que “se podía escribir ben ou mal”, o
pequeno mergullouse de cheo nos autores
grecolatinos e algúns españois e
estranxeiros que puido atopar no
Seminario, lendo a outros escritores como
Balzac, Voltaire, Stendhal ou Flaubert na
casa coa axuda e recomendación do
bibliotecario de Xinzo de Limia,
republicano e comunista.
Unha vez rematados os estudos, gañou un
concurso provincial de relatos breves
grazas ao cal coñeceu a un senlleiro
membro do xurado: Vicente Risco. A súa
amizade foi breve por mor da morte de
Risco no 63, pero intensa e chea de
tertulias de café (no Parque, no Miño, no
Volter) xunto a outros artistas e escritores
como Conde Corbal, Ferro Touselo, Xosé
Luis de Dios, Prego de Oliver, Acisclo
Manzano, Xaime Quesada, Arturo Baltar,
José Luis López Cid, Xaquín Lorenzo, Antón
Tovar, Julio Gimeno ou quen os presentara:
Arturo Lezcano.
Na década dos sesenta Carlos mudou a
Santiago, onde non tardou moito en
poñerse en contacto con Ramón Piñeiro e
o seu grupo de estudantes galeguistas,
medrando neses anos tanto a súa
participación en actividades culturais que
desafiaban ao oficialismo franquista como
a súa amizade con Piñeiro. É a mesma
década na que publicou o seu primeiro
libro, Vento ferido (1967), unha
compilación de relatos xuvenís. Non ha ben
pasado un ano cando foi gañador doutro
concurso de relatos, esta vez convocado
pola Asociación Cultural “O Facho”,
presentado A galiña azul: un conto infantil
que reflicte o espírito libertario da época.
O seu seguinte libro é unha novela, Cambio
4. CASARES E MALLO: LETRAS E ARTES 2017 |
3
en tres (1969), á que chega a través da
experimentación coa tradición literaria
galega cara á que tendían estes anos para
falar da emigración sen acercarse ao
realismo social que dominaba o panorama
literario.
Comezou durante estes anos a etapa do
Casares xornalista a través dunha columna
no periódico La Región titulada Con esta
lupa e realizada en colaboración co
debuxante Siro. Sen embargo, os sesenta
non rematan ben para el no plano
profesional: unha vez comezado o seu
primeiro traballo como profesor en Viana
do Bolo os seus intentos para que os nenos
con menos posibles puideran acceder
gratuitamente ao comedor escolar
terminaron cunha acusación de comunista,
expediente, despido e inhabilitación para a
docencia no ámbito galego. A razón da súa
marcha a Bilbao é a que permitiu que ese
colexio se chame hoxe “Carlos Casares”.
De camiño a Santiago coñeceu en 1971 a
Kristina Berg, rapaza sueca que navegaba
por Galicia, e casaron pouco despois e
Ourense chegando a coñecer moi
fondamente o seu país natal e língua.
Nestes anos setenta publica obras como As
laranxas máis laranxas de todas as
laranxas (1973), Xoguetes para un tempo
prohibido (1975) e Os escuros soños de Clío
(1979), traduce O principiño ao galego e
publica unha edición crítica da obra
completa de Curros Enríquez. Comeza
tamén en 1975 a sección A ledicia de ler no
xornal La voz de Galicia.
De volta na terra, o seu galeguismo válelle
un novo expediente xunto a Méndez Ferrín
e outros tantos profesores por apoiar as
reivindicacións dos educadores non
numerarios pero tamén un crecente papel
principal político e cultural. Pouco despois
de acomodarse na súa casa de Vilariño de
Ramallosa en Nigrán, recibiu en 1976 o
Premio da Crítica Española por Xoguetes…,
e ingresou dous anos máis tarde na Real
Academia Galega.
Comezou Casares a década dos oitenta coa
publicación de Ilustrísima (1980) e
continuou coa elección como deputado do
Parlamento de Galicia ao que se presentara
por parte do PSdeG, un tempo no que o
espírito galeguista deu froitos a través da
aprobación da Lei de Normalización
Lingüística. Antes de rematar a lexislatura
en 1985, Piñeiro ofreceulle a dirección da
Editorial Galaxia á que sempre se sentira
moi vinculado. Dous anos antes, sendo
invitado pola Unión de Escritores da Unión
5. CASARES E MALLO: LETRAS E ARTES 2017 |
4
Soviética, percorreu a antiga URSS xunto a
Manuel Vázquez Montalbán entre outros
impartindo conferencias e seminarios. A
pesar de publicar biografías de Vicente
Risco e Otero Pedrayo así como un libro de
conversas con Ánxel Fole, a súa labor de
creación literaria quedou en suspenso ata
que publicou en 1987 Os mortos daquel
verán, parón que non impide que creza a
súa popularidade en toda España.
En 1992 comezou a publicación diaria da
columna Á marxe, de novo en La voz de
Galicia, converténdose rapidamente nunha
das favoritas dos lectores do periódico para
sorpresa do autor e o mesmo xornal. Nesta
época Carlos Casares pasou de ser un
escritor reputado a unha figura popular
querida. Continuou escribindo as biografías
de Ánxel Fole, Ramón Piñeiro e Martín
Sarmiento e numerosas obras xuvenís e
infantís, pero as súas grandes novelas
naquel momento (Deus sentado nun sillón
azul en 1996 e O sol do verán en 2002) son
suficiente para consideralo un dos grandes
da literatura galega. Foi unha época de
numerosos premios xornalísticos e
literarios como o Fernández Latorre en
1993, os Premios da Crítica en España e
Galicia en 1997 ou o Julio Camba en 1995.
Un país de palabras veu a luz en 1998,
demostrando a súa calidade ensaística.
Non só dirixiu Galaxia senón tamén a
revista Grial, presidiu o PEN Clube de
Galicia e o Consello da Cultura Galega,
participou na Fundación Camilo José Cela e
o Padroado da Fundación Caixa Galicia,
asistiu a numerosos actos oficiais e mesmo
percorreu Europa con outros autores do
continente no Expreso da Literatura
Europea.
Carlos Casares morreu o 9 de marzo de
2002 contando bromas no hospital, un día
despois de entregar a versión final de O sol
do verán.
Carlos Casares, el escritor
El autor reconocido este año 2017 con la
conmemoración de las Letras Gallegas
nació en Ourense el 24 de agosto de 1941,
marchando con apenas cuatro años a Xinzo
de Limia, donde su padre Francisco era
maestro. Fue el ambiente de aldea de la
comarca y el contacto con su familia, que
vivía en Lamas, Beiro y Sabucedo, lo que le
marcó durante la infancia: un mundo casi
típicamente hermoso de naturaleza,
historias de guerrilla antifascista, calor
familiar, fútbol y juguetes hechos en casa,
inviernos junto al fuego y veranos al aire
libre.
Carlos comenzó sus estudios en el
Seminario de Ourense en 1952 por
decisión de su madre, devota en su fe en
una familia en la que abundaban las
6. CASARES E MALLO: LETRAS E ARTES 2017 |
5
vocaciones eclesiásticas, e a pesar del
desinterés de su padre. Éste fue el lugar de
sus inicios literarios, como es el periódico
El Averno del que se declararía “editor y
único redactor”. Un momento fundamental
en la carrera de todo joven con inquietudes
literarias es el del primer reconocimiento;
para él llegó gracias a don Agustín
Madarnás, un profesor de Literatura que
quiso que sus alumnos de diez años
escribieran una redacción y escogió la
mejor, la de Carlos, para leer a los demás.
