SlideShare una empresa de Scribd logo
1 de 157
Descargar para leer sin conexión
“AÑANEYETARI”
DICCIONARIO POLIDIALECTAL EN LENGUA ASHÁNINKA
MED 2014
REVISADO Y TRADUCIDO
VERSIÓN BILINGÜE ASHÁNINKA-ESPAÑOL
Por: Pablo Jacinto Santos
2017
2
Okanta osankenatakota añaneyetari
Ñanamentotsikikara, timatsi kantashiyetachari ñantsipe kemperi ora
baerontsipe, antayetantsipe, kantakoyetantsi aisati poyatantsipe.
Eiro pikomitantarotsi ñantsipe ariorika piñanatanakero,
asankenatakero jaoka opajiyetari aparope, kemperi:
1. Aikintsi. Bae. Ariorika piñake ñantsipe otsipatyaro Bae, okantati
ñantsira irointi baerontsi. [nombre]
2. Obayeritantsi. An. Ariorika piñake ñantsipe otsipatyaro An,
okantati ñantsira irointi antayetantsi (yantayetsiri ashaninkape)
[verbo]
3. Antaro. Kan. Ariorika piñake ñantsipe otsipataro Kan, okantati
ñantsira irointi kantakoyetantsi. [adjetivo]
4. Abiro. Po. Ariorika piñake ñantsipe otsipayaro Po, okantati
ñantsira irointi poyatantsi. [pronombre]
5. Aapata. Tsip. Ariorika piñake ñantsipe otsipayaro Tip, okantati
ñantsira irointi Tsipatsatachari. [adverbio]
3
ASHÁNINKA – ESPAÑOL
Revisado y traducido por:
Pablo Edwin Jacinto Santos1
2017
1
Lic. En Lingüística por la FLCH – UNMSM (2010). Mg. En Lingüística Teórica y Aplicada por la Universitat Pompeu
Fabra de Barcelona (2014). Hablante Ashéninka del Alto Perené. Investigador amazónico de la lengua y cultura.
Docente nombrado y permanente de la EP de Lingüística de la FLCH – UNMSM.
4
A
aari. m. Hermano (mujer a varón).
Ejemplo de uso:
Ucayali. aari.
Junín. aari, jaiji.
Huánuco.aari.
Pasco. aari.
Ayacucho. jaiji.
Cusco. jaiji.
abakaantsi. m. Matrimonio, boda, casamiento.
Ejemplo de uso:
Ucayali. abakantsi, abakaeyantsi, abakagantsi.
Junín. abakantsi, akantsi.
Huánuco. abakantsi.
Pasco. abakantsi.
Ayacucho. abakanchi.
Cusco. abakanchi.
abiro. pron. pers. Usted, tú.
Ejemplo de uso:
Ucayali. eroka.
Junín. abiroka, abiro.
Huánuco.eroka.
Pasco. eroka, abiro.
Ayacucho. abiroka, abiro.
Cusco. abiroka, abiro.
aabintarontsi. f. Medicina, remedio.
Ejemplo de uso:
Ucayali. aabintabontsi, aabintarontsi.
Junín. aabintarontsi.
Huánuco. aabintabontsi.
Pasco. aabintarontsi.
Ayacucho. aabintaronchi.
Cusco. aabintaronchi.
abotsi. m. Camino, trocha.
Ejemplo de uso:
Ucayali. abotsi.
5
Junín. abotsi, aotsi.
Huánuco.abotsi, aatsi.
Pasco. abotsi.
Ayacucho. abochi, aochi.
Cusco. abochi, aochi.
aikintsi. m. Diente, muela
Ejemplo de uso:
Ucayali. aikintsi.
Junín. ajitsi, aikintsi, ajikintsi.
Huánuco.aikintsi.
Pasco. aikintsi.
Ayacucho. ajichi.
Cusco.ajichi.
airi. f. Abeja (sp de)
Ejemplo de uso:
Ucayali. airi.
Junín. eri, airi.
Huánuco. airi.
Pasco. airi.
Ayacucho. ajichi.
Cusco. ajichi.
ayini. f. Suegra (mujer a mujer)
Ejemplo de uso:
Ucayali. ayini.
Junín. aiyo, ayini.
Huánuco. ayini.
Pasco. ayini.
Ayacucho. aiyo.
Cusco. aiyo.
akachatantsi. tr. Anzolear
Ejemplo de uso:
Ucayali. akachatantsi.
Junín. tsaponkantsi, ampitasatantsi, kachatantsi, akachatantsi.
Huánuco. akachatantsi, ampitasatantsi.
Pasco. akachatantsi, ampitasatantsi.
Ayacucho. akachatantsi, ampitasatantsi.
Cusco. akachatantsi, ampitasatantsi.
akotsapa. m. Dedo de la mano.
Ejemplo de uso:
6
Ucayali. akotsapa, akoereki, akoempeki.
Junín. akotsapa.
Huánuco. akotsapa, akoempeki.
Pasco. akotsapa.
Ayacucho. akotsapaki.
Cusco. akotsapaki.
amabentantsi. tr. Prevenir, advertir.
Ejemplo de uso:
Ucayali. amabentantsi.
Junín. amabentantsi.
Huánuco. amabentantsi
Pasco. amabentantsi.
Ayacucho. amabentanchi.
Cusco. amabentanchi.
amakotantsi. tr. Celar, celo, celoso.
Ejemplo de uso:
Ucayali. amakotantsi.
Junín. amakotantsi, jitantantsi, jitakantsi, amantsi.
Huánuco. amakotantsi.
Pasco. amakotantsi.
Ayacucho. jitakotanchi, amakotanchi.
Cusco. amakotanchi, jitakotanchi.
amani. adj. Creciente de río.
Ejemplo de uso:
Ucayali. amani.
Junín. amarani, kimojantsi, anatarojantsi, amara.
Huánuco. amani.
Pasco. amarani, amani.
Ayacucho. kimojanchi.
Cusco. kimojanchi.
amashetantsi. Intr. y f. Danzar, danza (con personas abrazadas en forma de circulo)
Ejemplo de uso:
Ucayali. amashetantsi.
Junín. amashetantsi, amashaitantsi.
Huánuco. amashetantsi.
Pasco. amashetantsi.
Ayacucho. amasherenchi.
Cusco. amasherenchi.
amatabitantsi. tr. y adj. Engañar, explotar, estafar; explotador, estafador, engañador
7
Ejemplo de uso:
Ucayali. amatabitantsi, tsaeyantsi.
Junín. amatabitantsi, amatabirentsi, tsaiyantsi, tseyantsi.
Huánuco. amatabitantsi, tsaiyantsi.
Pasco. amatabitantsi, tsaiyantsi.
Ayacucho. amatabitanchi.
Cusco. amatabitanchi.
amatantsi. intr. Nadar.
Ejemplo de uso:
Ucayali. amatantsi.
Junín. amatantsi, amajatantsi.
Huánuco. Amatantsi.
Pasco. amatantsi.
Ayacucho. amatanchi.
Cusco. amatanchi.
amatsairentsi. f. Corona.
Ejemplo de uso:
Ucayali. amatsairentsi, tsikenti.
Junín. amatsairentsi, amatserentsi.
Huánuco. amatsairentsi.
Pasco. amatsairentsi.
Ayacucho. matserenchi.
Cusco. matserenchi.
amenarontsi. m. Espejo.
Ejemplo de uso:
Ucayali. ñarontsi.
Junín. amenarontsi, nejarontsi, ñarontsi.
Huánuco. amenarontsi.
Pasco. nejaronchi.
Ayacucho. koshikosati.
Cusco. nejaronchi.
amonkotantsi. intr. y prnl. Chacchar, bolear.
Ejemplo de uso:
Ucayali. amonkotantsi, amonkorentsi.
Junín. amonkotantsi, amonkorentsi.
Huánuco. amonkotantsi, amonkorentsi.
Pasco.amonkotantsi, amonkorentsi.
Ayacucho. amonkotanchi.
Cusco. amonkotanchi.
8
ampeji. m. Algodón.
Ejemplo de uso:
Ucayali. ampe.
Junín. Ampeji, ampe, ampi.
Huánuco. ampe.
Pasco. ampe.
Ayacucho. ampeji.
Cusco. ampeji.
antabairianti. adj. Trabajador.
Ejemplo de uso:
Ucayali. antabaitinkari, shiretsantsi.
Junín. antabairianti, antabetinkari, antaberenti.
Huánuco. antabaitinkari, antabairianti.
Pasco. antabaitinkari, shiretsanti.
Ayacucho. antabaerenti, tsamereanti.
Cusco. antabaerenti, tsamereanti.
antami. m. Monte, montaña, cerro, bosque, selva.
Ejemplo de uso:
Ucayali. antami, antamimashi.
Junín. antami, inchatomashi, tomirishi, inchatoshi.
Huánuco. anatmi, antamimashi.
Pasco. antami.
Ayacucho. inchatoshi.
Cusco. inchatoshi.
antaro. adj. Grande.
Ejemplo de uso:
Ucayali. antabo.
Junín. antaro, antyaro, antearo.
Huánuco. antaro, antabo.
Pasco. antaro, iniroite.
Ayacucho. antyaro, antiaro.
Cusco. antyaro, antiaro.
antantsi. tr. y prnl. Hacer.
Ejemplo de uso:
Ucayali. antantsi, rantantsi.
Junín. antantsi.
Huánuco. antantsi, rantantsi.
Pasco. antantsi.
Ayacucho. antanchi.
9
Cusco. antanchi.
añantsi. intr. Existir, tener vida.
Ejemplo de uso:
Ucayali. añantsi.
Junín. añantsi, aneantsi, añantantsi.
Huánuco. añantsi.
Pasco. añantsi.
Ayacucho. añantanchi.
Cusco. añantanchi.
añenkantsi. intr. Respirar.
Ejemplo de uso:
Ucayali. añenkantsi.
Junín. anenkantsi, añenkantsi, anenkatantsi.
Huánuco. anenkantsi.
Pasco. añenkantsi.
Ayacucho. añakanchi.
Cusco. añakanchi.
apa. m. Papá, padre.
Ejemplo de uso:
Ucayali. paba, papa.
Junín. apa.
Huánuco. apa, papa.
Pasco. apa.
Ayacucho. apa.
Cusco. apa.
apata. adv. t. y l. Después.
Ejemplo de uso:
Ucayali. paata.
Junín. Apata, koajeka, apatatsita.
Huánuco. paata.
Pasco. apata.
Ayacucho. koakata.
Cusco. koakata.
apatorentsi. tr. y prnl. Reunir.
Ejemplo de uso:
Ucayali. apatorentsi.
Junín. apatorentsi, apatoirentsi.
Huánuco. apatorentsi.
Pasco. apatorentsi.
10
Ayacucho. apatorenchi.
Cusco. apatorenchi.
apatotantsi. tr. y prnl. Juntar, juntarse, reunión.
Ejemplo de uso:
Ucayali. apatotantsi.
Junín. apatotantsi.
Huánuco. apatotantsi, apototantsi.
Pasco. apatotantsi.
Ayacucho. apatotanchi.
Cusco. apatotanchi.
aroni. m. Halcón, atatao (sp de ave)
Ejemplo de uso:
Ucayali. abo.
Junín. aroni, aro.
Huánuco. abo.
Pasco. aro.
Ayacucho. aroni.
Cusco. aroni.
arontsi. m. Estiaje de río, vaciante.
Ejemplo de uso:
Ucayali. abontsi.
Junín. arontsi, shirinkatantsi.
Huánuco. abontsi.
Pasco. arontsi.
Ayacucho. aronchi.
Cusco. aronchi.
asana. m. Anashua (sp de pez)
Ejemplo de uso:
Ucayali. ajana, asana
Junín. asana
Huánuco. asana
Pasco. asana.
Ayacucho. asana.
Cusco. asana.
asankanentsi. m. Corazón
Ejemplo de uso:
Ucayali. asankanentsi, ajankanentsi
Junín. asankanentsi
Huánuco. asankanentsi
11
Pasco. asankanentsi
Ayacucho. asankanenchi
Cusco. asankanenchi
asharantantsi. intr., adj. y f. Prosperar, millonario, acaudalado, rico, próspero, ricohombre, riqueza.
Ejemplo de uso:
Ucayali. asharantantsi, ashagabo.
Junín. asharantantsi, ashararontsi, ashitarantantsi.
Huánuco. asharantantsi.
Pasco. asharantantsi, ashagabo.
Ayacucho. akanchi.
Cusco. akanchi.
ashetantsi. tr. y prnl. Mojar.
Ejemplo de uso:
Ucayali. ashetantsi.
Junín. ashetantsi, kajatantsi.
Huánuco. ashetantsi.
Pasco. ashetantsi.
Ayacucho. kajatanchi.
Cusco. kajatanchi.
ashitakorontsi. f. Puerta.
Ejemplo de uso:
Ucayali. ashitakorontsi, ashitakomentotsi
Junín. ashikorontsi, pabiarontsi
Huánuco. ashitakomento
Pasco. ashitakorontsi
Ayacucho. ashitakoronchi.
Cusco. ashitakoronchi.
ataementotsi. f. Escalera.
Ejemplo de uso:
Ucayali. atementotsi, ataementotsi, pabitsi
Junín. ataimentosi, ataementotsi, pabirentsi
Huánuco. Ateimentotsi, pabitsi
Pasco. atementotsi
Ayacucho. ataimentochi.
Cusco. ataimentochi.
ataitantsi. tr. e intr. y prnl. Subir.
Ejemplo de uso:
Ucayali. ataetantsi, atetantsi.
Junín. ataitantsi, atetantsi, antaitantsi.
12
Huánuco. ataitantsi.
Pasco. ataitantsi.
Ayacucho. ataitanchi.
Cusco. ataitanchi.
atekoti. f. Panguana (sp de ave)
Ejemplo de uso:
Ucayali. makokaba, atekoti.
Junín. atekoti, makokaba.
Huánuco. atekoti, makokaba.
Pasco. atekoti.
Ayacucho. masankoa.
Cusco. masankoa.
atsikempitari. adj. Sordo.
Ejemplo de uso:
Ucayali. eshikempitari, atsikempitari, piyatsari.
Junín. atsikempitari, ashikempitari, ashikempityari, piyatsari.
Huánuco. ashikempitari, piyatsari.
Pasco. eshikempitari, piyatsari.
Ayacucho. ashikempitari, majerekempitari.
Cusco. ashikempitari, majerekempitari.
atsimiyantsi. tr. Succionar, absorver.
Ejemplo de uso:
Ucayali. atsimiyantsi, ajokantsi.
Junín. atsimikantsi, tsimikantsi, atsimiyantsi.
Huánuco. tsimikantsi, atsimiyantsi.
Pasco. atsimiyantsi.
Ayacucho. chomikanchi.
Cusco. chomikanchi.
antyashipari. adj. Viejo.
Ejemplo de uso:
Ucayali. antyashipari.
Junín. antyashipari, antarikona, kenkibari.
Huánuco. antyashipari, kenkibari.
Pasco. antyashipari, antarikona, kenkibari.
Ayacucho. antyashipari, pishari.
Cusco. antyashipari, pishari.
13
B
bairontsi. m. Nombre.
Ejemplo de uso:
Ucayali. oairontsi, bairontsi.
Junín. bajirontsi, bairontsi.
Huánuco. bajirontsi, oairontsi.
Pasco. bairontsi.
Ayacucho. bajironchi, baironchi.
Cusco. bajironchi.
banenkantsi. adj. Hermoso.
Ejemplo de uso:
Ucayali. obanenkantsi, banenkantsi.
Junín. banenkantsi, obanenkantsi, banenkatantsi.
Huánuco. obanenkabo, obanenkantsi.
Pasco. banenkantsi.
Ayacucho. obanenkanchi, kametsanchi.
Cusco. obanenkanchi, kametsanchi.
batsakirontsi. f. Correa.
Ejemplo de uso:
Ucayali. batsakirontsi, obatsakirontsi.
Junín. batsakirontsi.
Huánuco. batsakirontsi.
Pasco. batsakirontsi.
Ayacucho. batsakirontsi.
Cusco. batsakironchi.
betsainkantsi. tr. Alinear. (en formación)
Ejemplo de uso:
Ucayali. obitsainkantsi, betsenkantsi.
Junín. obetsainkantsi, obeshintsantsi, betsainkantsi.
Huánuco. obetsainkantsi.
Pasco. betsainkantsi.
Ayacucho. obeshintsanchi.
Cusco. obeshintsanchi.
betsikarantantsi. tr. y prnl. Alistarse.
Ejemplo de uso:
Ucayali. betsikarantantsi.
14
Junín. betsikarantantsi, obetsikarantantsi.
Huánuco. betsikarantantsi.
Pasco. betsikarantantsi.
Ayacucho. bechikarantanchi.
Cusco. bechikarantanchi.
bityokintsi. f. Pestaña.
Ejemplo de uso:
Ucayali. bityokintsi, bityoshi, shimpityoki, shimpereki.
Junín. bityokintsi, shimpityokintsi, shimpityoki, shimpereki.
Huánuco. bityokishi, shimpityoki.
Pasco. bityokintsi.
Ayacucho. bityokinchi.
Cusco. bityokinchi.
biyonkarentsi. m. Pulmón.
Ejemplo de uso:
Ucayali. biyonkarentsi, biyonkantsi.
Junín. bijonkarentsi, biyonkarentsi.
Huánuco. piyonkarentsi, biyonkarentsi.
Pasco. piyonkarentsi, biyonkarentsi.
Ayacucho. bijonkarenchi.
Cusco. bijonkarenchi.
borotsi. f. y m. Cara, rostro.
Ejemplo de uso:
Ucayali. pootsi, poo.
Junín. borotsi, porotsi.
Huánuco. borotsi, pootsi.
Pasco. borotsi.
Ayacucho. borochi.
Cusco. borochi.
15
CH
chakopi. f. Flecha
Ejemplo de uso:
Ucayali. chakopi, chekopi.
Junín. chakopi.
Huánuco. chekopi.
Pasco. chekopi.
Ayacucho. chakopi.
Cusco. chakopi.
charampabati. f. Perdiz (sp de ave)
Ejemplo de uso:
Ucayali. champampati, charampabati, champabati, sharampabanti.
Junín. charampabati, sharampabanti, oanobosati.
Huánuco. champampati.
Pasco. charampabati, choripampati.
Ayacucho. champampati.
Cusco. champampati.
charine. m. Abuelo.
Ejemplo de uso:
Ucayali. charine, charini.
Junín. chaine, charine, aani.
Huánuco. charine.
Pasco. charine, aani.
Ayacucho. chaine.
Cusco. chaine.
cheratsi. m. Labio.
Ejemplo de uso:
Ucayali. cheratsi.
Junín. cheratsi, tseratsi.
Huánuco. cheratsi .
Pasco. cheratsi.
Ayacucho. tserachi .
Cusco. tserachi.
cherepito. m. Martín Pescador (sp de ave)
Ejemplo de uso:
Ucayali. cherepito.
16
Junín. cherepito, tserepito.
Huánuco. cherepito.
Pasco. cherepito.
Ayacucho. tserepito.
Cusco. tserepito.
choki. f. Hermana. (varón a mujer)
Ejemplo de uso:
Ucayali. choeni.
Junín. choki, tsia, tsiyo.
Huánuco. choki.
Pasco. choki.
Ayacucho. chionti.
Cusco. chionti.
17
E
emoki. m. Suri.
Ejemplo de uso:
Ucayali. imobo, imogo.
Junín. emoki.
Huánuco. imobo.
Pasco. imobo, emoki.
Ayacucho. emoki.
Cusco. emoki.
entsi. m. Niño. [vea: jananeki]
Ejemplo de uso:
Ucayali. iriani, entsi.
Junín. entsijaniki, entsi, jobentsi, jananeki.
Huánuco. iriani, entsi, jananeki.
Pasco. entsi, enchaniki.
Ayacucho. jobenchi.
Cusco. jobenchi, niki.
etakotantsi. tr. y prnl., f. compadecer, conmoverse, compasión
Ejemplo de uso:
Ucayali. etakotantsi, etagotantsi, neshironkatantsi.
Junín. intakotantsi, neshironkantsi.
Huánuco. neshironkatantsi.
Pasco. etakotantsi.
Ayacucho. nintanchi, intakotanchi
Cusco. nintanchi, intakotanchi.
eti. m. Armadillo
Ejemplo de uso:
Ucayali. eti.
Junín. etini, eti, ashoshi.
Huánuco. eti.
Pasco. eti.
Ayacucho. etini.
Cusco. etini.
18
I
ina. f. Mamá, madre.
Ejemplo de uso:
Ucayali. nana, mama.
Junín. ina.
Huánuco. ina, nana.
Pasco. ina
Ayacucho. ina.
Cusco. ina.
inchatomashi. f. Bosque, selva.
Ejemplo de uso:
Ucayali. inchatomashi.
Junín. inchatoshi, antamimashi, antamishi, tomirishi.
Huánuco. inchatomashi.
Pasco. inchatomashi.
Ayacucho. inchatoshimashi, inchatoshi.
Cusco. inchatoshimashi, inchatoshi.
inchatyaki. f. Flor
Ejemplo de uso:
Ucayali. inchateyaki, oteya.
Junín. inchatyaki.
Huánuco. inchateyaki.
Pasco. inchatyaki.
Ayacucho. otyaki.
Cusco. otyaki.
inkare. f. Laguna, lago.
Ejemplo de uso:
Ucayali. inkare.
Junín. inkajare, inkare, inkari.
Huánuco. inkare.
Pasco. inkare.
Ayacucho. Inkajare, inkare.
Cusco. inkajare, inkari.
inteina. adj. Lejos.
Ejemplo de uso:
Ucayali. inteina.
19
Junín. inteina, intaina, osamani, areji, parikoti.
Huánuco. inteina.
Pasco. inteina.
Ayacucho. areji, intaina.
Cusco. areji, intaina.
intsomoina. adv. l. Adentro, interior.
Ejemplo de uso:
Ucayali. intsomointa, intsomoiki.
Junín. intsomoi, intsomoina, intsompoina, tsompoina, intsompointa, oshirejaki.
Huánuco. itsomoenta, intsomoiki.
Pasco. intsomointa.
Ayacucho. tsompoina.
Cusco. tsompoina.
irajantsi. f. Sangre.
Ejemplo de uso:
Ucayali. irantsi, irajantsi.
Junín. Irajantsi, irantsi.
Huánuco. irantsi.
Pasco. irantsi.
Ayacucho. irajanchi.
Cusco. irajanchi.
iramentotsi. m. Pate, pajo, tazoncito.
Ejemplo de uso:
Ucayali. iramentotsi.
Junín. pishina, kitamentotsi, tsota, chota.
Huánuco. iraatamentotsi.
Pasco. iramentotsipataki.
Ayacucho. chotari, sota.
Cusco. chotari, sota.
irapanantsi. m. Hígado.
Ejemplo de uso:
Ucayali. irapanantsi, natarentsi, irapana.
Junín. irapanantsi, irapanantsi.
Huánuco. irapanatsi.
Pasco. irapanantsi.
Ayacucho. irapananchi.
Cusco. irapananchi.
iroñaka. adj. t. Hoy, ahora.
Ejemplo de uso:
20
Ucayali. iroñaka, nimaeka.
Junín. meka, iroñaka.
Huánuco. iroñaka.
Pasco. iroñaka.
Ayacucho. meka, iroñaka.
Cusco. meka, iroñaka.
iroperotantsi. tr. y f. Valorar, valoración.
Ejemplo de uso:
Ucayali. iroperotantsi, roperotantsi.
Junín. iroperotantsi, iroperori.
Huánuco. iroperotari.
Pasco. iroperotantsi.
Ayacucho. shinchirenchi.
Cusco. shinchirenchi.
ishá. f. Abuela.
Ejemplo de uso:
Ucayali. ameni, sheni, isheni.
Junín. isha.
Huánuco. isha, isheni.
Pasco. isha.
Ayacucho. nato.
Cusco. nato.
21
J
jaka. adv. l. y t. Acá, aquí.
Ejemplo de uso:
Ucayali. jaka.
Junín.aka, jaka.
Huánuco. jaka.
Pasco. jaka.
Ayacucho. aka.
Cusco. aka.
jakintsi. f. Lágrima.
Ejemplo de uso:
Ucayali. yakintsi.
Junín. jakintsi, irakintsi.
Huánuco. yakintsi.
Pasco. irajakintsi.
Ayacucho. jakinchi.
Cusco. jakinchi.
jananeki. m. Niño. [vea: entsi]
Ejemplo de uso:
Ucayali. janeki, jananeki.
Junín. jananeki, entsi, iyani, irijaniki.
Huánuco. entsi.
Pasco. jananeki.
Ayacucho. jananeki, irijaniki.
Cusco. jananeki.
¿jaoka? pron. interrog. ¿Dónde?
Ejemplo de uso:
Ucayali. ¿tsika?, ¿jaoka?, ¿jempe?, ¿cha?.
Junín. ¿jaoka?, ¿tsika?, ¿jaka?.
Huánuco. ¿tsika?.
Pasco. ¿tsika?.
Ayacucho. ¿jaoka?.
Cusco. ¿jaoka?.
jebarentsi. m. Abanico, soplador.
Ejemplo de uso:
Ucayali. jebantsi.
22
Junín. jebarentsi, jebarontsi.
Huánuco. jebabontsi.
Pasco. jebarontsi.
Ayacucho. jebarenchi.
Cusco. jebarenchi.
jeribatiki. m. Quina-quina, palo sangre, palo peruano. (sp de árbol)
Ejemplo de uso:
Ucayali. jeribatiki, kiribati.
Junín. jeribatili, jiribati.
Huánuco. jeribatiki.
Pasco. jeribatiki.
Ayacucho. jeribati.
Cusco. jiribati.
jikotantsi. tr. y prnl. Señalar.
Ejemplo de uso:
Ucayali. okotantsi.
Junín. jikotantsi.
Huánuco. okotantsi.
Pasco. okotantsi.
Ayacucho. jikotanchi.
Cusco. jikotanchi.
jimentsi. m. Esposo, marido, cónyuge.
Ejemplo de uso:
Ucayali. jimetsi.
Junín. jimentsi, jimetsi, imetsi.
Huánuco. jimentsi.
Pasco. jimentsi.
Ayacucho. jimenchi.
Cusco. jimenchi.
jinantsi. f. Esposa, pareja, cónyuge.
Ejemplo de uso:
Ucayali. inantsi, jinantsi.
Junín. jinatsi, jinantsi, inantsi.
Huánuco. jinatsi.
Pasco. jinatsi.
Ayacucho. jinachi.
Cusco. jinachi.
jokabakantsi. m. Divorcio.
Ejemplo de uso:
23
Ucayali. jokabakantsi, okabakantsi.
Junín. jokabakantsi, tsipariabakantsi.
Huánuco. okabakantsi.
Pasco. jokabakantsi.
Ayacucho. jokabakanchi.
Cusco. jokabakanchi.
24
K
kabana. f. Catahua.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kabana.
Junín. kabana, kamana.
Huánuco. kabana.
Pasco. kabana.
Ayacucho. kamana.
Cusco. kamana.
kaentantsi. intr. y f. Toser, tos.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kaentantsi.
Junín. kaentantsi, kajentantsi, atojerentsi, tojetantsi.
Huánuco. kaenitantsi.
Pasco. kaentantsi, atojerentsi.
Ayacucho. atojerenchi, tojetanchi.
Cusco. atojerenchi, tojetanchi.
kaimantantsi. tr. y prnl. Llamar.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kaimagantsi, kaimakantsi, kaimantsi.
Junín. kaimantantsi, kajemantantsi, kaimantsi.
Huánuco. apatotabakaiya.
Pasco. kaimakantsi.
Ayacucho. kajemabakanchi.
Cusco. kajemabakanchi.
kainiri. m. Comezón, escozor, que da comezón.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kainiri.
Junín. kainiri, kajeniri.
Huánuco. kainiri.
Pasco. kainiri.
Ayacucho. kajeniri.
Cusco. kajeniri.
kainitantsi. intr. y prnl. Escocer, arder, enrojecerse.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kainitantsi.
25
Junín. kainitantsi, jenetsi, jenitsi.
Huánuco. kainitantsi.
Pasco. kainitantsi.
Ayacucho. kajeniporokitanchi, jeninchi.
Cusco. kajeniporokitanchi, jeninchi.
kaje. m. Café.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kaje.
Junín. kajae, kaje.
Huánuco. kaje.
Pasco. kaje.
Ayacucho. kaji.
Cusco. kaji.
kajiro. m. Comején, termita.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kairo, kajiro.
Junín. kairo, kajiro.
Huánuco. kairo.
Pasco. kairo.
Ayacucho. kajiro.
Cusco. kajiro.
kamarankantsi. tr. Vomitar, nausear.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kamarankaantsi, kamankantsi, kamagankantsi.
Junín. kamarankantsi.
Huánuco. kamankantsi.
Pasco. kamarankantsi.
Ayacucho. kamarankanchi.
Cusco. kamarankanchi.
kamari. m. Diablo, satanás, demonio.
Ejemplo de uso:
Ucayali. peyari, kamari.
Junín. kamari.
Huánuco. peyari.
Pasco. peyari.
Ayacucho. kamari.
Cusco. kamari.
kamantsi. f. Gripe, catarro, refriado.
Ejemplo de uso:
26
Ucayali. kamantsi, kainerentsi.
Junín. kamantsi, tojetantsi.
Huánuco. kamantsi.
Pasco. kamantsi.
Ayacucho. kamanchi.
Cusco. kamanchi.
kamitantsi. tr. e intr. Pedir.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kamitantsi, koakotantsi.
Junín. kamitantsi, amanatantsi.
Huánuco. kamitantsi.
Pasco. kamitantsi.
Ayacucho. amanapinitanchi.
Cusco. amanapinitanchi.
kamorentsi. m. Tapaje del río. (forma de pesca)
Ejemplo de uso:
Ucayali. kamorentsi.
Junín. kamorentsi, tikarentsi, kamotantsi.
Huánuco. kamorentsitantsi, tikarentsi.
Pasco. tikarenti, kamorentsi.
Ayacucho. kamorenchi.
Cusco. kamorenchi.
kantakotantsi. tr. Mencionar.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kantakoyetantsi, kantakotantsi.
Junín. kantakotantsi, pairiantsi, pajiriantsi.
Huánuco. kantakotantsi.
Pasco. kantakotantsi.
Ayacucho. kantakotanchi.
Cusco. kantakotanchi.
kanae. f. Tangarana.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kanae.
Junín. kanae, kaneki, kanaiki.
Huánuco. kanae.
Pasco. kanae.
Ayacucho. kaneki.
Cusco. kaneki.
kaniri. f. Yuca.
27
Ejemplo de uso:
Ucayali. mama, kaniri.
Junín. kaniri, mama [yuca asada].
Huánuco. kaniri.
Pasco. kaniri.
Ayacucho. kaniri.
Cusco. kaniri.
kantashibairenti. adj. Gracioso, chistoso.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kantashibairenti, obashiyabairenti.
Junín. kantashibairenti, obashiyabairenti.
Huánuco. kantashibairenti.
Pasco. kantashibairenti.
Ayacucho. shirontakantachari.
Cusco. shirontakantachari.
kapatsajari. adj. Agua sucia.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kipachari, kapatsari.
Junín. kapatsari, kapatsajari.
Huánuco. kipachari.
Pasco. kipachari, kapatsajari.
Ayacucho. kipachijari, kapatsajari.
Cusco. kipachijari, kapatsajari.
katsirentsi. adj. Fiebre.
Ejemplo de uso:
Ucayali. katsirentsi, sabakitantsi, jabakitantsi.
Junín. katsirentsi.
Huánuco. katsirentsi.
Pasco. katsirentsi.
Ayacucho. kachirenchi, sabainarenchi.
Cusco. kachirenchi, sabainarenchi.
katsinkaiteri. adj. y m. Frío.
Ejemplo de uso:
Ucayali. katsinkaiteri.
Junín. katsinkaiteri, katsinkaite.
Huánuco. katsinkaiteri.
Pasco. katsinkaiteri.
Ayacucho. kachinkari.
Cusco. kachinkari.
28
katyori. adj. Salado.
Ejemplo de uso:
Ucayali. katyori.
Junín. katyori, poteari, potyari.
Huánuco. katyori.
Pasco. katyori.
Ayacucho. kacho, potyajari.
Cusco. kacho, potyajari.
kebotsi. f. Hamaca, dormilona.
Ejemplo de uso:
Ucayali. keboti, kebotsi.
Junín. yerontsi, kebotsi, kiyotsi.
Huánuco. kebotsi.
Pasco. kebotsi.
Ayacucho. nikakoronchi.
Cusco. nikakoronchi.
kempoyantsi. tr. y prnl., m. y f. Cuidar y guardar, cuida y guarda.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kempoyantsi, kimpoyantsi.
Junín. kempoyantsi, kimpoyantsi.
Huánuco. kempoyantsi.
Pasco. kempoyantsi.
Ayacucho. kempoyanchi.
Cusco. kempoyanchi.
kenashiri. adj. Verde.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kenashiri, kinasiri.
Junín. kenashiri, natsiriari, matsiriari, kinashiri.
Huánuco. kenashiri.
Pasco. kenashiri, natsiriari.
Ayacucho. kenashiri, anachiriari.
Cusco. kenashiri, anachiriari.
keniri. m. Coto mono. (sp de mono)
Ejemplo de uso:
Ucayali. shenonti.
Junín. keniri, janiri.
Huánuco. janiri.
Pasco. janiri.
Ayacucho. keniri.
29
Cusco. keniri.
kenkishiriantsi. tr. e intr. y prnl. Recordar, pensar.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kenkishiriantsi.
Junín. kenkeshireantsi, kinkisabetantsi.
Huánuco. kenkishiriantsi.
Pasco. kenkishiriantsi.
Ayacucho. kenkeshirianchi.
Cusco. kenkeshirianchi.
kenkitsabaitantsi. intr. Dialogar.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kenkitsabaitantsi.
Junín. kenkitsabaitantsi, kenkitsabetantsi.
Huánuco. kenkitsabaitantsi.
Pasco. kenkitsabaitantsi.
Ayacucho. kenkitsabaitanchi.
Cusco. kenkitsabaitanchi.
kenkitsarentsi. m. y f. Cuento, historia, narración, relato.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kenkitsarentsi.
Junín. kenkitsarentsi, kenkitsabairontsi.
Huánuco. kenkitsabairontsi.
Pasco. kenkitsabairontsi.
Ayacucho. kenkitsarenchi.
Cusco. kenkitsarenchi.
kentsitsi. m. Cuello, garganta.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kentsitsi.
Junín. kentsitsi, tsanotsi.
Huánuco. kentsitsi.
Pasco. kentsitsi.
Ayacucho. tsanonchi.
Cusco. tsanonchi.
ketaki. m. Nogal. (sp de árbol)
Ejemplo de uso:
Ucayali. keta, ketaki.
Junín. ketaki, keta.
Huánuco. ketaki.
Pasco. ketaki.
30
Ayacucho. keta.
Cusco. keta.
kimoshiretantsi. tr. y prnl., f. Alegrar, Alegría.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kimoshiretantsi.
Junín. kimoshiretantsi, beshireantsi.
Huánuco. obeshireantsi.
Pasco. kimoshiretantsi.
Ayacucho. beshirianchi.
Cusco. beshirianchi.
Kipaori. m. Pez ratón. (sp de pez)
Ejemplo de uso:
Ucayali. kipabori, kepabori.
Junín. kipaori, kipabori, kepaori.
Huánuco. kipari.
Pasco. kipaori.
Ayacucho. kipaori.
Cusco. kipaori.
Kiritsi. f. Nariz.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kiritsi.
Junín. kiritsi, irinantsi, botontsi, kirimashi.
Huánuco. kiritsi.
Pasco. kiritsi.
Ayacucho. potonchi, irimashi.
Cusco. potonchi, irimashi.
kisaari. adj. Negro.
Ejemplo de uso:
Ucayali. cheenkari, kisaari.
Junín. cheenkari, kisaari, potsitari.
Huánuco. kisaari.
Pasco. cheenkari, kisaari.
Ayacucho. kisaari.
Cusco. kisaari.
kisanentantsi. adj. Odioso.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kisanentantsi, kijanentantsi.
Junín. kisanentantsi, ninatantsi, samantsi.
Huánuco. kisanentantsi.
31
Pasco. kisanentantsi.
Ayacucho. kisanentanchi.
Cusco. kisanentanchi.
kisori. adj. Duro.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kisori, kijari, kisokiri.
Junín. kisori, kisokiri.
Huánuco. kisori.
Pasco. kisori.
Ayacucho. kisori, kisokiri.
Cusco. kisori, kisokiri.
kitairiki. m. Sajino. [vea: shintori]
Ejemplo de uso:
Ucayali. kitairiki.
Junín. shintori, piratsi [huangana], kitairiki.
Huánuco. kitairiki.
Pasco. kitairiki, shintori.
Ayacucho. shintori, kitairiki.
Cusco. shintori, kitairiki.
kitaiteri. pres., sal., y adv. m. Buenos días.
Ejemplo de uso:
Ucayali. Kitejiri, kitaiteri.
Junín. kitaiteri.
Huánuco. kitaiteri.
Pasco. kitaiteri.
Ayacucho. kitaiteri.
Cusco. kitaiteri.
kitamarori. adj. Blanco.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kitamari.
Junín. kitamarori.
Huánuco. kitamari.
Pasco. kitamarori.
Ayacucho. kitamarori.
Cusco. kitamarori.
kiteriri. adj. Amarillo.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kiteriri, shimashiriaki.
Junín. kiteriri.
32
Huánuco. kiteriri.
Pasco. kiteriri, mayonkonaki.
Ayacucho. kiteriri.
Cusco. kiteriri.
kitsari. f. Atarraya o tarrafa, esparavel.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kitsari, chariamentotsi, charija.
Junín. charija, charijamentotsi, kitsari.
Huánuco. chariamentotsi, shiriamentotsi.
Pasco. pashikamentotsi, kitsari.
Ayacucho. kitsari.
Cusco. kitsari.
kitsatantsi. adj. Tarrafear.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kitsatantsi, charijatanti, chariabaetantsi.
Junín. kitsatantsi, charijatantsi, ashiriatantsi, kitsayantsi.
Huánuco. chariatantsi.
Pasco. kitsatantsi.
Ayacucho. kitsatanchi.
Cusco. kitsatanchi.
kityonkari. adj. Rojo.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kityonkari, kirari, kityongari.
Junín. kityonkari, kitiorikari.
Huánuco. kityonkari.
Pasco. kityonkari.
Ayacucho. kityonkari, kirari.
Cusco. kityonkari, kirari.
koachere. m. Unchala. (sp de ave)
Ejemplo de uso:
Ucayali. koteri.
Junín. koachere, koatsere, koatsereti, kobachere.
Huánuco. koteri.
Pasco. koachere.
Ayacucho. koatsere.
Cusco. koatsere.
kobenkari. adj. Feo.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kobenkari, karipero.
33
Junín. kobenkari, kariperori.
Huánuco. kobenkari.
Pasco. kobenkari.
Ayacucho. kariperori.
Cusco. kariperori.
kobintsari. adj. Cazador.
Ejemplo de uso:
Ucayali. komintsani, pokanti.
Junín. kobintsari, komintsari.
Huánuco. komintsani, pokanti.
Pasco. kobintsari, abaerenti.
Ayacucho. kobintsari.
Cusco. kobintsari.
komarontsi. m. Remo.
Ejemplo de uso:
Ucayali. komabontsi, komarontsi.
Junín. komarontsi.
Huánuco. komabontsi.
Pasco. komarontsi.
Ayacucho. komaronchi.
Cusco. komaronchi.
kompitarentsi. f. Adivinanza, acertijo, enigma.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kompitarentsi.
Junín. komitarentsi, komitantsi, kompitarentsi.
Huánuco. kompitarentsi.
Pasco. kompitarentsi.
Ayacucho. komitakotanchi.
Cusco. komitakotanchi.
kontona. f. Perdiz. (sp de ave)
Ejemplo de uso:
Ucayali. pobonto, kontona, poronto, pogonto.
Junín. kontona, poronto.
Huánuco. pobonto.
Pasco. pobonto.
Ayacucho. kontona, chiobero.
Cusco. kontona, chiobero.
kontyari. m. Carpintero. (sp de ave)
Ejemplo de uso:
34
Ucayali. kirijeti, kontyari.
Junín. kirijeti, kontyari.
Huánuco. kontyari.
Pasco. kontyari.
Ayacucho. kirijeti.
Cusco. kirijeti.
koricha. m. Camote.
Ejemplo de uso:
Ucayali. koriti.
Junín. koricha.
Huánuco. koriti.
Pasco. koriti.
Ayacucho. koricha.
Cusco. koricha.
kosaniri. m. Lagarto, saurio.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kojaniri, kosaniri, saniri.
Junín. kosaniri, saniri.
Huánuco. kosaniri.
Pasco. kosaniri.
Ayacucho. kosaniri, saniri.
Cusco. kosaniri, saniri.
kotsitantsi. tr. e intr. Cocinar.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kotsitantsi, onkotsitantsi.
Junín. kotsitantsi, kotsirentsi, kotantsi.
Huánuco. kotsitantsi.
Pasco. kotsitantsi.
Ayacucho. kotantsi.
Cusco. kotantsi.
koyantsi. tr. Escoger.
Ejemplo de uso:
Ucayali. koyagantsi, koyantsi, yoyetantsi.
Junín. koyantsi, abitantsi.
Huánuco. koyantsi.
Pasco. koyantsi.
Ayacucho. koyanchi, abitanchi.
Cusco. koyanchi, abitanchi.
35
M
mabityakiri. adj. Ciego.
Ejemplo de uso:
Ucayali. mabityakiri, tsimpityakiri.
Junín. mabityajakiri, mabityakiri, mabityajari.
Huánuco. mabityakiri.
Pasco. mabityakiri.
Ayacucho. ñabityajakiri.
Cusco. ñabityajakiri.
majojoti. m. Urutau. (sp de ave conocida como ayayaimama)
Ejemplo de uso:
Ucayali. ajerojoti, manti.
Junín. majojoti, jerojoti.
Huánuco. jeronti.
Pasco. majojoti.
Ayacucho. majojoti.
Cusco. majojoti.
maniti. m. Tigre.
Ejemplo de uso:
Ucayali. manitsi, kashekari, maniti.
Junín. maniti.
Huánuco. kashekari, maniti.
Pasco. maniti, kashekari.
Ayacucho. maniti.
Cusco. maniti.
maireshireri. adj. Callado.
Ejemplo de uso:
Ucayali. mairitachari, mairetinkari.
Junín. maireshireri, majereshireri.
Huánuco. maireshireri.
Pasco. maireshireri.
Ayacucho. majereberi.
Cusco. majereberi.
masabirentsi. adj. Sudor.
Ejemplo de uso:
Ucayali. majabirentsi, majabitantsi, masabirentsi.
36
Junín. masabirentsi, amasabirentsi.
Huánuco. majabitantsi, masabirentsi.
Pasco. majabitantsi, masabirentsi.
Ayacucho. masabirenchi.
Cusco. masabirenchi.
masonti. adj. Sonso, tonto.
Ejemplo de uso:
Ucayali. masonti, majonti.
Junín. masonti.
Huánuco. masonti.
Pasco. masonti.
Ayacucho. masonti.
Cusco. masonti.
mashitsari. adj. Miserable, tacaño.
Ejemplo de uso:
Ucayali. mashitsari, shampitsi.
Junín. mashitsari.
Huánuco. tsañinkari, mashitsari.
Pasco. mashitsari, shampitsi.
Ayacucho. mashitsari, tsañari.
Cusco. mashitsari, tsañari.
maranke. f. Culebra, serpiente, víbora.
Ejemplo de uso:
Ucayali. Manke, manki.
Junín. maranki, maranke.
Huánuco. manki.
Pasco. maranke.
Ayacucho. maranke.
Cusco. maranke.
marikishi. f. Coca
Ejemplo de uso:
Ucayali. marikishi, koká.
Junín. marikishi, koká.
Huánuco. marikishi, koká.
Pasco. marikishi.
Ayacucho. marikishi.
Cusco. marikishi.
matsatonkiri. adj. Flaco, desnutrido.
Ejemplo de uso:
37
Ucayali. matsari, matsatonkiri.
Junín. matsari, matsatonkiri.
Huánuco. matsatonkiri.
Pasco. matsatonkiri.
Ayacucho. tonkiberi.
Cusco. tonkiberi.
matsí. adj. Brujo.
Ejemplo de uso:
Ucayali. matsinti, takisantaniri.
Junín. matsi, takisantsi, matsitantatsiri, matsinti.
Huánuco. matsi, matsinti.
Pasco. matsi.
Ayacucho. machi.
Cusco. machi.
meanto. m. Loro guacamayo. (sp de loro)
Ejemplo de uso:
Ucayali. meanto, meyanto.
Junín. meanto.
Huánuco. meanto.
Pasco. meyanto.
Ayacucho. meanto.
Cusco. meanto.
menkoshintsi. adj. Despeinado, desgreñado.
Ejemplo de uso:
Ucayali. moshintsi, menkoshintsi.
Junín. maboshintsi, menkoshintsi.
Huánuco. menkoshintsi.
Pasco. maboshintsi.
Ayacucho. menkoshintsi.
Cusco. menkoshintsi.
menkarentsi. f. maspute [choza] en lo alto de un árbol.
Ejemplo de uso:
Ucayali. menkoirentsi, menkarentsi.
Junín. menkarentsi, menkorentsi.
Huánuco. menkarentsi.
Pasco. menkarentsi.
Ayacucho. menkoirenchi.
Cusco. menkoirenchi.
merekintsi. f. Costilla.
38
Ejemplo de uso:
Ucayali. merekintsi.
Junín. merekintsi
Huánuco. merekintsi.
Pasco. merekintsi.
Ayacucho. merekinchi.
Cusco. merekinchi.
meshinantsi. m. Cuero, pellejo.
Ejemplo de uso:
Ucayali. mashitsi, meshina.
Junín. meshinantsi.
Huánuco. mashitsi, meshinantsi.
Pasco. meshinantsi.
Ayacucho. meshinanchi.
Cusco. meshinanchi.
meta. m. Palo canela.
Ejemplo de uso:
Ucayali. metaki, meta.
Junín. metaki, meta.
Huánuco. meta, metaki.
Pasco. meta.
Ayacucho. meta.
Cusco. meta.
metsori. adj. Suave.
Ejemplo de uso:
Ucayali. metsori.
Junín. metsori, metso.
Huánuco. metsori.
Pasco. metsori.
Ayacucho. metso.
Cusco. metso.
meriri. adj. Áspero.
Ejemplo de uso:
Ucayali. meriri, mereri.
Junín. meriri.
Huánuco. meriri.
Pasco. meriri, mereri.
Ayacucho. meriri.
Cusco. meriri.
39
miriti. adj. Huérfano.
Ejemplo de uso:
Ucayali. miriti.
Junín. miriti, ampinti.
Huánuco. miriti.
Pasco. miriti.
Ayacucho. apinti.
Cusco. apinti.
mishitantsi. tr. e intr. Soñar.
Ejemplo de uso:
Ucayali. mishitantsi, mishibairontsi, mishibairentsi.
Junín. mishitantsi, mishirontsi.
Huánuco. mishitantsi.
Pasco. mishitantsi.
Ayacucho. mishitanchi.
Cusco. mishitanchi.
morenti. m. Guardacaballo, garrapatero. (sp de ave)
Ejemplo de uso:
Ucayali. shoniro, moriti, ñorenti.
Junín. moriti, morenti, ñorinti, moyari, morito.
Huánuco. morenti.
Pasco. morenti.
Ayacucho. morito.
Cusco. morito.
morekatsarontsi. m. Relámpago, resplandor, fulgor.
Ejemplo de uso:
Ucayali. moremoretsi, okatsatantsi, amorenki.
