Este documento presenta una introducción al "Diccionario Polidialectal en Lengua Asháninka" compilado por Pablo Jacinto Santos en 2017. Explica que el diccionario contiene entradas bilingües en asháninka y español con ejemplos de uso de las palabras en diferentes dialectos asháninkas de Ucayali, Junín, Huánuco, Pasco, Ayacucho y Cusco. El diccionario busca documentar las variaciones dialectales de la lengua asháninka.
3. 3
ASHÁNINKA – ESPAÑOL
Revisado y traducido por:
Pablo Edwin Jacinto Santos1
2017
1
Lic. En Lingüística por la FLCH – UNMSM (2010). Mg. En Lingüística Teórica y Aplicada por la Universitat Pompeu
Fabra de Barcelona (2014). Hablante Ashéninka del Alto Perené. Investigador amazónico de la lengua y cultura.
Docente nombrado y permanente de la EP de Lingüística de la FLCH – UNMSM.
4. 4
A
aari. m. Hermano (mujer a varón).
Ejemplo de uso:
Ucayali. aari.
Junín. aari, jaiji.
Huánuco.aari.
Pasco. aari.
Ayacucho. jaiji.
Cusco. jaiji.
abakaantsi. m. Matrimonio, boda, casamiento.
Ejemplo de uso:
Ucayali. abakantsi, abakaeyantsi, abakagantsi.
Junín. abakantsi, akantsi.
Huánuco. abakantsi.
Pasco. abakantsi.
Ayacucho. abakanchi.
Cusco. abakanchi.
abiro. pron. pers. Usted, tú.
Ejemplo de uso:
Ucayali. eroka.
Junín. abiroka, abiro.
Huánuco.eroka.
Pasco. eroka, abiro.
Ayacucho. abiroka, abiro.
Cusco. abiroka, abiro.
aabintarontsi. f. Medicina, remedio.
Ejemplo de uso:
Ucayali. aabintabontsi, aabintarontsi.
Junín. aabintarontsi.
Huánuco. aabintabontsi.
Pasco. aabintarontsi.
Ayacucho. aabintaronchi.
Cusco. aabintaronchi.
abotsi. m. Camino, trocha.
Ejemplo de uso:
Ucayali. abotsi.
5. 5
Junín. abotsi, aotsi.
Huánuco.abotsi, aatsi.
Pasco. abotsi.
Ayacucho. abochi, aochi.
Cusco. abochi, aochi.
aikintsi. m. Diente, muela
Ejemplo de uso:
Ucayali. aikintsi.
Junín. ajitsi, aikintsi, ajikintsi.
Huánuco.aikintsi.
Pasco. aikintsi.
Ayacucho. ajichi.
Cusco.ajichi.
airi. f. Abeja (sp de)
Ejemplo de uso:
Ucayali. airi.
Junín. eri, airi.
Huánuco. airi.
Pasco. airi.
Ayacucho. ajichi.
Cusco. ajichi.
ayini. f. Suegra (mujer a mujer)
Ejemplo de uso:
Ucayali. ayini.
Junín. aiyo, ayini.
Huánuco. ayini.
Pasco. ayini.
Ayacucho. aiyo.
Cusco. aiyo.
akachatantsi. tr. Anzolear
Ejemplo de uso:
Ucayali. akachatantsi.
Junín. tsaponkantsi, ampitasatantsi, kachatantsi, akachatantsi.
Huánuco. akachatantsi, ampitasatantsi.
Pasco. akachatantsi, ampitasatantsi.
Ayacucho. akachatantsi, ampitasatantsi.
Cusco. akachatantsi, ampitasatantsi.
akotsapa. m. Dedo de la mano.
Ejemplo de uso:
6. 6
Ucayali. akotsapa, akoereki, akoempeki.
Junín. akotsapa.
Huánuco. akotsapa, akoempeki.
Pasco. akotsapa.
Ayacucho. akotsapaki.
Cusco. akotsapaki.
amabentantsi. tr. Prevenir, advertir.
Ejemplo de uso:
Ucayali. amabentantsi.
Junín. amabentantsi.
Huánuco. amabentantsi
Pasco. amabentantsi.
Ayacucho. amabentanchi.
Cusco. amabentanchi.
amakotantsi. tr. Celar, celo, celoso.
Ejemplo de uso:
Ucayali. amakotantsi.
Junín. amakotantsi, jitantantsi, jitakantsi, amantsi.
Huánuco. amakotantsi.
Pasco. amakotantsi.
Ayacucho. jitakotanchi, amakotanchi.
Cusco. amakotanchi, jitakotanchi.
amani. adj. Creciente de río.
Ejemplo de uso:
Ucayali. amani.
Junín. amarani, kimojantsi, anatarojantsi, amara.
Huánuco. amani.
Pasco. amarani, amani.
Ayacucho. kimojanchi.
Cusco. kimojanchi.
amashetantsi. Intr. y f. Danzar, danza (con personas abrazadas en forma de circulo)
Ejemplo de uso:
Ucayali. amashetantsi.
Junín. amashetantsi, amashaitantsi.
Huánuco. amashetantsi.
Pasco. amashetantsi.
Ayacucho. amasherenchi.
Cusco. amasherenchi.
amatabitantsi. tr. y adj. Engañar, explotar, estafar; explotador, estafador, engañador