Consciente desde entonces de que “se
podía escribir bien o mal”, el pequeño se
zambulló de lleno en los autores
grecolatinos y algunos españoles y
extranjeros que pudo encontrar en el
Seminario, leyendo a otros escritores con
Balzac, Voltaire, Stendhal o Flaubert en
casa con la ayuda y recomendación del
bibliotecario de Xinzo de Limia,
republicano y comunista.
Una vez acabados los estudios, ganó un
concurso provincial de relatos breves
gracias al cual conoció a un importante
miembro del jurado: Vicente Risco. Su
amistad fue breve debido a la muerte de
Risco en el 63, pero intensa y llena de
tertulias de café (en el Parque, en el Miño,
en el Volter) junto a otros artistas y
escritores como Conde Corbal, Ferro
Touselo, Xosé Luis de Dios, Prego de Oliver,
Acisclo Manzano, Xaime Quesada, Arturo
Baltar, José Luis López Cid, Xaquín Lorenzo,
Antón Tovar, Julio Gimeno o quien los
presentó: Arturo Lezcano.
En la década de los sesenta Carlos se mudó
a Santiago, donde no tardó mucho en
ponerse en contacto con Ramón Piñeiro y
su grupo de estudiantes galleguistas,
creciendo en esos años tanto su
participación en actividades culturales que
desafiaban al oficialismo franquista como
su amistad con Piñeiro. Es la misma década
en la que publicó su primer libro, Vento
ferido (1967), una compilación de relatos
juveniles. No había pasado un año cuando
ya era ganador de otro concurso de
relatos, esta vez convocado por la
Asociación Cultural “O Facho”, presentado
A galiña azul: un cuento infantil que refleja
el espíritu libertario de la época. Su
siguiente libro es una novela, Cambio en
tres (1969), a la que llega a través de la
experimentación con la tradición literaria
gallega hacia la que tendían estos años
para hablar de la emigración sin acercarse
al realismo social que dominaba el
panorama literario.
Comenzó durante estos años la etapa del
Casares periodista a través de una columna
en el periódico La Región titulada Con esta
lupa y realizada en colaboración con el
dibujante Siro. Sin embargo, los sesenta no
acabaron bien para él en el plano
7. CASARES E MALLO: LETRAS E ARTES 2017 |
6
profesional: una vez comenzado su primer
trabajo como profesor en Viana do Bolo
sus intentos para que los niños con menos
posibles pudieran acceder gratuitamente al
comedor escolar terminaron con una
acusación de comunista, expediente,
despido e inhabilitación para la docencia
en el ámbito gallego. La razón de su
marcha a Bilbao es la que permitió que ese
colegio se llame hoy “Carlos Casares”.
De camino a Santiago conoció en 1971 a
Kristina Berg, chica sueca que navegaba
por Galicia, y se casaron poco después en
Ourense llegando a conocer muy
profundamente su país natal y lengua. En
estos años setenta publica obras como As
laranxas máis laranxas de todas as
laranxas (1973), Xoguetes para un tempo
prohibido (1975) y Os escuros soños de Clío
(1979), traduce El principito al gallego y
publica una edición crítica de la obra
completa de Curros Enríquez. Comienza
también en 1975 la sección A ledicia de ler
en el periódico La voz de Galicia.
De vuelta en la tierra, su galleguismo le
vale un nuevo expediente junto a Méndez
Ferrín y otros tantos profesores por apoyar
las reivindicaciones de los educadores no
numerarios pero también un creciente
papel protagonista político y cultural. Poco
después de acomodarse en su casa de
Vilariño de Ramallosa, en Nigrán, recibió en
1976 el Premio de la Crítica Española por
Xoguetes…, e ingresó dos años más tarde
en la Real Academia Gallega.
Comenzó Casares la década de los ochenta
con la publicación de Ilustrísima (1980) e
continuó con la elección como diputado del
Parlamento de Galicia al que se presento
por parte del PSdeG, un tiempo en el que
el espíritu galleguista dio frutos a través de
la aprobación de la Ley de Normalización
Lingüística. Antes de acabar la legislatura
en 1985, Piñeiro le ofreció la dirección de
la Editorial Galaxia a la que siempre se
había sentido muy vinculado. Dos años
antes, siendo invitado por la Unión de
Escritores de la Unión Soviética, recorrió la
antigua URSS junto a Manuel Vázquez
Montalbán entre otros impartiendo
conferencias y seminarios. A pesar de
publicar biografías de Vicente Risco y Otero
Pedrayo así como un libro de
conversaciones con Ánxel Fole, su labor de
creación literaria quedó en suspenso hasta
que publicó en 1987 Os mortos daquel
verán, parón que no impide que crezca su
popularidad en toda España.
En 1992 comenzó la publicación diaria de la
columna Á marxe, de nuevo en La voz de
Galicia, convirtiéndose rápidamente en
una de las favoritas de los lectores para
sorpresa del autor y el propio periódico. En
esta época Carlos Casares pasó de ser un
escritor reputado a una figura popular
querida. Continuó escribiendo las
biografías de Ánxel Fole, Ramón Piñeiro y
Martín Sarmiento y numerosas obras
juveniles e infantiles, pero sus grandes
novelas en aquel momento (Deus sentado
nun sillón azul en 1996 y O sol do verán en
2002) son suficiente para considerarlo uno
de los grandes de la literatura gallega. Fue
una época de numerosos premios
8. CASARES E MALLO: LETRAS E ARTES 2017 |
7
periodísticos y literarios como el Fernández
Latorre en 1993, los Premios de la Crítica
en España y Galicia en 1997 o el Julio
Camba en 1995. Un país de palabras vio la
luz en 1998, demostrando su calidad
ensayística. No sólo dirigió Galaxia sino
también la revista Grial, presidió el PEN
Club de Galicia y el Consejo de la Cultura
Gallega, participó en la Fundación Camilo
José Cela y el Patronato de la Fundación
Caixa Galicia, asistió a numerosos actos
oficiales e incluso recorrió Europa con
otros autores del continente en el Expreso
de la Literatura Europea.
Carlos Casares murió en 9 de marzo de
2002 contando bromas en el hospital, un
día después de entregar la versión final de
O sol do verán.
Carlos Casares, the writer
The author recognized this year on the
Galician Words’ celebration was born on
Ourense in August 1941, 24th
, leaving for
Xinzo de Limia, where his father was a
teacher, when he was barely four years
old. It was the countryside way of living
and his family, with houses on Lamas, Beiro
and Sabucedo, what marked him most as a
kid: an almost typically beautiful world,
stories about the antifascist guerrilla,
family warmth, football and homemade
toys, winters by the fire and country
summers.
Carlos started his studies at Ourense’s
Seminar in 1952 by his mother’s decision, a
very catholic woman in a family full of
priests, besides his father’s disinterest. This
is where his interest of literature began,
with the newspaper El Averno to which he
was “editor and solely writer”. A pivotal
point on every young man interested in
writing’s life is the first acknowledgement:
for him it came thanks to Mr. Agustín
Madarnás, Literature teacher who asked
9. CASARES E MALLO: LETRAS E ARTES 2017 |
8
his ten years old students to write an essay
and chose the best one, Carlos’, to read it
aloud. Knowing since then that “you can be
a good or bad writer”, the child submerged
into the reading of the Greco-Latin, Spanish
and foreigner authors available at the
Seminar, reading other ones like Balzac,
Voltaire, Stendhal or Flaubert at home with
the help and recommendations of Xinzo de
Limia’s librarian, a communist republican
man.
After he finished his studies, he won a
short stories contest and met an important
member of the jury: Vicente Risco. Their
friendship was short because of Risco’s
death in 1963, but full and with plenty of
café talks (at the Parque, at the Miño, at
the Volter) next to other artists and
authors like Conde Corbal, Ferro Touselo,
Xosé Luis de Dios, Prego de Oliver, Acisclo
Manzano, Xaime Quesada, Arturo Baltar,
José Luis López Cid, Xaquín Lorenzo, Antón
Tovar, Julio Gimeno or the one who
introduced them: Arturo Lezcano.