Junín. porekarentsi, morekari, jokarontsi, ojokatsarontsi.
Huánuco. morekarentsi.
Pasco. memorekatsarontsi.
Ayacucho. itsareki, itimemeati.
Cusco. itsareki, itimemeati.
motitantsi. adj. Embarazo, gestación, preñez.
Ejemplo de uso:
Ucayali. motitantsi, motinto.
Junín. motyatantsi, tsomontetantsi, obakantantsi.
Huánuco. motitantsi.
Pasco. tsomontetantsi.
Ayacucho. obakanchi.
40
Cusco. obakanchi.
morotsi. m. y adj. Hueco, vacío, cavidad.
Ejemplo de uso:
Ucayali. omonaki, omoki, omo.
Junín. omoro, omorona, morotsi.
Huánuco. omona.
Pasco. morotsi.
Ayacucho. morochi, omoro.
Cusco. morochi, omoro.
41
N
nabireri. m. Ser transformador, ser corregidor de conducta.
Ejemplo de uso:
Ucayali. abireri, nabireri.
Junín. nabireri, abireri.
Huánuco. abireri.
Pasco. nabireri.
Ayacucho. nabireri.
Cusco. nabireri.
naka. pron. pers. Yo.
Ejemplo de uso:
Ucayali. naka.
Junín. naka, naro.
Huánuco. naka.
Pasco. naka.
Ayacucho. naro.
Cusco. naro.
nato. m. Floripondio.
Ejemplo de uso:
Ucayali. nato, jayapa.
Junín. nato, jayapa, saro.
Huánuco. nato.
Pasco. nato.
Ayacucho. jayapa.
Cusco. jayapa.
neberontsi. m. Vicio.
Ejemplo de uso:
Ucayali. ñamatantsi, neberontsi.
Junín. ñamatantsi, neberontsi.
Huánuco. ñamatantsi, ñamaperotantsi.
Pasco. neberontsi.
Ayacucho. neberonchi.
Cusco. neberonchi.
nenetsi. f. Lengua.
Ejemplo de uso:
Ucayali. nenetsi.
42
Junín. nenetsi.
Huánuco. nenetsi.
Pasco. nenetsi.
Ayacucho. nenenchi.
Cusco. nenenchi.
neshinonkatantsi. adj. Generoso, dadivoso.
Ejemplo de uso:
Ucayali. neshinonkatantsi, neshinonkantantsi.
Junín. pantatsiri, neshinonkantantsi.
Huánuco. neshinonkatantsi.
Pasco. neshinonkatantsi.
Ayacucho. payetantachiri.
Cusco. payetantachiri.
nija. m. Agua.
Ejemplo de uso:
Ucayali. nija, iña, ña, jiña.
Junín. nija.
Huánuco. nija, jiña.
Pasco. nija, jiña.
Ayacucho. nija.
Cusco. nija.
nintantsi. tr. Amar.
Ejemplo de uso:
Ucayali. koantsi, nintantsi.
Junín. nintantsi, kobantsi, koantsi.
Huánuco. nintantsi.
Pasco. nintantsi.
Ayacucho. nintanchi.
Cusco. nintanchi.
nintatabakansti. tr. y prnl. Besar.
Ejemplo de uso:
Ucayali. tsobotantsi, nintatabakansti, nintabotantsi.
Junín. nintatabaka, tsinintatantsi, atsotseratantsi.
Huánuco. tsobotantsi, nintatabakansti.
Pasco. nintatabakansti.
Ayacucho. nintanchi.
Cusco. nintanchi.
43
Ñ
ñabaitinkari. adj. Hablador, charlatán, parlanchín.
Ejemplo de uso:
Ucayali. ñabaitinkari, ñabairentsi.
Junín. ñabetinkari, ñabaitinkari.
Huánuco. ñabaitinkari.
Pasco. ñabaitinkari.
Ayacucho. ñanabairetiki.
Cusco. ñanabairetiki.
ñatsatantsi. intr., tr. y prnl. Jugar.
Ejemplo de uso:
Ucayali. ñatsabaerontsi, ñatsarentsi.
Junín. ñatsatantsi.
Huánuco. ñatsabetantsi.
Pasco. ñatsarontsi.
Ayacucho. ñatsatanchi.
Cusco. ñatsatanchi.
44
O
obanarontsi. f. Comida, alimento, vianda.
Ejemplo de uso:
Ucayali. obanabontsi, obanarontsi
Junín. obaritentsi, obanarontsi
Huánuco. obanabontsi.
Pasco. obaritentsi.
Ayacucho. obanaronchi.
Cusco. obanaronchi.
obametantatsiri. m. Profesor, maestro, educador.
Ejemplo de uso:
Ucayali. obametantatsiri, yotantatsiri, oñagantatsiri, ñagantatsiri
Junín. obametantatsiri, yotantatsiri.
Huánuco. obametantatsiri, yotantatsiri.
Pasco. obametantatsiri, yotantatsiri.
Ayacucho. obametantachiri, yotantachiri.
Cusco. obametantachiri, yotantachiri.
obametantsi. tr. Enseñar.
Ejemplo de uso:
Ucayali. iyotantsi, obametantsi.
Junín. obametantsi, yotantsi.
Huánuco. iyotantsi.
Pasco. iyometantsi, yotantsi.
Ayacucho. obametanchi.
Cusco. obametanchi.
obaati. m. Humairo, manco.
Ejemplo de uso:
Ucayali. bati
Junín. obaati, tsantsapakori, oati.
Huánuco. obaati.
Pasco. obaati.
Ayacucho. oati.
Cusco. oati.
obasankitantsi. m. Castigo.
Ejemplo de uso:
Ucayali. obajankitantsi, obasankitantsi.
45
Junín. obasankitantsi, obasanketantsi, oasanketantsi.
Huánuco. obasankitantsi.
Pasco. obasankitantsi.
Ayacucho. obasankitanchi.
Cusco. obasankitanchi.
obashiretantsi. tr. y f. Padecer, pena.
Ejemplo de uso:
Ucayali. obashirentantsi.
Junín. bashiretantsi, obashiretantsi, oashiretantsi.
Huánuco. obashirentantsi.
Pasco. obashirentantsi.
Ayacucho. obashirentanchi, bashiretanchi.
Cusco. obashirentanchi, bashiretanchi.
obashirontsi. f. Choza para cazar. (aves o animales)
Ejemplo de uso:
Ucayali. obashirontsi
Junín. obashirontsi, bankoinantsi, pankoinantsi, pankoshintsi.
Huánuco. oashirontsi.
Pasco. obashirontsi.
Ayacucho. pankoshinchi.
Cusco. pankoshinchi.
obapintantsi. tr. Abandonar.
Ejemplo de uso:
Ucayali. oapintantsi, bapintantsi.
Junín. obapintantsi, bapintantsi.
Huánuco. obapintantsi.
Pasco. obapintantsi.
Ayacucho. obapintanchi.
Cusco. obapintanchi.
obayeritantsi. Intr., f. y m. Guerrear, combatir, pelear, luchar, guerra, guerrilla, pelea, combate, enfrentamiento.
Ejemplo de uso:
Ucayali. manatantsi, obayeritantsi.
Junín. manatantsi, obayeritantsi, oayeritantsi.
Huánuco. omanatantsi, obayeritantsi.
Pasco. obayeritantsi.
Ayacucho. manatanchi, obabakanchi.
Cusco. manatanchi, obabakanchi.
Obinteni. f. Pampa. (hoyada)
Ejemplo de uso:
46
Ucayali. obinteni, okametsaitye
Junín. obinteni, obintenite, okametsaiteti.
Huánuco. obintenite.
Pasco. obinteni.
Ayacucho. obinteni, okametsati.
Cusco. obinteni.
obetsainkantsi. tr. Alinear, formar, hacer fila.
Ejemplo de uso:
Ucayali. obitsainkantsi, bitsainkantsi, bitsenkantsi.
Junín. bitsainkantsi, bitsenkantsi, beshintsantsi.
Huánuco. obetsainkantsi.
Pasco. obetsainkantsi.
Ayacucho. beshintsakirianchi.
Cusco. beshintsakirianchi.
omarentsi. f. Pulsera, brazalete.
Ejemplo de uso:
Ucayali. marentsi, omarentsi, omabakorentsi.
Junín. maretsi, omarentsi, marentsi.
Huánuco. omarentsi.
Pasco. omarentsi.
Ayacucho. marechi.
Cusco. marechi.
omoitonkane. m. Remolino.
Ejemplo de uso:
Ucayali. omoitonkare, omotonkane, moetonkare
Junín. omoitonkane, omotonkare, otiyonkare, omoinkare.
Huánuco. omoitonkare.
Pasco. omoitonkare.
Ayacucho. omoikare, obiishare.
Cusco. omoikare, obiishare.
oirikantsi. tr. Agarrar.
Ejemplo de uso:
Ucayali. oteyantsi, oirikantsi.
Junín. ajirikantsi, airikantsi.
Huánuco. oirikantsi.
Pasco. oirikantsi.
Ayacucho. ajirikanchi.
Cusco. ajirikanchi.
oisotantsi. tr. Amarrar.
47
Ejemplo de uso:
Ucayali. ojotantsi, shirikantsi.
Junín. oisotantsi, shitikantsi.
Huánuco. oisotantsi.
Pasco. oisotantsi.
Ayacucho. oisotanchi.
Cusco. oisotanchi.
oka. pron. dem. Esto.
Ejemplo de uso:
Ucayali. Jiroka, iroka.
Junín. oka.
Huánuco. iroka.
Pasco. iroka.
Ayacucho. Iroka, oka.
Cusco. oka, iroka.
okakini. adv. l. Cerca.
Ejemplo de uso:
Ucayali. okakini.
Junín. okakini, okakiji, kempeji.
Huánuco. okakini.
Pasco. okakini.
Ayacucho. kempeji.
Cusco. kempeji.
okatsarontsi. m. Rayo.
Ejemplo de uso:
Ucayali. ojokatsarontsi, okatsarentsi, tarito.
Junín. ojotsarontsi, okatsarontsi, okatsaro, ojokatsata.
Huánuco. tarisa.
Pasco. tonkarontsarontsi, okatsarontsi.
Ayacucho. imanaitea.
Cusco. imanaitea.
okitaitamanake. m. Amanece (cuando), al amanecer.
Ejemplo de uso:
Ucayali. okitejetamanake, inkamani
Junín. okitaitamanake, okitaetamani.
Huánuco. okijaetamanake.
Pasco. okitaitamanake.
Ayacucho. okitaitamanake.
Cusco. okitaitamanake.
48
okanitantsi. intr. Abortar
Ejemplo de uso:
Ucayali. okanitantsi, okanetantsi.
Junín. okanitantsi, jokantsi, ojakanetantsi.
Huánuco. okanitantsi.
Pasco. okanitantsi.
Ayacucho. jokanchi.
Cusco. jokanchi.
okantsi. intr. Botar.
Ejemplo de uso:
Ucayali. okantsi.
Junín. okantsi, jokantsi.
Huánuco. okantsi.
Pasco. okantsi.
Ayacucho. jokanchi.
Cusco. jokanchi.
okotantsi. tr. Señalar.
Ejemplo de uso:
Ucayali. okotantsi.
Junín. okotantsi, jikotantsi.
Huánuco. okotantsi.
Pasco. okotantsi.
Ayacucho. jikotanchi.
Cusco. jikotanchi.
¿omapero? loc. adv. ¿Verdad?
Ejemplo de uso:
Ucayali. ¿kiaro?.
Junín. ¿omapero?, ¿kiaro?, ¿mapero?, ¿keario?.
Huánuco. ¿omapero?, ¿mapero?.
Pasco. ¿omapero?.
Ayacucho. ¿kiariro?.
Cusco. ¿kiariro?.
ompoña. adj. t. Luego.
Ejemplo de uso:
Ucayali. Ompoña, impoiniji, opoña.
Junín. Impoiji, ompoña, impoini, opoña.
Huánuco. ompoña.
Pasco. ompoña.
Ayacucho. manimani, impoini.
49
Cusco. manimani, impoini.
orenkari. f. Lluvia con sol.
Ejemplo de uso:
Ucayali. orenkari, orenka, orenkaki.
Junín. orenkari, oreajenkani, katsirenkari, kitajenkari.
Huánuco. orenkari.
Pasco. orenkari.
Ayacucho. porenkani.
Cusco. porenkani.
oriatsiri. m. Sol.
Ejemplo de uso:
Ucayali. oriatsiri, oria
Junín. oriatsiri, katsirinkaiteri, paba.
Huánuco. oriatsiri.
Pasco. oriatsiri.
Ayacucho. kachirinkaiteri
Cusco. kachirinkaiteri
orijaniki. adj. Pequeño.
Ejemplo de uso:
Ucayali. orijani, orianini, okatini.
Junín. orijaniki, orijani, iyanini.
Huánuco. orianini.
Pasco. orijaniki, irianini, orijani.
Ayacucho. orijanicha.
Cusco. orijanicha.
otsipani. f. Amiga, compañía, juntos. (ambos, los dos)
Ejemplo de uso:
Ucayali. otsipani, otsipapaite, otsipaniki, pashini.
Junín. otsipani, otsipa, pashini.
Huánuco. otsipa, pashini.
Pasco. pashini, otsipa.
Ayacucho. onkitai, pashini.
Cusco. onkitai, pashini.
osaetekera. m. Día siguiente (al), mañana.
Ejemplo de uso:
Ucayali. inkamani, oñatamanea
Junín. osaitekera, osaikera.
Huánuco. osaitekera.
Pasco. osaitekera, onkitaimani.
50
Ayacucho. onkitae.
Cusco. onkitae.
osarentsi. m. Año, época, verano.
Ejemplo de uso:
Ucayali. ojarentsi, osarentsi
Junín. osarentsi.
Huánuco. osarentsi.
Pasco. osarentsi.
Ayacucho. osarenchi.
Cusco. osarenchi.
oshinke. f. Ola de río.
Ejemplo de uso:
Ucayali. oshinke, otamakare, oshinkea
Junín. oshinke, otamonkare, otabonkare, oshinki.
Huánuco. oshinke, otamakare.
Pasco. oshinke, oshinkea.
Ayacucho. ojaronkare.
Cusco. ojaronkare.
otamentotsi. f. Linterna.
Ejemplo de uso:
Ucayali. otamentotsi.
Junín. otamentotsi, tsiomentotsi, tsiyomentotsi.
Huánuco. otamentotsi.
Pasco. otamentotsi, tsiomentotsi.
Ayacucho. chiomentochi.
Cusco. chiomentochi.
oyatantsi. tr. Esperar.
Ejemplo de uso:
Ucayali. oyatantsi.
Junín. oyatantsi, oijatantsi.
Huánuco. oyatantsi.
Pasco. oyatantsi.
Ayacucho. oijtanchi.
Cusco. oijatanchi.
oyechari. m. Arco iris.
Ejemplo de uso:
Ucayali. oye, oyechari
Junín. oyechari, oye.
Huánuco. oye.
51
Pasco. oyechari, oye.
Ayacucho. sabirenchi.
Cusco. sabirenchi.
52
P
Pabá. m. Dios. (judío cristiano)
Ejemplo de uso:
Ucayali. paba ashitairi, tajorentsi.
Junín. paba, ashitanakeri, tasorentsi, ashiteeri.
Huánuco. paba.
Pasco. Paba, ashitairi.
Ayacucho. tasorenchi.
Cusco. tasorenchi.
pairani. adv. t. y l. Antes.
Ejemplo de uso:
Ucayali. pairani.
Junín. perani, pairani, paerani.
Huánuco. pairani.
Pasco. pairani.
Ayacucho. perani.
Cusco. perani.
pachaka. m. Porongo.
Ejemplo de uso:
Ucayali. pachaka.
Junín. pachaka, onero, chonkorina.
Huánuco. pachaka.
Pasco. pachaka.
Ayacucho. chonkorina.
Cusco. chonkorina.
pamari. m. y f. Fuego, candela.
Ejemplo de uso:
Ucayali. pamari, pampari.
Junín. pamari.
Huánuco. pamari.
Pasco. pamari, pampari.
Ayacucho. pamari.
Cusco. pamari.
paroto. m. Palo balsa, topa, huampo.
Ejemplo de uso:
Ucayali. paato.
53
Junín. paroto, shinti.
Huánuco. paato, paroto.
Pasco. paato.
Ayacucho. paroto.
Cusco. paroto.
parianti. m. Plátano.
Ejemplo de uso:
Ucayali. payanti, parianti.
Junín. parenti, payanti, parianti.
Huánuco. parianti.
Pasco. parianti.
Ayacucho. parenti.
Cusco. parenti.
pantentsi. f. Boca.
Ejemplo de uso:
Ucayali. pantentsi.
Junín. bantentsi, pantentsi.
Huánuco. pantentsi.
Pasco. pantentsi.
Ayacucho. pantenchi.
Cusco. pantenchi.
pantsantsi. intr. y tr. m. y f. Cantar, canción.
Ejemplo de uso:
Ucayali. mampantsi.
Junín. pantsantsi, pampoyantsi, ampatsantsi, beshiriantsi.
Huánuco. pantsantsi.
Pasco. pantsantsi, mampantsi.
Ayacucho. pampoyanchi.
Cusco. pampoyanchi.
pasonki. adj. y f. Agradecido [ser], gracias.
Ejemplo de uso:
Ucayali. pasonki, pajonki, atama, aribe.
Junín. pasonki, aribe, pasonke, ari.
Huánuco. pasonki.
Pasco. pasonki.
Ayacucho. pasonki, aribe.
Cusco. pasonki, aribe.
peakotantsi. tr. y prnl. Olvidar.
Ejemplo de uso:
54
Ucayali. peyakotantsi, maejantantsi, peakotantsi.
Junín. peakotantsi, maisantantsi, piakotantsi.
Huánuco. peakotantsi, maisantantsi.
Pasco. piakotantsi.
Ayacucho. peakotanchi.
Cusco. peakotanchi.
pianentsi. m. Arco.
Ejemplo de uso:
Ucayali. piampeni.
Junín. pianentsi, peanentsi, bianentsi.
Huánuco. piampeni.
Pasco. yanentsi.
Ayacucho. beanenchi.
Cusco. beanenchi.
piarentsi. m. Masato.
Ejemplo de uso:
Ucayali. piarentsi.
Junín. piarentsi, ñoño, oshiteki, pearentsi, kachori, ñoko, sampeare.
Huánuco. piarentsi.
Pasco. piarentsi.
Ayacucho. pearenchi.
Cusco. pearenchi.
pimpoke. intr., loc. Venir, ven.
Ejemplo de uso:
Ucayali. pimpoke, pipoke.
Junín. pimpoke, kate, pipoke.
Huánuco. pipoke.
Pasco. pimpoke.
Ayacucho. pimpoke, kate.
Cusco. pimpoke, kate.
piriatantsi. tr. Secar.
Ejemplo de uso:
Ucayali. piriatantsi.
Junín. pirijatantsi, piriatantsi.
Huánuco. piriatantsi.
Pasco. piriatantsi.
Ayacucho. pirijatanchi.
Cusco. pirijatanchi.
pironti. f. Luciérnaga.
55
Ejemplo de uso:
Ucayali. porenti.
Junín. pironti, pironi.
Huánuco. porenti.
Pasco. pironti.
Ayacucho. piroti.
Cusco. piroti.
piyatsari. adj. Desobediente.
Ejemplo de uso:
Ucayali. eshikempitari, piyatsari, piyatsari.
Junín. piyatsari, piatsari.
Huánuco. piatsari.
Pasco. piatsari.
Ayacucho. piatsari.
Cusco. piatsari.
piyotantsi. tr. y prnl. Amontonar.
Ejemplo de uso:
Ucayali. piyotantsi.
Junín. piyotantsi.
Huánuco. piyotantsi.
Pasco. piyotantsi.
Ayacucho. piyotantsi.
Cusco. iyotantsi.
pochokinti. adj. Dormilón.
Ejemplo de uso:
Ucayali. mayinkari, pochokinari, pochokinti.
Junín. Pochokinti, mainkari, pochokirianti.
Huánuco. pochokiri.
Pasco. mayinkari, pochokinari.
Ayacucho. pochokinti, masenti.
Cusco. pochokinti, masenti.
pokantsi. intr. Venir.
Ejemplo de uso:
Ucayali. pokantsi.
Junín. pokajeitantsi, pokantsi.
Huánuco. pokantsi.
Pasco. pokaiyeni, pokantsi.
Ayacucho. pokajeitanchi.
Cusco. pokajeitanchi.
56
pomporo. m. Caracol grande, congompe.
Ejemplo de uso:
Ucayali. pomporo, mapoto, pompo.
Junín. pomporo.
Huánuco. pompo.
Pasco. Pomporo.
Ayacucho. pomporo, mapoto.
Cusco. pomporo, mapoto
pompoti. m. Búho. (sp de ave rapaces)
Ejemplo de uso:
Ucayali. pompori, pompoti, tsobo.
Junín. pompoti, pompori.
Huánuco. pompoti.
Pasco. pompoti.
Ayacucho. pompori.
Cusco. pompori.
57
s
sabaro. m. Papagayo. (sp de loro trepadora)
Ejemplo de uso:
Ucayali. jababo, sababo.
Junín. sabaro.
Huánuco. sabaro, sababo.
Pasco. sabaro.
Ayacucho. sabaro.
Cusco. sabaro.
saikantsi. adj. Poblador de lugar, lugareño, pueblerino, aldeano.
Ejemplo de uso:
Ucayali. jekantsi, saikantsi.
Junín. saikantsi, sabikantsi.
Huánuco. saikantsi.
Pasco. saikantsi.
Ayacucho. tsoitantsi, saikantsi, sabikantsi.
Cusco. sabikantsi, tsoitantsi.
saikatsi. intr. y prnl. Ser, estar, ¿Está?
Ejemplo de uso:
Ucayali. eniro, jekatsi, saikatsi, enitatsi.
Junín. saikatsi, ainiro.
Huánuco. saikatsi.
Pasco. saikatsi.
Ayacucho. ainiro.
Cusco. ainiro.
saari. f. y m. Muca, zorrillo, zarigueya.
Ejemplo de uso:
Ucayali. jagari, sagari, saari.
Junín. saari.
Huánuco. sagari.
Pasco. sagari.
Ayacucho. kapajeri.
Cusco. kapajeri.
sabentaro. f. Uña de gato.
Ejemplo de uso:
Ucayali. tsikontoche, sabentaro.
58
Junín. sabentaro, samentotsa.
Huánuco. tsikontotsa, sabentarotsa.
Pasco. sabentaroki.
Ayacucho. samento.
Cusco. samento.
saboro. f. Cañabrava, carrizo.
Ejemplo de uso:
Ucayali. jaboro, jaboki, saboro.
Junín. saboro.
Huánuco. sabo.
Pasco. saboro.
Ayacucho. saboro.
Cusco. saboro.
sakotantsi. tr. y prnl. Derramar.
Ejemplo de uso:
Ucayali. jakotantsi, sakotantsi.
Junín. sakotantsi.
Huánuco. sakotantsi.
Pasco. sakotantsi.
Ayacucho. sakotanchi.
Cusco. sakotanchi.
samampo. f. Ceniza.
Ejemplo de uso:
Ucayali. jamampo, samampo.
Junín. samampo.
Huánuco. samampo.
Pasco. samampo.
Ayacucho. samampo.
Cusco. samampo.
sampirentsi. f. Trampa con púas.
Ejemplo de uso:
Ucayali. jamipentsi, ampirentsi.
Junín. sampirentsi, samirentsi.
Huánuco. sampirentsi.
Pasco. sampirentsi.
Ayacucho. samirentsi.
Cusco. samirenchi.
sampobatsa. m. Barro, lodo, fango.
Ejemplo de uso:
59
Ucayali. jampobatsa, sampobatsa.
Junín. sampobatsa.
Huánuco. sampobatsa.
Pasco. sampobatsa.
Ayacucho. sampobatsa.
Cusco. sampobatsa.
sanironti. m. mosca grande, ronsapa. (moscón)
Ejemplo de uso:
Ucayali. nironto.
Junín. neronto, sanerontiki, nironto.
Huánuco. shenoronto.
Pasco. shenoronto, nironto.
Ayacucho. sanironti.
Cusco. sanironti.
sankenatantsi. tr. e intr. Escribir.
Ejemplo de uso:
Ucayali. jankenatantsi, sankenagantsi.
Junín. sankenarentsi.
Huánuco. sankenarentsi.
Pasco. sankenatantsi.
Ayacucho. sankenatanchi.
Cusco. sankenatanchi.
sanko. m. Caña dulce.
Ejemplo de uso:
Ucayali. janko, shanko.
Junín. sanko, shanko.
Huánuco. sanko.
Pasco. sanko.
Ayacucho. sanko.
Cusco. sanko.
santani. m. Ave cueva. (sp de ave)
Ejemplo de uso:
Ucayali. jantani, santani.
Junín. santani.
Huánuco. santani.
Pasco. santani.
Ayacucho. santani.
Cusco. santani.
santonka. m. Caucho, jebe.
60
Ejemplo de uso:
Ucayali. jantonka, santonka.
Junín. shirinka, santonka, shiringa.
Huánuco. santonka, santoma.
Pasco. shirinka, santoma.
Ayacucho. shirinka.
Cusco. shirinka.
santeripana. f. Hoja saborizante. (para chipado)
Ejemplo de uso:
Ucayali. santeripana, kajankapana, janteripana.
Junín. santeripana, santerikipana.
Huánuco. santerikipana.
Pasco. santeripana.
Ayacucho. kasankayari, santeripana.
Cusco. kasankayari, santeripana.
sonkari. f. Antara.
Ejemplo de uso:
Ucayali. jonkari, sonkari.
Junín. sonkari.
Huánuco. sonkari.
Pasco. sonkari.
Ayacucho. sonkare.
Cusco. sonkare.
sorome. f. Balluca, cashpairo.
Ejemplo de uso:
Ucayali. jomai, sorome.
Junín. sorome, soromenta.
Huánuco. somai.
Pasco. soromai.
Ayacucho. sorome.
Cusco. sorome.
61
SH
shaki. m. Ungurabe, ungurahui.
Ejemplo de uso:
Ucayali. sheyaki.
Junín. shaki.
Huánuco. sheyaki.
Pasco. shaki, sheyaki.
Ayacucho. shaki.
Cusco. shaki.
shankoro. f. Lagartija.
Ejemplo de uso:
Ucayali. shonkoro, shankoro.
Junín. shankoro.
Huánuco. shankoro.
Pasco. shankoro.
Ayacucho. shankoro.
Cusco. shankoro.
shantsi. f. Borra, quita, suprima, anula, tacha.
Ejemplo de uso:
Ucayali. shepoantsi.
Junín. shantsi.
Huánuco. shantsi.
Pasco. shantsi.
Ayacucho. shanchi.
Cusco. shanchi.
sharakamashi. f. Sierra. (región frío)
Ejemplo de uso:
Ucayali. katsinkamashiri, ktsinkaiteri, okatsinkaitye.
Junín. sharakamashi, katsinkaiterimashi.
Huánuco. katsinkaiterimashi.
Pasco. sharakamashi.
Ayacucho. sharakamashi.
Cusco. sharakamashi.
shariantsi. tr. y prnl. Pelar.
Ejemplo de uso:
Ucayali. shariantsi.
62
Junín. shariantsi, sarentsi.
Huánuco. shariantsi.
Pasco. shariantsi.
Ayacucho. saranchi.
Cusco. saranchi.
shebantoki. f. Uvilla silvestre, uva de monte.
Ejemplo de uso:
Ucayali. shebantoki, shebantyoki.
Junín. shebantyoki, shebantoki.
Huánuco. shebantoki.
Pasco. shebantoki.
Ayacucho. sebantoki.
Cusco. sebantoki.
shebatyaki. f. y m. concha, caracol. (sp de)
Ejemplo de uso:
Ucayali. shebatyaki, shibatyaki.
Junín. shebatyaki, shebaotyaki.
Huánuco. shebatyaki.
Pasco. shebatyaki.
Ayacucho. shebatyaki.
Cusco. shebatyaki.
shebori. m. Bagre, barbón.
Ejemplo de uso:
Ucayali. shebori.
Junín. shabori, shebori, shaori.
Huánuco. shebori.
Pasco. shebori.
Ayacucho. shaori.
Cusco. shaori.
shekiantsi. tr., intr. y prnl. Aumentar.
Ejemplo de uso:
Ucayali. shekiantsi.
Junín. shekiantsi, shekiyantsi.
Huánuco. shekiantsi.
Pasco. shekiantsi.
Ayacucho. shekianchi.
Cusco. shekianchi.
shempiri. f. Taricaya acuática, tortuga charapa acuática. (sp de tortuga)
Ejemplo de uso:
63
Ucayali. shempiri.
Junín. shempiri, chootaro, konoya [tortuga de tierra].
Huánuco. shempiri.
Pasco. shempiri.
Ayacucho. sempiri.
Cusco. sempiri.
sheripiari. m. Tabaquero, curandero.
Ejemplo de uso:
Ucayali. sheripiari, antyabiari.
Junín. sheripiari.
Huánuco. sheripiari.
Pasco. antyabiari, sheripiari.
Ayacucho. seripiari.
Cusco. seripiari.
sheya. f. Planta de ungurabe.
Ejemplo de uso:
Ucayali. sheya.
Junín. sha, sheya.
Huánuco. sheya.
Pasco. sheya.
Ayacucho. sha.
Cusco. sha.
shetontsi. f. Tripa, intestino.
Ejemplo de uso:
Ucayali. shetontsi.
Junín. shetontsi, amporetsantsi, sheitontsi.
Huánuco. shetontsi, amporetsa.
Pasco. sheitontsi, amporetsa.
Ayacucho. seitonchi, amporetanchi.
Cusco. seitonchi, amporetanchi.
shibankintsi. f. Ala.
Ejemplo de uso:
Ucayali. shibakintsi.
Junín. shibakintsi, bankitsi.
Huánuco. shibakintsi.
Pasco. shibakintsi.
Ayacucho. ibanki, bankichi.
Cusco. ibanki, bankichi.
shijarontsi. f. Diarrea.
64
Ejemplo de uso:
Ucayali. shibaetantsi, shibaerontsi.
Junín. shijarontsi, sharontsi.
Huánuco. shibaerontsi.
Pasco. sharontsi.
Ayacucho. shijaronchi.
Cusco. shijaronchi.
shintori. m. Sajino, huangana. [vea: kitairiki]
Ejemplo de uso:
Ucayali. shintori.
Junín. shintori, piratsi, kitairiki.
Huánuco. shintori.
Pasco. shintori.
Ayacucho. pirachi.
Cusco. pirachi.
shipatonanti. adj. Barbudo.
Ejemplo de uso:
Ucayali. shipatonanti.
Junín. shipatonanti.
Huánuco. shipatonanti.
Pasco. shipatonanti.
Ayacucho. shipatonanchi.
Cusco. shipatonanchi, shipara.
shiretsi. m. Alma, ánima, espíritu.
Ejemplo de uso:
Ucayali. shiretsi.
Junín. shiretsi, ampatsi.
Huánuco. shiretsi.
Pasco. shiretsi.
Ayacucho. shirechi, ampachi.
Cusco. shirechi, ampachi.
shitamenkotsi. m. Baño, servicio higiénico.
Ejemplo de uso:
Ucayali. shitamentotsi, menkotsi.
Junín. shitamentotsi, menkotsi.
Huánuco. shitamentotsi.
Pasco. shitamentotsi.
Ayacucho. shitamenkorenchi.
Cusco. shitamenkorenchi.
65
shebatantsi. tr. y prnl. Mover.
Ejemplo de uso:
Ucayali. shebatantsi, koshekantsi.
Junín. shebatantsi, moyekaantsi.
Huánuco. shebatantsi, koshekantsi.
Pasco. shebatantsi.
Ayacucho. sebatanchi.
Cusco. sebatanchi, jokairenchi.
shitiri. adj. Apestoso.
Ejemplo de uso:
Ucayali. shitibari, shitiri, shityenkari.
Junín. shitiri, matsirenka, shitibari, shitirentsi.
Huánuco. shitibari.
Pasco. shitiri.
Ayacucho. shitiri.
Cusco. shitiri.
shimpetsari. adj.y com. Débil, frágil, blando.
Ejemplo de uso:
Ucayali. shipetapokiri.
Junín. shimpetsari, shimpetapokiri.
Huánuco. shipetari.
Pasco. shipetashireri.
Ayacucho. shimpetsari.
Cusco. shimpetsari.
shinkibentinkari. adj. Loco.
Ejemplo de uso:
Ucayali. shinkibentinkari.
Junín. shinkibentinkari, tsabiyari.
Huánuco. shinkibentinkari.
Pasco. shinkibentinkari.
Ayacucho. tsabiari.
Cusco. tsabiari.
shinkirenti. adj.y s. Borracho, ebrio, embriagado.
Ejemplo de uso:
Ucayali. shinkirenti.
Junín. shinkitinkari, shinkirianti.
Huánuco. shinkirenti.
Pasco. shinkirianti.
Ayacucho. shinkinarinti, shinkiberi.
66
Cusco. shinkinarinti, shinkiberi.
shintsinkantsi. f. Fuerza.
Ejemplo de uso:
Ucayali. shintsinkantsi, shintsintantsi.
Junín. shintsinkantsi, shintsintantsi.
Huánuco. shintsintantsi.
Pasco. shintsinkantsi.
Ayacucho. shintsinkanchi.
Cusco. shintsinkanchi.
shirontantsi. intr. y prnl. Reír.
Ejemplo de uso:
Ucayali. shirontantsi.
Junín. shirontantsi.
Huánuco. shirontantsi.
Pasco. shirontantsi.
Ayacucho. shirontanchi.
Cusco. shirontanchi.
shitikantsi. tr. Coser.
Ejemplo de uso:
Ucayali. shitikantsi.
Junín. shitikantsi, antsitantsi.
Huánuco. shitikantsi.
Pasco. shitikantsi.
Ayacucho. shitikanchi.
Cusco. shitikanchi.
shobirentsi. f. Flauta, quena, zampoña.
Ejemplo de uso:
Ucayali. shobirentsi, shobiri.
Junín. shobirentsi, shobiri, shiyobirentsi.
Huánuco. shobirentsi.
Pasco. shobirentsi.
Ayacucho. poreronchi.
Cusco. poreronchi.
shonkiri. m. Perdiz. (sp de ave)
Ejemplo de uso:
Ucayali. shonkiri, yonkiri.
Junín. yonkiri, onkiri, shonkiri.
Huánuco. shonkiri.
Pasco. shonkiri.
67
Ayacucho. onkiri.
Cusco. onkiri.
68
T
tantsi. tr. Quemar.
Ejemplo de uso:
Ucayali. tagantsi, tantsi.
Junín. tantsi.
Huánuco. tantsi.
Pasco. tantsi, tagantsi.
Ayacucho. tanchi.
Cusco. tanchi.
tantotsi. f. Quincha, carrizo, cañabrava.
Ejemplo de uso:
Ucayali. tantotsi.
Junín. tantotsi, tantorentsi, tantotantsi.
Huánuco. tantotsi.
Pasco. tantotsi.
Ayacucho. tantorenchi.
Cusco. tantorenchi.
takiriantsi. tr. Descascarar, descascar.
Ejemplo de uso:
Ucayali. takiriantsi.
Junín. takiriantsi.
Huánuco. takiriantsi.
Pasco. takiriantsi.
Ayacucho. takirianchi.
Cusco. takirianchi.
tamakorentsi. f. Ceja.
Ejemplo de uso:
Ucayali. tamakorentsi
Junín. tamakorentsi
Huánuco. tamakorentsi.
Pasco. tamakorentsi
Ayacucho. tamakorenchi.
Cusco. tamakorenchi.
tampea. m. Aire, viento, aura, brisa.
Ejemplo de uso:
Ucayali. tampea
69
Junín. tampea, tampia
Huánuco. tampia
Pasco. tampia
Ayacucho. tampea, tampeanchi
Cusco. tampea, tampeanchi.
tapitsi. f. Espalda, lomo, espinazo (humanos, animal)
Ejemplo de uso:
Ucayali. tapitsi
Junín. tapitsi
Huánuco. tapitsi.
Pasco. tapitsi
Ayacucho. takinchi.
Cusco. takinchi.
tasorentsi. m. Dios, divinidad, creador. [vea: pabá]
Ejemplo de uso:
Ucayali. tajorentsi, tasorentsi
Junín. tasorentsi, pabá [judío cristiano]
Huánuco. tasorentsi.
Pasco. tasorentsi
Ayacucho. abireri, tasorenchi.
Cusco. abireri, tasorenchi.
tenatantsi. tr. e intr. Pesar.
Ejemplo de uso:
Ucayali. tenatantsi, tenari.
Junín. tenatantsi, tenakantsi.
Huánuco. tenatantsi.
Pasco. tenatantsi.
Ayacucho. tenanchi, tenatanchi.
Cusco. tenanchi, tenatanchi.
tibi. f. Sal, cloruro de sodio.
Ejemplo de uso:
Ucayali. tibi.
Junín. tibi, tsibi.
Huánuco. tsibi.
Pasco. tibi.
Ayacucho. tibi.
Cusco. tibi.
timatsi. intr. Haber, hay, existir.
Ejemplo de uso:
70
Ucayali. enitatsi, timatsi, tsimatsi.
Junín. ainirotatsi, timatsi, choratatsi, chora.
Huánuco. enitatsi, timatsi.
Pasco. enitatsi, timatsi.
Ayacucho. ainirotachi, choratachi.
Cusco. ainirotachi, choratachi.
tinkantsi. tr. Machacar.
Ejemplo de uso:
Ucayali. otikantsi, tinkantsi.
Junín. tinkantsi, tinkarentsi, chopikarentsi, chopitantsi.
Huánuco. tsinkantsi.
Pasco. tinkantsi.
Ayacucho. tinkanchi.
Cusco. tinkanchi.
tiri. f. Brea, resina.
Ejemplo de uso:
Ucayali. tiri
Junín. tsineri
Huánuco. tiri.
Pasco. tiri
Ayacucho. chineri.
Cusco. chineri.
tirinkantsi. m. trueno, tronada, estruendo.
Ejemplo de uso:
Ucayali. tirinkantsi, tiritantsi.
Junín. tirieantsi, tirinkantsi.
Huánuco. tirinkantsi.
Pasco. otiriati, otoronkarontsi.
Ayacucho. itiriea.
Cusco. itiriea.
71
TS
tsamaetantsi. tr. Limpiar, machetear.
Ejemplo de uso:
Ucayali. tsamaerentsi.
Junín. tsamaetantsi, tsametantsi, tsamerentsi.
Huánuco. tsamaetantsi.
Pasco. tsamaetantsi.
Ayacucho. tsamerenchi.
Cusco. tsamerenchi.
tsame. interj. ¡Vamos!
Ejemplo de uso:
Ucayali. tsame, jame, ate.
Junín. tsame, jame, ate.
Huánuco. tsame.
Pasco. tsame.
Ayacucho. tsame.
Cusco. tsame.
tsarato. m. y f. Morral, bolsa.
Ejemplo de uso:
Ucayali. tsaato.
Junín. tsarato.
Huánuco. tsaato.
Pasco. tsarato.
Ayacucho. tsarato.
Cusco. tsarato.
tsaronti. adj. Tímido, miedoso.
Ejemplo de uso:
Ucayali. tsaronti, tsabinkari, tsayinkari.
Junín. tsaronti.
Huánuco. Tsaronti, tsabinkari.
Pasco. tsaronti.
Ayacucho. tsarosenti.
Cusco. tsarosenti.
tsiba. m. Copal, resina de incienso. (sp de árbol)
Ejemplo de uso:
Ucayali. tsiba, shempa.
72
Junín. Tsiba, shempa.
Huánuco. tsiba.
Pasco. tsiba.
Ayacucho. chiba.
Cusco. chiba.
tsibankiriki. m. Huairuro. (sp de planta)
Ejemplo de uso:
Ucayali. tsibankiriki, chobankiriki.
Junín. tsibankiriki, chobankiriki, chochobaroki, chobaroki.
Huánuco. tsibankiriki.
Pasco. tsibankiriki, chobankiriki.
Ayacucho. Chochobaroki.
Cusco. chochobaroki.
tsinane. f. Mujer, fémina, dama, señora.
Ejemplo de uso:
Ucayali. Tsinane.
Junín. tsinane, koya.
Huánuco. koya.
Pasco. Koya, tsinane.
Ayacucho. chinane.
Cusco. chinane.
tsinaniberi. adj. Mujeriego.
Ejemplo de uso:
Ucayali. tsinaniberi, mayempiri.
Junín. mayempiri, tsinaniberi, koyaberi.
Huánuco. tsinaneberi, mayempiri.
Pasco. koyaberi, mayempiri.
Ayacucho. chinaneberi.
Cusco. chinaniberi.
tsintantsi. intr. y prnl. Orinar.
Ejemplo de uso:
Ucayali. tsintantsi.
Junín. tsintansti.
Huánuco. tsintansti.
Pasco. tsintantsi.
Ayacucho. chintanchi.
Cusco. chintanchi.
tsitantsi. m.Coito, acto o unión sexual.
Ejemplo de uso:
73
Ucayali. tsitantsi.
Junín. tsitantsi, antabitsatantsi, mayempitantsi.
Huánuco. tsitantsi.
Pasco. mayempitantsi.
Ayacucho. chitanchi, mayempitanchi.
Cusco. chitanchi, mayempitanchi.
tsipabintsari. adj. Amigo, compañero, acompañante.
Ejemplo de uso:
Ucayali. tsipabintsari, apatyabintsari.
Junín. tsipabintsari, apatyabintsari.
Huánuco. tsipamintsare.
Pasco. tsipamintsari.
Ayacucho. yompari.
Cusco. yompari.
tsirepatsari. f. Arcilla, barro.
Ejemplo de uso:
Ucayali. tsirepitsari.
Junín. tsirepitsari
Huánuco. tsirepatsari.
Pasco. tsirepatsari.
Ayacucho. chirepatsari.
Cusco. chirepatsari.
tsiri. m. Anguila (sp. pez)
Ejemplo de uso:
Ucayali. tsiri.
Junín. tsiri, tsirini
Huánuco. tsirini.
Pasco. tsiri
Ayacucho. chirini.
Cusco. chirini.
tsirikana. m. Ají.
Ejemplo de uso:
Ucayali. tsirikana
Junín. tsikana, tsitikana
Huánuco. tsirikana.
Pasco. tsirikana.
Ayacucho. tsitikana.
Cusco. tsitikana.
tsirinkabiti. m. Ciempiés, miriápodos.
74
Ejemplo de uso:
Ucayali. tsirinkabiti.
Junín. tsirinkabiti, tsirinkanato.
Huánuco. tsirinkabiti.
Pasco. tsirinkabiti.
Ayacucho. chirinkabiti.
Cusco. chirinkabiti.
tsirompe. m. Gusano. (sp de)
Ejemplo de uso:
Ucayali. tsironke, tsirokeni.
Junín. tsirompe.
Huánuco. tsirompe.
Pasco. tsirompe.
Ayacucho. chirompe.
Cusco. chirompe.
tsiteni. f. Noche.
Ejemplo de uso:
Ucayali. tsireniri, tsiteniri.
Junín. tsiteniri, tsiteni.
Huánuco. tsireniri.
Pasco. tsiteni.
Ayacucho. chimoirori, chiteniri.
Cusco. chimoirori, chiteniri.
tsitsi. f. Leña, tronco.
Ejemplo de uso:
Ucayali. tsitsi.
Junín. tsitsi, inchajempi
Huánuco. Tsitsi.
Pasco. tsitsi.
Ayacucho. chichi, inchato.
Cusco. chichi, inchato.
tsomitsi. f. Teta, mama, seno, pezón, chichi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. tenitsi.
Junín. tsomitsi.
Huánuco. tsometsi.
Pasco. tsometsi.
Ayacucho. tsomichi.
Cusco. tsomichi.
75
tsonkantsi. tr. e intr. Terminar, culminar, finalizar.
Ejemplo de uso:
Ucayali. tsonkantsi.
Junín. tsonkatantsi, tsonka, poyere.
Huánuco. tsonkatantsi, tsonkantsi.
Pasco. tsonkatantsi, tsonkantsi.
Ayacucho. tsonkanchi.
Cusco. tsonkanchi.
tsotá. m. pate, pajo, pajú, tazón.
Ejemplo de uso:
Ucayali. tsotaki.
Junín. tsota, chota.
Huánuco. chota.
Pasco. chota.
Ayacucho. tsota.
Cusco. tsota.
tsotantsi. tr. Chupar, mamar, lamer.
Ejemplo de uso:
Ucayali. tsotantsi.
Junín. tsotantsi.
Huánuco. tsotantsi.
Pasco. tsimiyantsi.
Ayacucho. atsotanchi.
Cusco. atsotanchi.
76
TY
tyapa. f. Gallina de corral.
Ejemplo de uso:
Ucayali. tyapa
Junín. Tyapa, teapa, baripa, ataripa, atabaripa
Huánuco. tyapa
Pasco. tyapa, baripa, tyopi
Ayacucho. tabari, tyapa
Cusco. tabari, tyapa
77
Y
yempitantsi. f. Oreja, oído.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kempitantsi, yempitantsi.
Junín. kempitantsi, yempitantsi.
Huánuco. kempitantsi.
Pasco. yempitantsi.
Ayacucho. yempitanchi.
Cusco. yempitanchi.
yenkantsi. f. Grasa.
Ejemplo de uso:
Ucayali. yenkatsi.
Junín. yenkatsi, kejitsi, irejintsi.
Huánuco. yenkatsi.
Pasco. yenkatsi.
Ayacucho. ireji.
Cusco. ireji.
yeretontsi. f. Rodilla.
Ejemplo de uso:
Ucayali. yeritontsi, yeretontsi.
Junín. yeritontsi, yeretontsi.
Huánuco. yeritontsi.
Pasco. yeretontsi.
Ayacucho. yeritochi.
Cusco. yeritochi.
yotinkari. adj. Sabio, experto.
Ejemplo de uso:
Ucayali. yotinkari, yotaneri, yobairentsi, yotatsiri.
Junín. yotinkari, yotaneri, yotaperori, iyotinkari.
Huánuco. yotinkari, yotaneri.
Pasco. yotinkari, yotaneri, yotabairianti.
Ayacucho. iyotinkari, iyoperori.
Cusco. iyotinkari, iyoperori.
yopirentsi. f. Trampa de aves.
Ejemplo de uso:
Ucayali. tsirekamentatsi.
78
Junín. yopirentsi.
Huánuco. yompirichanti, jopirentsi.
Pasco. yopirentsi.
Ayacucho. yopirenchi.
Cusco. yopirenchi.
yopo. f. Caoba, águano [préstamo].
Ejemplo de uso:
Ucayali. yopo.
Junín. yopo, pitotsiniro.
Huánuco. yopo.
Pasco. aabana, yopo.
Ayacucho. yopo.
Cusco. yopo.
79
ESPAÑOL – ASHÁNINKA
REVISADO POR:
Pablo Edwin Jacinto Santos
2017
80
A
abandonar. tr. Obapintantsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. oapintantsi, bapintantsi.
Junín. obapintantsi, bapintantsi.
Huánuco. obapintantsi.
Pasco. obapintantsi.
Ayacucho. obapintanchi.
Cusco. obapintanchi.
abanico, soplador. m. Jebarentsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. jebantsi.
Junín. jebarentsi, jebarontsi.
Huánuco. jebabontsi.
Pasco. jebarontsi.
Ayacucho. jebarenchi.
Cusco. jebarenchi.
abeja. f. Airi. (sp de)
Ejemplo de uso:
Ucayali. airi.
Junín. eri, airi.
Huánuco. airi.
Pasco. airi.
Ayacucho. ajichi.
Cusco. ajichi.
abortar. intr. Okanitantsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. okanitantsi, okanetantsi.
Junín. okanitantsi, jokantsi, ojakanetantsi.
Huánuco. okanitantsi.
Pasco. okanitantsi.
Ayacucho. jokanchi.
Cusco. jokanchi.
abuela. f. Ishá
Ejemplo de uso:
Ucayali. ameni, sheni, isheni.
81
Junín. isha.
Huánuco. isha, isheni.
Pasco. isha.
Ayacucho. nato.
Cusco. nato.
abuelo. m. Charine. Parentesco
Ejemplo de uso:
Ucayali. charine, charini.
Junín . chaine, charine, aani.
Huánuco . charine.
Pasco. charine, aani.
Ayacucho. chaine.
Cusco. chaine.
acá, aquí. adv. l. y t. Jaká.
Ejemplo de uso:
Ucayali. jaka.
Junín.aka, jaka.
Huánuco. jaka.
Pasco. jaka.
Ayacucho. aka.
Cusco. aka.
adentro, interior. adv. l. Intsomoina.
Ejemplo de uso:
Ucayali. intsomointa, intsomoiki.
Junín. intsomoi, intsomoina, intsompoina, tsompoina, intsompointa, oshirejaki.
Huánuco. itsomoenta, intsomoiki.
Pasco. intsomointa.
Ayacucho. tsompoina.
Cusco. tsompoina.
adivinanza, acertijo, enigma. f. Kompitarentsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kompitarentsi.
Junín. komitarentsi, komitantsi, kompitarentsi.
Huánuco. kompitarentsi.
Pasco. kompitarentsi.
Ayacucho. komitakotanchi.
Cusco. komitakotanchi.
agarrar. tr. Oirikantsi.
Ejemplo de uso:
82
Ucayali. oteyantsi, oirikantsi.
Junín. ajirikantsi, airikantsi.
Huánuco. oirikantsi.
Pasco. oirikantsi.
Ayacucho. ajirikanchi.
Cusco. ajirikanchi.
agradecido [ser], gracias. adj. y f. Pasonki.
Ejemplo de uso:
Ucayali. pasonki, pajonki, atama, aribe.
Junín. pasonki, aribe, pasonke, ari.
Huánuco. pasonki.
Pasco. pasonki.
Ayacucho. pasonki, aribe.
Cusco. pasonki, aribe.
agua. m. Nija.
Ejemplo de uso:
Ucayali. nija, iña, ña, jiña.
Junín. nija.
Huánuco. nija, jiña.
Pasco. nija, jiña.
Ayacucho. nija.
Cusco. nija.
agua sucia. adj. Kapatsajari.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kipachari, kapatsari.
Junín. kapatsari, kapatsajari.
Huánuco. kipachari.
Pasco. kipachari, kapatsajari.
Ayacucho. kipachijari, kapatsajari.
Cusco. kipachijari, kapatsajari.
aire, viento, aura, brisa. m. Tampea.
Ejemplo de uso:
Ucayali. tampea
Junín. tampea, tampia
Huánuco. tampia
Pasco. tampia
Ayacucho. tampea, tampeanchi
Cusco. tampea, tampeanchi.
ají. m. Tsirikana.
83
Ejemplo de uso:
Ucayali. tsirikana
Junín. tsikana, tsitikana
Huánuco. tsirikana.
Pasco. tsirikana.
Ayacucho. tsitikana.
Cusco. tsitikana.
ala. f. shibankintsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. shibakintsi.
Junín. shibakintsi, bankitsi.
Huánuco. shibakintsi.
Pasco. shibakintsi.
Ayacucho. ibanki, bankichi.
Cusco. ibanki, bankichi.
alegrar, alegría. tr. y prnl., f. Kimoshiretantsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kimoshiretantsi.
Junín. kimoshiretantsi, beshireantsi.
Huánuco. obeshireantsi.
Pasco. kimoshiretantsi.
Ayacucho. beshirianchi.
Cusco. beshirianchi.
algodón. m. Ampeji.
Ejemplo de uso:
Ucayali. ampe.
Junín. Ampeji, ampe, ampi.
Huánuco. ampe.
Pasco. ampe.
Ayacucho. ampeji.
Cusco. ampeji.
alinear. tr. Betsainkantsi. (en formación)
Ejemplo de uso:
Ucayali. obitsainkantsi, betsenkantsi.
Junín. obetsainkantsi, obeshintsantsi, betsainkantsi.
Huánuco. obetsainkantsi.
Pasco. betsainkantsi.
Ayacucho. obeshintsanchi.
Cusco. obeshintsanchi.
84
alinear, formar, hacer fila. tr. Obetsainkantsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. obitsainkantsi, bitsainkantsi, bitsenkantsi.
Junín. bitsainkantsi, bitsenkantsi, beshintsantsi.
Huánuco. obetsainkantsi.
Pasco. obetsainkantsi.
Ayacucho. beshintsakirianchi.
Cusco. beshintsakirianchi.
alistar. tr. y prnl. Betsikarantantsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. betsikarantantsi.
Junín. betsikarantantsi, obetsikarantantsi.
Huánuco. betsikarantantsi.
Pasco. betsikarantantsi.
Ayacucho. bechikarantanchi.
Cusco. bechikarantanchi.
alma, ánima, espíritu. m. Shiretsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. shiretsi.
Junín. shiretsi, ampatsi.
Huánuco. shiretsi.
Pasco. shiretsi.
Ayacucho. shirechi, ampachi.
Cusco. shirechi, ampachi.
amanece (cuando), al amanecer. m. Okitaitamanake.
Ejemplo de uso:
Ucayali. okitejetamanake, inkamani
Junín. okitaitamanake, okitaetamani.
Huánuco. okijaetamanake.
Pasco. okitaitamanake.
Ayacucho. okitaitamanake.
Cusco. okitaitamanake.
amar. tr. Nintantsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. koantsi, nintantsi.
Junín. nintantsi, kobantsi, koantsi.
Huánuco. nintantsi.
Pasco. nintantsi.
Ayacucho. nintanchi.
85
Cusco. nintanchi.
amarillo. adj. Kiteriri.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kiteriri, shimashiriaki.
Junín. kiteriri.
Huánuco. kiteriri.
Pasco. kiteriri, mayonkonaki.
Ayacucho. kiteriri.
Cusco. kiteriri.
amarrar. tr. Oisotantsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. ojotantsi, shirikantsi.
Junín. oisotantsi, shitikantsi.
Huánuco. oisotantsi.
Pasco. oisotantsi.
Ayacucho. oisotanchi.
Cusco. oisotanchi.
amiga, compañía, juntos (ambos, los dos). f. Otsipani.
Ejemplo de uso:
Ucayali. otsipani, otsipapaite, otsipaniki, pashini.
Junín. otsipani, otsipa, pashini.
Huánuco. otsipa, pashini.
Pasco. pashini, otsipa.
Ayacucho. onkitai, pashini.
Cusco. onkitai, pashini.
amigo, compañero, acompañante. adj. Tsipabintsari.
Ejemplo de uso:
Ucayali. tsipabintsari, apatyabintsari.
Junín. tsipabintsari, apatyabintsari.
Huánuco. tsipamintsare.
Pasco. tsipamintsari.
Ayacucho. yompari.
Cusco. yompari.
amontonar. tr. y prnl. Piyotantsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. piyotantsi.
Junín. piyotantsi.
Huánuco. piyotantsi.
Pasco. piyotantsi.
86
Ayacucho. piyotantsi.
Cusco. iyotantsi.
anashua. m. Asana. (sp de pez)
Ejemplo de uso:
Ucayali. ajana, asana
Junín. asana
Huánuco. asana
Pasco. asana.
Ayacucho. asana.
Cusco. asana.
anguila (sp de pez). m. Tsiri.
Ejemplo de uso:
Ucayali. tsiri.
Junín. tsiri, tsirini
Huánuco. tsirini.
Pasco. tsiri
Ayacucho. chirini.
Cusco. chirini.
año, época, verano. m. Osarentsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. ojarentsi, osarentsi
Junín. osarentsi.
Huánuco. osarentsi.
Pasco. osarentsi.
Ayacucho. osarenchi.
Cusco. osarenchi.
antara. f. Sonkari.
Ejemplo de uso:
Ucayali. jonkari, sonkari.
Junín. sonkari.
Huánuco. sonkari.
Pasco. sonkari.
Ayacucho. sonkare.
Cusco. sonkare.
antes. adv. t. y l. Pairani.
Ejemplo de uso:
Ucayali. pairani.
Junín. perani, pairani, paerani.
Huánuco. pairani.
87
Pasco. pairani.
Ayacucho. perani.
Cusco. perani.
anzolear. tr. Akachatantsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. akachatantsi.
Junín. tsaponkantsi, ampitasatantsi, kachatantsi, akachatantsi.
Huánuco. akachatantsi, ampitasatantsi.
Pasco. akachatantsi, ampitasatantsi.
Ayacucho. akachatantsi, ampitasatantsi.
Cusco. akachatantsi, ampitasatantsi.
apestoso. adj. Shitiri.
Ejemplo de uso:
Ucayali. shitibari, shitiri, shityenkari.
Junín. shitiri, matsirenka, shitibari, shitirentsi.
Huánuco. shitibari.
Pasco. shitiri.
Ayacucho. shitiri.
Cusco. shitiri.
arcilla, barro. f. Tsirepatsari.
Ejemplo de uso:
Ucayali. tsirepitsari.
Junín. tsirepitsari
Huánuco. tsirepatsari.
Pasco. tsirepatsari.
Ayacucho. chirepatsari.
Cusco. chirepatsari.
arco. m. Pianentsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. piampeni.
Junín. pianentsi, peanentsi, bianentsi.
Huánuco. piampeni.
Pasco. yanentsi.
Ayacucho. beanenchi.
Cusco. beanenchi.
arco iris. m. Oyechari.
Ejemplo de uso:
Ucayali. oye, oyechari
Junín. oyechari, oye.
88
Huánuco. oye.
Pasco. oyechari, oye.
Ayacucho. sabirenchi.
Cusco. sabirenchi.
armadillo. m. Eti.
Ejemplo de uso:
Ucayali. eti.
Junín. etini, eti, ashoshi.
Huánuco. eti.
Pasco. eti.
Ayacucho. etini.
Cusco. etini.
áspero. adj. Meriri.
Ejemplo de uso:
Ucayali. meriri, mereri.
Junín. meriri.
Huánuco. meriri.
Pasco. meriri, mereri.
Ayacucho. meriri.
Cusco. meriri.
atarraya o tarrafa, esparavel. f. Kitsari.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kitsari, chariamentotsi, charija.
Junín. charija, charijamentotsi, kitsari.
Huánuco. chariamentotsi, shiriamentotsi.
Pasco. pashikamentotsi, kitsari.
Ayacucho. kitsari.
Cusco. kitsari.
aumentar. tr., intr. y prnl. Shekiantsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. shekiantsi.
Junín. shekiantsi, shekiyantsi.
Huánuco. shekiantsi.
Pasco. shekiantsi.
Ayacucho. shekianchi.
Cusco. shekianchi.
ave cueva (sp de ave) m. Santani.
Ejemplo de uso:
Ucayali. jantani, santani.
89
Junín. santani.
Huánuco. santani.
Pasco. santani.
Ayacucho. santani.
Cusco. santani.
90
B
bagre, barbón. m. Shebori.
Ejemplo de uso:
Ucayali. shebori.
Junín. shabori, shebori, shaori.
Huánuco. shebori.
Pasco. shebori.
Ayacucho. shaori.
Cusco. shaori.
balluca, cashpairo. f. Sorome.
Ejemplo de uso:
Ucayali. jomai, sorome.
Junín. sorome, soromenta.
Huánuco. somai.
Pasco. soromai.
Ayacucho. sorome.
Cusco. sorome.
baño, servicio higiénico. m. Shitamenkotsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. shitamentotsi, menkotsi.
Junín. shitamentotsi, menkotsi.
Huánuco. shitamentotsi.
Pasco. shitamentotsi.
Ayacucho. shitamenkorenchi.
Cusco. shitamenkorenchi.
barbudo. adj. Shipatonanti.
Ejemplo de uso:
Ucayali. shipatonanti.
Junín. shipatonanti.
Huánuco. shipatonanti.
Pasco. shipatonanti.
Ayacucho. shipatonanchi.
Cusco. shipatonanchi, shipara.
barro, lodo, fango. m. Sampobatsa.
Ejemplo de uso:
Ucayali. jampobatsa, sampobatsa.
91
Junín. sampobatsa.
Huánuco. sampobatsa.
Pasco. sampobatsa.
Ayacucho. sampobatsa.
Cusco. sampobatsa.
besar. tr. y prnl. Nintatabakansti.
Ejemplo de uso:
Ucayali. tsobotantsi, nintatabakansti, nintabotantsi.
Junín. nintatabaka, tsinintatantsi, atsotseratantsi.
Huánuco. tsobotantsi, nintatabakansti.
Pasco. nintatabakansti.
Ayacucho. nintanchi.
Cusco. nintanchi.
blanco. adj. Kitamarori.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kitamari.
Junín. kitamarori.
Huánuco. kitamari.
Pasco. kitamarori.
Ayacucho. kitamarori.
Cusco. kitamarori.
boca. f. Pantentsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. pantentsi.
Junín. bantentsi, pantentsi.
Huánuco. pantentsi.
Pasco. pantentsi.
Ayacucho. pantenchi.
Cusco. pantenchi.
borra, quita, suprima, anula, tacha. f. Shantsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. shepoantsi.
Junín. shantsi.
Huánuco. shantsi.
Pasco. shantsi.
Ayacucho. shanchi.
Cusco. shanchi.
borracho. adj.y s. Shinkirenti.
Ejemplo de uso:
92
Ucayali. shinkirenti.
Junín. shinkitinkari, shinkirianti.
Huánuco. shinkirenti.
Pasco. shinkirianti.
Ayacucho. shinkinarinti, shinkiberi.
Cusco. shinkinarinti, shinkiberi.
bosque, selva. f. Inchatomashi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. inchatomashi.
Junín. inchatoshi, antamimashi, antamishi, tomirishi.
Huánuco. inchatomashi.
Pasco. inchatomashi.
Ayacucho. inchatoshimashi, inchatoshi.
Cusco. inchatoshimashi, inchatoshi.
botar. intr. Okantsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. okantsi.
Junín. okantsi, jokantsi.
Huánuco. okantsi.
Pasco. okantsi.
Ayacucho. jokanchi.
Cusco. jokanchi.
brea, resina. f. Tiri.
Ejemplo de uso:
Ucayali. tiri
Junín. tsineri
Huánuco. tiri.
Pasco. tiri
Ayacucho. chineri.
Cusco. chineri.
brujo. adj. Matsí.
Ejemplo de uso:
Ucayali. matsinti, takisantaniri.
Junín. matsi, takisantsi, matsitantatsiri, matsinti.
Huánuco. matsi, matsinti.
Pasco. matsi.
Ayacucho. machi.
Cusco. machi.
buenos días. pres., sal., y adv. m. Kitaiteri.
93
Ejemplo de uso:
Ucayali. Kitejiri, kitaiteri.
Junín. kitaiteri.
Huánuco. kitaiteri.
Pasco. kitaiteri.
Ayacucho. kitaiteri.
Cusco. kitaiteri.
búho. m. Pompoti. (sp de ave rapaces)
Ejemplo de uso:
Ucayali. pompori, pompoti, tsobo.
Junín. pompoti, pompori.
Huánuco. pompoti.
Pasco. pompoti.
Ayacucho. pompori.
Cusco. pompori.
94
C
café. m. Kajé.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kaje.
Junín. kajae, kaje.
Huánuco. kaje.
Pasco. kaje.
Ayacucho. kaji.
Cusco. kaji.
callado. adj. Maireshireri.
Ejemplo de uso:
Ucayali. mairitachari, mairetinkari.
Junín. maireshireri, majereshireri.
Huánuco. maireshireri.
Pasco. maireshireri.
Ayacucho. majereberi.
Cusco. majereberi.
camino. m. Abotsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. abotsi.
Junín. abotsi, aotsi.
Huánuco. abotsi, aatsi.
Pasco. abotsi.
Ayacucho. abochi, aochi.
Cusco. abochi, aochi.
camote. m. Koricha.
Ejemplo de uso:
Ucayali. koriti.
Junín. koricha.
Huánuco. koriti.
Pasco. koriti.
Ayacucho. koricha.
Cusco. koricha.
caña dulce. m. Sanko.
Ejemplo de uso:
Ucayali. janko, shanko.
95
Junín. sanko, shanko.
Huánuco. sanko.
Pasco. sanko.
Ayacucho. sanko.
Cusco. sanko.
cañabrava, carrizo. f. Saboro.
Ejemplo de uso:
Ucayali. jaboro, jaboki, saboro.
Junín. saboro.
Huánuco. sabo.
Pasco. saboro.
Ayacucho. saboro.
Cusco. saboro.
cantar, canción. intr. y tr. m. y f. Pantsantsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. mampantsi.
Junín. pantsantsi, pampoyantsi, ampatsantsi, beshiriantsi.
Huánuco. pantsantsi.
Pasco. pantsantsi, mampantsi.
Ayacucho. pampoyanchi.
Cusco. pampoyanchi.
caoba, águano. f. Yopo. [préstamo]. Planta maderable.
Ejemplo de uso:
Ucayali. yopo.
Junín. yopo, pitotsiniro.
Huánuco. yopo.
Pasco. aabana, yopo.
Ayacucho. yopo.
Cusco. yopo.
cara, rostro. f. y m. Borotsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. pootsi, poo.
Junín. borotsi, porotsi.
Huánuco. borotsi, pootsi.
Pasco. borotsi.
Ayacucho. borochi.
Cusco. borochi.
caracol grande, congompe. m. Pomporo.
Ejemplo de uso:
96
Ucayali. pomporo, mapoto, pompo.
Junín. pomporo.
Huánuco. pompo.
Pasco. pomporo.
Ayacucho. pomporo, mapoto.
Cusco. pomporo, mapoto
carpintero. m. Kontyari. (sp de ave).
Ejemplo de uso:
Ucayali. kirijeti, kontyari.
Junín. kirijeti, kontyari.
Huánuco. kontyari.
Pasco. kontyari.
Ayacucho. kirijeti.
Cusco. kirijeti.
castigo. m. Obasankitantsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. obajankitantsi, obasankitantsi.
Junín. obasankitantsi, obasanketantsi, oasanketantsi.
Huánuco. obasankitantsi.
Pasco. obasankitantsi.
Ayacucho. obasankitanchi.
Cusco. obasankitanchi.
catahua. f. Kabana.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kabana.
Junín. kabana, kamana.
Huánuco. kabana.
Pasco. kabana.
Ayacucho. kamana.
Cusco. kamana.
caucho, jebe. m. Santonka.
Ejemplo de uso:
Ucayali. jantonka, santonka.
Junín. shirinka, santonka, shiringa.
Huánuco. santonka, santoma.
Pasco. shirinka, santoma.
Ayacucho. shirinka.
Cusco. shirinka.
cazador. adj. Kobintsari.
97
Ejemplo de uso:
Ucayali. komintsani, pokanti.
Junín. kobintsari, komintsari.
Huánuco. komintsani, pokanti.
Pasco. kobintsari, abaerenti.
Ayacucho. kobintsari.
Cusco. kobintsari.
ceja. f. Tamakorentsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. tamakorentsi
Junín. tamakorentsi
Huánuco. tamakorentsi.
Pasco. tamakorentsi
Ayacucho. tamakorenchi.
Cusco. tamakorenchi.
celar, celo, celoso. tr. amakotantsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. amakotantsi.
Junín. amakotantsi, jitantantsi, jitakantsi, amantsi.
Huánuco. amakotantsi.
Pasco. amakotantsi.
Ayacucho. jitakotanchi, amakotanchi.
Cusco. amakotanchi, jitakotanchi.
ceniza. f. Samampo.
Ejemplo de uso:
Ucayali. jamampo, samampo.
Junín. samampo.
Huánuco. samampo.
Pasco. samampo.
Ayacucho. samampo.
Cusco. samampo.
cerca. adv. l. Okakini.
Ejemplo de uso:
Ucayali. okakini.
Junín. okakini, okakiji, kempeji.
Huánuco. okakini.
Pasco. okakini.
Ayacucho. kempeji.
Cusco. kempeji.
98
ciego. adj. Mabityakiri.
Ejemplo de uso:
Ucayali. mabityakiri, tsimpityakiri.
Junín. mabityajakiri, mabityakiri, mabityajari.
Huánuco. mabityakiri.
Pasco. mabityakiri.
Ayacucho. ñabityajakiri.
Cusco. ñabityajakiri.
ciempiés, miriápodos. m. Tsirinkabiti.
Ejemplo de uso:
Ucayali. tsirinkabiti
Junín. tsirinkabiti, tsirinkanato
Huánuco. tsirinkabiti.
Pasco. tsirinkabiti
Ayacucho. chirinkabiti.
Cusco. chirinkabiti.
coca. f. Marikishi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. marikishi, koká.
Junín. marikishi, koká.
Huánuco. marikishi, koká.
Pasco. marikishi.
Ayacucho. marikishi.
Cusco. marikishi.
cocinar. tr. e intr. Kotsitantsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kotsitantsi, onkotsitantsi.
Junín. kotsitantsi, kotsirentsi, kotantsi.
Huánuco. kotsitantsi.
Pasco. kotsitantsi.
Ayacucho. kotantsi.
Cusco. kotantsi.
coito, acto o unión sexual. m. Tsitantsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. tsitantsi.
Junín. tsitantsi, antabitsatantsi, mayempitantsi.
Huánuco. tsitantsi.
Pasco. mayempitantsi.
99
Ayacucho. chitanchi, mayempitanchi.
Cusco. chitanchi, mayempitanchi.
comején, termita. m. Kajiro.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kairo, kajiro.
Junín. kairo, kajiro.
Huánuco. kairo.
Pasco. kairo.
Ayacucho. kajiro.
Cusco. kajiro.
comezón, escozor, que da comezón. m. Kainiri.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kainiri.
Junín. kainiri, kajeniri.
Huánuco. kainiri.
Pasco. kainiri.
Ayacucho. kajeniri.
Cusco. kajeniri.
comida, alimento, vianda. f. Obanarontsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. obanabontsi, obanarontsi
Junín. obaritentsi, obanarontsi
Huánuco. obanabontsi.
Pasco. obaritentsi.
Ayacucho. obanaronchi.
Cusco. obanaronchi.
compadecer, conmoverse, compasión. tr. y prnl., f. Etakotantsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. etakotantsi, etagotantsi, neshironkatantsi.
Junín. intakotantsi, neshironkantsi.
Huánuco. neshironkatantsi.
Pasco. etakotantsi.
Ayacucho. nintanchi, intakotanchi
Cusco. nintanchi, intakotanchi.
concha, caracol. f. y m. Shebatyaki. (sp de).
Ejemplo de uso:
Ucayali. shebatyaki, shibatyaki.
Junín. shebatyaki, shebaotyaki.
Huánuco. shebatyaki.
100
Pasco. shebatyaki.
Ayacucho. shebatyaki.
Cusco. shebatyaki.
copal, resina de incienso. m. tsiba. (sp de árbol)
Ejemplo de uso:
Ucayali. tsiba, shempa.
Junín. Tsiba, shempa.
Huánuco. tsiba.
Pasco. tsiba.
Ayacucho. chiba.
Cusco. chiba.
corazón. m. Asankanentsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. asankanentsi, ajankanentsi
Junín. asankanentsi
Huánuco. asankanentsi
Pasco. asankanentsi
Ayacucho. asankanenchi
Cusco. asankanenchi
corona. f. Amatsairentsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. amatsairentsi, tsikenti.
Junín. amatsairentsi, amatserentsi.
Huánuco. amatsairentsi.
Pasco. amatsairentsi.
Ayacucho. matserenchi.
Cusco. matserenchi.
correa. f. Batsakirontsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. batsakirontsi, obatsakirontsi.
Junín. batsakirontsi.
Huánuco. batsakirontsi.
Pasco. batsakirontsi.
Ayacucho. batsakirontsi.
Cusco. batsakironchi.
coser. tr. Shitikantsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. shitikantsi.
Junín. shitikantsi, antsitantsi.
101
Huánuco. shitikantsi.
Pasco. shitikantsi.
Ayacucho. shitikanchi.
Cusco. shitikanchi.
costilla. f. Merekintsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. merekintsi.
Junín. merekintsi
Huánuco. merekintsi.
Pasco. merekintsi.
Ayacucho. merekinchi.
Cusco. merekinchi.
coto mono. m. Keniri. (sp de mono).
Ejemplo de uso:
Ucayali. shenonti.
Junín. keniri, janiri.
Huánuco. janiri.
Pasco. janiri.
Ayacucho. keniri.
Cusco. keniri.
creciente de río. adj. amani.
Ejemplo de uso:
Ucayali. amani.
Junín. amarani, kimojantsi, anatarojantsi, amara.
Huánuco. amani.
Pasco. amarani, amani.
Ayacucho. kimojanchi.
Cusco. kimojanchi.
cuello, garganta. m. Kentsitsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kentsitsi.
Junín. kentsitsi, tsanotsi.
Huánuco. kentsitsi.
Pasco. kentsitsi.
Ayacucho. tsanonchi.
Cusco. tsanonchi.
cuento, historia, narración, relato. m. y f. Kenkitsarentsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kenkitsarentsi.
102
Junín. kenkitsarentsi, kenkitsabairontsi.
Huánuco. kenkitsabairontsi.
Pasco. kenkitsabairontsi.
Ayacucho. kenkitsarenchi.
Cusco. kenkitsarenchi.
cuero, pellejo. m. Meshinantsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. mashitsi, meshina.
Junín. meshinantsi.
Huánuco. mashitsi, meshinantsi.
Pasco. meshinantsi.
Ayacucho. meshinanchi.
Cusco. meshinanchi.
cuidar y guardar, cuida y guarda. tr. y prnl., m. y f. Kempoyantsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kempoyantsi, kimpoyantsi.
Junín. kempoyantsi, kimpoyantsi.
Huánuco. kempoyantsi.
Pasco. kempoyantsi.
Ayacucho. kempoyanchi.
Cusco. kempoyanchi.
culebra, serpiente, víbora. f. Maranke.
Ejemplo de uso:
Ucayali. Manke, manki.
Junín. maranki, maranke.
Huánuco. manki.
Pasco. maranke.
Ayacucho. maranke.
Cusco. maranke.
103
CH
chacchar, bolear. intr. y prnl. Amonkotantsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. amonkotantsi, amonkorentsi.
Junín. amonkotantsi, amonkorentsi.
Huánuco. amonkotantsi, amonkorentsi.
Pasco. amonkotantsi, amonkorentsi.
Ayacucho. amonkotanchi.
Cusco. amonkotanchi.
choza para cazar. f. Obashirontsi. (aves o animales).
Ejemplo de uso:
Ucayali. obashirontsi
Junín. Obashirontsi, bankoinantsi, pankoinantsi, pankoshintsi.
Huánuco. oashirontsi.
Pasco. obashirontsi.
Ayacucho. pankoshinchi.
Cusco. pankoshinchi.
chupar, mamar, lamer. tr. Tsotantsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. tsotantsi.
Junín. tsotantsi.
Huánuco. tsotantsi.
Pasco. tsimiyantsi.
Ayacucho. atsotanchi.
Cusco. atsotanchi.
104
D
¿dónde? pron. interrog. ¿Jaoka?
Ejemplo de uso:
Ucayali. ¿tsika?/¿jaoka?, ¿jempe?/¿cha?.
Junín. ¿jaoka?, ¿tsika?/¿jaka?.
Huánuco. ¿tsika?.
Pasco. ¿tsika?.
Ayacucho. ¿jaoka?.
Cusco. ¿jaoka?.
danzar, danza. intr., f. Amashetantsi. (con personas abrazadas en forma circular).
Ejemplo de uso:
Ucayali. amashetantsi.
Junín. amashetantsi, amashaitantsi.
Huánuco. amashetantsi.
Pasco. amashetantsi.
Ayacucho. amasherenchi.
Cusco. amasherenchi.
débil, frágil, blando. adj.y com. Shimpetsari.
Ejemplo de uso:
Ucayali. shipetapokiri.
Junín. shimpetsari, shimpetapokiri.
Huánuco. shipetari.
Pasco. shipetashireri.
Ayacucho. shimpetsari.
Cusco. shimpetsari.
dedo de la mano. m. Akotsapa.
Ejemplo de uso:
Ucayali. akotsapa, akoereki, akoempeki.
Junín. akotsapa.
Huánuco. akotsapa, akoempeki.
Pasco. akotsapa.
Ayacucho. akotsapaki.
Cusco. akotsapaki.
derramar. tr. y prnl. Sakotantsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. jakotantsi, sakotantsi.
105
Junín. sakotantsi.
Huánuco. sakotantsi.
Pasco. sakotantsi.
Ayacucho. sakotanchi.
Cusco. sakotanchi.
descascarar, descascar. tr. Takiriantsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. takiriantsi.
Junín. takiriantsi.
Huánuco. takiriantsi.
Pasco. takiriantsi.
Ayacucho. takirianchi.
Cusco. takirianchi.
desobediente. adj. Piyatsari.
Ejemplo de uso:
Ucayali. eshikempitari, piyatsari, piyatsari.
Junín. piyatsari, piatsari.
Huánuco. piatsari.
Pasco. piatsari.
Ayacucho. piatsari.
Cusco. piatsari.
despeinado, desgreñado. adj. Menkoshintsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. moshintsi, menkoshintsi.
Junín. maboshintsi, menkoshintsi.
Huánuco. menkoshintsi.
Pasco. maboshintsi.
Ayacucho. menkoshintsi.
Cusco. menkoshintsi.
después. adv. t. y l. Apata.
Ejemplo de uso:
Ucayali. paata.
Junín. apata, koajeka, apatatsita.
Huánuco. paata.
Pasco. apata.
Ayacucho. koakata.
Cusco. koakata.
día siguiente (al), mañana. m. Osaetekera.
Ejemplo de uso:
106
Ucayali. inkamani, oñatamanea
Junín. osaitekera, osaikera.
Huánuco. osaitekera.
Pasco. osaitekera, onkitaimani.
Ayacucho. onkitae.
Cusco. onkitae.
diablo, satanás, demonio. m. Kamari. [judío cristiano]
Ejemplo de uso:
Ucayali. peyari, kamari.
Junín. kamari.
Huánuco. peyari.
Pasco. peyari.
Ayacucho. kamari.
Cusco. kamari.
dialogar. intr. Kenkitsabaitantsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kenkitsabaitantsi.
Junín. kenkitsabaitantsi, kenkitsabetantsi.
Huánuco. kenkitsabaitantsi.
Pasco. kenkitsabaitantsi.
Ayacucho. kenkitsabaitanchi.
Cusco. kenkitsabaitanchi.
diarrea. f. Shijarontsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. shibaetantsi, shibaerontsi.
Junín. shijarontsi, sharontsi.
Huánuco. shibaerontsi.
Pasco. sharontsi.
Ayacucho. shijaronchi.
Cusco. shijaronchi.
diente, muela. m. y f. Aikintsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. aikintsi.
Junín. ajitsi, aikintsi, ajikintsi.
Huánuco. aikintsi.
Pasco. aikintsi.
Ayacucho. ajichi.
Cusco. ajichi.
dios, divinidad, creador. m. Tasorentsi. [cultural]
107
Ejemplo de uso:
Ucayali. tajorentsi, tasorentsi
Junín. tasorentsi, paba [judío cristiano]
Huánuco. tasorentsi.
Pasco. tasorentsi
Ayacucho. abireri, tasorenchi.
Cusco. abireri, tasorenchi.
dios. m. Pabá. (judío cristiano) [vea: pabá, tasorentsi]
Ejemplo de uso:
Ucayali. paba ashitairi, tajorentsi
Junín. paba, ashitanakeri, tasorentsi, ashiteeri.
Huánuco. paba.
Pasco. Paba, ashitairi.
Ayacucho. tasorenchi.
Cusco. tasorenchi.
divorcio. m. Jokabakantsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. jokabakantsi, okabakantsi.
Junín. jokabakantsi, tsipariabakantsi.
Huánuco. okabakantsi.
Pasco. jokabakantsi.
Ayacucho. jokabakanchi.
Cusco. jokabakanchi.
dormilón. adj. Pochokinti.
Ejemplo de uso:
Ucayali. mayinkari, pochokinari, pochokinti.
Junín. Pochokinti, mainkari, pochokirianti.
Huánuco. pochokiri.
Pasco. mayinkari, pochokinari.
Ayacucho. pochokinti, masenti.
Cusco. pochokinti, masenti.
duro. adj. Kisori.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kisori, kijari, kisokiri.
Junín. kisori, kisokiri.
Huánuco. kisori.
Pasco. kisori.
Ayacucho. kisori, kisokiri.
Cusco. kisori, kisokiri.
108
E
embarazo. adj. Motitantsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. motitantsi, motinto.
Junín. motyatantsi, tsomontetantsi, obakantantsi.
Huánuco. motitantsi.
Pasco. tsomontetantsi.
Ayacucho. obakanchi.
Cusco. obakanchi.
engañar, explotar, estafar; explotador, estafador, engañador. tr. y adj. Amatabitantsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. amatabitantsi, tsaeyantsi.
Junín. amatabitantsi, amatabirentsi, tsaiyantsi, tseyantsi.
Huánuco. amatabitantsi, tsaiyantsi.
Pasco. amatabitantsi, tsaiyantsi.
Ayacucho. amatabitanchi.
Cusco. amatabitanchi.
enseñar. tr. Obametantsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. iyotantsi, obametantsi.
Junín. obametantsi, yotantsi.
Huánuco. iyotantsi.
Pasco. iyometantsi, yotantsi.
Ayacucho. obametanchi.
Cusco. obametanchi.
escalera. f. Ataementotsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. atementotsi, ataementotsi, pabitsi
Junín. ataimentotsi, ataementotsi, pabirentsi [pabirontsi puente]
Huánuco. Ateimentotsi, pabitsi
Pasco. atementotsi
Ayacucho. ataimentochi.
Cusco. ataimentochi.
escocer, arder, enrojecerse. intr. y prnl. Kainitantsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kainitantsi.
109
Junín. kainitantsi, jenetsi, jenitsi.
Huánuco. kainitantsi.
Pasco. kainitantsi.
Ayacucho. kajeniporokitanchi, jeninchi.
Cusco. kajeniporokitanchi, jeninchi.
escoger. tr. Koyantsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. koyagantsi, koyantsi, yoyetantsi.
Junín. koyantsi, abitantsi.
Huánuco. koyantsi.
Pasco. koyantsi.
Ayacucho. koyanchi, abitanchi.
Cusco. koyanchi, abitanchi.
escribir. tr. e intr. Sankenatantsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. jankenatantsi, sankenagantsi.
Junín. sankenarentsi.
Huánuco. sankenarentsi.
Pasco. sankenatantsi.
Ayacucho. sankenatanchi.
Cusco. sankenatanchi.
espalda, lomo, espinazo. f. Tapitsi. (humanos, animal)
Ejemplo de uso:
Ucayali. tapitsi
Junín. tapitsi
Huánuco. tapitsi.
Pasco. tapitsi
Ayacucho. takinchi.
Cusco. takinchi.
espejo. m. Amenarontsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. ñarontsi.
Junín. amenarontsi, nejarontsi, ñarontsi.
Huánuco. amenarontsi.
Pasco. nejaronchi.
Ayacucho. koshikosati.
Cusco. nejaronchi.
esperar. tr. Oyatantsi.
Ejemplo de uso:
110
Ucayali. oyatantsi.
Junín. oyatantsi, oijatantsi.
Huánuco. oyatantsi.
Pasco. oyatantsi.
Ayacucho. oijtanchi.
Cusco. oijatanchi.
esposa, pareja cónyuge. f. Jinantsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. inantsi, jinantsi.
Junín. jinatsi, jinantsi, inantsi.
Huánuco. jinatsi.
Pasco. jinatsi.
Ayacucho. jinachi.
Cusco. jinachi.
esposo, marido, cónyuge. M. Jimentsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. jimetsi.
Junín. jimentsi, jimetsi, imetsi.
Huánuco. jimentsi.
Pasco. jimentsi.
Ayacucho. jimenchi.
Cusco. jimenchi.
estiaje de río, vaciante. m. Arontsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. abontsi.
Junín. arontsi, shirinkatantsi.
Huánuco. abontsi.
Pasco. arontsi.
Ayacucho. aronchi.
Cusco. aronchi.
esto. pron. dem. Oka.
Ejemplo de uso:
Ucayali. Jiroka, iroka.
Junín. oka.
Huánuco. iroka.
Pasco. iroka.
Ayacucho. Iroka, oka.
Cusco. oka, iroka.
existir, tener vida. intr. Añantsi.
111
Ejemplo de uso:
Ucayali. añantsi.
Junín. añantsi/aneantsi, añantantsi.
Huánuco. añantsi.
Pasco. añantsi.
Ayacucho. añantanchi.
Cusco. añantanchi.
112
F
feo. adj. Kobenkari.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kobenkari, karipero.
Junín. kobenkari, kariperori.
Huánuco. kobenkari.
Pasco. kobenkari.
Ayacucho. kariperori.
Cusco. kariperori.
fiebre. adj. Katsirentsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. katsirentsi, sabakitantsi, jabakitantsi.
Junín. katsirentsi.
Huánuco. katsirentsi.
Pasco. katsirentsi.
Ayacucho. kachirenchi, sabainarenchi.
Cusco. kachirenchi, sabainarenchi.
flaco, desnutrido. adj. Matsatonkiri.
Ejemplo de uso:
Ucayali. matsari, matsatonkiri.
Junín. matsari, matsatonkiri.
Huánuco. matsatonkiri.
Pasco. matsatonkiri.
Ayacucho. tonkiberi.
Cusco. tonkiberi.
flauta, quena, zampoña. f. Shobirentsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. shobirentsi, shobiri.
Junín. shobirentsi, shobiri, shiyobirentsi.
Huánuco. shobirentsi.
Pasco. shobirentsi.
Ayacucho. poreronchi.
Cusco. poreronchi.
flecha. f. Chakopi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. chakopi, chekopi.
113
Junín. chakopi.
Huánuco. chekopi.
Pasco. chekopi.
Ayacucho. chakopi.
Cusco. chakopi.
flor. f. Inchatyaki.
Ejemplo de uso:
Ucayali. inchateyaki, oteya.
Junín. inchatyaki.
Huánuco. inchateyaki.
Pasco. inchatyaki.
Ayacucho. otyaki.
Cusco. otyaki.
floripondio. m. Nató.
Ejemplo de uso:
Ucayali. nato, jayapa.
Junín. nato, jayapa, saro.
Huánuco. nato.
Pasco. nato.
Ayacucho. jayapa.
Cusco. jayapa.
frío. adj. y m. Katsinkaiteri.
Ejemplo de uso:
Ucayali. katsinkaiteri.
Junín. katsinkaiteri, katsinkaite.
Huánuco. katsinkaiteri.
Pasco. katsinkaiteri.
Ayacucho. kachinkari.
Cusco. kachinkari.
fuego, candela. m. y f. Pamari.
Ejemplo de uso:
Ucayali. pamari, pampari.
Junín. pamari.
Huánuco. pamari.
Pasco. pamari, pampari.
Ayacucho. pamari.
Cusco. pamari.
fuerza. f. Shintsinkantsi.
Ejemplo de uso:
114
Ucayali. shintsinkantsi, shintsintantsi.
Junín. shintsinkantsi, shintsintantsi.
Huánuco. shintsintantsi.
Pasco. shintsinkantsi.
Ayacucho. shintsinkanchi.
Cusco. shintsinkanchi.
115
G
gallina de corral. f. Tyapa.
Ejemplo de uso:
Ucayali. tyapa.
Junín. tyapa, teapa, baripa, ataripa, atabaripa.
Huánuco. tyapa.
Pasco. tyapa, baripa, tyopi.
Ayacucho. tabari, tyapa.
Cusco. tabari, tyapa.
generoso. adj. Neshinonkatantsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. neshinonkatantsi, neshinonkantantsi.
Junín. pantatsiri, neshinonkantantsi.
Huánuco. neshinonkatantsi.
Pasco. neshinonkatantsi.
Ayacucho. payetantachiri.
Cusco. payetantachiri.
gracioso, chistoso. adj. Kantashibairenti.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kantashibairenti, obashiyabairenti.
Junín. kantashibairenti, obashiyabairenti.
Huánuco. kantashibairenti.
Pasco. kantashibairenti.
Ayacucho. shirontakantachari.
Cusco. shirontakantachari.
grande. adj. Antaro.
Ejemplo de uso:
Ucayali. antabo.
Junín. Antaro, antyaro, antearo.
Huánuco. antaro, antabo.
Pasco. antaro, iniroite.
Ayacucho. antyaro, antiaro.
Cusco. antyaro, antiaro.
grasa. f. Yenkantsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. yenkatsi.
116
Junín. yenkatsi, kejitsi, irejintsi.
Huánuco. yenkatsi.
Pasco. yenkatsi.
Ayacucho. ireji.
Cusco. ireji.
gripe, catarro, refriado. f. Kamantsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. kamantsi, kainerentsi.
Junín. kamantsi, tojetantsi.
Huánuco. kamantsi.
Pasco. kamantsi.
Ayacucho. kamanchi.
Cusco. kamanchi.
guardacaballo, garrapatero. m. Morenti. (sp de ave)
Ejemplo de uso:
Ucayali. shoniro, moriti, ñorenti.
Junín. moriti, morenti, ñorinti, moyari, morito.
Huánuco. morenti.
Pasco. morenti.
Ayacucho. morito.
Cusco. morito.
guerrear, combatir, pelear, luchar, guerra, lucha, pelea, combate, enfrentamiento. intr., f. y m. Obayeritantsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. manatantsi, obayeritantsi.
Junín. manatantsi, obayeritantsi, oayeritantsi.
Huánuco. omanatantsi, obayeritantsi.
Pasco. obayeritantsi.
Ayacucho. manatanchi, obabakanchi.
Cusco. manatanchi, obabakanchi.
gusano. m. Tsirompe. (sp de)
Ejemplo de uso:
Ucayali. tsironke, tsirokeni.
Junín. tsirompe
Huánuco. tsirompe.
Pasco. tsirompe
Ayacucho. chirompe.
Cusco. chirompe.
117
H
haber, hay, existir. intr. Timatsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. enitatsi, timatsi, tsimatsi.
Junín. ainirotatsi, timatsi, choratatsi, chora.
Huánuco. enitatsi, timatsi.
Pasco. enitatsi, timatsi.
Ayacucho. ainirotachi, choratachi.
Cusco. ainirotachi, choratachi.
hablador. adj. Ñabaitinkari.
Ejemplo de uso:
Ucayali. ñabaitinkari, ñabairentsi.
Junín. ñabetinkari, ñabaitinkari.
Huánuco. ñabaitinkari.
Pasco. ñabaitinkari.
Ayacucho. ñanabairetiki.
Cusco. ñanabairetiki.
hacer. tr. y prnl. Antantsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. antantsi, rantantsi.
Junín. antantsi.
Huánuco. antantsi, rantantsi.
Pasco. antantsi.
Ayacucho. antanchi.
Cusco. antanchi.
halcón, atatao. m. Aroni. (sp de ave)
Ejemplo de uso:
Ucayali. abo.
Junín. aroni, aro.
Huánuco. abo.
Pasco. aro.
Ayacucho. aroni.
Cusco. aroni.
hamaca, dormilona. f. Kebotsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. keboti, kebotsi.
118
Junín. yerontsi, kebotsi, kiyotsi.
Huánuco. kebotsi.
Pasco. kebotsi.
Ayacucho. nikakoronchi.
Cusco. nikakoronchi.
hermana. f. choki. (varón a mujer)
Ejemplo de uso:
Ucayali. choeni.
Junín. choki, tsia, tsiyo.
Huánuco. choki.
Pasco. choki.
Ayacucho. chionti.
Cusco. chionti.
hermano. m. Aari (mujer a varón). Parentesco
Ejemplo de uso:
Ucayali. aari.
Junín. aari, jaiji.
Huánuco. aari.
Pasco. aari.
Ayacucho. jaiji.
Cusco. jaiji.
hermoso. adj. Banenkantsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. obanenkantsi, banenkantsi.
Junín. banenkantsi, obanenkantsi, banenkatantsi.
Huánuco. obanenkabo, obanenkantsi.
Pasco. banenkantsi.
Ayacucho. obanenkanchi, kametsanchi.
Cusco. obanenkanchi, kametsanchi.
hígado. m. Irapanantsi.
Ejemplo de uso:
Ucayali. irapanantsi, natarentsi, irapana.
Junín. irapanantsi, irapanantsi.
Huánuco. irapanatsi.
Pasco. irapanantsi.
Ayacucho. irapananchi.
Cusco. irapananchi.
hoja saborizante. f. Santeripana. (para chipado)
Ejemplo de uso:
DICCIONARIO POLIDIALECTAL ASHÁNINKA
DICCIONARIO POLIDIALECTAL ASHÁNINKA
DICCIONARIO POLIDIALECTAL ASHÁNINKA
DICCIONARIO POLIDIALECTAL ASHÁNINKA
DICCIONARIO POLIDIALECTAL ASHÁNINKA
DICCIONARIO POLIDIALECTAL ASHÁNINKA
DICCIONARIO POLIDIALECTAL ASHÁNINKA
DICCIONARIO POLIDIALECTAL ASHÁNINKA
DICCIONARIO POLIDIALECTAL ASHÁNINKA
DICCIONARIO POLIDIALECTAL ASHÁNINKA
DICCIONARIO POLIDIALECTAL ASHÁNINKA
DICCIONARIO POLIDIALECTAL ASHÁNINKA
DICCIONARIO POLIDIALECTAL ASHÁNINKA
DICCIONARIO POLIDIALECTAL ASHÁNINKA
DICCIONARIO POLIDIALECTAL ASHÁNINKA
DICCIONARIO POLIDIALECTAL ASHÁNINKA
DICCIONARIO POLIDIALECTAL ASHÁNINKA
DICCIONARIO POLIDIALECTAL ASHÁNINKA
DICCIONARIO POLIDIALECTAL ASHÁNINKA
DICCIONARIO POLIDIALECTAL ASHÁNINKA
DICCIONARIO POLIDIALECTAL ASHÁNINKA
DICCIONARIO POLIDIALECTAL ASHÁNINKA
DICCIONARIO POLIDIALECTAL ASHÁNINKA
DICCIONARIO POLIDIALECTAL ASHÁNINKA
DICCIONARIO POLIDIALECTAL ASHÁNINKA
DICCIONARIO POLIDIALECTAL ASHÁNINKA
DICCIONARIO POLIDIALECTAL ASHÁNINKA
DICCIONARIO POLIDIALECTAL ASHÁNINKA
DICCIONARIO POLIDIALECTAL ASHÁNINKA
DICCIONARIO POLIDIALECTAL ASHÁNINKA
DICCIONARIO POLIDIALECTAL ASHÁNINKA
DICCIONARIO POLIDIALECTAL ASHÁNINKA
DICCIONARIO POLIDIALECTAL ASHÁNINKA
DICCIONARIO POLIDIALECTAL ASHÁNINKA
DICCIONARIO POLIDIALECTAL ASHÁNINKA
DICCIONARIO POLIDIALECTAL ASHÁNINKA
DICCIONARIO POLIDIALECTAL ASHÁNINKA
DICCIONARIO POLIDIALECTAL ASHÁNINKA
DICCIONARIO POLIDIALECTAL ASHÁNINKA