During the ‘60s Carlos moved to Santiago,
where pretty soon he met Ramón Piñeiro
and his Galician nationalist students’
group, growing during those years both his
participation in cultural activities defying
fascist regime and his friendship with
Piñeiro. This is the same decade when he
published his first book, Vento ferido
(1967), a compilation of teenage short
stories. Nor even a year after he won
another stories contest, this time organized
by the Cultural Association “O Facho”, with
A galiña azul, a kids’ tale that reflects that
time’s libertarian spirit. His next book was
a novel, Cambio en tres (1969), that he
wrote through experimentation with the
Galician tradition so he could talk about
emigration without using the social realism
so present in that time’s literature.
It was on those years that Casares’ journey
as a journalist started thanks to a column
titled Con esta lupa in La Región featuring
the artist Siro. Nevertheless, 60’s didn’t
end well for him professionally: he started
teaching in an elementary school on Viana
do Bolo and tried to get the kids with
economic issues to use the school cafeteria
for free, which got him accused of being a
communist, fired and incapacitated for
teaching in Galicia. He moved then to
Bilbao but that school’s name today is
“Carlos Casares”.
On his way to Santiago he met Kristina
Berg in 1971, a Swedish girl sailing Galicia,
and they got married soon in Ourense,
after what he understood pretty well her
country and language. During the seventies
he writes As laranxas máis laranxas de
todas as laranxas (1973), Xoguetes para un
tempo prohibido (1975) and Os escuros
soños de Clío (1979), translates The Little
Prince into Galician and publishes a critical
edition of Curros Enríquez’s complete
works. He also starts in 1975 A ledicia de
ler’s section in La voz de Galicia.
Back in Galicia, his nationalism costs him
another bump in his career the same way it
does to Méndez Ferrín a so many other
10. CASARES E MALLO: LETRAS E ARTES 2017 |
9
teachers that rallied in favor of non
facultative educator’s rights; but this also
made his political and cultural prominence
grow. Right after he moved into his house
in Vilariño de Ramallosa, Nigrán, he won in
1976 the Spanish Critics Prize for
Xoguetes…, and he got into Galician Royal
Academy two years later.
He started the 80’s decade publishing
Ilustrísima (1980) and went on being
elected member of Galicia’s Parliament as
part of PSdeG in a time when the
nationalist spirit gave birth to the Linguistic
Normalization Law. Before the legislature
ended in 1985, Piñeiro offered him leading
Galaxia Editorial House. Two years before,
invited by the Soviet Union Writer’s Union,
he traveled through the URSS next to
Manuel Vázquez Montalbán and other
authors imparting conferences and
seminars. He published Vicente Risco and
Otero Pedrayo’s biographies and a
dialogue’s book about Ánxel Fole, but his
creative endeavors were paused until he
wrote in 1987 Os mortos daquel verán,
even thought his popularity kept rising in
all of Spain.
In 1992 he started writing Á marxe, a new
column in La voz de Galicia, quickly
becoming one of the readers’ favorites
surprising both the author and the
newspaper. It was then when Carlos
Casares stopped being a reputed writer
and turned into a beloved popular figure.
He kept writing Ánxel Fole, Ramón Piñeiro
and Martín Sarmiento’s biographies
alongside many kids’ books, but his great
novels from that time (Deus sentado nun
sillón azul in 1996 and O sol do verán in
2002) are enough to recognize him as one
of the biggest names in Galician Literature.
They were years of numerous journalistic
and literary prizes like Fernández latorre in
1993, both Spanish and Galician Critic in
1997 or Julio Camba in 1995. Un país de
palabras was published in 1998 and
showed up his quality writing essays. He
didn’t direct only Galaxia but also Grial
magazine, was president of PEN Galicia’s
Club and Galician Culture’s Council, worked
at Camilo José Cela’s Foundation and Caixa
Galicia’s Foundation, assisted to many
official acts and even traveled Europe with
other writers from the continent at the
European Literature Express.
Carlos Casares died on March 9th
, 2002,
joking at the hospital, a day after he
delivered the final version of O sol do
verán.
11. CASARES E MALLO: LETRAS E ARTES 2017 |
10
Maruxa Mallo: a artista
Neste ano 2017, réndeselle homenaxe a
unha artista universal dedicándolle o anos
das artes. Maruxa Mallo, surrealista muller
e comprometida é unha das figuras máis
sobresaíntes do pasado século. A súa gran
imaxinación e capacidade de reinvención
concedéronlle un asento de honra dentro
dos artistas vangardistas con máis
proxección internacional, maior quizabes
da que tivo
dentro das
nosas
fronteiras, salvo
ao final da súa
vida, caída xa a
ditadura
franquista.
Na decisión da
Real Academia Galega de Bellas Artes ,
adoptada por maioría, de dedicar este ano
á pintora Maruja Mallo tivo en conta, “a
importante significación da súa obra
plástica, o seu contacto con artistas,
escritores e intelectuais coma Dalí, Lorca,
Buñuel, Ortega y Gasset, Alberti, Neruda,
Breton ou Eluard e mesmo María
Zambrano, e a súa integración nas
vangardas, así coma o seu carácter
transgresor e a defensa dos dereitos da
muller”.
Maruja Mallo foi unha pintora destacada,
vangardista, sobresaínte e as máis das
veces parece que as anécdotas e aventuras
que, segundo din, protagonizou esta muller
de espíritu libre canda outros artistas,
apagan en certo xeito a súa enorme valía
como artista. A galega foi non só unha
figura do surrealismo na xeración do 27, se
non unha das súas máximas
representantes, de feito, as súas obras
custódianse en museos coma o Pompidou
ou o Reina Sofía, entre outros.
Para facernos unha idea de quen foi a
musa do surrealismo podemos tomar
prestadas as verbas de Salvador Dalí, que a
define como “Metade anxo, metade
marisco” ou de María Zambrano, que dixo
dela: “Cometeu un dos erros máis
destrutivos e imperdoábeis: ser libre”.
A muller que en Madrid ideou coa súa
amiga Margarita Manso unha performance
na mesma Porta do Sol baseada en non
levar sombreiros (co cal foron insultadas e
houbo intentos de agresión naquel tempo
por iso) ou que entrou nunha igrexa en
bicicleta como expresión da súa rebeldía,
entre outros moitas historias que se
contan. Pero moi por riba de todo iso
permanece a pintora.
Ana María Gómez
González nace en
Viveiro o 5 de
xaneiro de 1902.
A profesión do
seu pai -
funcionario de aduanas- levouna a residir
12. CASARES E MALLO: LETRAS E ARTES 2017 |
11
en distintas provincias españolas até a
definitiva instalación da familia en Madrid
en 1922.
Anos máis tarde ingresa na Academia de
Belas Artes e empeza a relacionarse coa
nova xuventude de poetas e artistas que
irrompen na escena española, algúns deles
conformarían a Xeración do 27. Coñece a
Salvador Dalí
e á poetisa
Concha
Méndez1
, que
a introducen
no círculo da
Residencia de
Estudiantes,
onde estreita
lazos de
amizade e
camaradaría
con Lorca, Buñuel e en especial con Rafael
Alberti, co que mantén unha relación
amorosa importante e longo tempo
silenciada tanto na súa biografía como na
do poeta.
Concha Méndez e Maruxa pasearon por
Madrid como mulleres modernas e
emancipadas, manexando bicicletas,
facendo deporte, asistindo aos cafés, a
eventos literarios ou a verbenas populares.