Más contenido relacionado

Último

30-de-abril-plebiscito-1902_240420_104511.pdf
30-de-abril-plebiscito-1902_240420_104511.pdf30-de-abril-plebiscito-1902_240420_104511.pdf
30-de-abril-plebiscito-1902_240420_104511.pdfgimenanahuel
 
LINEAMIENTOS INICIO DEL AÑO LECTIVO 2024-2025.pptx
LINEAMIENTOS INICIO DEL AÑO LECTIVO 2024-2025.pptxLINEAMIENTOS INICIO DEL AÑO LECTIVO 2024-2025.pptx
LINEAMIENTOS INICIO DEL AÑO LECTIVO 2024-2025.pptxdanalikcruz2000
 
cortes de luz abril 2024 en la provincia de tungurahua
cortes de luz abril 2024 en la provincia de tungurahuacortes de luz abril 2024 en la provincia de tungurahua
cortes de luz abril 2024 en la provincia de tungurahuaDANNYISAACCARVAJALGA
 
6° SEM30 WORD PLANEACIÓN PROYECTOS DARUKEL 23-24.docx
6° SEM30 WORD PLANEACIÓN PROYECTOS DARUKEL 23-24.docx6° SEM30 WORD PLANEACIÓN PROYECTOS DARUKEL 23-24.docx
6° SEM30 WORD PLANEACIÓN PROYECTOS DARUKEL 23-24.docxCeciliaGuerreroGonza1
 
NARRACIONES SOBRE LA VIDA DEL GENERAL ELOY ALFARO
NARRACIONES SOBRE LA VIDA DEL GENERAL ELOY ALFARONARRACIONES SOBRE LA VIDA DEL GENERAL ELOY ALFARO
NARRACIONES SOBRE LA VIDA DEL GENERAL ELOY ALFAROJosé Luis Palma
 
RAIZ CUADRADA Y CUBICA PARA NIÑOS DE PRIMARIA
RAIZ CUADRADA Y CUBICA PARA NIÑOS DE PRIMARIARAIZ CUADRADA Y CUBICA PARA NIÑOS DE PRIMARIA
RAIZ CUADRADA Y CUBICA PARA NIÑOS DE PRIMARIACarlos Campaña Montenegro
 
Heinsohn Privacidad y Ciberseguridad para el sector educativo
Heinsohn Privacidad y Ciberseguridad para el sector educativoHeinsohn Privacidad y Ciberseguridad para el sector educativo
Heinsohn Privacidad y Ciberseguridad para el sector educativoFundación YOD YOD
 
Lecciones 04 Esc. Sabática. Defendamos la verdad
Lecciones 04 Esc. Sabática. Defendamos la verdadLecciones 04 Esc. Sabática. Defendamos la verdad
Lecciones 04 Esc. Sabática. Defendamos la verdadAlejandrino Halire Ccahuana
 
LA ECUACIÓN DEL NÚMERO PI EN LOS JUEGOS OLÍMPICOS DE PARÍS. Por JAVIER SOLIS ...
LA ECUACIÓN DEL NÚMERO PI EN LOS JUEGOS OLÍMPICOS DE PARÍS. Por JAVIER SOLIS ...LA ECUACIÓN DEL NÚMERO PI EN LOS JUEGOS OLÍMPICOS DE PARÍS. Por JAVIER SOLIS ...
LA ECUACIÓN DEL NÚMERO PI EN LOS JUEGOS OLÍMPICOS DE PARÍS. Por JAVIER SOLIS ...JAVIER SOLIS NOYOLA
 
Plan Refuerzo Escolar 2024 para estudiantes con necesidades de Aprendizaje en...
Plan Refuerzo Escolar 2024 para estudiantes con necesidades de Aprendizaje en...Plan Refuerzo Escolar 2024 para estudiantes con necesidades de Aprendizaje en...
Plan Refuerzo Escolar 2024 para estudiantes con necesidades de Aprendizaje en...Carlos Muñoz
 
Introducción:Los objetivos de Desarrollo Sostenible
Introducción:Los objetivos de Desarrollo SostenibleIntroducción:Los objetivos de Desarrollo Sostenible
Introducción:Los objetivos de Desarrollo SostenibleJonathanCovena1
 
MAYO 1 PROYECTO día de la madre el amor más grande
MAYO 1 PROYECTO día de la madre el amor más grandeMAYO 1 PROYECTO día de la madre el amor más grande
MAYO 1 PROYECTO día de la madre el amor más grandeMarjorie Burga
 
TEMA 13 ESPAÑA EN DEMOCRACIA:DISTINTOS GOBIERNOS
TEMA 13 ESPAÑA EN DEMOCRACIA:DISTINTOS GOBIERNOSTEMA 13 ESPAÑA EN DEMOCRACIA:DISTINTOS GOBIERNOS
TEMA 13 ESPAÑA EN DEMOCRACIA:DISTINTOS GOBIERNOSjlorentemartos
 
DE LAS OLIMPIADAS GRIEGAS A LAS DEL MUNDO MODERNO.ppt
DE LAS OLIMPIADAS GRIEGAS A LAS DEL MUNDO MODERNO.pptDE LAS OLIMPIADAS GRIEGAS A LAS DEL MUNDO MODERNO.ppt
DE LAS OLIMPIADAS GRIEGAS A LAS DEL MUNDO MODERNO.pptELENA GALLARDO PAÚLS
 
Informatica Generalidades - Conceptos Básicos
Informatica Generalidades - Conceptos BásicosInformatica Generalidades - Conceptos Básicos
Informatica Generalidades - Conceptos BásicosCesarFernandez937857
 
OLIMPIADA DEL CONOCIMIENTO INFANTIL 2024.pptx
OLIMPIADA DEL CONOCIMIENTO INFANTIL 2024.pptxOLIMPIADA DEL CONOCIMIENTO INFANTIL 2024.pptx
OLIMPIADA DEL CONOCIMIENTO INFANTIL 2024.pptxjosetrinidadchavez
 

Último (20)

30-de-abril-plebiscito-1902_240420_104511.pdf
30-de-abril-plebiscito-1902_240420_104511.pdf30-de-abril-plebiscito-1902_240420_104511.pdf
30-de-abril-plebiscito-1902_240420_104511.pdf
 
Sesión de clase: Defendamos la verdad.pdf
Sesión de clase: Defendamos la verdad.pdfSesión de clase: Defendamos la verdad.pdf
Sesión de clase: Defendamos la verdad.pdf
 
LINEAMIENTOS INICIO DEL AÑO LECTIVO 2024-2025.pptx
LINEAMIENTOS INICIO DEL AÑO LECTIVO 2024-2025.pptxLINEAMIENTOS INICIO DEL AÑO LECTIVO 2024-2025.pptx
LINEAMIENTOS INICIO DEL AÑO LECTIVO 2024-2025.pptx
 
cortes de luz abril 2024 en la provincia de tungurahua
cortes de luz abril 2024 en la provincia de tungurahuacortes de luz abril 2024 en la provincia de tungurahua
cortes de luz abril 2024 en la provincia de tungurahua
 
6° SEM30 WORD PLANEACIÓN PROYECTOS DARUKEL 23-24.docx
6° SEM30 WORD PLANEACIÓN PROYECTOS DARUKEL 23-24.docx6° SEM30 WORD PLANEACIÓN PROYECTOS DARUKEL 23-24.docx
6° SEM30 WORD PLANEACIÓN PROYECTOS DARUKEL 23-24.docx
 
NARRACIONES SOBRE LA VIDA DEL GENERAL ELOY ALFARO
NARRACIONES SOBRE LA VIDA DEL GENERAL ELOY ALFARONARRACIONES SOBRE LA VIDA DEL GENERAL ELOY ALFARO
NARRACIONES SOBRE LA VIDA DEL GENERAL ELOY ALFARO
 
RAIZ CUADRADA Y CUBICA PARA NIÑOS DE PRIMARIA
RAIZ CUADRADA Y CUBICA PARA NIÑOS DE PRIMARIARAIZ CUADRADA Y CUBICA PARA NIÑOS DE PRIMARIA
RAIZ CUADRADA Y CUBICA PARA NIÑOS DE PRIMARIA
 
Heinsohn Privacidad y Ciberseguridad para el sector educativo
Heinsohn Privacidad y Ciberseguridad para el sector educativoHeinsohn Privacidad y Ciberseguridad para el sector educativo
Heinsohn Privacidad y Ciberseguridad para el sector educativo
 
Lecciones 04 Esc. Sabática. Defendamos la verdad
Lecciones 04 Esc. Sabática. Defendamos la verdadLecciones 04 Esc. Sabática. Defendamos la verdad
Lecciones 04 Esc. Sabática. Defendamos la verdad
 
LA ECUACIÓN DEL NÚMERO PI EN LOS JUEGOS OLÍMPICOS DE PARÍS. Por JAVIER SOLIS ...
LA ECUACIÓN DEL NÚMERO PI EN LOS JUEGOS OLÍMPICOS DE PARÍS. Por JAVIER SOLIS ...LA ECUACIÓN DEL NÚMERO PI EN LOS JUEGOS OLÍMPICOS DE PARÍS. Por JAVIER SOLIS ...
LA ECUACIÓN DEL NÚMERO PI EN LOS JUEGOS OLÍMPICOS DE PARÍS. Por JAVIER SOLIS ...
 
Unidad 3 | Teorías de la Comunicación | MCDI
Unidad 3 | Teorías de la Comunicación | MCDIUnidad 3 | Teorías de la Comunicación | MCDI
Unidad 3 | Teorías de la Comunicación | MCDI
 
Plan Refuerzo Escolar 2024 para estudiantes con necesidades de Aprendizaje en...
Plan Refuerzo Escolar 2024 para estudiantes con necesidades de Aprendizaje en...Plan Refuerzo Escolar 2024 para estudiantes con necesidades de Aprendizaje en...
Plan Refuerzo Escolar 2024 para estudiantes con necesidades de Aprendizaje en...
 
Repaso Pruebas CRECE PR 2024. Ciencia General
Repaso Pruebas CRECE PR 2024. Ciencia GeneralRepaso Pruebas CRECE PR 2024. Ciencia General
Repaso Pruebas CRECE PR 2024. Ciencia General
 
Introducción:Los objetivos de Desarrollo Sostenible
Introducción:Los objetivos de Desarrollo SostenibleIntroducción:Los objetivos de Desarrollo Sostenible
Introducción:Los objetivos de Desarrollo Sostenible
 
MAYO 1 PROYECTO día de la madre el amor más grande
MAYO 1 PROYECTO día de la madre el amor más grandeMAYO 1 PROYECTO día de la madre el amor más grande
MAYO 1 PROYECTO día de la madre el amor más grande
 
TEMA 13 ESPAÑA EN DEMOCRACIA:DISTINTOS GOBIERNOS
TEMA 13 ESPAÑA EN DEMOCRACIA:DISTINTOS GOBIERNOSTEMA 13 ESPAÑA EN DEMOCRACIA:DISTINTOS GOBIERNOS
TEMA 13 ESPAÑA EN DEMOCRACIA:DISTINTOS GOBIERNOS
 
DE LAS OLIMPIADAS GRIEGAS A LAS DEL MUNDO MODERNO.ppt
DE LAS OLIMPIADAS GRIEGAS A LAS DEL MUNDO MODERNO.pptDE LAS OLIMPIADAS GRIEGAS A LAS DEL MUNDO MODERNO.ppt
DE LAS OLIMPIADAS GRIEGAS A LAS DEL MUNDO MODERNO.ppt
 
Informatica Generalidades - Conceptos Básicos
Informatica Generalidades - Conceptos BásicosInformatica Generalidades - Conceptos Básicos
Informatica Generalidades - Conceptos Básicos
 
Defendamos la verdad. La defensa es importante.
Defendamos la verdad. La defensa es importante.Defendamos la verdad. La defensa es importante.
Defendamos la verdad. La defensa es importante.
 
OLIMPIADA DEL CONOCIMIENTO INFANTIL 2024.pptx
OLIMPIADA DEL CONOCIMIENTO INFANTIL 2024.pptxOLIMPIADA DEL CONOCIMIENTO INFANTIL 2024.pptx
OLIMPIADA DEL CONOCIMIENTO INFANTIL 2024.pptx
 

Destacado

Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)
Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)
Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)contently
 
How to Prepare For a Successful Job Search for 2024
How to Prepare For a Successful Job Search for 2024How to Prepare For a Successful Job Search for 2024
How to Prepare For a Successful Job Search for 2024Albert Qian
 
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie Insights
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie InsightsSocial Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie Insights
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie InsightsKurio // The Social Media Age(ncy)
 
Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024
Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024
Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024Search Engine Journal
 
5 Public speaking tips from TED - Visualized summary
5 Public speaking tips from TED - Visualized summary5 Public speaking tips from TED - Visualized summary
5 Public speaking tips from TED - Visualized summarySpeakerHub
 
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd Clark Boyd
 
Getting into the tech field. what next
Getting into the tech field. what next Getting into the tech field. what next
Getting into the tech field. what next Tessa Mero
 
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search Intent
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search IntentGoogle's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search Intent
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search IntentLily Ray
 
Time Management & Productivity - Best Practices
Time Management & Productivity -  Best PracticesTime Management & Productivity -  Best Practices
Time Management & Productivity - Best PracticesVit Horky
 
The six step guide to practical project management
The six step guide to practical project managementThe six step guide to practical project management
The six step guide to practical project managementMindGenius
 
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...RachelPearson36
 
Unlocking the Power of ChatGPT and AI in Testing - A Real-World Look, present...
Unlocking the Power of ChatGPT and AI in Testing - A Real-World Look, present...Unlocking the Power of ChatGPT and AI in Testing - A Real-World Look, present...
Unlocking the Power of ChatGPT and AI in Testing - A Real-World Look, present...Applitools
 
12 Ways to Increase Your Influence at Work
12 Ways to Increase Your Influence at Work12 Ways to Increase Your Influence at Work
12 Ways to Increase Your Influence at WorkGetSmarter
 
Ride the Storm: Navigating Through Unstable Periods / Katerina Rudko (Belka G...
Ride the Storm: Navigating Through Unstable Periods / Katerina Rudko (Belka G...Ride the Storm: Navigating Through Unstable Periods / Katerina Rudko (Belka G...
Ride the Storm: Navigating Through Unstable Periods / Katerina Rudko (Belka G...DevGAMM Conference
 
Barbie - Brand Strategy Presentation
Barbie - Brand Strategy PresentationBarbie - Brand Strategy Presentation
Barbie - Brand Strategy PresentationErica Santiago
 
Good Stuff Happens in 1:1 Meetings: Why you need them and how to do them well
Good Stuff Happens in 1:1 Meetings: Why you need them and how to do them wellGood Stuff Happens in 1:1 Meetings: Why you need them and how to do them well
Good Stuff Happens in 1:1 Meetings: Why you need them and how to do them wellSaba Software
 

Destacado (20)

Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)
Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)
Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)
 
How to Prepare For a Successful Job Search for 2024
How to Prepare For a Successful Job Search for 2024How to Prepare For a Successful Job Search for 2024
How to Prepare For a Successful Job Search for 2024
 
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie Insights
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie InsightsSocial Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie Insights
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie Insights
 
Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024
Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024
Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024
 
5 Public speaking tips from TED - Visualized summary
5 Public speaking tips from TED - Visualized summary5 Public speaking tips from TED - Visualized summary
5 Public speaking tips from TED - Visualized summary
 
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd
 
Getting into the tech field. what next
Getting into the tech field. what next Getting into the tech field. what next
Getting into the tech field. what next
 
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search Intent
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search IntentGoogle's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search Intent
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search Intent
 
How to have difficult conversations
How to have difficult conversations How to have difficult conversations
How to have difficult conversations
 
Introduction to Data Science
Introduction to Data ScienceIntroduction to Data Science
Introduction to Data Science
 
Time Management & Productivity - Best Practices
Time Management & Productivity -  Best PracticesTime Management & Productivity -  Best Practices
Time Management & Productivity - Best Practices
 
The six step guide to practical project management
The six step guide to practical project managementThe six step guide to practical project management
The six step guide to practical project management
 
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
 
Unlocking the Power of ChatGPT and AI in Testing - A Real-World Look, present...
Unlocking the Power of ChatGPT and AI in Testing - A Real-World Look, present...Unlocking the Power of ChatGPT and AI in Testing - A Real-World Look, present...
Unlocking the Power of ChatGPT and AI in Testing - A Real-World Look, present...
 
12 Ways to Increase Your Influence at Work
12 Ways to Increase Your Influence at Work12 Ways to Increase Your Influence at Work
12 Ways to Increase Your Influence at Work
 
ChatGPT webinar slides
ChatGPT webinar slidesChatGPT webinar slides
ChatGPT webinar slides
 
More than Just Lines on a Map: Best Practices for U.S Bike Routes
More than Just Lines on a Map: Best Practices for U.S Bike RoutesMore than Just Lines on a Map: Best Practices for U.S Bike Routes
More than Just Lines on a Map: Best Practices for U.S Bike Routes
 
Ride the Storm: Navigating Through Unstable Periods / Katerina Rudko (Belka G...
Ride the Storm: Navigating Through Unstable Periods / Katerina Rudko (Belka G...Ride the Storm: Navigating Through Unstable Periods / Katerina Rudko (Belka G...
Ride the Storm: Navigating Through Unstable Periods / Katerina Rudko (Belka G...
 
Barbie - Brand Strategy Presentation
Barbie - Brand Strategy PresentationBarbie - Brand Strategy Presentation
Barbie - Brand Strategy Presentation
 
Good Stuff Happens in 1:1 Meetings: Why you need them and how to do them well
Good Stuff Happens in 1:1 Meetings: Why you need them and how to do them wellGood Stuff Happens in 1:1 Meetings: Why you need them and how to do them well
Good Stuff Happens in 1:1 Meetings: Why you need them and how to do them well
 