Nestes anos, Maruxa crea a súa propia
linguaxe artística, atenta aos ecos das
1
Concepción Méndez Cuesta (Madrid, 27 de
julio de 1898 - México, 7 de diciembre de
1986), coñecida como Concha Méndez, foi
unha escritora española da Xeneración do 27,
especialmente coñecida pola súa obra poética.
distintas vangardas que empezan a chegar
a España -futurismo, surrealismo, cine- e
cos ollos abertos á arte popular. Mestura
todo coa súa particular interpretación.
En 1928 Ortega y Gasset bríndalle os salóns
da Revista de Occidente para realizar a súa
primeira exposición, e convértese entón
nunha das protagonistas da tensión
creadora que se
vivíu en España
dende os
derradeiros anos
vinte até a Guerra
Civil. O debut estivo
arroupado por
comentarios e
recensións na
prensa, referendado
por intelectuais e
pola alta sociedade
madrileña fascinada por aquelas
combinacións de elementos festivos e
burlescos, pola alegría da cor, as
distorcidas composicións das súas
verbenas e polas atléticas mulleres que
protagonizan as súas estampas deportivas.
A finais de 1928 pasa por unha inflexión e
un acercamento particular cara ao
surrealismo froito dos seus avatares
persoais e da relación que establece con
Alberto Sánchez e Benjamín Palencia.
Baixo o nome da Escuela de Vallecas
percorrerán as paisaxes desapracibles e
duras que rodean Madrid, as zonas finais
do urbano e o inicio do contorno rural.
Atraíanlle, segundo as súas propias
palabras, "os espazos cubertos por cinzas,
as superficies inundadas polo limo
13. CASARES E MALLO: LETRAS E ARTES 2017 |
12
habitadas por vexetais ásperos, cloacas
empurradas polos ventos, campanarios
atropelados polos vendavais". Até 1931
explora este tipo de paisaxes que darán
lugar á serie "Cloacas e campanarios", que
compaxina con colaboracións en
escenarios teatrais, coa realización de
debuxos para a portada da Revista de
Occidente e o deseño de cubertas de libros.
No 1931 viaxa a París, acompañada do seu
pai, onde permanece varios meses e expón
a súa obra. Numerosos intelectuais e
artistas como Picasso e André Bretón
visitan e acollen con entusiasmo a mostra.
O seu regreso a Madrid, a finais de 1932,
supón un novo xiro no seu estilo. As súas
novas series "Arquitecturas minerais",
inspiradas en pedra, e "Arquitecturas
vexetais", poboadas por estrañas froitas,
son teas que aínda que manteñen a
sobriedade cromática someten agora as
súas formas a esquemas xeométricos.
Durante esta época combina o seu traballo
artístico cunha intensa actividade de
compromiso coa República.
Previo ao estalido da Guerra Civil, no 1936,
realiza una obra clave para o período
artístico que desenvolverá ao outro lado do
Atlántico: "La sorpresa del trigo". Este
cadro mural, primeiro da serie "La religión
del trabajo", presidirá a súa derradeira
exposición en España, promovida polo
grupo ADLAN.2
A Guerra Civil sorpréndea
en Galicia, onde viaxa coas Misións
Pedagóxicas, e aquí permanece até 1937.
Este mesmo ano, tras embarcar en
Portugal, chega ao porto de Bos Aires onde
é recibida como unha artista de renome.
Dará numerosas entrevistas e conferencias,
escribe artigos e realiza a súa obra pictórica
"Arquitectura humana", debedora de "A
sorpresa do trigo". Seguirá traballando en
lenzos que compoñen un amplo ciclo
dedicado a dous temas principais: o mar e
a terra. Viaxa moito por Latinoamérica.
En Chile coincide co seu amigo Pablo
Neruda. En 1942 Ramón Gómez de la Serna
e Atilio Rossi dedícanlle un libro editado
pola Editorial Losada. No tocante ao
traballo artístico realiza varias series:
"Retratos bidimensionais" sobre rostros
femininos de fronte e perfil, imaxes planas
e prototípicas; "Bailarinas"; "Máscaras";
esquemáticos debuxos reunidos en
"Arquitecturas" e, finalmente, "Naturezas
vivas", variacións sobre estraños seres
zoomórficos inspirados na xeoloxía e na
fauna sudamericana. Estas últimas son
unha serie de gravados, debuxo e óleo que
2
O grupo ADLAN (Amics de l'Art Nou, ou
amigos da arte nova) foi un movemento
artístico catalán fundado en Barcelona no 1932
por Joan Prats, Josep Lluís Sert y Joaquim
Gomis, co obxectivo de promover a arte de
vangarda. Entre os seus membros figuraron
Ángel Ferrant, Eudald Serra, Ramón Marinello,
Artur Carbonell, Jaume Sans, etc. Entre as súas
actividades organizaron exposicións de Pablo
Picasso, Salvador Dalí, Joan Miró e Alexander
Calder, entre outr@s.
14. CASARES E MALLO: LETRAS E ARTES 2017 |
13
se alongan até o ano 1960, cando decide
voltar a España.
A súa obra é cada vez máis valorada por
galeristas e críticos, especialmente a crítica
española máis nova, que ve nela a
encarnación dunha vangarda ocultada polo
franquismo. Tras a morte de Franco
chégalle o recoñecemento total; a súa
culminación podería establecerse na
Medalla de Ouro de Belas Artes, no 1982, e
na exposición antolóxica que en 1993 lle
dedica, entre unha forte polémica polo
inadecuado do momento, o Centro Galego
de Arte Contemporánea. Para entón
Maruxa está xa moi enferma. Encamada,
rodeada de postais e recordos, morre o 6
de febreiro de 1995 na residencia de
anciáns Menéndez Pidal de Madrid.
Maruxa Mallo: la artista
En este año 2017, se le rinde homenaje a
una artista universal dedicándole el año de
las artes. Maruxa Mallo, surrealista, mujer
y comprometida e una de las figuras más
sobresalientes do pasado século. Su gran
imaginación y capacidad de reinvención le
concedieron un asiento de honor dentro de
los artistas vanguardistas con más
proyección internacional, mayor incluso de
la que tuvo dentro de nuestras fronteras,
salvo al final de su vida, caída ya la
dictadura franquista.
En la decisión de la Real Academia Galega
de Belas Artes, adoptada por mayoría, de
dedicar este año a la pintora Maruja Mallo
tuvo en cuenta, “la importante
significación de su obra plástica, o su
contacto con artistas, escritores y
intelectuales como Dalí, Lorca, Buñuel,
Ortega y Gasset, Alberti, Neruda, Breton o
Eluard y mismo María Zambrano, y su
integración en las vanguardas, así como su
carácter transgresor y su defensa de los
derechos da muller”.
Maruja Mallo fue una pintora destacada,
vanguardista, sobresaliente y las más de las
veces parece que as anécdotas e aventuras
que, según dicen, protagonizó esta mujer
de espíritu libre junto a otros artistas,
apagan en cierta manera su enorme valía
como artista. La gallega fué no solo una
figura del surrealismo en la generación del
15. CASARES E MALLO: LETRAS E ARTES 2017 |
14
27, si no una de sus máximas
representantes, de hecho, sus obras se
custodian en museos como el Pompidou o
el Reina Sofía, entre otros.
Para hacernos una idea de quien fué la
musa del surrealismo podemos tomar
prestadas las palabras de Salvador Dalí,
que la define
como “Mitad
angel, mitad
marisco” o de
María
Zambrano,
que dijo de
ella: “Cometi
ó uno de los
errores más
destrutivos e
imperdonables: ser libre”.