DICCIONARIO POLIDIALECTAL ASHÁNINKA

  • 1. “AÑANEYETARI” DICCIONARIO POLIDIALECTAL EN LENGUA ASHÁNINKA MED 2014 REVISADO Y TRADUCIDO VERSIÓN BILINGÜE ASHÁNINKA-ESPAÑOL Por: Pablo Jacinto Santos 2017
  • 2. 2 Okanta osankenatakota añaneyetari Ñanamentotsikikara, timatsi kantashiyetachari ñantsipe kemperi ora baerontsipe, antayetantsipe, kantakoyetantsi aisati poyatantsipe. Eiro pikomitantarotsi ñantsipe ariorika piñanatanakero, asankenatakero jaoka opajiyetari aparope, kemperi: 1. Aikintsi. Bae. Ariorika piñake ñantsipe otsipatyaro Bae, okantati ñantsira irointi baerontsi. [nombre] 2. Obayeritantsi. An. Ariorika piñake ñantsipe otsipatyaro An, okantati ñantsira irointi antayetantsi (yantayetsiri ashaninkape) [verbo] 3. Antaro. Kan. Ariorika piñake ñantsipe otsipataro Kan, okantati ñantsira irointi kantakoyetantsi. [adjetivo] 4. Abiro. Po. Ariorika piñake ñantsipe otsipayaro Po, okantati ñantsira irointi poyatantsi. [pronombre] 5. Aapata. Tsip. Ariorika piñake ñantsipe otsipayaro Tip, okantati ñantsira irointi Tsipatsatachari. [adverbio]
  • 3. 3 ASHÁNINKA – ESPAÑOL Revisado y traducido por: Pablo Edwin Jacinto Santos1 2017 1 Lic. En Lingüística por la FLCH – UNMSM (2010). Mg. En Lingüística Teórica y Aplicada por la Universitat Pompeu Fabra de Barcelona (2014). Hablante Ashéninka del Alto Perené. Investigador amazónico de la lengua y cultura. Docente nombrado y permanente de la EP de Lingüística de la FLCH – UNMSM.
  • 4. 4 A aari. m. Hermano (mujer a varón). Ejemplo de uso: Ucayali. aari. Junín. aari, jaiji. Huánuco.aari. Pasco. aari. Ayacucho. jaiji. Cusco. jaiji. abakaantsi. m. Matrimonio, boda, casamiento. Ejemplo de uso: Ucayali. abakantsi, abakaeyantsi, abakagantsi. Junín. abakantsi, akantsi. Huánuco. abakantsi. Pasco. abakantsi. Ayacucho. abakanchi. Cusco. abakanchi. abiro. pron. pers. Usted, tú. Ejemplo de uso: Ucayali. eroka. Junín. abiroka, abiro. Huánuco.eroka. Pasco. eroka, abiro. Ayacucho. abiroka, abiro. Cusco. abiroka, abiro. aabintarontsi. f. Medicina, remedio. Ejemplo de uso: Ucayali. aabintabontsi, aabintarontsi. Junín. aabintarontsi. Huánuco. aabintabontsi. Pasco. aabintarontsi. Ayacucho. aabintaronchi. Cusco. aabintaronchi. abotsi. m. Camino, trocha. Ejemplo de uso: Ucayali. abotsi.
  • 5. 5 Junín. abotsi, aotsi. Huánuco.abotsi, aatsi. Pasco. abotsi. Ayacucho. abochi, aochi. Cusco. abochi, aochi. aikintsi. m. Diente, muela Ejemplo de uso: Ucayali. aikintsi. Junín. ajitsi, aikintsi, ajikintsi. Huánuco.aikintsi. Pasco. aikintsi. Ayacucho. ajichi. Cusco.ajichi. airi. f. Abeja (sp de) Ejemplo de uso: Ucayali. airi. Junín. eri, airi. Huánuco. airi. Pasco. airi. Ayacucho. ajichi. Cusco. ajichi. ayini. f. Suegra (mujer a mujer) Ejemplo de uso: Ucayali. ayini. Junín. aiyo, ayini. Huánuco. ayini. Pasco. ayini. Ayacucho. aiyo. Cusco. aiyo. akachatantsi. tr. Anzolear Ejemplo de uso: Ucayali. akachatantsi. Junín. tsaponkantsi, ampitasatantsi, kachatantsi, akachatantsi. Huánuco. akachatantsi, ampitasatantsi. Pasco. akachatantsi, ampitasatantsi. Ayacucho. akachatantsi, ampitasatantsi. Cusco. akachatantsi, ampitasatantsi. akotsapa. m. Dedo de la mano. Ejemplo de uso:
  • 6. 6 Ucayali. akotsapa, akoereki, akoempeki. Junín. akotsapa. Huánuco. akotsapa, akoempeki. Pasco. akotsapa. Ayacucho. akotsapaki. Cusco. akotsapaki. amabentantsi. tr. Prevenir, advertir. Ejemplo de uso: Ucayali. amabentantsi. Junín. amabentantsi. Huánuco. amabentantsi Pasco. amabentantsi. Ayacucho. amabentanchi. Cusco. amabentanchi. amakotantsi. tr. Celar, celo, celoso. Ejemplo de uso: Ucayali. amakotantsi. Junín. amakotantsi, jitantantsi, jitakantsi, amantsi. Huánuco. amakotantsi. Pasco. amakotantsi. Ayacucho. jitakotanchi, amakotanchi. Cusco. amakotanchi, jitakotanchi. amani. adj. Creciente de río. Ejemplo de uso: Ucayali. amani. Junín. amarani, kimojantsi, anatarojantsi, amara. Huánuco. amani. Pasco. amarani, amani. Ayacucho. kimojanchi. Cusco. kimojanchi. amashetantsi. Intr. y f. Danzar, danza (con personas abrazadas en forma de circulo) Ejemplo de uso: Ucayali. amashetantsi. Junín. amashetantsi, amashaitantsi. Huánuco. amashetantsi. Pasco. amashetantsi. Ayacucho. amasherenchi. Cusco. amasherenchi. amatabitantsi. tr. y adj. Engañar, explotar, estafar; explotador, estafador, engañador
  • 7. 7 Ejemplo de uso: Ucayali. amatabitantsi, tsaeyantsi. Junín. amatabitantsi, amatabirentsi, tsaiyantsi, tseyantsi. Huánuco. amatabitantsi, tsaiyantsi. Pasco. amatabitantsi, tsaiyantsi. Ayacucho. amatabitanchi. Cusco. amatabitanchi. amatantsi. intr. Nadar. Ejemplo de uso: Ucayali. amatantsi. Junín. amatantsi, amajatantsi. Huánuco. Amatantsi. Pasco. amatantsi. Ayacucho. amatanchi. Cusco. amatanchi. amatsairentsi. f. Corona. Ejemplo de uso: Ucayali. amatsairentsi, tsikenti. Junín. amatsairentsi, amatserentsi. Huánuco. amatsairentsi. Pasco. amatsairentsi. Ayacucho. matserenchi. Cusco. matserenchi. amenarontsi. m. Espejo. Ejemplo de uso: Ucayali. ñarontsi. Junín. amenarontsi, nejarontsi, ñarontsi. Huánuco. amenarontsi. Pasco. nejaronchi. Ayacucho. koshikosati. Cusco. nejaronchi. amonkotantsi. intr. y prnl. Chacchar, bolear. Ejemplo de uso: Ucayali. amonkotantsi, amonkorentsi. Junín. amonkotantsi, amonkorentsi. Huánuco. amonkotantsi, amonkorentsi. Pasco.amonkotantsi, amonkorentsi. Ayacucho. amonkotanchi. Cusco. amonkotanchi.
  • 8. 8 ampeji. m. Algodón. Ejemplo de uso: Ucayali. ampe. Junín. Ampeji, ampe, ampi. Huánuco. ampe. Pasco. ampe. Ayacucho. ampeji. Cusco. ampeji. antabairianti. adj. Trabajador. Ejemplo de uso: Ucayali. antabaitinkari, shiretsantsi. Junín. antabairianti, antabetinkari, antaberenti. Huánuco. antabaitinkari, antabairianti. Pasco. antabaitinkari, shiretsanti. Ayacucho. antabaerenti, tsamereanti. Cusco. antabaerenti, tsamereanti. antami. m. Monte, montaña, cerro, bosque, selva. Ejemplo de uso: Ucayali. antami, antamimashi. Junín. antami, inchatomashi, tomirishi, inchatoshi. Huánuco. anatmi, antamimashi. Pasco. antami. Ayacucho. inchatoshi. Cusco. inchatoshi. antaro. adj. Grande. Ejemplo de uso: Ucayali. antabo. Junín. antaro, antyaro, antearo. Huánuco. antaro, antabo. Pasco. antaro, iniroite. Ayacucho. antyaro, antiaro. Cusco. antyaro, antiaro. antantsi. tr. y prnl. Hacer. Ejemplo de uso: Ucayali. antantsi, rantantsi. Junín. antantsi. Huánuco. antantsi, rantantsi. Pasco. antantsi. Ayacucho. antanchi.
  • 9. 9 Cusco. antanchi. añantsi. intr. Existir, tener vida. Ejemplo de uso: Ucayali. añantsi. Junín. añantsi, aneantsi, añantantsi. Huánuco. añantsi. Pasco. añantsi. Ayacucho. añantanchi. Cusco. añantanchi. añenkantsi. intr. Respirar. Ejemplo de uso: Ucayali. añenkantsi. Junín. anenkantsi, añenkantsi, anenkatantsi. Huánuco. anenkantsi. Pasco. añenkantsi. Ayacucho. añakanchi. Cusco. añakanchi. apa. m. Papá, padre. Ejemplo de uso: Ucayali. paba, papa. Junín. apa. Huánuco. apa, papa. Pasco. apa. Ayacucho. apa. Cusco. apa. apata. adv. t. y l. Después. Ejemplo de uso: Ucayali. paata. Junín. Apata, koajeka, apatatsita. Huánuco. paata. Pasco. apata. Ayacucho. koakata. Cusco. koakata. apatorentsi. tr. y prnl. Reunir. Ejemplo de uso: Ucayali. apatorentsi. Junín. apatorentsi, apatoirentsi. Huánuco. apatorentsi. Pasco. apatorentsi.
  • 10. 10 Ayacucho. apatorenchi. Cusco. apatorenchi. apatotantsi. tr. y prnl. Juntar, juntarse, reunión. Ejemplo de uso: Ucayali. apatotantsi. Junín. apatotantsi. Huánuco. apatotantsi, apototantsi. Pasco. apatotantsi. Ayacucho. apatotanchi. Cusco. apatotanchi. aroni. m. Halcón, atatao (sp de ave) Ejemplo de uso: Ucayali. abo. Junín. aroni, aro. Huánuco. abo. Pasco. aro. Ayacucho. aroni. Cusco. aroni. arontsi. m. Estiaje de río, vaciante. Ejemplo de uso: Ucayali. abontsi. Junín. arontsi, shirinkatantsi. Huánuco. abontsi. Pasco. arontsi. Ayacucho. aronchi. Cusco. aronchi. asana. m. Anashua (sp de pez) Ejemplo de uso: Ucayali. ajana, asana Junín. asana Huánuco. asana Pasco. asana. Ayacucho. asana. Cusco. asana. asankanentsi. m. Corazón Ejemplo de uso: Ucayali. asankanentsi, ajankanentsi Junín. asankanentsi Huánuco. asankanentsi
  • 11. 11 Pasco. asankanentsi Ayacucho. asankanenchi Cusco. asankanenchi asharantantsi. intr., adj. y f. Prosperar, millonario, acaudalado, rico, próspero, ricohombre, riqueza. Ejemplo de uso: Ucayali. asharantantsi, ashagabo. Junín. asharantantsi, ashararontsi, ashitarantantsi. Huánuco. asharantantsi. Pasco. asharantantsi, ashagabo. Ayacucho. akanchi. Cusco. akanchi. ashetantsi. tr. y prnl. Mojar. Ejemplo de uso: Ucayali. ashetantsi. Junín. ashetantsi, kajatantsi. Huánuco. ashetantsi. Pasco. ashetantsi. Ayacucho. kajatanchi. Cusco. kajatanchi. ashitakorontsi. f. Puerta. Ejemplo de uso: Ucayali. ashitakorontsi, ashitakomentotsi Junín. ashikorontsi, pabiarontsi Huánuco. ashitakomento Pasco. ashitakorontsi Ayacucho. ashitakoronchi. Cusco. ashitakoronchi. ataementotsi. f. Escalera. Ejemplo de uso: Ucayali. atementotsi, ataementotsi, pabitsi Junín. ataimentosi, ataementotsi, pabirentsi Huánuco. Ateimentotsi, pabitsi Pasco. atementotsi Ayacucho. ataimentochi. Cusco. ataimentochi. ataitantsi. tr. e intr. y prnl. Subir. Ejemplo de uso: Ucayali. ataetantsi, atetantsi. Junín. ataitantsi, atetantsi, antaitantsi.
  • 12. 12 Huánuco. ataitantsi. Pasco. ataitantsi. Ayacucho. ataitanchi. Cusco. ataitanchi. atekoti. f. Panguana (sp de ave) Ejemplo de uso: Ucayali. makokaba, atekoti. Junín. atekoti, makokaba. Huánuco. atekoti, makokaba. Pasco. atekoti. Ayacucho. masankoa. Cusco. masankoa. atsikempitari. adj. Sordo. Ejemplo de uso: Ucayali. eshikempitari, atsikempitari, piyatsari. Junín. atsikempitari, ashikempitari, ashikempityari, piyatsari. Huánuco. ashikempitari, piyatsari. Pasco. eshikempitari, piyatsari. Ayacucho. ashikempitari, majerekempitari. Cusco. ashikempitari, majerekempitari. atsimiyantsi. tr. Succionar, absorver. Ejemplo de uso: Ucayali. atsimiyantsi, ajokantsi. Junín. atsimikantsi, tsimikantsi, atsimiyantsi. Huánuco. tsimikantsi, atsimiyantsi. Pasco. atsimiyantsi. Ayacucho. chomikanchi. Cusco. chomikanchi. antyashipari. adj. Viejo. Ejemplo de uso: Ucayali. antyashipari. Junín. antyashipari, antarikona, kenkibari. Huánuco. antyashipari, kenkibari. Pasco. antyashipari, antarikona, kenkibari. Ayacucho. antyashipari, pishari. Cusco. antyashipari, pishari.
  • 13. 13 B bairontsi. m. Nombre. Ejemplo de uso: Ucayali. oairontsi, bairontsi. Junín. bajirontsi, bairontsi. Huánuco. bajirontsi, oairontsi. Pasco. bairontsi. Ayacucho. bajironchi, baironchi. Cusco. bajironchi. banenkantsi. adj. Hermoso. Ejemplo de uso: Ucayali. obanenkantsi, banenkantsi. Junín. banenkantsi, obanenkantsi, banenkatantsi. Huánuco. obanenkabo, obanenkantsi. Pasco. banenkantsi. Ayacucho. obanenkanchi, kametsanchi. Cusco. obanenkanchi, kametsanchi. batsakirontsi. f. Correa. Ejemplo de uso: Ucayali. batsakirontsi, obatsakirontsi. Junín. batsakirontsi. Huánuco. batsakirontsi. Pasco. batsakirontsi. Ayacucho. batsakirontsi. Cusco. batsakironchi. betsainkantsi. tr. Alinear. (en formación) Ejemplo de uso: Ucayali. obitsainkantsi, betsenkantsi. Junín. obetsainkantsi, obeshintsantsi, betsainkantsi. Huánuco. obetsainkantsi. Pasco. betsainkantsi. Ayacucho. obeshintsanchi. Cusco. obeshintsanchi. betsikarantantsi. tr. y prnl. Alistarse. Ejemplo de uso: Ucayali. betsikarantantsi.
  • 14. 14 Junín. betsikarantantsi, obetsikarantantsi. Huánuco. betsikarantantsi. Pasco. betsikarantantsi. Ayacucho. bechikarantanchi. Cusco. bechikarantanchi. bityokintsi. f. Pestaña. Ejemplo de uso: Ucayali. bityokintsi, bityoshi, shimpityoki, shimpereki. Junín. bityokintsi, shimpityokintsi, shimpityoki, shimpereki. Huánuco. bityokishi, shimpityoki. Pasco. bityokintsi. Ayacucho. bityokinchi. Cusco. bityokinchi. biyonkarentsi. m. Pulmón. Ejemplo de uso: Ucayali. biyonkarentsi, biyonkantsi. Junín. bijonkarentsi, biyonkarentsi. Huánuco. piyonkarentsi, biyonkarentsi. Pasco. piyonkarentsi, biyonkarentsi. Ayacucho. bijonkarenchi. Cusco. bijonkarenchi. borotsi. f. y m. Cara, rostro. Ejemplo de uso: Ucayali. pootsi, poo. Junín. borotsi, porotsi. Huánuco. borotsi, pootsi. Pasco. borotsi. Ayacucho. borochi. Cusco. borochi.
  • 15. 15 CH chakopi. f. Flecha Ejemplo de uso: Ucayali. chakopi, chekopi. Junín. chakopi. Huánuco. chekopi. Pasco. chekopi. Ayacucho. chakopi. Cusco. chakopi. charampabati. f. Perdiz (sp de ave) Ejemplo de uso: Ucayali. champampati, charampabati, champabati, sharampabanti. Junín. charampabati, sharampabanti, oanobosati. Huánuco. champampati. Pasco. charampabati, choripampati. Ayacucho. champampati. Cusco. champampati. charine. m. Abuelo. Ejemplo de uso: Ucayali. charine, charini. Junín. chaine, charine, aani. Huánuco. charine. Pasco. charine, aani. Ayacucho. chaine. Cusco. chaine. cheratsi. m. Labio. Ejemplo de uso: Ucayali. cheratsi. Junín. cheratsi, tseratsi. Huánuco. cheratsi . Pasco. cheratsi. Ayacucho. tserachi . Cusco. tserachi. cherepito. m. Martín Pescador (sp de ave) Ejemplo de uso: Ucayali. cherepito.
  • 16. 16 Junín. cherepito, tserepito. Huánuco. cherepito. Pasco. cherepito. Ayacucho. tserepito. Cusco. tserepito. choki. f. Hermana. (varón a mujer) Ejemplo de uso: Ucayali. choeni. Junín. choki, tsia, tsiyo. Huánuco. choki. Pasco. choki. Ayacucho. chionti. Cusco. chionti.
  • 17. 17 E emoki. m. Suri. Ejemplo de uso: Ucayali. imobo, imogo. Junín. emoki. Huánuco. imobo. Pasco. imobo, emoki. Ayacucho. emoki. Cusco. emoki. entsi. m. Niño. [vea: jananeki] Ejemplo de uso: Ucayali. iriani, entsi. Junín. entsijaniki, entsi, jobentsi, jananeki. Huánuco. iriani, entsi, jananeki. Pasco. entsi, enchaniki. Ayacucho. jobenchi. Cusco. jobenchi, niki. etakotantsi. tr. y prnl., f. compadecer, conmoverse, compasión Ejemplo de uso: Ucayali. etakotantsi, etagotantsi, neshironkatantsi. Junín. intakotantsi, neshironkantsi. Huánuco. neshironkatantsi. Pasco. etakotantsi. Ayacucho. nintanchi, intakotanchi Cusco. nintanchi, intakotanchi. eti. m. Armadillo Ejemplo de uso: Ucayali. eti. Junín. etini, eti, ashoshi. Huánuco. eti. Pasco. eti. Ayacucho. etini. Cusco. etini.
  • 18. 18 I ina. f. Mamá, madre. Ejemplo de uso: Ucayali. nana, mama. Junín. ina. Huánuco. ina, nana. Pasco. ina Ayacucho. ina. Cusco. ina. inchatomashi. f. Bosque, selva. Ejemplo de uso: Ucayali. inchatomashi. Junín. inchatoshi, antamimashi, antamishi, tomirishi. Huánuco. inchatomashi. Pasco. inchatomashi. Ayacucho. inchatoshimashi, inchatoshi. Cusco. inchatoshimashi, inchatoshi. inchatyaki. f. Flor Ejemplo de uso: Ucayali. inchateyaki, oteya. Junín. inchatyaki. Huánuco. inchateyaki. Pasco. inchatyaki. Ayacucho. otyaki. Cusco. otyaki. inkare. f. Laguna, lago. Ejemplo de uso: Ucayali. inkare. Junín. inkajare, inkare, inkari. Huánuco. inkare. Pasco. inkare. Ayacucho. Inkajare, inkare. Cusco. inkajare, inkari. inteina. adj. Lejos. Ejemplo de uso: Ucayali. inteina.
  • 19. 19 Junín. inteina, intaina, osamani, areji, parikoti. Huánuco. inteina. Pasco. inteina. Ayacucho. areji, intaina. Cusco. areji, intaina. intsomoina. adv. l. Adentro, interior. Ejemplo de uso: Ucayali. intsomointa, intsomoiki. Junín. intsomoi, intsomoina, intsompoina, tsompoina, intsompointa, oshirejaki. Huánuco. itsomoenta, intsomoiki. Pasco. intsomointa. Ayacucho. tsompoina. Cusco. tsompoina. irajantsi. f. Sangre. Ejemplo de uso: Ucayali. irantsi, irajantsi. Junín. Irajantsi, irantsi. Huánuco. irantsi. Pasco. irantsi. Ayacucho. irajanchi. Cusco. irajanchi. iramentotsi. m. Pate, pajo, tazoncito. Ejemplo de uso: Ucayali. iramentotsi. Junín. pishina, kitamentotsi, tsota, chota. Huánuco. iraatamentotsi. Pasco. iramentotsipataki. Ayacucho. chotari, sota. Cusco. chotari, sota. irapanantsi. m. Hígado. Ejemplo de uso: Ucayali. irapanantsi, natarentsi, irapana. Junín. irapanantsi, irapanantsi. Huánuco. irapanatsi. Pasco. irapanantsi. Ayacucho. irapananchi. Cusco. irapananchi. iroñaka. adj. t. Hoy, ahora. Ejemplo de uso:
  • 20. 20 Ucayali. iroñaka, nimaeka. Junín. meka, iroñaka. Huánuco. iroñaka. Pasco. iroñaka. Ayacucho. meka, iroñaka. Cusco. meka, iroñaka. iroperotantsi. tr. y f. Valorar, valoración. Ejemplo de uso: Ucayali. iroperotantsi, roperotantsi. Junín. iroperotantsi, iroperori. Huánuco. iroperotari. Pasco. iroperotantsi. Ayacucho. shinchirenchi. Cusco. shinchirenchi. ishá. f. Abuela. Ejemplo de uso: Ucayali. ameni, sheni, isheni. Junín. isha. Huánuco. isha, isheni. Pasco. isha. Ayacucho. nato. Cusco. nato.
  • 21. 21 J jaka. adv. l. y t. Acá, aquí. Ejemplo de uso: Ucayali. jaka. Junín.aka, jaka. Huánuco. jaka. Pasco. jaka. Ayacucho. aka. Cusco. aka. jakintsi. f. Lágrima. Ejemplo de uso: Ucayali. yakintsi. Junín. jakintsi, irakintsi. Huánuco. yakintsi. Pasco. irajakintsi. Ayacucho. jakinchi. Cusco. jakinchi. jananeki. m. Niño. [vea: entsi] Ejemplo de uso: Ucayali. janeki, jananeki. Junín. jananeki, entsi, iyani, irijaniki. Huánuco. entsi. Pasco. jananeki. Ayacucho. jananeki, irijaniki. Cusco. jananeki. ¿jaoka? pron. interrog. ¿Dónde? Ejemplo de uso: Ucayali. ¿tsika?, ¿jaoka?, ¿jempe?, ¿cha?. Junín. ¿jaoka?, ¿tsika?, ¿jaka?. Huánuco. ¿tsika?. Pasco. ¿tsika?. Ayacucho. ¿jaoka?. Cusco. ¿jaoka?. jebarentsi. m. Abanico, soplador. Ejemplo de uso: Ucayali. jebantsi.
  • 22. 22 Junín. jebarentsi, jebarontsi. Huánuco. jebabontsi. Pasco. jebarontsi. Ayacucho. jebarenchi. Cusco. jebarenchi. jeribatiki. m. Quina-quina, palo sangre, palo peruano. (sp de árbol) Ejemplo de uso: Ucayali. jeribatiki, kiribati. Junín. jeribatili, jiribati. Huánuco. jeribatiki. Pasco. jeribatiki. Ayacucho. jeribati. Cusco. jiribati. jikotantsi. tr. y prnl. Señalar. Ejemplo de uso: Ucayali. okotantsi. Junín. jikotantsi. Huánuco. okotantsi. Pasco. okotantsi. Ayacucho. jikotanchi. Cusco. jikotanchi. jimentsi. m. Esposo, marido, cónyuge. Ejemplo de uso: Ucayali. jimetsi. Junín. jimentsi, jimetsi, imetsi. Huánuco. jimentsi. Pasco. jimentsi. Ayacucho. jimenchi. Cusco. jimenchi. jinantsi. f. Esposa, pareja, cónyuge. Ejemplo de uso: Ucayali. inantsi, jinantsi. Junín. jinatsi, jinantsi, inantsi. Huánuco. jinatsi. Pasco. jinatsi. Ayacucho. jinachi. Cusco. jinachi. jokabakantsi. m. Divorcio. Ejemplo de uso:
  • 23. 23 Ucayali. jokabakantsi, okabakantsi. Junín. jokabakantsi, tsipariabakantsi. Huánuco. okabakantsi. Pasco. jokabakantsi. Ayacucho. jokabakanchi. Cusco. jokabakanchi.
  • 24. 24 K kabana. f. Catahua. Ejemplo de uso: Ucayali. kabana. Junín. kabana, kamana. Huánuco. kabana. Pasco. kabana. Ayacucho. kamana. Cusco. kamana. kaentantsi. intr. y f. Toser, tos. Ejemplo de uso: Ucayali. kaentantsi. Junín. kaentantsi, kajentantsi, atojerentsi, tojetantsi. Huánuco. kaenitantsi. Pasco. kaentantsi, atojerentsi. Ayacucho. atojerenchi, tojetanchi. Cusco. atojerenchi, tojetanchi. kaimantantsi. tr. y prnl. Llamar. Ejemplo de uso: Ucayali. kaimagantsi, kaimakantsi, kaimantsi. Junín. kaimantantsi, kajemantantsi, kaimantsi. Huánuco. apatotabakaiya. Pasco. kaimakantsi. Ayacucho. kajemabakanchi. Cusco. kajemabakanchi. kainiri. m. Comezón, escozor, que da comezón. Ejemplo de uso: Ucayali. kainiri. Junín. kainiri, kajeniri. Huánuco. kainiri. Pasco. kainiri. Ayacucho. kajeniri. Cusco. kajeniri. kainitantsi. intr. y prnl. Escocer, arder, enrojecerse. Ejemplo de uso: Ucayali. kainitantsi.
  • 25. 25 Junín. kainitantsi, jenetsi, jenitsi. Huánuco. kainitantsi. Pasco. kainitantsi. Ayacucho. kajeniporokitanchi, jeninchi. Cusco. kajeniporokitanchi, jeninchi. kaje. m. Café. Ejemplo de uso: Ucayali. kaje. Junín. kajae, kaje. Huánuco. kaje. Pasco. kaje. Ayacucho. kaji. Cusco. kaji. kajiro. m. Comején, termita. Ejemplo de uso: Ucayali. kairo, kajiro. Junín. kairo, kajiro. Huánuco. kairo. Pasco. kairo. Ayacucho. kajiro. Cusco. kajiro. kamarankantsi. tr. Vomitar, nausear. Ejemplo de uso: Ucayali. kamarankaantsi, kamankantsi, kamagankantsi. Junín. kamarankantsi. Huánuco. kamankantsi. Pasco. kamarankantsi. Ayacucho. kamarankanchi. Cusco. kamarankanchi. kamari. m. Diablo, satanás, demonio. Ejemplo de uso: Ucayali. peyari, kamari. Junín. kamari. Huánuco. peyari. Pasco. peyari. Ayacucho. kamari. Cusco. kamari. kamantsi. f. Gripe, catarro, refriado. Ejemplo de uso:
  • 26. 26 Ucayali. kamantsi, kainerentsi. Junín. kamantsi, tojetantsi. Huánuco. kamantsi. Pasco. kamantsi. Ayacucho. kamanchi. Cusco. kamanchi. kamitantsi. tr. e intr. Pedir. Ejemplo de uso: Ucayali. kamitantsi, koakotantsi. Junín. kamitantsi, amanatantsi. Huánuco. kamitantsi. Pasco. kamitantsi. Ayacucho. amanapinitanchi. Cusco. amanapinitanchi. kamorentsi. m. Tapaje del río. (forma de pesca) Ejemplo de uso: Ucayali. kamorentsi. Junín. kamorentsi, tikarentsi, kamotantsi. Huánuco. kamorentsitantsi, tikarentsi. Pasco. tikarenti, kamorentsi. Ayacucho. kamorenchi. Cusco. kamorenchi. kantakotantsi. tr. Mencionar. Ejemplo de uso: Ucayali. kantakoyetantsi, kantakotantsi. Junín. kantakotantsi, pairiantsi, pajiriantsi. Huánuco. kantakotantsi. Pasco. kantakotantsi. Ayacucho. kantakotanchi. Cusco. kantakotanchi. kanae. f. Tangarana. Ejemplo de uso: Ucayali. kanae. Junín. kanae, kaneki, kanaiki. Huánuco. kanae. Pasco. kanae. Ayacucho. kaneki. Cusco. kaneki. kaniri. f. Yuca.
  • 27. 27 Ejemplo de uso: Ucayali. mama, kaniri. Junín. kaniri, mama [yuca asada]. Huánuco. kaniri. Pasco. kaniri. Ayacucho. kaniri. Cusco. kaniri. kantashibairenti. adj. Gracioso, chistoso. Ejemplo de uso: Ucayali. kantashibairenti, obashiyabairenti. Junín. kantashibairenti, obashiyabairenti. Huánuco. kantashibairenti. Pasco. kantashibairenti. Ayacucho. shirontakantachari. Cusco. shirontakantachari. kapatsajari. adj. Agua sucia. Ejemplo de uso: Ucayali. kipachari, kapatsari. Junín. kapatsari, kapatsajari. Huánuco. kipachari. Pasco. kipachari, kapatsajari. Ayacucho. kipachijari, kapatsajari. Cusco. kipachijari, kapatsajari. katsirentsi. adj. Fiebre. Ejemplo de uso: Ucayali. katsirentsi, sabakitantsi, jabakitantsi. Junín. katsirentsi. Huánuco. katsirentsi. Pasco. katsirentsi. Ayacucho. kachirenchi, sabainarenchi. Cusco. kachirenchi, sabainarenchi. katsinkaiteri. adj. y m. Frío. Ejemplo de uso: Ucayali. katsinkaiteri. Junín. katsinkaiteri, katsinkaite. Huánuco. katsinkaiteri. Pasco. katsinkaiteri. Ayacucho. kachinkari. Cusco. kachinkari.
  • 28. 28 katyori. adj. Salado. Ejemplo de uso: Ucayali. katyori. Junín. katyori, poteari, potyari. Huánuco. katyori. Pasco. katyori. Ayacucho. kacho, potyajari. Cusco. kacho, potyajari. kebotsi. f. Hamaca, dormilona. Ejemplo de uso: Ucayali. keboti, kebotsi. Junín. yerontsi, kebotsi, kiyotsi. Huánuco. kebotsi. Pasco. kebotsi. Ayacucho. nikakoronchi. Cusco. nikakoronchi. kempoyantsi. tr. y prnl., m. y f. Cuidar y guardar, cuida y guarda. Ejemplo de uso: Ucayali. kempoyantsi, kimpoyantsi. Junín. kempoyantsi, kimpoyantsi. Huánuco. kempoyantsi. Pasco. kempoyantsi. Ayacucho. kempoyanchi. Cusco. kempoyanchi. kenashiri. adj. Verde. Ejemplo de uso: Ucayali. kenashiri, kinasiri. Junín. kenashiri, natsiriari, matsiriari, kinashiri. Huánuco. kenashiri. Pasco. kenashiri, natsiriari. Ayacucho. kenashiri, anachiriari. Cusco. kenashiri, anachiriari. keniri. m. Coto mono. (sp de mono) Ejemplo de uso: Ucayali. shenonti. Junín. keniri, janiri. Huánuco. janiri. Pasco. janiri. Ayacucho. keniri.
  • 29. 29 Cusco. keniri. kenkishiriantsi. tr. e intr. y prnl. Recordar, pensar. Ejemplo de uso: Ucayali. kenkishiriantsi. Junín. kenkeshireantsi, kinkisabetantsi. Huánuco. kenkishiriantsi. Pasco. kenkishiriantsi. Ayacucho. kenkeshirianchi. Cusco. kenkeshirianchi. kenkitsabaitantsi. intr. Dialogar. Ejemplo de uso: Ucayali. kenkitsabaitantsi. Junín. kenkitsabaitantsi, kenkitsabetantsi. Huánuco. kenkitsabaitantsi. Pasco. kenkitsabaitantsi. Ayacucho. kenkitsabaitanchi. Cusco. kenkitsabaitanchi. kenkitsarentsi. m. y f. Cuento, historia, narración, relato. Ejemplo de uso: Ucayali. kenkitsarentsi. Junín. kenkitsarentsi, kenkitsabairontsi. Huánuco. kenkitsabairontsi. Pasco. kenkitsabairontsi. Ayacucho. kenkitsarenchi. Cusco. kenkitsarenchi. kentsitsi. m. Cuello, garganta. Ejemplo de uso: Ucayali. kentsitsi. Junín. kentsitsi, tsanotsi. Huánuco. kentsitsi. Pasco. kentsitsi. Ayacucho. tsanonchi. Cusco. tsanonchi. ketaki. m. Nogal. (sp de árbol) Ejemplo de uso: Ucayali. keta, ketaki. Junín. ketaki, keta. Huánuco. ketaki. Pasco. ketaki.
  • 30. 30 Ayacucho. keta. Cusco. keta. kimoshiretantsi. tr. y prnl., f. Alegrar, Alegría. Ejemplo de uso: Ucayali. kimoshiretantsi. Junín. kimoshiretantsi, beshireantsi. Huánuco. obeshireantsi. Pasco. kimoshiretantsi. Ayacucho. beshirianchi. Cusco. beshirianchi. Kipaori. m. Pez ratón. (sp de pez) Ejemplo de uso: Ucayali. kipabori, kepabori. Junín. kipaori, kipabori, kepaori. Huánuco. kipari. Pasco. kipaori. Ayacucho. kipaori. Cusco. kipaori. Kiritsi. f. Nariz. Ejemplo de uso: Ucayali. kiritsi. Junín. kiritsi, irinantsi, botontsi, kirimashi. Huánuco. kiritsi. Pasco. kiritsi. Ayacucho. potonchi, irimashi. Cusco. potonchi, irimashi. kisaari. adj. Negro. Ejemplo de uso: Ucayali. cheenkari, kisaari. Junín. cheenkari, kisaari, potsitari. Huánuco. kisaari. Pasco. cheenkari, kisaari. Ayacucho. kisaari. Cusco. kisaari. kisanentantsi. adj. Odioso. Ejemplo de uso: Ucayali. kisanentantsi, kijanentantsi. Junín. kisanentantsi, ninatantsi, samantsi. Huánuco. kisanentantsi.
  • 31. 31 Pasco. kisanentantsi. Ayacucho. kisanentanchi. Cusco. kisanentanchi. kisori. adj. Duro. Ejemplo de uso: Ucayali. kisori, kijari, kisokiri. Junín. kisori, kisokiri. Huánuco. kisori. Pasco. kisori. Ayacucho. kisori, kisokiri. Cusco. kisori, kisokiri. kitairiki. m. Sajino. [vea: shintori] Ejemplo de uso: Ucayali. kitairiki. Junín. shintori, piratsi [huangana], kitairiki. Huánuco. kitairiki. Pasco. kitairiki, shintori. Ayacucho. shintori, kitairiki. Cusco. shintori, kitairiki. kitaiteri. pres., sal., y adv. m. Buenos días. Ejemplo de uso: Ucayali. Kitejiri, kitaiteri. Junín. kitaiteri. Huánuco. kitaiteri. Pasco. kitaiteri. Ayacucho. kitaiteri. Cusco. kitaiteri. kitamarori. adj. Blanco. Ejemplo de uso: Ucayali. kitamari. Junín. kitamarori. Huánuco. kitamari. Pasco. kitamarori. Ayacucho. kitamarori. Cusco. kitamarori. kiteriri. adj. Amarillo. Ejemplo de uso: Ucayali. kiteriri, shimashiriaki. Junín. kiteriri.
  • 32. 32 Huánuco. kiteriri. Pasco. kiteriri, mayonkonaki. Ayacucho. kiteriri. Cusco. kiteriri. kitsari. f. Atarraya o tarrafa, esparavel. Ejemplo de uso: Ucayali. kitsari, chariamentotsi, charija. Junín. charija, charijamentotsi, kitsari. Huánuco. chariamentotsi, shiriamentotsi. Pasco. pashikamentotsi, kitsari. Ayacucho. kitsari. Cusco. kitsari. kitsatantsi. adj. Tarrafear. Ejemplo de uso: Ucayali. kitsatantsi, charijatanti, chariabaetantsi. Junín. kitsatantsi, charijatantsi, ashiriatantsi, kitsayantsi. Huánuco. chariatantsi. Pasco. kitsatantsi. Ayacucho. kitsatanchi. Cusco. kitsatanchi. kityonkari. adj. Rojo. Ejemplo de uso: Ucayali. kityonkari, kirari, kityongari. Junín. kityonkari, kitiorikari. Huánuco. kityonkari. Pasco. kityonkari. Ayacucho. kityonkari, kirari. Cusco. kityonkari, kirari. koachere. m. Unchala. (sp de ave) Ejemplo de uso: Ucayali. koteri. Junín. koachere, koatsere, koatsereti, kobachere. Huánuco. koteri. Pasco. koachere. Ayacucho. koatsere. Cusco. koatsere. kobenkari. adj. Feo. Ejemplo de uso: Ucayali. kobenkari, karipero.
  • 33. 33 Junín. kobenkari, kariperori. Huánuco. kobenkari. Pasco. kobenkari. Ayacucho. kariperori. Cusco. kariperori. kobintsari. adj. Cazador. Ejemplo de uso: Ucayali. komintsani, pokanti. Junín. kobintsari, komintsari. Huánuco. komintsani, pokanti. Pasco. kobintsari, abaerenti. Ayacucho. kobintsari. Cusco. kobintsari. komarontsi. m. Remo. Ejemplo de uso: Ucayali. komabontsi, komarontsi. Junín. komarontsi. Huánuco. komabontsi. Pasco. komarontsi. Ayacucho. komaronchi. Cusco. komaronchi. kompitarentsi. f. Adivinanza, acertijo, enigma. Ejemplo de uso: Ucayali. kompitarentsi. Junín. komitarentsi, komitantsi, kompitarentsi. Huánuco. kompitarentsi. Pasco. kompitarentsi. Ayacucho. komitakotanchi. Cusco. komitakotanchi. kontona. f. Perdiz. (sp de ave) Ejemplo de uso: Ucayali. pobonto, kontona, poronto, pogonto. Junín. kontona, poronto. Huánuco. pobonto. Pasco. pobonto. Ayacucho. kontona, chiobero. Cusco. kontona, chiobero. kontyari. m. Carpintero. (sp de ave) Ejemplo de uso:
  • 34. 34 Ucayali. kirijeti, kontyari. Junín. kirijeti, kontyari. Huánuco. kontyari. Pasco. kontyari. Ayacucho. kirijeti. Cusco. kirijeti. koricha. m. Camote. Ejemplo de uso: Ucayali. koriti. Junín. koricha. Huánuco. koriti. Pasco. koriti. Ayacucho. koricha. Cusco. koricha. kosaniri. m. Lagarto, saurio. Ejemplo de uso: Ucayali. kojaniri, kosaniri, saniri. Junín. kosaniri, saniri. Huánuco. kosaniri. Pasco. kosaniri. Ayacucho. kosaniri, saniri. Cusco. kosaniri, saniri. kotsitantsi. tr. e intr. Cocinar. Ejemplo de uso: Ucayali. kotsitantsi, onkotsitantsi. Junín. kotsitantsi, kotsirentsi, kotantsi. Huánuco. kotsitantsi. Pasco. kotsitantsi. Ayacucho. kotantsi. Cusco. kotantsi. koyantsi. tr. Escoger. Ejemplo de uso: Ucayali. koyagantsi, koyantsi, yoyetantsi. Junín. koyantsi, abitantsi. Huánuco. koyantsi. Pasco. koyantsi. Ayacucho. koyanchi, abitanchi. Cusco. koyanchi, abitanchi.
  • 35. 35 M mabityakiri. adj. Ciego. Ejemplo de uso: Ucayali. mabityakiri, tsimpityakiri. Junín. mabityajakiri, mabityakiri, mabityajari. Huánuco. mabityakiri. Pasco. mabityakiri. Ayacucho. ñabityajakiri. Cusco. ñabityajakiri. majojoti. m. Urutau. (sp de ave conocida como ayayaimama) Ejemplo de uso: Ucayali. ajerojoti, manti. Junín. majojoti, jerojoti. Huánuco. jeronti. Pasco. majojoti. Ayacucho. majojoti. Cusco. majojoti. maniti. m. Tigre. Ejemplo de uso: Ucayali. manitsi, kashekari, maniti. Junín. maniti. Huánuco. kashekari, maniti. Pasco. maniti, kashekari. Ayacucho. maniti. Cusco. maniti. maireshireri. adj. Callado. Ejemplo de uso: Ucayali. mairitachari, mairetinkari. Junín. maireshireri, majereshireri. Huánuco. maireshireri. Pasco. maireshireri. Ayacucho. majereberi. Cusco. majereberi. masabirentsi. adj. Sudor. Ejemplo de uso: Ucayali. majabirentsi, majabitantsi, masabirentsi.
  • 36. 36 Junín. masabirentsi, amasabirentsi. Huánuco. majabitantsi, masabirentsi. Pasco. majabitantsi, masabirentsi. Ayacucho. masabirenchi. Cusco. masabirenchi. masonti. adj. Sonso, tonto. Ejemplo de uso: Ucayali. masonti, majonti. Junín. masonti. Huánuco. masonti. Pasco. masonti. Ayacucho. masonti. Cusco. masonti. mashitsari. adj. Miserable, tacaño. Ejemplo de uso: Ucayali. mashitsari, shampitsi. Junín. mashitsari. Huánuco. tsañinkari, mashitsari. Pasco. mashitsari, shampitsi. Ayacucho. mashitsari, tsañari. Cusco. mashitsari, tsañari. maranke. f. Culebra, serpiente, víbora. Ejemplo de uso: Ucayali. Manke, manki. Junín. maranki, maranke. Huánuco. manki. Pasco. maranke. Ayacucho. maranke. Cusco. maranke. marikishi. f. Coca Ejemplo de uso: Ucayali. marikishi, koká. Junín. marikishi, koká. Huánuco. marikishi, koká. Pasco. marikishi. Ayacucho. marikishi. Cusco. marikishi. matsatonkiri. adj. Flaco, desnutrido. Ejemplo de uso:
  • 37. 37 Ucayali. matsari, matsatonkiri. Junín. matsari, matsatonkiri. Huánuco. matsatonkiri. Pasco. matsatonkiri. Ayacucho. tonkiberi. Cusco. tonkiberi. matsí. adj. Brujo. Ejemplo de uso: Ucayali. matsinti, takisantaniri. Junín. matsi, takisantsi, matsitantatsiri, matsinti. Huánuco. matsi, matsinti. Pasco. matsi. Ayacucho. machi. Cusco. machi. meanto. m. Loro guacamayo. (sp de loro) Ejemplo de uso: Ucayali. meanto, meyanto. Junín. meanto. Huánuco. meanto. Pasco. meyanto. Ayacucho. meanto. Cusco. meanto. menkoshintsi. adj. Despeinado, desgreñado. Ejemplo de uso: Ucayali. moshintsi, menkoshintsi. Junín. maboshintsi, menkoshintsi. Huánuco. menkoshintsi. Pasco. maboshintsi. Ayacucho. menkoshintsi. Cusco. menkoshintsi. menkarentsi. f. maspute [choza] en lo alto de un árbol. Ejemplo de uso: Ucayali. menkoirentsi, menkarentsi. Junín. menkarentsi, menkorentsi. Huánuco. menkarentsi. Pasco. menkarentsi. Ayacucho. menkoirenchi. Cusco. menkoirenchi. merekintsi. f. Costilla.