La mujer que en Madrid ideó con su amiga
Margarita Manso una performance en la
misma Puerta del Sol basada en no llevar
sombreros (con el cual fueron insultadas e
intentos de agresión en aquel tiempo por
eso) o que entró en una iglesia en bicicleta
como expresión de su rebeldía, entre otras
muchas historias que se cuentan. Pero muy
por encima de todo eso permanece la
pintora.
Ana María Gómez González nace en Viveiro
el 5 de eneiro de 1902. La profesión de su
padre -funcionario de aduanas- la llevó a
residir en distintas provincias españolas
hasta la definitiva instalación de la familia
en Madrid en 1922.
Años mas tarde ingresa en la Academia de
Bellas Artes y empieza a relacionarse con la
nueva juventud de poetas y artistas que
irrumpen en la escena española, algunos
de ellos conformarían la Geración del 27.
Conoce a Salvador Dalí y a Concha
Méndez3
, que la
introducen en el
círculo de la
Residencia de
Estudiantes, donde
estrecha lazos de
amistad y
camaradaría con
Lorca, Buñuel y en
especial con Rafael
Alberti, con el que
mantiene una
relación amorosa importante y largo
tiempo silenciada tanto en su biografía
como en la del poeta.
Concha Méndez y Maruxa pasearon por
Madrid como mujeres modernas y
emancipadas, manejando bicicletas,
haciendo
deporte, asistindo
a los cafés, a
eventos literarios
o a verbenas
populares.
3
Concepción Méndez Cuesta (Madrid, 27 de
julio de 1898 - México, 7 de diciembre de
1986), coñecida como Concha Méndez, foi
unha escritora española da Xeneración do 27,
especialmente coñecida pola súa obra poética.
16. CASARES E MALLO: LETRAS E ARTES 2017 |
15
En estos años, Maruxa crea su propio
lenguaje artístico, atenta a los ecos de las
distintas vanugardias que empiezan a llegar
a España -futurismo, surrealismo, cine- y
con los ojos abiertos al arte popular.
Mezcla todo con su particular
interpretación.
En 1928 Ortega y Gasset le brinda los
salones de la Revista de Occidente para
realizar su primeira exposición, y se
convierte entonces en una de las
protagonistas de la tensión creadora que
se vivió en España desde los últimos años
veinte hasta la Guerra Civil. El debut estuvo
arropado por comentarios y recensiones en
la prensa, refrendado por intelectuales y
por la alta sociedad madrileña fascinada
por aquellas combinaciones de elementos
festivos y burlescos, por la alegría del color,
las distorsionadas composicións de sus
verbenas y por las atléticas mujeres que
protagonizan sus estampas deportivas.
A finales de 1928 pasa por unha inflexión y
un acercamiento particular hacia el
surrealismo fruto de sus avatares
personales y de la relación que establece
con Alberto Sánchez y Benjamín Palencia.
Bajo el nome de la Escuela de Vallecas
recorrerán los paisaxes desapacibles y
duras que rodean Madrid, las zonas finales
de lo urbano y el inicio del contorno rural.
Le atraían, según sus propias palabras, "los
espacios cubiertos por cenizas, las
superficies inundadas por el limo habitadas
por vegetales ásperos, cloacas empujadas
por los ventos, campanarios atropellados
por los vendavales". Hasta 1931 explora
este tipo de paisajes que darán lugar a la
serie "Cloacas y campanarios", que
compagina con colaboraciones en
escenarios teatrales, con la realización de
dibujos para la portada de la Revista de
Occidente y el diseño de cubiertas de
libros.
En 1931 viaja a París, acompañada de su
padre, donde permanece varios meses y
expone su obra. Numerosos intelectuales y
artistas como Picasso y André Bretón
visitan y acojen con entusiasmo la muestra.
Su regreso a Madrid, a finales de 1932,
supone un nuevo giro en su estilo. Sus
nuevas series "Arquitecturas minerales",
inspiradas en piedra, y "Arquitecturas
vegetales", pobladas por extrañas frutas,
son telas que aunque mantienen la
sobriedad cromática someten ahora sus
formas a esquemas geométricos. Durante
esta época combina su trabajo artístico con
una intensa actividad de compromiso con
la República.
Prevamente al estallido de la Guerra Civil,
en el 1936, realiza una obra clave para el
período artístico que desenvolverá al otro
lado del Atlántico: "La sorpresa del trigo".
Este cuadro mural, primero de la serie "La
religión del trabajo", presidirá su última
exposición en España, promovida por el
17. CASARES E MALLO: LETRAS E ARTES 2017 |
16
grupo ADLAN.4
La Guerra Civil la sorprende
en Galicia, onde viaja con las Misiones
Pedagógicas, y aquí permanece hasta 1937.
Este mismo año, tras embarcar en
Portugal, llega al puerto de Buenos Aires
donde es recibida como una artista de
renombre. Concederá numerosas
entrevistas y conferencias, escribe artículos
y realiza su obra pictórica "Arquitectura
humana", debedora de "La sorpresa del
trigo". Seguirá trabajando en lienzos que
componen un amplio ciclo dedicado a dos
temas principales: el mar y la tierra. Viaja
mucho por Latinoamérica.
En Chile coincide con su amigo Pablo
Neruda. En 1942 Ramón Gómez de la Serna
y Atilio Rossi le dedican un libro editado
por la Editorial Losada. En lo que refiere al
trabajo artístico realiza varias series:
"Retratos bidimensionales" sobre rostros
femininos de frente y de perfil, images
planas y prototípicas; "Bailarinas";
"Máscaras"; esquemáticos dibujos
reunidos en "Arquitecturas" y, finalmente,
"Naturalezas vivas", variaciones sobre
extraños seres zoomórficos inspirados en la
geología y en la fauna sudamericana. Estas
últimas son unha serie de gravados, dibujo
4
O grupo ADLAN (Amics de l'Art Nou, ou
amigos da arte nova) foi un movemento
artístico catalán fundado en Barcelona no 1932
por Joan Prats, Josep Lluís Sert y Joaquim
Gomis, co obxectivo de promover a arte de
vangarda. Entre os seus membros figuraron
Ángel Ferrant, Eudald Serra, Ramón Marinello,
Artur Carbonell, Jaume Sans, etc. Entre as súas
actividades organizaron exposicións de Pablo
Picasso, Salvador Dalí, Joan Miró e Alexander
Calder, entre outr@s.
y óleo que se alargan hasta el año 1960,
cuando decide volver a España.
Su obra es cada vez más valorada por
galeristas y críticos, especialmente la crítica
española más nueva, que ve en ella la
encarnación de una vanguardia ocultada
por el franquismo. Tras la muerte de
Franco le llega el reconocimiento total; su
culminación podría establecerse en la
Medalla de Oro de Bellas Artes, en el 1982,
y en la exposición antológica que en 1993
le dedica, entre una forte polémica por lo
inadecuado del momento, el Centro Galego
de Arte Contemporánea. Para entonces
Maruja está ya mui enferma. Encamada,
rodeada de postales y recuerdos, fallece el
6 de febrero de 1995 en la residencia de
ancianos Menéndez Pidal de Madrid.
18. CASARES E MALLO: LETRAS E ARTES 2017 |
17
Maruxa Mallo: the artist
On this year 2017, we are honoring a
universal artist celebrating the Galician
Arts Day in her name. Maruxa Mallo,
surrealist woman is one of the most
notorious figures of the past century. Her
great imagination and renewal ability
turned her into one of our artist with
biggest international projection, maybe
more that what she had inside the country,
at least until the end of the dictatorship.
The Galician Royal Academy of Fine Arts
chose to honor Maruxa Mallo this year
because of “the great importance of her
visual work, her contact artist, writers and
intellectuals like Dalí, Lorca, Buñuel, Ortega
y Gasset, Alberti, Neruda, Breton or Eluard
or even María Zambrano, and her
integration in vanguards, as well as her
modern being and her defense of women’s
rights”.