  • 38. 38 Ejemplo de uso: Ucayali. merekintsi. Junín. merekintsi Huánuco. merekintsi. Pasco. merekintsi. Ayacucho. merekinchi. Cusco. merekinchi. meshinantsi. m. Cuero, pellejo. Ejemplo de uso: Ucayali. mashitsi, meshina. Junín. meshinantsi. Huánuco. mashitsi, meshinantsi. Pasco. meshinantsi. Ayacucho. meshinanchi. Cusco. meshinanchi. meta. m. Palo canela. Ejemplo de uso: Ucayali. metaki, meta. Junín. metaki, meta. Huánuco. meta, metaki. Pasco. meta. Ayacucho. meta. Cusco. meta. metsori. adj. Suave. Ejemplo de uso: Ucayali. metsori. Junín. metsori, metso. Huánuco. metsori. Pasco. metsori. Ayacucho. metso. Cusco. metso. meriri. adj. Áspero. Ejemplo de uso: Ucayali. meriri, mereri. Junín. meriri. Huánuco. meriri. Pasco. meriri, mereri. Ayacucho. meriri. Cusco. meriri.
  • 39. 39 miriti. adj. Huérfano. Ejemplo de uso: Ucayali. miriti. Junín. miriti, ampinti. Huánuco. miriti. Pasco. miriti. Ayacucho. apinti. Cusco. apinti. mishitantsi. tr. e intr. Soñar. Ejemplo de uso: Ucayali. mishitantsi, mishibairontsi, mishibairentsi. Junín. mishitantsi, mishirontsi. Huánuco. mishitantsi. Pasco. mishitantsi. Ayacucho. mishitanchi. Cusco. mishitanchi. morenti. m. Guardacaballo, garrapatero. (sp de ave) Ejemplo de uso: Ucayali. shoniro, moriti, ñorenti. Junín. moriti, morenti, ñorinti, moyari, morito. Huánuco. morenti. Pasco. morenti. Ayacucho. morito. Cusco. morito. morekatsarontsi. m. Relámpago, resplandor, fulgor. Ejemplo de uso: Ucayali. moremoretsi, okatsatantsi, amorenki. Junín. porekarentsi, morekari, jokarontsi, ojokatsarontsi. Huánuco. morekarentsi. Pasco. memorekatsarontsi. Ayacucho. itsareki, itimemeati. Cusco. itsareki, itimemeati. motitantsi. adj. Embarazo, gestación, preñez. Ejemplo de uso: Ucayali. motitantsi, motinto. Junín. motyatantsi, tsomontetantsi, obakantantsi. Huánuco. motitantsi. Pasco. tsomontetantsi. Ayacucho. obakanchi.
  • 40. 40 Cusco. obakanchi. morotsi. m. y adj. Hueco, vacío, cavidad. Ejemplo de uso: Ucayali. omonaki, omoki, omo. Junín. omoro, omorona, morotsi. Huánuco. omona. Pasco. morotsi. Ayacucho. morochi, omoro. Cusco. morochi, omoro.
  • 41. 41 N nabireri. m. Ser transformador, ser corregidor de conducta. Ejemplo de uso: Ucayali. abireri, nabireri. Junín. nabireri, abireri. Huánuco. abireri. Pasco. nabireri. Ayacucho. nabireri. Cusco. nabireri. naka. pron. pers. Yo. Ejemplo de uso: Ucayali. naka. Junín. naka, naro. Huánuco. naka. Pasco. naka. Ayacucho. naro. Cusco. naro. nato. m. Floripondio. Ejemplo de uso: Ucayali. nato, jayapa. Junín. nato, jayapa, saro. Huánuco. nato. Pasco. nato. Ayacucho. jayapa. Cusco. jayapa. neberontsi. m. Vicio. Ejemplo de uso: Ucayali. ñamatantsi, neberontsi. Junín. ñamatantsi, neberontsi. Huánuco. ñamatantsi, ñamaperotantsi. Pasco. neberontsi. Ayacucho. neberonchi. Cusco. neberonchi. nenetsi. f. Lengua. Ejemplo de uso: Ucayali. nenetsi.
  • 42. 42 Junín. nenetsi. Huánuco. nenetsi. Pasco. nenetsi. Ayacucho. nenenchi. Cusco. nenenchi. neshinonkatantsi. adj. Generoso, dadivoso. Ejemplo de uso: Ucayali. neshinonkatantsi, neshinonkantantsi. Junín. pantatsiri, neshinonkantantsi. Huánuco. neshinonkatantsi. Pasco. neshinonkatantsi. Ayacucho. payetantachiri. Cusco. payetantachiri. nija. m. Agua. Ejemplo de uso: Ucayali. nija, iña, ña, jiña. Junín. nija. Huánuco. nija, jiña. Pasco. nija, jiña. Ayacucho. nija. Cusco. nija. nintantsi. tr. Amar. Ejemplo de uso: Ucayali. koantsi, nintantsi. Junín. nintantsi, kobantsi, koantsi. Huánuco. nintantsi. Pasco. nintantsi. Ayacucho. nintanchi. Cusco. nintanchi. nintatabakansti. tr. y prnl. Besar. Ejemplo de uso: Ucayali. tsobotantsi, nintatabakansti, nintabotantsi. Junín. nintatabaka, tsinintatantsi, atsotseratantsi. Huánuco. tsobotantsi, nintatabakansti. Pasco. nintatabakansti. Ayacucho. nintanchi. Cusco. nintanchi.
  • 43. 43 Ñ ñabaitinkari. adj. Hablador, charlatán, parlanchín. Ejemplo de uso: Ucayali. ñabaitinkari, ñabairentsi. Junín. ñabetinkari, ñabaitinkari. Huánuco. ñabaitinkari. Pasco. ñabaitinkari. Ayacucho. ñanabairetiki. Cusco. ñanabairetiki. ñatsatantsi. intr., tr. y prnl. Jugar. Ejemplo de uso: Ucayali. ñatsabaerontsi, ñatsarentsi. Junín. ñatsatantsi. Huánuco. ñatsabetantsi. Pasco. ñatsarontsi. Ayacucho. ñatsatanchi. Cusco. ñatsatanchi.
  • 44. 44 O obanarontsi. f. Comida, alimento, vianda. Ejemplo de uso: Ucayali. obanabontsi, obanarontsi Junín. obaritentsi, obanarontsi Huánuco. obanabontsi. Pasco. obaritentsi. Ayacucho. obanaronchi. Cusco. obanaronchi. obametantatsiri. m. Profesor, maestro, educador. Ejemplo de uso: Ucayali. obametantatsiri, yotantatsiri, oñagantatsiri, ñagantatsiri Junín. obametantatsiri, yotantatsiri. Huánuco. obametantatsiri, yotantatsiri. Pasco. obametantatsiri, yotantatsiri. Ayacucho. obametantachiri, yotantachiri. Cusco. obametantachiri, yotantachiri. obametantsi. tr. Enseñar. Ejemplo de uso: Ucayali. iyotantsi, obametantsi. Junín. obametantsi, yotantsi. Huánuco. iyotantsi. Pasco. iyometantsi, yotantsi. Ayacucho. obametanchi. Cusco. obametanchi. obaati. m. Humairo, manco. Ejemplo de uso: Ucayali. bati Junín. obaati, tsantsapakori, oati. Huánuco. obaati. Pasco. obaati. Ayacucho. oati. Cusco. oati. obasankitantsi. m. Castigo. Ejemplo de uso: Ucayali. obajankitantsi, obasankitantsi.
  • 45. 45 Junín. obasankitantsi, obasanketantsi, oasanketantsi. Huánuco. obasankitantsi. Pasco. obasankitantsi. Ayacucho. obasankitanchi. Cusco. obasankitanchi. obashiretantsi. tr. y f. Padecer, pena. Ejemplo de uso: Ucayali. obashirentantsi. Junín. bashiretantsi, obashiretantsi, oashiretantsi. Huánuco. obashirentantsi. Pasco. obashirentantsi. Ayacucho. obashirentanchi, bashiretanchi. Cusco. obashirentanchi, bashiretanchi. obashirontsi. f. Choza para cazar. (aves o animales) Ejemplo de uso: Ucayali. obashirontsi Junín. obashirontsi, bankoinantsi, pankoinantsi, pankoshintsi. Huánuco. oashirontsi. Pasco. obashirontsi. Ayacucho. pankoshinchi. Cusco. pankoshinchi. obapintantsi. tr. Abandonar. Ejemplo de uso: Ucayali. oapintantsi, bapintantsi. Junín. obapintantsi, bapintantsi. Huánuco. obapintantsi. Pasco. obapintantsi. Ayacucho. obapintanchi. Cusco. obapintanchi. obayeritantsi. Intr., f. y m. Guerrear, combatir, pelear, luchar, guerra, guerrilla, pelea, combate, enfrentamiento. Ejemplo de uso: Ucayali. manatantsi, obayeritantsi. Junín. manatantsi, obayeritantsi, oayeritantsi. Huánuco. omanatantsi, obayeritantsi. Pasco. obayeritantsi. Ayacucho. manatanchi, obabakanchi. Cusco. manatanchi, obabakanchi. Obinteni. f. Pampa. (hoyada) Ejemplo de uso:
  • 46. 46 Ucayali. obinteni, okametsaitye Junín. obinteni, obintenite, okametsaiteti. Huánuco. obintenite. Pasco. obinteni. Ayacucho. obinteni, okametsati. Cusco. obinteni. obetsainkantsi. tr. Alinear, formar, hacer fila. Ejemplo de uso: Ucayali. obitsainkantsi, bitsainkantsi, bitsenkantsi. Junín. bitsainkantsi, bitsenkantsi, beshintsantsi. Huánuco. obetsainkantsi. Pasco. obetsainkantsi. Ayacucho. beshintsakirianchi. Cusco. beshintsakirianchi. omarentsi. f. Pulsera, brazalete. Ejemplo de uso: Ucayali. marentsi, omarentsi, omabakorentsi. Junín. maretsi, omarentsi, marentsi. Huánuco. omarentsi. Pasco. omarentsi. Ayacucho. marechi. Cusco. marechi. omoitonkane. m. Remolino. Ejemplo de uso: Ucayali. omoitonkare, omotonkane, moetonkare Junín. omoitonkane, omotonkare, otiyonkare, omoinkare. Huánuco. omoitonkare. Pasco. omoitonkare. Ayacucho. omoikare, obiishare. Cusco. omoikare, obiishare. oirikantsi. tr. Agarrar. Ejemplo de uso: Ucayali. oteyantsi, oirikantsi. Junín. ajirikantsi, airikantsi. Huánuco. oirikantsi. Pasco. oirikantsi. Ayacucho. ajirikanchi. Cusco. ajirikanchi. oisotantsi. tr. Amarrar.
  • 47. 47 Ejemplo de uso: Ucayali. ojotantsi, shirikantsi. Junín. oisotantsi, shitikantsi. Huánuco. oisotantsi. Pasco. oisotantsi. Ayacucho. oisotanchi. Cusco. oisotanchi. oka. pron. dem. Esto. Ejemplo de uso: Ucayali. Jiroka, iroka. Junín. oka. Huánuco. iroka. Pasco. iroka. Ayacucho. Iroka, oka. Cusco. oka, iroka. okakini. adv. l. Cerca. Ejemplo de uso: Ucayali. okakini. Junín. okakini, okakiji, kempeji. Huánuco. okakini. Pasco. okakini. Ayacucho. kempeji. Cusco. kempeji. okatsarontsi. m. Rayo. Ejemplo de uso: Ucayali. ojokatsarontsi, okatsarentsi, tarito. Junín. ojotsarontsi, okatsarontsi, okatsaro, ojokatsata. Huánuco. tarisa. Pasco. tonkarontsarontsi, okatsarontsi. Ayacucho. imanaitea. Cusco. imanaitea. okitaitamanake. m. Amanece (cuando), al amanecer. Ejemplo de uso: Ucayali. okitejetamanake, inkamani Junín. okitaitamanake, okitaetamani. Huánuco. okijaetamanake. Pasco. okitaitamanake. Ayacucho. okitaitamanake. Cusco. okitaitamanake.
  • 48. 48 okanitantsi. intr. Abortar Ejemplo de uso: Ucayali. okanitantsi, okanetantsi. Junín. okanitantsi, jokantsi, ojakanetantsi. Huánuco. okanitantsi. Pasco. okanitantsi. Ayacucho. jokanchi. Cusco. jokanchi. okantsi. intr. Botar. Ejemplo de uso: Ucayali. okantsi. Junín. okantsi, jokantsi. Huánuco. okantsi. Pasco. okantsi. Ayacucho. jokanchi. Cusco. jokanchi. okotantsi. tr. Señalar. Ejemplo de uso: Ucayali. okotantsi. Junín. okotantsi, jikotantsi. Huánuco. okotantsi. Pasco. okotantsi. Ayacucho. jikotanchi. Cusco. jikotanchi. ¿omapero? loc. adv. ¿Verdad? Ejemplo de uso: Ucayali. ¿kiaro?. Junín. ¿omapero?, ¿kiaro?, ¿mapero?, ¿keario?. Huánuco. ¿omapero?, ¿mapero?. Pasco. ¿omapero?. Ayacucho. ¿kiariro?. Cusco. ¿kiariro?. ompoña. adj. t. Luego. Ejemplo de uso: Ucayali. Ompoña, impoiniji, opoña. Junín. Impoiji, ompoña, impoini, opoña. Huánuco. ompoña. Pasco. ompoña. Ayacucho. manimani, impoini.
  • 49. 49 Cusco. manimani, impoini. orenkari. f. Lluvia con sol. Ejemplo de uso: Ucayali. orenkari, orenka, orenkaki. Junín. orenkari, oreajenkani, katsirenkari, kitajenkari. Huánuco. orenkari. Pasco. orenkari. Ayacucho. porenkani. Cusco. porenkani. oriatsiri. m. Sol. Ejemplo de uso: Ucayali. oriatsiri, oria Junín. oriatsiri, katsirinkaiteri, paba. Huánuco. oriatsiri. Pasco. oriatsiri. Ayacucho. kachirinkaiteri Cusco. kachirinkaiteri orijaniki. adj. Pequeño. Ejemplo de uso: Ucayali. orijani, orianini, okatini. Junín. orijaniki, orijani, iyanini. Huánuco. orianini. Pasco. orijaniki, irianini, orijani. Ayacucho. orijanicha. Cusco. orijanicha. otsipani. f. Amiga, compañía, juntos. (ambos, los dos) Ejemplo de uso: Ucayali. otsipani, otsipapaite, otsipaniki, pashini. Junín. otsipani, otsipa, pashini. Huánuco. otsipa, pashini. Pasco. pashini, otsipa. Ayacucho. onkitai, pashini. Cusco. onkitai, pashini. osaetekera. m. Día siguiente (al), mañana. Ejemplo de uso: Ucayali. inkamani, oñatamanea Junín. osaitekera, osaikera. Huánuco. osaitekera. Pasco. osaitekera, onkitaimani.
  • 50. 50 Ayacucho. onkitae. Cusco. onkitae. osarentsi. m. Año, época, verano. Ejemplo de uso: Ucayali. ojarentsi, osarentsi Junín. osarentsi. Huánuco. osarentsi. Pasco. osarentsi. Ayacucho. osarenchi. Cusco. osarenchi. oshinke. f. Ola de río. Ejemplo de uso: Ucayali. oshinke, otamakare, oshinkea Junín. oshinke, otamonkare, otabonkare, oshinki. Huánuco. oshinke, otamakare. Pasco. oshinke, oshinkea. Ayacucho. ojaronkare. Cusco. ojaronkare. otamentotsi. f. Linterna. Ejemplo de uso: Ucayali. otamentotsi. Junín. otamentotsi, tsiomentotsi, tsiyomentotsi. Huánuco. otamentotsi. Pasco. otamentotsi, tsiomentotsi. Ayacucho. chiomentochi. Cusco. chiomentochi. oyatantsi. tr. Esperar. Ejemplo de uso: Ucayali. oyatantsi. Junín. oyatantsi, oijatantsi. Huánuco. oyatantsi. Pasco. oyatantsi. Ayacucho. oijtanchi. Cusco. oijatanchi. oyechari. m. Arco iris. Ejemplo de uso: Ucayali. oye, oyechari Junín. oyechari, oye. Huánuco. oye.
  • 51. 51 Pasco. oyechari, oye. Ayacucho. sabirenchi. Cusco. sabirenchi.
  • 52. 52 P Pabá. m. Dios. (judío cristiano) Ejemplo de uso: Ucayali. paba ashitairi, tajorentsi. Junín. paba, ashitanakeri, tasorentsi, ashiteeri. Huánuco. paba. Pasco. Paba, ashitairi. Ayacucho. tasorenchi. Cusco. tasorenchi. pairani. adv. t. y l. Antes. Ejemplo de uso: Ucayali. pairani. Junín. perani, pairani, paerani. Huánuco. pairani. Pasco. pairani. Ayacucho. perani. Cusco. perani. pachaka. m. Porongo. Ejemplo de uso: Ucayali. pachaka. Junín. pachaka, onero, chonkorina. Huánuco. pachaka. Pasco. pachaka. Ayacucho. chonkorina. Cusco. chonkorina. pamari. m. y f. Fuego, candela. Ejemplo de uso: Ucayali. pamari, pampari. Junín. pamari. Huánuco. pamari. Pasco. pamari, pampari. Ayacucho. pamari. Cusco. pamari. paroto. m. Palo balsa, topa, huampo. Ejemplo de uso: Ucayali. paato.
  • 53. 53 Junín. paroto, shinti. Huánuco. paato, paroto. Pasco. paato. Ayacucho. paroto. Cusco. paroto. parianti. m. Plátano. Ejemplo de uso: Ucayali. payanti, parianti. Junín. parenti, payanti, parianti. Huánuco. parianti. Pasco. parianti. Ayacucho. parenti. Cusco. parenti. pantentsi. f. Boca. Ejemplo de uso: Ucayali. pantentsi. Junín. bantentsi, pantentsi. Huánuco. pantentsi. Pasco. pantentsi. Ayacucho. pantenchi. Cusco. pantenchi. pantsantsi. intr. y tr. m. y f. Cantar, canción. Ejemplo de uso: Ucayali. mampantsi. Junín. pantsantsi, pampoyantsi, ampatsantsi, beshiriantsi. Huánuco. pantsantsi. Pasco. pantsantsi, mampantsi. Ayacucho. pampoyanchi. Cusco. pampoyanchi. pasonki. adj. y f. Agradecido [ser], gracias. Ejemplo de uso: Ucayali. pasonki, pajonki, atama, aribe. Junín. pasonki, aribe, pasonke, ari. Huánuco. pasonki. Pasco. pasonki. Ayacucho. pasonki, aribe. Cusco. pasonki, aribe. peakotantsi. tr. y prnl. Olvidar. Ejemplo de uso:
  • 54. 54 Ucayali. peyakotantsi, maejantantsi, peakotantsi. Junín. peakotantsi, maisantantsi, piakotantsi. Huánuco. peakotantsi, maisantantsi. Pasco. piakotantsi. Ayacucho. peakotanchi. Cusco. peakotanchi. pianentsi. m. Arco. Ejemplo de uso: Ucayali. piampeni. Junín. pianentsi, peanentsi, bianentsi. Huánuco. piampeni. Pasco. yanentsi. Ayacucho. beanenchi. Cusco. beanenchi. piarentsi. m. Masato. Ejemplo de uso: Ucayali. piarentsi. Junín. piarentsi, ñoño, oshiteki, pearentsi, kachori, ñoko, sampeare. Huánuco. piarentsi. Pasco. piarentsi. Ayacucho. pearenchi. Cusco. pearenchi. pimpoke. intr., loc. Venir, ven. Ejemplo de uso: Ucayali. pimpoke, pipoke. Junín. pimpoke, kate, pipoke. Huánuco. pipoke. Pasco. pimpoke. Ayacucho. pimpoke, kate. Cusco. pimpoke, kate. piriatantsi. tr. Secar. Ejemplo de uso: Ucayali. piriatantsi. Junín. pirijatantsi, piriatantsi. Huánuco. piriatantsi. Pasco. piriatantsi. Ayacucho. pirijatanchi. Cusco. pirijatanchi. pironti. f. Luciérnaga.
  • 55. 55 Ejemplo de uso: Ucayali. porenti. Junín. pironti, pironi. Huánuco. porenti. Pasco. pironti. Ayacucho. piroti. Cusco. piroti. piyatsari. adj. Desobediente. Ejemplo de uso: Ucayali. eshikempitari, piyatsari, piyatsari. Junín. piyatsari, piatsari. Huánuco. piatsari. Pasco. piatsari. Ayacucho. piatsari. Cusco. piatsari. piyotantsi. tr. y prnl. Amontonar. Ejemplo de uso: Ucayali. piyotantsi. Junín. piyotantsi. Huánuco. piyotantsi. Pasco. piyotantsi. Ayacucho. piyotantsi. Cusco. iyotantsi. pochokinti. adj. Dormilón. Ejemplo de uso: Ucayali. mayinkari, pochokinari, pochokinti. Junín. Pochokinti, mainkari, pochokirianti. Huánuco. pochokiri. Pasco. mayinkari, pochokinari. Ayacucho. pochokinti, masenti. Cusco. pochokinti, masenti. pokantsi. intr. Venir. Ejemplo de uso: Ucayali. pokantsi. Junín. pokajeitantsi, pokantsi. Huánuco. pokantsi. Pasco. pokaiyeni, pokantsi. Ayacucho. pokajeitanchi. Cusco. pokajeitanchi.
  • 56. 56 pomporo. m. Caracol grande, congompe. Ejemplo de uso: Ucayali. pomporo, mapoto, pompo. Junín. pomporo. Huánuco. pompo. Pasco. Pomporo. Ayacucho. pomporo, mapoto. Cusco. pomporo, mapoto pompoti. m. Búho. (sp de ave rapaces) Ejemplo de uso: Ucayali. pompori, pompoti, tsobo. Junín. pompoti, pompori. Huánuco. pompoti. Pasco. pompoti. Ayacucho. pompori. Cusco. pompori.
  • 57. 57 s sabaro. m. Papagayo. (sp de loro trepadora) Ejemplo de uso: Ucayali. jababo, sababo. Junín. sabaro. Huánuco. sabaro, sababo. Pasco. sabaro. Ayacucho. sabaro. Cusco. sabaro. saikantsi. adj. Poblador de lugar, lugareño, pueblerino, aldeano. Ejemplo de uso: Ucayali. jekantsi, saikantsi. Junín. saikantsi, sabikantsi. Huánuco. saikantsi. Pasco. saikantsi. Ayacucho. tsoitantsi, saikantsi, sabikantsi. Cusco. sabikantsi, tsoitantsi. saikatsi. intr. y prnl. Ser, estar, ¿Está? Ejemplo de uso: Ucayali. eniro, jekatsi, saikatsi, enitatsi. Junín. saikatsi, ainiro. Huánuco. saikatsi. Pasco. saikatsi. Ayacucho. ainiro. Cusco. ainiro. saari. f. y m. Muca, zorrillo, zarigueya. Ejemplo de uso: Ucayali. jagari, sagari, saari. Junín. saari. Huánuco. sagari. Pasco. sagari. Ayacucho. kapajeri. Cusco. kapajeri. sabentaro. f. Uña de gato. Ejemplo de uso: Ucayali. tsikontoche, sabentaro.
  • 58. 58 Junín. sabentaro, samentotsa. Huánuco. tsikontotsa, sabentarotsa. Pasco. sabentaroki. Ayacucho. samento. Cusco. samento. saboro. f. Cañabrava, carrizo. Ejemplo de uso: Ucayali. jaboro, jaboki, saboro. Junín. saboro. Huánuco. sabo. Pasco. saboro. Ayacucho. saboro. Cusco. saboro. sakotantsi. tr. y prnl. Derramar. Ejemplo de uso: Ucayali. jakotantsi, sakotantsi. Junín. sakotantsi. Huánuco. sakotantsi. Pasco. sakotantsi. Ayacucho. sakotanchi. Cusco. sakotanchi. samampo. f. Ceniza. Ejemplo de uso: Ucayali. jamampo, samampo. Junín. samampo. Huánuco. samampo. Pasco. samampo. Ayacucho. samampo. Cusco. samampo. sampirentsi. f. Trampa con púas. Ejemplo de uso: Ucayali. jamipentsi, ampirentsi. Junín. sampirentsi, samirentsi. Huánuco. sampirentsi. Pasco. sampirentsi. Ayacucho. samirentsi. Cusco. samirenchi. sampobatsa. m. Barro, lodo, fango. Ejemplo de uso:
  • 59. 59 Ucayali. jampobatsa, sampobatsa. Junín. sampobatsa. Huánuco. sampobatsa. Pasco. sampobatsa. Ayacucho. sampobatsa. Cusco. sampobatsa. sanironti. m. mosca grande, ronsapa. (moscón) Ejemplo de uso: Ucayali. nironto. Junín. neronto, sanerontiki, nironto. Huánuco. shenoronto. Pasco. shenoronto, nironto. Ayacucho. sanironti. Cusco. sanironti. sankenatantsi. tr. e intr. Escribir. Ejemplo de uso: Ucayali. jankenatantsi, sankenagantsi. Junín. sankenarentsi. Huánuco. sankenarentsi. Pasco. sankenatantsi. Ayacucho. sankenatanchi. Cusco. sankenatanchi. sanko. m. Caña dulce. Ejemplo de uso: Ucayali. janko, shanko. Junín. sanko, shanko. Huánuco. sanko. Pasco. sanko. Ayacucho. sanko. Cusco. sanko. santani. m. Ave cueva. (sp de ave) Ejemplo de uso: Ucayali. jantani, santani. Junín. santani. Huánuco. santani. Pasco. santani. Ayacucho. santani. Cusco. santani. santonka. m. Caucho, jebe.
  • 60. 60 Ejemplo de uso: Ucayali. jantonka, santonka. Junín. shirinka, santonka, shiringa. Huánuco. santonka, santoma. Pasco. shirinka, santoma. Ayacucho. shirinka. Cusco. shirinka. santeripana. f. Hoja saborizante. (para chipado) Ejemplo de uso: Ucayali. santeripana, kajankapana, janteripana. Junín. santeripana, santerikipana. Huánuco. santerikipana. Pasco. santeripana. Ayacucho. kasankayari, santeripana. Cusco. kasankayari, santeripana. sonkari. f. Antara. Ejemplo de uso: Ucayali. jonkari, sonkari. Junín. sonkari. Huánuco. sonkari. Pasco. sonkari. Ayacucho. sonkare. Cusco. sonkare. sorome. f. Balluca, cashpairo. Ejemplo de uso: Ucayali. jomai, sorome. Junín. sorome, soromenta. Huánuco. somai. Pasco. soromai. Ayacucho. sorome. Cusco. sorome.
  • 61. 61 SH shaki. m. Ungurabe, ungurahui. Ejemplo de uso: Ucayali. sheyaki. Junín. shaki. Huánuco. sheyaki. Pasco. shaki, sheyaki. Ayacucho. shaki. Cusco. shaki. shankoro. f. Lagartija. Ejemplo de uso: Ucayali. shonkoro, shankoro. Junín. shankoro. Huánuco. shankoro. Pasco. shankoro. Ayacucho. shankoro. Cusco. shankoro. shantsi. f. Borra, quita, suprima, anula, tacha. Ejemplo de uso: Ucayali. shepoantsi. Junín. shantsi. Huánuco. shantsi. Pasco. shantsi. Ayacucho. shanchi. Cusco. shanchi. sharakamashi. f. Sierra. (región frío) Ejemplo de uso: Ucayali. katsinkamashiri, ktsinkaiteri, okatsinkaitye. Junín. sharakamashi, katsinkaiterimashi. Huánuco. katsinkaiterimashi. Pasco. sharakamashi. Ayacucho. sharakamashi. Cusco. sharakamashi. shariantsi. tr. y prnl. Pelar. Ejemplo de uso: Ucayali. shariantsi.
  • 62. 62 Junín. shariantsi, sarentsi. Huánuco. shariantsi. Pasco. shariantsi. Ayacucho. saranchi. Cusco. saranchi. shebantoki. f. Uvilla silvestre, uva de monte. Ejemplo de uso: Ucayali. shebantoki, shebantyoki. Junín. shebantyoki, shebantoki. Huánuco. shebantoki. Pasco. shebantoki. Ayacucho. sebantoki. Cusco. sebantoki. shebatyaki. f. y m. concha, caracol. (sp de) Ejemplo de uso: Ucayali. shebatyaki, shibatyaki. Junín. shebatyaki, shebaotyaki. Huánuco. shebatyaki. Pasco. shebatyaki. Ayacucho. shebatyaki. Cusco. shebatyaki. shebori. m. Bagre, barbón. Ejemplo de uso: Ucayali. shebori. Junín. shabori, shebori, shaori. Huánuco. shebori. Pasco. shebori. Ayacucho. shaori. Cusco. shaori. shekiantsi. tr., intr. y prnl. Aumentar. Ejemplo de uso: Ucayali. shekiantsi. Junín. shekiantsi, shekiyantsi. Huánuco. shekiantsi. Pasco. shekiantsi. Ayacucho. shekianchi. Cusco. shekianchi. shempiri. f. Taricaya acuática, tortuga charapa acuática. (sp de tortuga) Ejemplo de uso:
  • 63. 63 Ucayali. shempiri. Junín. shempiri, chootaro, konoya [tortuga de tierra]. Huánuco. shempiri. Pasco. shempiri. Ayacucho. sempiri. Cusco. sempiri. sheripiari. m. Tabaquero, curandero. Ejemplo de uso: Ucayali. sheripiari, antyabiari. Junín. sheripiari. Huánuco. sheripiari. Pasco. antyabiari, sheripiari. Ayacucho. seripiari. Cusco. seripiari. sheya. f. Planta de ungurabe. Ejemplo de uso: Ucayali. sheya. Junín. sha, sheya. Huánuco. sheya. Pasco. sheya. Ayacucho. sha. Cusco. sha. shetontsi. f. Tripa, intestino. Ejemplo de uso: Ucayali. shetontsi. Junín. shetontsi, amporetsantsi, sheitontsi. Huánuco. shetontsi, amporetsa. Pasco. sheitontsi, amporetsa. Ayacucho. seitonchi, amporetanchi. Cusco. seitonchi, amporetanchi. shibankintsi. f. Ala. Ejemplo de uso: Ucayali. shibakintsi. Junín. shibakintsi, bankitsi. Huánuco. shibakintsi. Pasco. shibakintsi. Ayacucho. ibanki, bankichi. Cusco. ibanki, bankichi. shijarontsi. f. Diarrea.
  • 64. 64 Ejemplo de uso: Ucayali. shibaetantsi, shibaerontsi. Junín. shijarontsi, sharontsi. Huánuco. shibaerontsi. Pasco. sharontsi. Ayacucho. shijaronchi. Cusco. shijaronchi. shintori. m. Sajino, huangana. [vea: kitairiki] Ejemplo de uso: Ucayali. shintori. Junín. shintori, piratsi, kitairiki. Huánuco. shintori. Pasco. shintori. Ayacucho. pirachi. Cusco. pirachi. shipatonanti. adj. Barbudo. Ejemplo de uso: Ucayali. shipatonanti. Junín. shipatonanti. Huánuco. shipatonanti. Pasco. shipatonanti. Ayacucho. shipatonanchi. Cusco. shipatonanchi, shipara. shiretsi. m. Alma, ánima, espíritu. Ejemplo de uso: Ucayali. shiretsi. Junín. shiretsi, ampatsi. Huánuco. shiretsi. Pasco. shiretsi. Ayacucho. shirechi, ampachi. Cusco. shirechi, ampachi. shitamenkotsi. m. Baño, servicio higiénico. Ejemplo de uso: Ucayali. shitamentotsi, menkotsi. Junín. shitamentotsi, menkotsi. Huánuco. shitamentotsi. Pasco. shitamentotsi. Ayacucho. shitamenkorenchi. Cusco. shitamenkorenchi.
  • 65. 65 shebatantsi. tr. y prnl. Mover. Ejemplo de uso: Ucayali. shebatantsi, koshekantsi. Junín. shebatantsi, moyekaantsi. Huánuco. shebatantsi, koshekantsi. Pasco. shebatantsi. Ayacucho. sebatanchi. Cusco. sebatanchi, jokairenchi. shitiri. adj. Apestoso. Ejemplo de uso: Ucayali. shitibari, shitiri, shityenkari. Junín. shitiri, matsirenka, shitibari, shitirentsi. Huánuco. shitibari. Pasco. shitiri. Ayacucho. shitiri. Cusco. shitiri. shimpetsari. adj.y com. Débil, frágil, blando. Ejemplo de uso: Ucayali. shipetapokiri. Junín. shimpetsari, shimpetapokiri. Huánuco. shipetari. Pasco. shipetashireri. Ayacucho. shimpetsari. Cusco. shimpetsari. shinkibentinkari. adj. Loco. Ejemplo de uso: Ucayali. shinkibentinkari. Junín. shinkibentinkari, tsabiyari. Huánuco. shinkibentinkari. Pasco. shinkibentinkari. Ayacucho. tsabiari. Cusco. tsabiari. shinkirenti. adj.y s. Borracho, ebrio, embriagado. Ejemplo de uso: Ucayali. shinkirenti. Junín. shinkitinkari, shinkirianti. Huánuco. shinkirenti. Pasco. shinkirianti. Ayacucho. shinkinarinti, shinkiberi.
  • 66. 66 Cusco. shinkinarinti, shinkiberi. shintsinkantsi. f. Fuerza. Ejemplo de uso: Ucayali. shintsinkantsi, shintsintantsi. Junín. shintsinkantsi, shintsintantsi. Huánuco. shintsintantsi. Pasco. shintsinkantsi. Ayacucho. shintsinkanchi. Cusco. shintsinkanchi. shirontantsi. intr. y prnl. Reír. Ejemplo de uso: Ucayali. shirontantsi. Junín. shirontantsi. Huánuco. shirontantsi. Pasco. shirontantsi. Ayacucho. shirontanchi. Cusco. shirontanchi. shitikantsi. tr. Coser. Ejemplo de uso: Ucayali. shitikantsi. Junín. shitikantsi, antsitantsi. Huánuco. shitikantsi. Pasco. shitikantsi. Ayacucho. shitikanchi. Cusco. shitikanchi. shobirentsi. f. Flauta, quena, zampoña. Ejemplo de uso: Ucayali. shobirentsi, shobiri. Junín. shobirentsi, shobiri, shiyobirentsi. Huánuco. shobirentsi. Pasco. shobirentsi. Ayacucho. poreronchi. Cusco. poreronchi. shonkiri. m. Perdiz. (sp de ave) Ejemplo de uso: Ucayali. shonkiri, yonkiri. Junín. yonkiri, onkiri, shonkiri. Huánuco. shonkiri. Pasco. shonkiri.
  • 68. 68 T tantsi. tr. Quemar. Ejemplo de uso: Ucayali. tagantsi, tantsi. Junín. tantsi. Huánuco. tantsi. Pasco. tantsi, tagantsi. Ayacucho. tanchi. Cusco. tanchi. tantotsi. f. Quincha, carrizo, cañabrava. Ejemplo de uso: Ucayali. tantotsi. Junín. tantotsi, tantorentsi, tantotantsi. Huánuco. tantotsi. Pasco. tantotsi. Ayacucho. tantorenchi. Cusco. tantorenchi. takiriantsi. tr. Descascarar, descascar. Ejemplo de uso: Ucayali. takiriantsi. Junín. takiriantsi. Huánuco. takiriantsi. Pasco. takiriantsi. Ayacucho. takirianchi. Cusco. takirianchi. tamakorentsi. f. Ceja. Ejemplo de uso: Ucayali. tamakorentsi Junín. tamakorentsi Huánuco. tamakorentsi. Pasco. tamakorentsi Ayacucho. tamakorenchi. Cusco. tamakorenchi. tampea. m. Aire, viento, aura, brisa. Ejemplo de uso: Ucayali. tampea
  • 69. 69 Junín. tampea, tampia Huánuco. tampia Pasco. tampia Ayacucho. tampea, tampeanchi Cusco. tampea, tampeanchi. tapitsi. f. Espalda, lomo, espinazo (humanos, animal) Ejemplo de uso: Ucayali. tapitsi Junín. tapitsi Huánuco. tapitsi. Pasco. tapitsi Ayacucho. takinchi. Cusco. takinchi. tasorentsi. m. Dios, divinidad, creador. [vea: pabá] Ejemplo de uso: Ucayali. tajorentsi, tasorentsi Junín. tasorentsi, pabá [judío cristiano] Huánuco. tasorentsi. Pasco. tasorentsi Ayacucho. abireri, tasorenchi. Cusco. abireri, tasorenchi. tenatantsi. tr. e intr. Pesar. Ejemplo de uso: Ucayali. tenatantsi, tenari. Junín. tenatantsi, tenakantsi. Huánuco. tenatantsi. Pasco. tenatantsi. Ayacucho. tenanchi, tenatanchi. Cusco. tenanchi, tenatanchi. tibi. f. Sal, cloruro de sodio. Ejemplo de uso: Ucayali. tibi. Junín. tibi, tsibi. Huánuco. tsibi. Pasco. tibi. Ayacucho. tibi. Cusco. tibi. timatsi. intr. Haber, hay, existir. Ejemplo de uso:
  • 70. 70 Ucayali. enitatsi, timatsi, tsimatsi. Junín. ainirotatsi, timatsi, choratatsi, chora. Huánuco. enitatsi, timatsi. Pasco. enitatsi, timatsi. Ayacucho. ainirotachi, choratachi. Cusco. ainirotachi, choratachi. tinkantsi. tr. Machacar. Ejemplo de uso: Ucayali. otikantsi, tinkantsi. Junín. tinkantsi, tinkarentsi, chopikarentsi, chopitantsi. Huánuco. tsinkantsi. Pasco. tinkantsi. Ayacucho. tinkanchi. Cusco. tinkanchi. tiri. f. Brea, resina. Ejemplo de uso: Ucayali. tiri Junín. tsineri Huánuco. tiri. Pasco. tiri Ayacucho. chineri. Cusco. chineri. tirinkantsi. m. trueno, tronada, estruendo. Ejemplo de uso: Ucayali. tirinkantsi, tiritantsi. Junín. tirieantsi, tirinkantsi. Huánuco. tirinkantsi. Pasco. otiriati, otoronkarontsi. Ayacucho. itiriea. Cusco. itiriea.
  • 71. 71 TS tsamaetantsi. tr. Limpiar, machetear. Ejemplo de uso: Ucayali. tsamaerentsi. Junín. tsamaetantsi, tsametantsi, tsamerentsi. Huánuco. tsamaetantsi. Pasco. tsamaetantsi. Ayacucho. tsamerenchi. Cusco. tsamerenchi. tsame. interj. ¡Vamos! Ejemplo de uso: Ucayali. tsame, jame, ate. Junín. tsame, jame, ate. Huánuco. tsame. Pasco. tsame. Ayacucho. tsame. Cusco. tsame. tsarato. m. y f. Morral, bolsa. Ejemplo de uso: Ucayali. tsaato. Junín. tsarato. Huánuco. tsaato. Pasco. tsarato. Ayacucho. tsarato. Cusco. tsarato. tsaronti. adj. Tímido, miedoso. Ejemplo de uso: Ucayali. tsaronti, tsabinkari, tsayinkari. Junín. tsaronti. Huánuco. Tsaronti, tsabinkari. Pasco. tsaronti. Ayacucho. tsarosenti. Cusco. tsarosenti. tsiba. m. Copal, resina de incienso. (sp de árbol) Ejemplo de uso: Ucayali. tsiba, shempa.
  • 72. 72 Junín. Tsiba, shempa. Huánuco. tsiba. Pasco. tsiba. Ayacucho. chiba. Cusco. chiba. tsibankiriki. m. Huairuro. (sp de planta) Ejemplo de uso: Ucayali. tsibankiriki, chobankiriki. Junín. tsibankiriki, chobankiriki, chochobaroki, chobaroki. Huánuco. tsibankiriki. Pasco. tsibankiriki, chobankiriki. Ayacucho. Chochobaroki. Cusco. chochobaroki. tsinane. f. Mujer, fémina, dama, señora. Ejemplo de uso: Ucayali. Tsinane. Junín. tsinane, koya. Huánuco. koya. Pasco. Koya, tsinane. Ayacucho. chinane. Cusco. chinane. tsinaniberi. adj. Mujeriego. Ejemplo de uso: Ucayali. tsinaniberi, mayempiri. Junín. mayempiri, tsinaniberi, koyaberi. Huánuco. tsinaneberi, mayempiri. Pasco. koyaberi, mayempiri. Ayacucho. chinaneberi. Cusco. chinaniberi. tsintantsi. intr. y prnl. Orinar. Ejemplo de uso: Ucayali. tsintantsi. Junín. tsintansti. Huánuco. tsintansti. Pasco. tsintantsi. Ayacucho. chintanchi. Cusco. chintanchi. tsitantsi. m.Coito, acto o unión sexual. Ejemplo de uso:
  • 73. 73 Ucayali. tsitantsi. Junín. tsitantsi, antabitsatantsi, mayempitantsi. Huánuco. tsitantsi. Pasco. mayempitantsi. Ayacucho. chitanchi, mayempitanchi. Cusco. chitanchi, mayempitanchi. tsipabintsari. adj. Amigo, compañero, acompañante. Ejemplo de uso: Ucayali. tsipabintsari, apatyabintsari. Junín. tsipabintsari, apatyabintsari. Huánuco. tsipamintsare. Pasco. tsipamintsari. Ayacucho. yompari. Cusco. yompari. tsirepatsari. f. Arcilla, barro. Ejemplo de uso: Ucayali. tsirepitsari. Junín. tsirepitsari Huánuco. tsirepatsari. Pasco. tsirepatsari. Ayacucho. chirepatsari. Cusco. chirepatsari. tsiri. m. Anguila (sp. pez) Ejemplo de uso: Ucayali. tsiri. Junín. tsiri, tsirini Huánuco. tsirini. Pasco. tsiri Ayacucho. chirini. Cusco. chirini. tsirikana. m. Ají. Ejemplo de uso: Ucayali. tsirikana Junín. tsikana, tsitikana Huánuco. tsirikana. Pasco. tsirikana. Ayacucho. tsitikana. Cusco. tsitikana. tsirinkabiti. m. Ciempiés, miriápodos.
  • 74. 74 Ejemplo de uso: Ucayali. tsirinkabiti. Junín. tsirinkabiti, tsirinkanato. Huánuco. tsirinkabiti. Pasco. tsirinkabiti. Ayacucho. chirinkabiti. Cusco. chirinkabiti. tsirompe. m. Gusano. (sp de) Ejemplo de uso: Ucayali. tsironke, tsirokeni. Junín. tsirompe. Huánuco. tsirompe. Pasco. tsirompe. Ayacucho. chirompe. Cusco. chirompe. tsiteni. f. Noche. Ejemplo de uso: Ucayali. tsireniri, tsiteniri. Junín. tsiteniri, tsiteni. Huánuco. tsireniri. Pasco. tsiteni. Ayacucho. chimoirori, chiteniri. Cusco. chimoirori, chiteniri. tsitsi. f. Leña, tronco. Ejemplo de uso: Ucayali. tsitsi. Junín. tsitsi, inchajempi Huánuco. Tsitsi. Pasco. tsitsi. Ayacucho. chichi, inchato. Cusco. chichi, inchato. tsomitsi. f. Teta, mama, seno, pezón, chichi. Ejemplo de uso: Ucayali. tenitsi. Junín. tsomitsi. Huánuco. tsometsi. Pasco. tsometsi. Ayacucho. tsomichi. Cusco. tsomichi.