Maruja Mallo was a noted, salient painter
from the vanguards, and many times the
stories and adventures they say this free-
spirited woman and other artists
participated make us
overlook her works.
She wasn’t just a part
of 27’s surrealism but
one of its biggest
representatives, in
fact, her paintings can
be found in museums
like Pompidou or Reina Sofía.
In order to really know who this surrealism
muse was we can take a look at Salvador
Dalí’s words about her, defining her as
“half angel, half seafood” or how María
Zambrano said that Maruxa “made one of
the most destructive and unforgivable
mistakes: being free”.
She was the woman that made a
performance in Madrid next to her friend
Margarita Manso in which they would be
at Puerta del Sol Plaza not wearing hats
(something that cost them insults and
attempted aggressions), the same one that
came into a church riding a bike as a way of
expressing her rebel spirit, among many
other stories that are told. But among
everything else, the painter prevails.
Ana María Gómez González was born in
Viveiro on January 5th
, 1902. Her father’s
profession –customs worker- made them
live in many different places until they
settled in Madrid in 1922.
Years later she gets into the Fine Arts
Academy and gets involved with all the
young new poets and artists starting in the
Spanish scene, some of the becoming 27’s
19. CASARES E MALLO: LETRAS E ARTES 2017 |
18
Generation. She meets Salvador Dalí and
poet Concha Méndez5
, her inductor in the
Students Residence circle where she
becomes friends with Lorca, Buñuel and
specially Rafael Alberti, the man with
whom she keeps a long and important
sentimental relationship, usually forgotten
in both their biographies.
Concha
Méndez and
Maruxa
walked
Madrid as
modern and
free women,
riding bikes,
doing sport,
going to
cafés, literary events or popular parties.
During those years Maruxa creates her
own artistic language, paying attention to
the vanguards echoes that are arriving to
Spain -futurism, surrealism, cinema- and
opening her eyes to popular art. She mixes
everything with her own interpretation.
In 1928 Ortega y Gasset lets her
use Revista de Occidente’s salons for her
first exposition, turning into one of the
main characters for the creative tension
5
Concepción Méndez Cuesta (Madrid, July
27th, 1898 - México, December 7th, 1986),
known as Concha Méndez, was a Spanish writer
from 27’s Generation specially known because
of her poetical works.
lived in Spain staring in the late 20s until
the Civil War. Her debut was heavily
commented in press, approved by
intellectuals and Madrid’s high society
fascinated by those combinations of festive
and charade elements, the happiness in
color, crooked compositions of her parties
and the women presiding her sportive
stamps.
At the end of 1928
she gets closer to
surrealism because
both of her personal
tribulations and her
relationship with
Alberto Sánchez and
Benjamín Palencia.
Using the name Escuela de Vallecas they
will visit the most disturbing areas around
Madrid, the end of the city and the
beginning of the countryside. She liked,
according her own words, "ash covered
spaces, places flooded by mud with hard
plants living on them, windy sewers,
towers thrown away by storms". Until 1931
she explores this kind of landscapes that
will help her create "Cloacas e
campanarios" series, a mixture of drama
collaborations with the making of drawings
for Revista de Occidente and designing
book covers.
In 1931 she travels to Paris with her father
where she stays for a few months and
shows her work. Many intellectuals and
artists like Picasso and André Bretón visit
20. CASARES E MALLO: LETRAS E ARTES 2017 |
19
and enjoy the showcase. Back in Madrid,
by the end of 1932, she changes her style
again. Her new series "Arquitecturas
minerais", inspired in stone, and
"Arquitecturas vexetais", full of strange
fruits, keep the chromatic sobriety but
submit the forms to geometrical schemes.
During that time she combines her artistic
work with many activities in regards of the
Republic.
Before the Civil War starts in 1936 she
finished a key painting for understanding
how her next works will develop: "La
sorpresa del trigo". This mural, first one of
the series "La religión del trabajo", will be
the center of her last showcase in Spain,
organized by ADLAN6
group. Civil War
surprised her in Galicia where she travels
with Pedagogical Missions, and stays until
1937.
6
ADLAN group (Amics de l'Art Nou, New Art
Friends) was a catalonian artistic movement
founded in Barcelona in 1932 by Joan Prats,
Josep Lluís Sert and Joaquim Gomis, with the
objective of promoting vanguards. Among their
members there were Ángel Ferrant, Eudald
Serra, Ramón Marinello, Artur Carbonell, Jaume
Sans, etc. Some of their activities were Pablo
Picasso, Salvador Dalí, Joan Miró and Alexander
Calder’s showcases.
That same year emigrates to Buenos Aires
where she’s welcomed as an important
artist. She gives many interviews and
conferences, writes articles and creates
"Arquitectura humana", successor of "A
sorpresa do trigo". She keeps working in
paintings that revolve around two main
themes: sea and land. She travels a lot
through Latin America.
In Chile she meets her friend Pablo Neruda.
In 1942 Ramón Gómez de la Serna and
Atilio Rossi dedicate her a book published
by Editorial Losada. She creates new series:
"Retratos bidimensionais" front and side
feminine portraits, flat and prototipycal
images; "Bailarinas"; "Máscaras";
schematic drawings collected in
"Arquitecturas" and finally, "Naturezas
vivas", variations over weird zoomorphic
beings inspired by Sout American geology
and wildlife. These are a series of
engravings, drawings and paintings made
until 1960, when she comes back to Spain.
21. CASARES E MALLO: LETRAS E ARTES 2017 |
20
Her works are progressively better viewed
by galery owners and critics, specially the
younger ones in Spain that see in her the
encarnation of vanguards, hidden by the
dictatorship. After Franco’s death comes
her total recognition; its culmination being
receiving the Fine Arts Golden Medal in
1982, and the showcase that the Galician
Centre of Contemporary Arts dedicate to
her in 1993, not without controversy about
the being at the wrong time. Then, Maruxa
is already very sick. In bed, surrounded by
postcards and mementos, she dies on
February 6th, 1995, at Menéndez Pidal’s
Elderly Home.
22. CASARES E MALLO: LETRAS E ARTES 2017 |
21
Galería de imaxes: algunhas das súas obras máis representativas7
La verbena
1927
(septiembre)
Canto de las
espigas
1929
Antro de fósiles
1930
7
Escolma tomada do Catálogo en liña do Museo Reina Sofía de arte contemporánea, un dos centros
onde se conserva a súa obra xunto co Pompidou. / Colección tomada del Catálogo en línea del Museo
Reina Sofía de arte contemporánea, uno de los centros donde se conserva su obra junto al Pompidou. /
Colection taken from the online Catalog of Reina Sofía Contemporary Art Museum, one of the centers
that hold her works alongside with Pompidou.
23. CASARES E MALLO: LETRAS E ARTES 2017 |
22
Tierra y
excrementos
1932 (abril)
Figuras
1937
(diciembre)
Concorde
1979
24. CASARES E MALLO: LETRAS E ARTES 2017 |
23
Selvatro
1979 (ca.)
Máscara tres-
veinte
1979 (ca.)
Airagu
1979
Protoesquema
1980
25. CASARES E MALLO: LETRAS E ARTES 2017 |
24
Acróbatas macro
y microcosmos
1981
Acróbatas
1981
Protozoarios
1981
Acróbata
1982
26. CASARES E MALLO: LETRAS E ARTES 2017 |
25
Panteo
1982
Razas
1982
Razas
1982
27. CASARES E MALLO: LETRAS E ARTES 2017 |
26
Viajeros del éter
1982
Viajeros del éter
1982
Viajeros del éter
1982
28. CASARES E MALLO: LETRAS E ARTES 2017 |
27
Viajeros del éter
1982
Viajeros del éter
1982
29. CASARES E MALLO: LETRAS E ARTES 2017 |
28
Guía de lectura
SIGNATURA
Balló, Tània
Las Sinsombrero : sin ellas, la historia no está completa / Tània Balló. --
Barcelona : Espasa, 2016
3Z/2111
BENJAMÍN Palencia, Maruja Mallo [DVD] / [entrevistador Joaquín Soler
Serrano]. -- [Madrid] : Gran Vía Musical de Ediciones, [2005]
620 BEN
Bernárdez, Carlos L.
Maruja Mallo : a pintura da nova muller / Carlos L. Bernárdez. -- Vigo :
NigraTrea, D.L. 2010
GAL/3314
Calvo, Tucho
Carlos Casares, o conto da vida / Tucho Calvo, edición conmemorativa do
primeiro cabodano do pasamento de Carlos Casares. -- [A Coruña] : La Voz de
Galicia, D.L. 2003
GAL/11226
Carlos Casares, a semente aquecida da palabra / [coordinadores, Francisco
Díaz-Fierros Viqueira, Henrique Monteagudo]. -- Santiago de Compostela
: Consello da Cultura Galega, D.L. 2003
GAL/10835
Carlos Casares : os amigos, as imaxes, as palabras. -- [Vigo] : Fundación Carlos
Casares, D.L. 2004
GAL/9494
Casares, Carlos
Á marxe : palabra de escritor / Carlos Casares. – Santiago de Compostela :
Universidade de Santiago de Compostela, Servizo de publicacións e
intercambio científico, 2003
GAL/12120
Casares, Carlos
Á marxe, 1992 / Carlos Casares. – Vigo : Galaxia, D.L. 2005 GAL/12083
Casares, Carlos
Á marxe, 1993 / Carlos Casares. – Vigo : Galaxia, D.L. 2005 GAL/12142
Casares, Carlos
Á marxe, 1994 / Carlos Casares. – Vigo : Galaxia, D.L. 2006 GAL/12923
30. CASARES E MALLO: LETRAS E ARTES 2017 |
29
Casares, Carlos
Á marxe, 1995 / Carlos Casares. – Vigo : Galaxia, D.L. 2006 GAL/12924
Casares, Carlos
Á marxe, 1996 / Carlos Casares. – Vigo : Galaxia : Fundación Caixagalicia, 2006 GAL/13592
Casares, Carlos
Á marxe, 1997 / Carlos Casares. – Vigo : Galaxia, D.L. 2007 GAL/10441
Casares, Carlos
Á marxe, 1998 / Carlos Casares. – Vigo : Galaxia, D.L. 2008 GAL/15267
Casares, Carlos
Á marxe, 1999 / Carlos Casares. – Vigo : Galaxia, D.L. 2017 GAL/10508
Casares, Carlos
Á marxe, 2000 / Carlos Casares. – Vigo : Galaxia, D.L. 2017 GAL/10439
Casares, Carlos
Á marxe, 2001-2002 / Carlos Casares. – Vigo : Galaxia, D.L. 2017 GAL/10445
Casares, Carlos
Buciños / Carlos Casares, Camilo Franco, Luis Trabazo. – Ourense : Deputación
Provincial, D.L. 1997
GAL/7738
Casares, Carlos
Cambio en tres / Carlos Casares ; ilustracións de Xoán Ledo. – Vigo : Galaxia :
Fundación Caixagalicia, 2004
N 869.9 CAS
cam / a
Casares, Carlos
Cambio en tres / Carlos Casares ; ilustracións de Xoán Ledo. – Vigo : Galaxia,
D.L. 1969
LS/501
BM/1078
Casares, Carlos
Conciencia de Galicia : Risco, Otero, Curros : tres biografías / Carlos Casares. --
Vigo : Galaxia, D.L. 2004
GAL/11050
31. CASARES E MALLO: LETRAS E ARTES 2017 |
30
Casares, Carlos
Conversas con Anxel Fole / Carlos Casares -- Vigo : Galaxia, D.L. 1984 BM/2217
Casares, Carlos
Conversas con Anxel Fole / Carlos Casares -- Vigo : Galaxia ; A Coruña :
Fundación Caixagalicia, 2005
GAL/11976
Casares, Carlos
Curros Enríquez / Carlos Casares. -- Vigo : Galaxia, D.L. 1970 BM/1541
Casares, Carlos
Deus sentado nun sillón azul / Carlos Casares. -- Vigo : Galaxia, [2005]
TL/66(1)
TL/66(2)
TL/66(3)
TL/66(4)
Casares, Carlos
Deus sentado nun sillón azul / Carlos Casares. -- Vigo : Galaxia, D.L. 1996 GAL/5710
Casares, Carlos
Os Escuros soños de Clío / Carlos Casares. -- Santiago : Edicións do Cerne, D.L.
1979
BM/1162
GAL/565
Casares, Carlos
Os Escuros soños de Clío / Carlos Casares. – Vigo : Galaxia, 1984 GAL/4174
Casares, Carlos
A Galiña azul / Carlos Casares ; ilustracións, Xan López Domínguez. -- Vigo
: Galaxia, 2002
N CAS gal / r
Casares, Carlos
O Galo de Antioquía / Carlos Casares ; ilustracións, Andrés Meixide. -- Vigo
: Galaxia, [2003]
N 869.9 CAS
gal / a
Casares, Carlos
Guía da provincia de Pontevedra : arte, cultura, gastronomía / Carlos Casares.
-- [Vigo] : Caixa Vigo, D.L. 1995
GAL/5769
32. CASARES E MALLO: LETRAS E ARTES 2017 |
31
Casares, Carlos
Hemingway en Galicia / Carlos Casares. -- Vigo : Galaxia, D.L. 1999 GAL/9045
Casares, Carlos
Ilustrísima / Carlos Casares. -- Vigo : Galaxia, 2004
GAL/16697
N 869.9 CAS
ilu / a
Casares, Carlos
Ilustrísima / Carlos Casares. -- Vigo : Galaxia, D.L. 1980 BM/376
Casares, Carlos
As Laranxas máis laranxas de todas as laranxas / Carlos Casares. -- Santiago de
Compostela : Consellería de Cultura, Comunicación Social e Turismo, 2004
T 869.9 CAS
lar / a
Casares, Carlos
As Laranxas mais laranxas de todas as laranxas / Carlos Casares. -- Vigo
: Galaxia, D.L. 1973
BM/529
Casares, Carlos
Lolo anda en bicicleta / texto, Carlos Casares ; ilustraciones, Manuel Uhía. --
Vigo : Galaxia : Editords Asociados, D.L. 1996
N BAM / z
Casares, Carlos
Os Mortos daquel verán / Carlos Casares. -- [A Coruña] : Fundación
Caixagalicia ; Vigo : Galaxia, 2004
GAL/11082
Casares, Carlos
Los Muertos de aquel verano / Carlos Casares ; traducción al castellano del
autor. -- Madrid : Alfaguara, 1987
3A/1963
Casares, Carlos
Na marxe de cada día : / Carlos Casares. -- La Coruña : La Voz de Galicia, D.l.
1994
GAL/13878
Casares, Carlos
Narrativa breve completa / Carlos Casares ; traducciones de Carlos Casares y
Xesús Rábade Paredes. -- [Barcelona] : Libros del Silencio, 2012
GAL/16555
33. CASARES E MALLO: LETRAS E ARTES 2017 |
32
Casares, Carlos
Ourense de auga e pedra / Carlos Casares ; Manuel Sendón. -- Vigo : Ir Indo,
D.L. 1990
GAL/3218
GAL/4897
Casares, Carlos
Un Pais de palabras / Carlos Casares. -- Vigo : Galaxia, D.L. 1998 GAL/7877
Casares, Carlos
Para ler a Vicente Risco / Carlos Casares, Arturo Lezcano, Antón Risco. -- Vigo
: Galaxia, 1997
GAL/6648
Casares, Carlos
Un Polbo xigante / Carlos Casares ; ilustracións, Luis Castro Enjamio. -- Vigo
: Galaxia, 2003
N CAS pol / v
Casares, Carlos
R. Otero Pedrayo / Carlos Casares. -- Vigo : Galaxia, D.L. 1981
BM/1017
BM/1121
GAL/1639
Casares, Carlos
Ramón Otero Pedrayo : vida e obra : escolma de textos / Carlos Casares. -- A
Coruña : Academia Galega, 1988
GAL/228
Casares, Carlos
Ramón Piñeiro / Carlos Casares. -- [Santiago de Compostela] : Xunta de
Galicia, Dirección Xeral de Promoción Cultural, D.L. 1996
GAL/8075
Casares, Carlos
Ramón Piñeiro : unha vida por Galicia / Carlos Casares. -- Vigo : Galaxia, 2005 GAL/11854
Casares, Carlos
El Sol del verano / Carlos Casares. -- Madrid : Santillana, 2003 GAL/10595
Casares, Carlos
Sol do verán / Carlos Casares. -- [A Coruña] : Fundación Caixagalicia ; Vigo :
Galaxia, 2004
GAL/11084
34. CASARES E MALLO: LETRAS E ARTES 2017 |
33
Casares, Carlos
O Sol do verán / Carlos Casares. -- Vigo : Galaxia, D.L. 2002 GAL/9915
Casares, Carlos
Vento ferido / Carlos Casares ; ilustracións de Xulio Maside. -- Vigo : Galaxia,
D.L. 1967
BM/292
LS/177
Casares, Carlos
Vento ferido / Carlos Casares ; ilustracións de Xulio Maside. -- Vigo : Galaxia,
D.L. 1994
GAL/564
Casares, Carlos
Vicente Risco / Carlos Casares. -- Vigo : Galaxia, D.L. 1981 BM/1260
Casares, Carlos
A Vida de Anxel Fole / autor, Carlos Casares. -- Vigo : Galaxia, D.L. 1996
GAL/7243
929 FOL / a
Casares, Carlos
A Vida do padre Sarmiento / Carlos Casares. -- Vigo : Galaxia, D.L. 2001 GAL/9815
Casares, Carlos
Xoguetes pra un tempo prohibido / Carlos Casares. -- Vigo : Galaxia, 1976 GAL/566
Casares, Carlos
Xoguetes pra un tempo prohibido / Carlos Casares. -- Vigo : Galaxia, D.L. 1975
EL/560
BM/1287
Díaz, Mercedes
Maruja Mallo / [textos, Mercedes Díaz]. -- [Lugo] : El Progreso, D.L. 2003 GAL/11816
Ferrís, José Luis
Maruja Mallo : la gran transgresora del 27 / José Luis Ferris. -- Madrid : Temas
de Hoy, 2004
GAL/11450
Galdo, Fausto
Pintura y pintores de Viveiro / Fausto Galdo. -- Sada (A Coruña) : Ediciós do
Castro, 1992
GAL/8806
35. CASARES E MALLO: LETRAS E ARTES 2017 |
34
Gándara, Consuelo de la
M. Mallo / Consuelo de la Gándara. -- Madrid : Servicio de Publicaciones del
MEC, D.L. 1978
GAL/1373
Gaspar, Silvia
Ilustrísima de Carlos Casares / Silvia Gaspar. -- Vigo : Xerais de Galicia, D.L.
1997
GAL/7076
Gómez de la Serna, Ramón
Maruja Mallo / Ramón Gómez de la Serna ; traducción de María Fe González
Fernández. -- [A Coruña] : Trifolium, [2010]
GAL/15040
Loureiro, Ramón
Carlos Casares / Ramón Loureiro. -- Vigo : Promocións Culturais Galegas, 2003 GAL/10947
Mallo, Maruja
Homenaje a Revista de Occidente [Material gráfico] : en litografías originales /
de Maruja Mallo ; [con la colaboración de J. Vázquez Cereijo]. -- Madrid : J.
Vázquez Cereijo, 1979
MG/17
Mallo, Maruja
Maruja Mallo : obra gráfica completa : [exposición], La Coruña : Pardo Bazán
Galería de Arte : del 6 al 24 de marzo de 1992 / textos Antonio Garrido y José
Vázquez Cereijo. -- La Coruña : Pardo Bazán Galería de Arte, 1992
GAL/7222
Mangini, Shirley
Maruja Mallo y la vanguardia española / Shirley Mangini ; traducción de Roser
Berdagué. -- Barcelona : Circe, 2012
GAL/16407
MARUJA Mallo / dirección, Antón Reixana ; guión, Antón Patiño ; edición,
Antonio Segade, Enrique Moro, Mario Varela. -- [Madrid] : Sociedad Estatal de
Conmemoraciones Culturales, [2009]
GAL/15254
MARUJA Mallo : la gran ignorada en Galicia / [María Ofelia Carnero Vázquez
... [et al.]]. -- Lugo : Diputación Provincial, D.L. 1995
GAL/6214
MARUJA Mallo : [exposición] Centro de Arte Contemporánea de Galicia ;
Santiago de Compostela, 1993. -- [Santiago de Compostela] : [Consellería de
Cultura e Xuventude], 1993
GAL/4574
GAL/4929
MARUJA Mallo : [exposición celebrada en Madrid, 21 octubre-20 diciembre,
en la Galería Guillermo de Osma] / edición, Juan Pérez de Ayala, Francisco
Rivas. -- [Madrid] : [Galería Guillermo de Osma], D.L. 1992
GAL/4122
36. CASARES E MALLO: LETRAS E ARTES 2017 |
35
Monteagudo, Henrique
Carlos Casares un contador de historias : vida e obra / Henrique Monteagudo.
-- Vigo : Galaxia, 2017
GAL/11832
Moreno, Xosé Mª
Ilustrísima : Carlos Casares / Xosé Mª Moreno. -- Santiago de Compostela
: Sotelo Blanco, D.L. 1994
GAL/5051
Otros desnudos : el arte gallego entre dos generaciones, 1920-1950 :
[exposición] 1996, octubre-Santiago, noviembre-La Coruña, diciembre-
Ourense / textos Edward Lucie-Smith, Ava Vasco, Carlos Casares. -- [A Coruña :
Fundación Caixagalicia], D.L. 1996
EL/725
GAL/6602
SURREALISTAS Gallegos : E. Granell, U. Lugrís, M. Mallo : 20 de mayo-18 de
junio de 1993, Sala de exposiciones, Fundación Caixa Galicia. -- La Coruña :
Fundación Caixagalicia, D.L. 1993
GAL/4947
Torrente Ballester, Gonzalo
La Bella Otero / Gonzalo Torrente Ballester ; [traducido al] francés por Ramón
Chao e Ignacio Ramonet ; litografías Bonifacio ; [con la colaboración del]
Consorcio de Santiago. -- Paris : Raiña Lupa, cop. 1998
RA/132
VANGARDA histórica. -- Vigo : Nova Galicia, D. L. 1998 FGA/30/6
Vidal, Carmen
Maruxa Mallo / Carmen Vidal. -- Vigo : A Nosa Terra, D. L. 1999 GAL/8363
*Las referencias en SIGNATURA se refieren a la localización de la obra en la Biblioteca
*As referencias en SIGNATURA srefírense á localización da obra na Biblioteca
*References in SIGNATURA locate the book in the library