  • 75. 75 tsonkantsi. tr. e intr. Terminar, culminar, finalizar. Ejemplo de uso: Ucayali. tsonkantsi. Junín. tsonkatantsi, tsonka, poyere. Huánuco. tsonkatantsi, tsonkantsi. Pasco. tsonkatantsi, tsonkantsi. Ayacucho. tsonkanchi. Cusco. tsonkanchi. tsotá. m. pate, pajo, pajú, tazón. Ejemplo de uso: Ucayali. tsotaki. Junín. tsota, chota. Huánuco. chota. Pasco. chota. Ayacucho. tsota. Cusco. tsota. tsotantsi. tr. Chupar, mamar, lamer. Ejemplo de uso: Ucayali. tsotantsi. Junín. tsotantsi. Huánuco. tsotantsi. Pasco. tsimiyantsi. Ayacucho. atsotanchi. Cusco. atsotanchi.
  • 76. 76 TY tyapa. f. Gallina de corral. Ejemplo de uso: Ucayali. tyapa Junín. Tyapa, teapa, baripa, ataripa, atabaripa Huánuco. tyapa Pasco. tyapa, baripa, tyopi Ayacucho. tabari, tyapa Cusco. tabari, tyapa
  • 77. 77 Y yempitantsi. f. Oreja, oído. Ejemplo de uso: Ucayali. kempitantsi, yempitantsi. Junín. kempitantsi, yempitantsi. Huánuco. kempitantsi. Pasco. yempitantsi. Ayacucho. yempitanchi. Cusco. yempitanchi. yenkantsi. f. Grasa. Ejemplo de uso: Ucayali. yenkatsi. Junín. yenkatsi, kejitsi, irejintsi. Huánuco. yenkatsi. Pasco. yenkatsi. Ayacucho. ireji. Cusco. ireji. yeretontsi. f. Rodilla. Ejemplo de uso: Ucayali. yeritontsi, yeretontsi. Junín. yeritontsi, yeretontsi. Huánuco. yeritontsi. Pasco. yeretontsi. Ayacucho. yeritochi. Cusco. yeritochi. yotinkari. adj. Sabio, experto. Ejemplo de uso: Ucayali. yotinkari, yotaneri, yobairentsi, yotatsiri. Junín. yotinkari, yotaneri, yotaperori, iyotinkari. Huánuco. yotinkari, yotaneri. Pasco. yotinkari, yotaneri, yotabairianti. Ayacucho. iyotinkari, iyoperori. Cusco. iyotinkari, iyoperori. yopirentsi. f. Trampa de aves. Ejemplo de uso: Ucayali. tsirekamentatsi.
  • 78. 78 Junín. yopirentsi. Huánuco. yompirichanti, jopirentsi. Pasco. yopirentsi. Ayacucho. yopirenchi. Cusco. yopirenchi. yopo. f. Caoba, águano [préstamo]. Ejemplo de uso: Ucayali. yopo. Junín. yopo, pitotsiniro. Huánuco. yopo. Pasco. aabana, yopo. Ayacucho. yopo. Cusco. yopo.
  • 79. 79 ESPAÑOL – ASHÁNINKA REVISADO POR: Pablo Edwin Jacinto Santos 2017
  • 80. 80 A abandonar. tr. Obapintantsi. Ejemplo de uso: Ucayali. oapintantsi, bapintantsi. Junín. obapintantsi, bapintantsi. Huánuco. obapintantsi. Pasco. obapintantsi. Ayacucho. obapintanchi. Cusco. obapintanchi. abanico, soplador. m. Jebarentsi. Ejemplo de uso: Ucayali. jebantsi. Junín. jebarentsi, jebarontsi. Huánuco. jebabontsi. Pasco. jebarontsi. Ayacucho. jebarenchi. Cusco. jebarenchi. abeja. f. Airi. (sp de) Ejemplo de uso: Ucayali. airi. Junín. eri, airi. Huánuco. airi. Pasco. airi. Ayacucho. ajichi. Cusco. ajichi. abortar. intr. Okanitantsi. Ejemplo de uso: Ucayali. okanitantsi, okanetantsi. Junín. okanitantsi, jokantsi, ojakanetantsi. Huánuco. okanitantsi. Pasco. okanitantsi. Ayacucho. jokanchi. Cusco. jokanchi. abuela. f. Ishá Ejemplo de uso: Ucayali. ameni, sheni, isheni.
  • 81. 81 Junín. isha. Huánuco. isha, isheni. Pasco. isha. Ayacucho. nato. Cusco. nato. abuelo. m. Charine. Parentesco Ejemplo de uso: Ucayali. charine, charini. Junín . chaine, charine, aani. Huánuco . charine. Pasco. charine, aani. Ayacucho. chaine. Cusco. chaine. acá, aquí. adv. l. y t. Jaká. Ejemplo de uso: Ucayali. jaka. Junín.aka, jaka. Huánuco. jaka. Pasco. jaka. Ayacucho. aka. Cusco. aka. adentro, interior. adv. l. Intsomoina. Ejemplo de uso: Ucayali. intsomointa, intsomoiki. Junín. intsomoi, intsomoina, intsompoina, tsompoina, intsompointa, oshirejaki. Huánuco. itsomoenta, intsomoiki. Pasco. intsomointa. Ayacucho. tsompoina. Cusco. tsompoina. adivinanza, acertijo, enigma. f. Kompitarentsi. Ejemplo de uso: Ucayali. kompitarentsi. Junín. komitarentsi, komitantsi, kompitarentsi. Huánuco. kompitarentsi. Pasco. kompitarentsi. Ayacucho. komitakotanchi. Cusco. komitakotanchi. agarrar. tr. Oirikantsi. Ejemplo de uso:
  • 82. 82 Ucayali. oteyantsi, oirikantsi. Junín. ajirikantsi, airikantsi. Huánuco. oirikantsi. Pasco. oirikantsi. Ayacucho. ajirikanchi. Cusco. ajirikanchi. agradecido [ser], gracias. adj. y f. Pasonki. Ejemplo de uso: Ucayali. pasonki, pajonki, atama, aribe. Junín. pasonki, aribe, pasonke, ari. Huánuco. pasonki. Pasco. pasonki. Ayacucho. pasonki, aribe. Cusco. pasonki, aribe. agua. m. Nija. Ejemplo de uso: Ucayali. nija, iña, ña, jiña. Junín. nija. Huánuco. nija, jiña. Pasco. nija, jiña. Ayacucho. nija. Cusco. nija. agua sucia. adj. Kapatsajari. Ejemplo de uso: Ucayali. kipachari, kapatsari. Junín. kapatsari, kapatsajari. Huánuco. kipachari. Pasco. kipachari, kapatsajari. Ayacucho. kipachijari, kapatsajari. Cusco. kipachijari, kapatsajari. aire, viento, aura, brisa. m. Tampea. Ejemplo de uso: Ucayali. tampea Junín. tampea, tampia Huánuco. tampia Pasco. tampia Ayacucho. tampea, tampeanchi Cusco. tampea, tampeanchi. ají. m. Tsirikana.
  • 83. 83 Ejemplo de uso: Ucayali. tsirikana Junín. tsikana, tsitikana Huánuco. tsirikana. Pasco. tsirikana. Ayacucho. tsitikana. Cusco. tsitikana. ala. f. shibankintsi. Ejemplo de uso: Ucayali. shibakintsi. Junín. shibakintsi, bankitsi. Huánuco. shibakintsi. Pasco. shibakintsi. Ayacucho. ibanki, bankichi. Cusco. ibanki, bankichi. alegrar, alegría. tr. y prnl., f. Kimoshiretantsi. Ejemplo de uso: Ucayali. kimoshiretantsi. Junín. kimoshiretantsi, beshireantsi. Huánuco. obeshireantsi. Pasco. kimoshiretantsi. Ayacucho. beshirianchi. Cusco. beshirianchi. algodón. m. Ampeji. Ejemplo de uso: Ucayali. ampe. Junín. Ampeji, ampe, ampi. Huánuco. ampe. Pasco. ampe. Ayacucho. ampeji. Cusco. ampeji. alinear. tr. Betsainkantsi. (en formación) Ejemplo de uso: Ucayali. obitsainkantsi, betsenkantsi. Junín. obetsainkantsi, obeshintsantsi, betsainkantsi. Huánuco. obetsainkantsi. Pasco. betsainkantsi. Ayacucho. obeshintsanchi. Cusco. obeshintsanchi.
  • 84. 84 alinear, formar, hacer fila. tr. Obetsainkantsi. Ejemplo de uso: Ucayali. obitsainkantsi, bitsainkantsi, bitsenkantsi. Junín. bitsainkantsi, bitsenkantsi, beshintsantsi. Huánuco. obetsainkantsi. Pasco. obetsainkantsi. Ayacucho. beshintsakirianchi. Cusco. beshintsakirianchi. alistar. tr. y prnl. Betsikarantantsi. Ejemplo de uso: Ucayali. betsikarantantsi. Junín. betsikarantantsi, obetsikarantantsi. Huánuco. betsikarantantsi. Pasco. betsikarantantsi. Ayacucho. bechikarantanchi. Cusco. bechikarantanchi. alma, ánima, espíritu. m. Shiretsi. Ejemplo de uso: Ucayali. shiretsi. Junín. shiretsi, ampatsi. Huánuco. shiretsi. Pasco. shiretsi. Ayacucho. shirechi, ampachi. Cusco. shirechi, ampachi. amanece (cuando), al amanecer. m. Okitaitamanake. Ejemplo de uso: Ucayali. okitejetamanake, inkamani Junín. okitaitamanake, okitaetamani. Huánuco. okijaetamanake. Pasco. okitaitamanake. Ayacucho. okitaitamanake. Cusco. okitaitamanake. amar. tr. Nintantsi. Ejemplo de uso: Ucayali. koantsi, nintantsi. Junín. nintantsi, kobantsi, koantsi. Huánuco. nintantsi. Pasco. nintantsi. Ayacucho. nintanchi.
  • 85. 85 Cusco. nintanchi. amarillo. adj. Kiteriri. Ejemplo de uso: Ucayali. kiteriri, shimashiriaki. Junín. kiteriri. Huánuco. kiteriri. Pasco. kiteriri, mayonkonaki. Ayacucho. kiteriri. Cusco. kiteriri. amarrar. tr. Oisotantsi. Ejemplo de uso: Ucayali. ojotantsi, shirikantsi. Junín. oisotantsi, shitikantsi. Huánuco. oisotantsi. Pasco. oisotantsi. Ayacucho. oisotanchi. Cusco. oisotanchi. amiga, compañía, juntos (ambos, los dos). f. Otsipani. Ejemplo de uso: Ucayali. otsipani, otsipapaite, otsipaniki, pashini. Junín. otsipani, otsipa, pashini. Huánuco. otsipa, pashini. Pasco. pashini, otsipa. Ayacucho. onkitai, pashini. Cusco. onkitai, pashini. amigo, compañero, acompañante. adj. Tsipabintsari. Ejemplo de uso: Ucayali. tsipabintsari, apatyabintsari. Junín. tsipabintsari, apatyabintsari. Huánuco. tsipamintsare. Pasco. tsipamintsari. Ayacucho. yompari. Cusco. yompari. amontonar. tr. y prnl. Piyotantsi. Ejemplo de uso: Ucayali. piyotantsi. Junín. piyotantsi. Huánuco. piyotantsi. Pasco. piyotantsi.
  • 86. 86 Ayacucho. piyotantsi. Cusco. iyotantsi. anashua. m. Asana. (sp de pez) Ejemplo de uso: Ucayali. ajana, asana Junín. asana Huánuco. asana Pasco. asana. Ayacucho. asana. Cusco. asana. anguila (sp de pez). m. Tsiri. Ejemplo de uso: Ucayali. tsiri. Junín. tsiri, tsirini Huánuco. tsirini. Pasco. tsiri Ayacucho. chirini. Cusco. chirini. año, época, verano. m. Osarentsi. Ejemplo de uso: Ucayali. ojarentsi, osarentsi Junín. osarentsi. Huánuco. osarentsi. Pasco. osarentsi. Ayacucho. osarenchi. Cusco. osarenchi. antara. f. Sonkari. Ejemplo de uso: Ucayali. jonkari, sonkari. Junín. sonkari. Huánuco. sonkari. Pasco. sonkari. Ayacucho. sonkare. Cusco. sonkare. antes. adv. t. y l. Pairani. Ejemplo de uso: Ucayali. pairani. Junín. perani, pairani, paerani. Huánuco. pairani.
  • 87. 87 Pasco. pairani. Ayacucho. perani. Cusco. perani. anzolear. tr. Akachatantsi. Ejemplo de uso: Ucayali. akachatantsi. Junín. tsaponkantsi, ampitasatantsi, kachatantsi, akachatantsi. Huánuco. akachatantsi, ampitasatantsi. Pasco. akachatantsi, ampitasatantsi. Ayacucho. akachatantsi, ampitasatantsi. Cusco. akachatantsi, ampitasatantsi. apestoso. adj. Shitiri. Ejemplo de uso: Ucayali. shitibari, shitiri, shityenkari. Junín. shitiri, matsirenka, shitibari, shitirentsi. Huánuco. shitibari. Pasco. shitiri. Ayacucho. shitiri. Cusco. shitiri. arcilla, barro. f. Tsirepatsari. Ejemplo de uso: Ucayali. tsirepitsari. Junín. tsirepitsari Huánuco. tsirepatsari. Pasco. tsirepatsari. Ayacucho. chirepatsari. Cusco. chirepatsari. arco. m. Pianentsi. Ejemplo de uso: Ucayali. piampeni. Junín. pianentsi, peanentsi, bianentsi. Huánuco. piampeni. Pasco. yanentsi. Ayacucho. beanenchi. Cusco. beanenchi. arco iris. m. Oyechari. Ejemplo de uso: Ucayali. oye, oyechari Junín. oyechari, oye.
  • 88. 88 Huánuco. oye. Pasco. oyechari, oye. Ayacucho. sabirenchi. Cusco. sabirenchi. armadillo. m. Eti. Ejemplo de uso: Ucayali. eti. Junín. etini, eti, ashoshi. Huánuco. eti. Pasco. eti. Ayacucho. etini. Cusco. etini. áspero. adj. Meriri. Ejemplo de uso: Ucayali. meriri, mereri. Junín. meriri. Huánuco. meriri. Pasco. meriri, mereri. Ayacucho. meriri. Cusco. meriri. atarraya o tarrafa, esparavel. f. Kitsari. Ejemplo de uso: Ucayali. kitsari, chariamentotsi, charija. Junín. charija, charijamentotsi, kitsari. Huánuco. chariamentotsi, shiriamentotsi. Pasco. pashikamentotsi, kitsari. Ayacucho. kitsari. Cusco. kitsari. aumentar. tr., intr. y prnl. Shekiantsi. Ejemplo de uso: Ucayali. shekiantsi. Junín. shekiantsi, shekiyantsi. Huánuco. shekiantsi. Pasco. shekiantsi. Ayacucho. shekianchi. Cusco. shekianchi. ave cueva (sp de ave) m. Santani. Ejemplo de uso: Ucayali. jantani, santani.
  • 89. 89 Junín. santani. Huánuco. santani. Pasco. santani. Ayacucho. santani. Cusco. santani.
  • 90. 90 B bagre, barbón. m. Shebori. Ejemplo de uso: Ucayali. shebori. Junín. shabori, shebori, shaori. Huánuco. shebori. Pasco. shebori. Ayacucho. shaori. Cusco. shaori. balluca, cashpairo. f. Sorome. Ejemplo de uso: Ucayali. jomai, sorome. Junín. sorome, soromenta. Huánuco. somai. Pasco. soromai. Ayacucho. sorome. Cusco. sorome. baño, servicio higiénico. m. Shitamenkotsi. Ejemplo de uso: Ucayali. shitamentotsi, menkotsi. Junín. shitamentotsi, menkotsi. Huánuco. shitamentotsi. Pasco. shitamentotsi. Ayacucho. shitamenkorenchi. Cusco. shitamenkorenchi. barbudo. adj. Shipatonanti. Ejemplo de uso: Ucayali. shipatonanti. Junín. shipatonanti. Huánuco. shipatonanti. Pasco. shipatonanti. Ayacucho. shipatonanchi. Cusco. shipatonanchi, shipara. barro, lodo, fango. m. Sampobatsa. Ejemplo de uso: Ucayali. jampobatsa, sampobatsa.
  • 91. 91 Junín. sampobatsa. Huánuco. sampobatsa. Pasco. sampobatsa. Ayacucho. sampobatsa. Cusco. sampobatsa. besar. tr. y prnl. Nintatabakansti. Ejemplo de uso: Ucayali. tsobotantsi, nintatabakansti, nintabotantsi. Junín. nintatabaka, tsinintatantsi, atsotseratantsi. Huánuco. tsobotantsi, nintatabakansti. Pasco. nintatabakansti. Ayacucho. nintanchi. Cusco. nintanchi. blanco. adj. Kitamarori. Ejemplo de uso: Ucayali. kitamari. Junín. kitamarori. Huánuco. kitamari. Pasco. kitamarori. Ayacucho. kitamarori. Cusco. kitamarori. boca. f. Pantentsi. Ejemplo de uso: Ucayali. pantentsi. Junín. bantentsi, pantentsi. Huánuco. pantentsi. Pasco. pantentsi. Ayacucho. pantenchi. Cusco. pantenchi. borra, quita, suprima, anula, tacha. f. Shantsi. Ejemplo de uso: Ucayali. shepoantsi. Junín. shantsi. Huánuco. shantsi. Pasco. shantsi. Ayacucho. shanchi. Cusco. shanchi. borracho. adj.y s. Shinkirenti. Ejemplo de uso:
  • 92. 92 Ucayali. shinkirenti. Junín. shinkitinkari, shinkirianti. Huánuco. shinkirenti. Pasco. shinkirianti. Ayacucho. shinkinarinti, shinkiberi. Cusco. shinkinarinti, shinkiberi. bosque, selva. f. Inchatomashi. Ejemplo de uso: Ucayali. inchatomashi. Junín. inchatoshi, antamimashi, antamishi, tomirishi. Huánuco. inchatomashi. Pasco. inchatomashi. Ayacucho. inchatoshimashi, inchatoshi. Cusco. inchatoshimashi, inchatoshi. botar. intr. Okantsi. Ejemplo de uso: Ucayali. okantsi. Junín. okantsi, jokantsi. Huánuco. okantsi. Pasco. okantsi. Ayacucho. jokanchi. Cusco. jokanchi. brea, resina. f. Tiri. Ejemplo de uso: Ucayali. tiri Junín. tsineri Huánuco. tiri. Pasco. tiri Ayacucho. chineri. Cusco. chineri. brujo. adj. Matsí. Ejemplo de uso: Ucayali. matsinti, takisantaniri. Junín. matsi, takisantsi, matsitantatsiri, matsinti. Huánuco. matsi, matsinti. Pasco. matsi. Ayacucho. machi. Cusco. machi. buenos días. pres., sal., y adv. m. Kitaiteri.
  • 93. 93 Ejemplo de uso: Ucayali. Kitejiri, kitaiteri. Junín. kitaiteri. Huánuco. kitaiteri. Pasco. kitaiteri. Ayacucho. kitaiteri. Cusco. kitaiteri. búho. m. Pompoti. (sp de ave rapaces) Ejemplo de uso: Ucayali. pompori, pompoti, tsobo. Junín. pompoti, pompori. Huánuco. pompoti. Pasco. pompoti. Ayacucho. pompori. Cusco. pompori.
  • 94. 94 C café. m. Kajé. Ejemplo de uso: Ucayali. kaje. Junín. kajae, kaje. Huánuco. kaje. Pasco. kaje. Ayacucho. kaji. Cusco. kaji. callado. adj. Maireshireri. Ejemplo de uso: Ucayali. mairitachari, mairetinkari. Junín. maireshireri, majereshireri. Huánuco. maireshireri. Pasco. maireshireri. Ayacucho. majereberi. Cusco. majereberi. camino. m. Abotsi. Ejemplo de uso: Ucayali. abotsi. Junín. abotsi, aotsi. Huánuco. abotsi, aatsi. Pasco. abotsi. Ayacucho. abochi, aochi. Cusco. abochi, aochi. camote. m. Koricha. Ejemplo de uso: Ucayali. koriti. Junín. koricha. Huánuco. koriti. Pasco. koriti. Ayacucho. koricha. Cusco. koricha. caña dulce. m. Sanko. Ejemplo de uso: Ucayali. janko, shanko.
  • 95. 95 Junín. sanko, shanko. Huánuco. sanko. Pasco. sanko. Ayacucho. sanko. Cusco. sanko. cañabrava, carrizo. f. Saboro. Ejemplo de uso: Ucayali. jaboro, jaboki, saboro. Junín. saboro. Huánuco. sabo. Pasco. saboro. Ayacucho. saboro. Cusco. saboro. cantar, canción. intr. y tr. m. y f. Pantsantsi. Ejemplo de uso: Ucayali. mampantsi. Junín. pantsantsi, pampoyantsi, ampatsantsi, beshiriantsi. Huánuco. pantsantsi. Pasco. pantsantsi, mampantsi. Ayacucho. pampoyanchi. Cusco. pampoyanchi. caoba, águano. f. Yopo. [préstamo]. Planta maderable. Ejemplo de uso: Ucayali. yopo. Junín. yopo, pitotsiniro. Huánuco. yopo. Pasco. aabana, yopo. Ayacucho. yopo. Cusco. yopo. cara, rostro. f. y m. Borotsi. Ejemplo de uso: Ucayali. pootsi, poo. Junín. borotsi, porotsi. Huánuco. borotsi, pootsi. Pasco. borotsi. Ayacucho. borochi. Cusco. borochi. caracol grande, congompe. m. Pomporo. Ejemplo de uso:
  • 96. 96 Ucayali. pomporo, mapoto, pompo. Junín. pomporo. Huánuco. pompo. Pasco. pomporo. Ayacucho. pomporo, mapoto. Cusco. pomporo, mapoto carpintero. m. Kontyari. (sp de ave). Ejemplo de uso: Ucayali. kirijeti, kontyari. Junín. kirijeti, kontyari. Huánuco. kontyari. Pasco. kontyari. Ayacucho. kirijeti. Cusco. kirijeti. castigo. m. Obasankitantsi. Ejemplo de uso: Ucayali. obajankitantsi, obasankitantsi. Junín. obasankitantsi, obasanketantsi, oasanketantsi. Huánuco. obasankitantsi. Pasco. obasankitantsi. Ayacucho. obasankitanchi. Cusco. obasankitanchi. catahua. f. Kabana. Ejemplo de uso: Ucayali. kabana. Junín. kabana, kamana. Huánuco. kabana. Pasco. kabana. Ayacucho. kamana. Cusco. kamana. caucho, jebe. m. Santonka. Ejemplo de uso: Ucayali. jantonka, santonka. Junín. shirinka, santonka, shiringa. Huánuco. santonka, santoma. Pasco. shirinka, santoma. Ayacucho. shirinka. Cusco. shirinka. cazador. adj. Kobintsari.
  • 97. 97 Ejemplo de uso: Ucayali. komintsani, pokanti. Junín. kobintsari, komintsari. Huánuco. komintsani, pokanti. Pasco. kobintsari, abaerenti. Ayacucho. kobintsari. Cusco. kobintsari. ceja. f. Tamakorentsi. Ejemplo de uso: Ucayali. tamakorentsi Junín. tamakorentsi Huánuco. tamakorentsi. Pasco. tamakorentsi Ayacucho. tamakorenchi. Cusco. tamakorenchi. celar, celo, celoso. tr. amakotantsi. Ejemplo de uso: Ucayali. amakotantsi. Junín. amakotantsi, jitantantsi, jitakantsi, amantsi. Huánuco. amakotantsi. Pasco. amakotantsi. Ayacucho. jitakotanchi, amakotanchi. Cusco. amakotanchi, jitakotanchi. ceniza. f. Samampo. Ejemplo de uso: Ucayali. jamampo, samampo. Junín. samampo. Huánuco. samampo. Pasco. samampo. Ayacucho. samampo. Cusco. samampo. cerca. adv. l. Okakini. Ejemplo de uso: Ucayali. okakini. Junín. okakini, okakiji, kempeji. Huánuco. okakini. Pasco. okakini. Ayacucho. kempeji. Cusco. kempeji.
  • 98. 98 ciego. adj. Mabityakiri. Ejemplo de uso: Ucayali. mabityakiri, tsimpityakiri. Junín. mabityajakiri, mabityakiri, mabityajari. Huánuco. mabityakiri. Pasco. mabityakiri. Ayacucho. ñabityajakiri. Cusco. ñabityajakiri. ciempiés, miriápodos. m. Tsirinkabiti. Ejemplo de uso: Ucayali. tsirinkabiti Junín. tsirinkabiti, tsirinkanato Huánuco. tsirinkabiti. Pasco. tsirinkabiti Ayacucho. chirinkabiti. Cusco. chirinkabiti. coca. f. Marikishi. Ejemplo de uso: Ucayali. marikishi, koká. Junín. marikishi, koká. Huánuco. marikishi, koká. Pasco. marikishi. Ayacucho. marikishi. Cusco. marikishi. cocinar. tr. e intr. Kotsitantsi. Ejemplo de uso: Ucayali. kotsitantsi, onkotsitantsi. Junín. kotsitantsi, kotsirentsi, kotantsi. Huánuco. kotsitantsi. Pasco. kotsitantsi. Ayacucho. kotantsi. Cusco. kotantsi. coito, acto o unión sexual. m. Tsitantsi. Ejemplo de uso: Ucayali. tsitantsi. Junín. tsitantsi, antabitsatantsi, mayempitantsi. Huánuco. tsitantsi. Pasco. mayempitantsi.
  • 99. 99 Ayacucho. chitanchi, mayempitanchi. Cusco. chitanchi, mayempitanchi. comején, termita. m. Kajiro. Ejemplo de uso: Ucayali. kairo, kajiro. Junín. kairo, kajiro. Huánuco. kairo. Pasco. kairo. Ayacucho. kajiro. Cusco. kajiro. comezón, escozor, que da comezón. m. Kainiri. Ejemplo de uso: Ucayali. kainiri. Junín. kainiri, kajeniri. Huánuco. kainiri. Pasco. kainiri. Ayacucho. kajeniri. Cusco. kajeniri. comida, alimento, vianda. f. Obanarontsi. Ejemplo de uso: Ucayali. obanabontsi, obanarontsi Junín. obaritentsi, obanarontsi Huánuco. obanabontsi. Pasco. obaritentsi. Ayacucho. obanaronchi. Cusco. obanaronchi. compadecer, conmoverse, compasión. tr. y prnl., f. Etakotantsi. Ejemplo de uso: Ucayali. etakotantsi, etagotantsi, neshironkatantsi. Junín. intakotantsi, neshironkantsi. Huánuco. neshironkatantsi. Pasco. etakotantsi. Ayacucho. nintanchi, intakotanchi Cusco. nintanchi, intakotanchi. concha, caracol. f. y m. Shebatyaki. (sp de). Ejemplo de uso: Ucayali. shebatyaki, shibatyaki. Junín. shebatyaki, shebaotyaki. Huánuco. shebatyaki.
  • 100. 100 Pasco. shebatyaki. Ayacucho. shebatyaki. Cusco. shebatyaki. copal, resina de incienso. m. tsiba. (sp de árbol) Ejemplo de uso: Ucayali. tsiba, shempa. Junín. Tsiba, shempa. Huánuco. tsiba. Pasco. tsiba. Ayacucho. chiba. Cusco. chiba. corazón. m. Asankanentsi. Ejemplo de uso: Ucayali. asankanentsi, ajankanentsi Junín. asankanentsi Huánuco. asankanentsi Pasco. asankanentsi Ayacucho. asankanenchi Cusco. asankanenchi corona. f. Amatsairentsi. Ejemplo de uso: Ucayali. amatsairentsi, tsikenti. Junín. amatsairentsi, amatserentsi. Huánuco. amatsairentsi. Pasco. amatsairentsi. Ayacucho. matserenchi. Cusco. matserenchi. correa. f. Batsakirontsi. Ejemplo de uso: Ucayali. batsakirontsi, obatsakirontsi. Junín. batsakirontsi. Huánuco. batsakirontsi. Pasco. batsakirontsi. Ayacucho. batsakirontsi. Cusco. batsakironchi. coser. tr. Shitikantsi. Ejemplo de uso: Ucayali. shitikantsi. Junín. shitikantsi, antsitantsi.
  • 101. 101 Huánuco. shitikantsi. Pasco. shitikantsi. Ayacucho. shitikanchi. Cusco. shitikanchi. costilla. f. Merekintsi. Ejemplo de uso: Ucayali. merekintsi. Junín. merekintsi Huánuco. merekintsi. Pasco. merekintsi. Ayacucho. merekinchi. Cusco. merekinchi. coto mono. m. Keniri. (sp de mono). Ejemplo de uso: Ucayali. shenonti. Junín. keniri, janiri. Huánuco. janiri. Pasco. janiri. Ayacucho. keniri. Cusco. keniri. creciente de río. adj. amani. Ejemplo de uso: Ucayali. amani. Junín. amarani, kimojantsi, anatarojantsi, amara. Huánuco. amani. Pasco. amarani, amani. Ayacucho. kimojanchi. Cusco. kimojanchi. cuello, garganta. m. Kentsitsi. Ejemplo de uso: Ucayali. kentsitsi. Junín. kentsitsi, tsanotsi. Huánuco. kentsitsi. Pasco. kentsitsi. Ayacucho. tsanonchi. Cusco. tsanonchi. cuento, historia, narración, relato. m. y f. Kenkitsarentsi. Ejemplo de uso: Ucayali. kenkitsarentsi.
  • 102. 102 Junín. kenkitsarentsi, kenkitsabairontsi. Huánuco. kenkitsabairontsi. Pasco. kenkitsabairontsi. Ayacucho. kenkitsarenchi. Cusco. kenkitsarenchi. cuero, pellejo. m. Meshinantsi. Ejemplo de uso: Ucayali. mashitsi, meshina. Junín. meshinantsi. Huánuco. mashitsi, meshinantsi. Pasco. meshinantsi. Ayacucho. meshinanchi. Cusco. meshinanchi. cuidar y guardar, cuida y guarda. tr. y prnl., m. y f. Kempoyantsi. Ejemplo de uso: Ucayali. kempoyantsi, kimpoyantsi. Junín. kempoyantsi, kimpoyantsi. Huánuco. kempoyantsi. Pasco. kempoyantsi. Ayacucho. kempoyanchi. Cusco. kempoyanchi. culebra, serpiente, víbora. f. Maranke. Ejemplo de uso: Ucayali. Manke, manki. Junín. maranki, maranke. Huánuco. manki. Pasco. maranke. Ayacucho. maranke. Cusco. maranke.
  • 103. 103 CH chacchar, bolear. intr. y prnl. Amonkotantsi. Ejemplo de uso: Ucayali. amonkotantsi, amonkorentsi. Junín. amonkotantsi, amonkorentsi. Huánuco. amonkotantsi, amonkorentsi. Pasco. amonkotantsi, amonkorentsi. Ayacucho. amonkotanchi. Cusco. amonkotanchi. choza para cazar. f. Obashirontsi. (aves o animales). Ejemplo de uso: Ucayali. obashirontsi Junín. Obashirontsi, bankoinantsi, pankoinantsi, pankoshintsi. Huánuco. oashirontsi. Pasco. obashirontsi. Ayacucho. pankoshinchi. Cusco. pankoshinchi. chupar, mamar, lamer. tr. Tsotantsi. Ejemplo de uso: Ucayali. tsotantsi. Junín. tsotantsi. Huánuco. tsotantsi. Pasco. tsimiyantsi. Ayacucho. atsotanchi. Cusco. atsotanchi.
  • 104. 104 D ¿dónde? pron. interrog. ¿Jaoka? Ejemplo de uso: Ucayali. ¿tsika?/¿jaoka?, ¿jempe?/¿cha?. Junín. ¿jaoka?, ¿tsika?/¿jaka?. Huánuco. ¿tsika?. Pasco. ¿tsika?. Ayacucho. ¿jaoka?. Cusco. ¿jaoka?. danzar, danza. intr., f. Amashetantsi. (con personas abrazadas en forma circular). Ejemplo de uso: Ucayali. amashetantsi. Junín. amashetantsi, amashaitantsi. Huánuco. amashetantsi. Pasco. amashetantsi. Ayacucho. amasherenchi. Cusco. amasherenchi. débil, frágil, blando. adj.y com. Shimpetsari. Ejemplo de uso: Ucayali. shipetapokiri. Junín. shimpetsari, shimpetapokiri. Huánuco. shipetari. Pasco. shipetashireri. Ayacucho. shimpetsari. Cusco. shimpetsari. dedo de la mano. m. Akotsapa. Ejemplo de uso: Ucayali. akotsapa, akoereki, akoempeki. Junín. akotsapa. Huánuco. akotsapa, akoempeki. Pasco. akotsapa. Ayacucho. akotsapaki. Cusco. akotsapaki. derramar. tr. y prnl. Sakotantsi. Ejemplo de uso: Ucayali. jakotantsi, sakotantsi.
  • 105. 105 Junín. sakotantsi. Huánuco. sakotantsi. Pasco. sakotantsi. Ayacucho. sakotanchi. Cusco. sakotanchi. descascarar, descascar. tr. Takiriantsi. Ejemplo de uso: Ucayali. takiriantsi. Junín. takiriantsi. Huánuco. takiriantsi. Pasco. takiriantsi. Ayacucho. takirianchi. Cusco. takirianchi. desobediente. adj. Piyatsari. Ejemplo de uso: Ucayali. eshikempitari, piyatsari, piyatsari. Junín. piyatsari, piatsari. Huánuco. piatsari. Pasco. piatsari. Ayacucho. piatsari. Cusco. piatsari. despeinado, desgreñado. adj. Menkoshintsi. Ejemplo de uso: Ucayali. moshintsi, menkoshintsi. Junín. maboshintsi, menkoshintsi. Huánuco. menkoshintsi. Pasco. maboshintsi. Ayacucho. menkoshintsi. Cusco. menkoshintsi. después. adv. t. y l. Apata. Ejemplo de uso: Ucayali. paata. Junín. apata, koajeka, apatatsita. Huánuco. paata. Pasco. apata. Ayacucho. koakata. Cusco. koakata. día siguiente (al), mañana. m. Osaetekera. Ejemplo de uso:
  • 106. 106 Ucayali. inkamani, oñatamanea Junín. osaitekera, osaikera. Huánuco. osaitekera. Pasco. osaitekera, onkitaimani. Ayacucho. onkitae. Cusco. onkitae. diablo, satanás, demonio. m. Kamari. [judío cristiano] Ejemplo de uso: Ucayali. peyari, kamari. Junín. kamari. Huánuco. peyari. Pasco. peyari. Ayacucho. kamari. Cusco. kamari. dialogar. intr. Kenkitsabaitantsi. Ejemplo de uso: Ucayali. kenkitsabaitantsi. Junín. kenkitsabaitantsi, kenkitsabetantsi. Huánuco. kenkitsabaitantsi. Pasco. kenkitsabaitantsi. Ayacucho. kenkitsabaitanchi. Cusco. kenkitsabaitanchi. diarrea. f. Shijarontsi. Ejemplo de uso: Ucayali. shibaetantsi, shibaerontsi. Junín. shijarontsi, sharontsi. Huánuco. shibaerontsi. Pasco. sharontsi. Ayacucho. shijaronchi. Cusco. shijaronchi. diente, muela. m. y f. Aikintsi. Ejemplo de uso: Ucayali. aikintsi. Junín. ajitsi, aikintsi, ajikintsi. Huánuco. aikintsi. Pasco. aikintsi. Ayacucho. ajichi. Cusco. ajichi. dios, divinidad, creador. m. Tasorentsi. [cultural]
  • 107. 107 Ejemplo de uso: Ucayali. tajorentsi, tasorentsi Junín. tasorentsi, paba [judío cristiano] Huánuco. tasorentsi. Pasco. tasorentsi Ayacucho. abireri, tasorenchi. Cusco. abireri, tasorenchi. dios. m. Pabá. (judío cristiano) [vea: pabá, tasorentsi] Ejemplo de uso: Ucayali. paba ashitairi, tajorentsi Junín. paba, ashitanakeri, tasorentsi, ashiteeri. Huánuco. paba. Pasco. Paba, ashitairi. Ayacucho. tasorenchi. Cusco. tasorenchi. divorcio. m. Jokabakantsi. Ejemplo de uso: Ucayali. jokabakantsi, okabakantsi. Junín. jokabakantsi, tsipariabakantsi. Huánuco. okabakantsi. Pasco. jokabakantsi. Ayacucho. jokabakanchi. Cusco. jokabakanchi. dormilón. adj. Pochokinti. Ejemplo de uso: Ucayali. mayinkari, pochokinari, pochokinti. Junín. Pochokinti, mainkari, pochokirianti. Huánuco. pochokiri. Pasco. mayinkari, pochokinari. Ayacucho. pochokinti, masenti. Cusco. pochokinti, masenti. duro. adj. Kisori. Ejemplo de uso: Ucayali. kisori, kijari, kisokiri. Junín. kisori, kisokiri. Huánuco. kisori. Pasco. kisori. Ayacucho. kisori, kisokiri. Cusco. kisori, kisokiri.
  • 108. 108 E embarazo. adj. Motitantsi. Ejemplo de uso: Ucayali. motitantsi, motinto. Junín. motyatantsi, tsomontetantsi, obakantantsi. Huánuco. motitantsi. Pasco. tsomontetantsi. Ayacucho. obakanchi. Cusco. obakanchi. engañar, explotar, estafar; explotador, estafador, engañador. tr. y adj. Amatabitantsi. Ejemplo de uso: Ucayali. amatabitantsi, tsaeyantsi. Junín. amatabitantsi, amatabirentsi, tsaiyantsi, tseyantsi. Huánuco. amatabitantsi, tsaiyantsi. Pasco. amatabitantsi, tsaiyantsi. Ayacucho. amatabitanchi. Cusco. amatabitanchi. enseñar. tr. Obametantsi. Ejemplo de uso: Ucayali. iyotantsi, obametantsi. Junín. obametantsi, yotantsi. Huánuco. iyotantsi. Pasco. iyometantsi, yotantsi. Ayacucho. obametanchi. Cusco. obametanchi. escalera. f. Ataementotsi. Ejemplo de uso: Ucayali. atementotsi, ataementotsi, pabitsi Junín. ataimentotsi, ataementotsi, pabirentsi [pabirontsi puente] Huánuco. Ateimentotsi, pabitsi Pasco. atementotsi Ayacucho. ataimentochi. Cusco. ataimentochi. escocer, arder, enrojecerse. intr. y prnl. Kainitantsi. Ejemplo de uso: Ucayali. kainitantsi.
  • 109. 109 Junín. kainitantsi, jenetsi, jenitsi. Huánuco. kainitantsi. Pasco. kainitantsi. Ayacucho. kajeniporokitanchi, jeninchi. Cusco. kajeniporokitanchi, jeninchi. escoger. tr. Koyantsi. Ejemplo de uso: Ucayali. koyagantsi, koyantsi, yoyetantsi. Junín. koyantsi, abitantsi. Huánuco. koyantsi. Pasco. koyantsi. Ayacucho. koyanchi, abitanchi. Cusco. koyanchi, abitanchi. escribir. tr. e intr. Sankenatantsi. Ejemplo de uso: Ucayali. jankenatantsi, sankenagantsi. Junín. sankenarentsi. Huánuco. sankenarentsi. Pasco. sankenatantsi. Ayacucho. sankenatanchi. Cusco. sankenatanchi. espalda, lomo, espinazo. f. Tapitsi. (humanos, animal) Ejemplo de uso: Ucayali. tapitsi Junín. tapitsi Huánuco. tapitsi. Pasco. tapitsi Ayacucho. takinchi. Cusco. takinchi. espejo. m. Amenarontsi. Ejemplo de uso: Ucayali. ñarontsi. Junín. amenarontsi, nejarontsi, ñarontsi. Huánuco. amenarontsi. Pasco. nejaronchi. Ayacucho. koshikosati. Cusco. nejaronchi. esperar. tr. Oyatantsi. Ejemplo de uso:
  • 110. 110 Ucayali. oyatantsi. Junín. oyatantsi, oijatantsi. Huánuco. oyatantsi. Pasco. oyatantsi. Ayacucho. oijtanchi. Cusco. oijatanchi. esposa, pareja cónyuge. f. Jinantsi. Ejemplo de uso: Ucayali. inantsi, jinantsi. Junín. jinatsi, jinantsi, inantsi. Huánuco. jinatsi. Pasco. jinatsi. Ayacucho. jinachi. Cusco. jinachi. esposo, marido, cónyuge. M. Jimentsi. Ejemplo de uso: Ucayali. jimetsi. Junín. jimentsi, jimetsi, imetsi. Huánuco. jimentsi. Pasco. jimentsi. Ayacucho. jimenchi. Cusco. jimenchi. estiaje de río, vaciante. m. Arontsi. Ejemplo de uso: Ucayali. abontsi. Junín. arontsi, shirinkatantsi. Huánuco. abontsi. Pasco. arontsi. Ayacucho. aronchi. Cusco. aronchi. esto. pron. dem. Oka. Ejemplo de uso: Ucayali. Jiroka, iroka. Junín. oka. Huánuco. iroka. Pasco. iroka. Ayacucho. Iroka, oka. Cusco. oka, iroka. existir, tener vida. intr. Añantsi.
  • 111. 111 Ejemplo de uso: Ucayali. añantsi. Junín. añantsi/aneantsi, añantantsi. Huánuco. añantsi. Pasco. añantsi. Ayacucho. añantanchi. Cusco. añantanchi.
  • 112. 112 F feo. adj. Kobenkari. Ejemplo de uso: Ucayali. kobenkari, karipero. Junín. kobenkari, kariperori. Huánuco. kobenkari. Pasco. kobenkari. Ayacucho. kariperori. Cusco. kariperori. fiebre. adj. Katsirentsi. Ejemplo de uso: Ucayali. katsirentsi, sabakitantsi, jabakitantsi. Junín. katsirentsi. Huánuco. katsirentsi. Pasco. katsirentsi. Ayacucho. kachirenchi, sabainarenchi. Cusco. kachirenchi, sabainarenchi. flaco, desnutrido. adj. Matsatonkiri. Ejemplo de uso: Ucayali. matsari, matsatonkiri. Junín. matsari, matsatonkiri. Huánuco. matsatonkiri. Pasco. matsatonkiri. Ayacucho. tonkiberi. Cusco. tonkiberi. flauta, quena, zampoña. f. Shobirentsi. Ejemplo de uso: Ucayali. shobirentsi, shobiri. Junín. shobirentsi, shobiri, shiyobirentsi. Huánuco. shobirentsi. Pasco. shobirentsi. Ayacucho. poreronchi. Cusco. poreronchi. flecha. f. Chakopi. Ejemplo de uso: Ucayali. chakopi, chekopi.
  • 113. 113 Junín. chakopi. Huánuco. chekopi. Pasco. chekopi. Ayacucho. chakopi. Cusco. chakopi. flor. f. Inchatyaki. Ejemplo de uso: Ucayali. inchateyaki, oteya. Junín. inchatyaki. Huánuco. inchateyaki. Pasco. inchatyaki. Ayacucho. otyaki. Cusco. otyaki. floripondio. m. Nató. Ejemplo de uso: Ucayali. nato, jayapa. Junín. nato, jayapa, saro. Huánuco. nato. Pasco. nato. Ayacucho. jayapa. Cusco. jayapa. frío. adj. y m. Katsinkaiteri. Ejemplo de uso: Ucayali. katsinkaiteri. Junín. katsinkaiteri, katsinkaite. Huánuco. katsinkaiteri. Pasco. katsinkaiteri. Ayacucho. kachinkari. Cusco. kachinkari. fuego, candela. m. y f. Pamari. Ejemplo de uso: Ucayali. pamari, pampari. Junín. pamari. Huánuco. pamari. Pasco. pamari, pampari. Ayacucho. pamari. Cusco. pamari. fuerza. f. Shintsinkantsi. Ejemplo de uso:
  • 114. 114 Ucayali. shintsinkantsi, shintsintantsi. Junín. shintsinkantsi, shintsintantsi. Huánuco. shintsintantsi. Pasco. shintsinkantsi. Ayacucho. shintsinkanchi. Cusco. shintsinkanchi.
  • 115. 115 G gallina de corral. f. Tyapa. Ejemplo de uso: Ucayali. tyapa. Junín. tyapa, teapa, baripa, ataripa, atabaripa. Huánuco. tyapa. Pasco. tyapa, baripa, tyopi. Ayacucho. tabari, tyapa. Cusco. tabari, tyapa. generoso. adj. Neshinonkatantsi. Ejemplo de uso: Ucayali. neshinonkatantsi, neshinonkantantsi. Junín. pantatsiri, neshinonkantantsi. Huánuco. neshinonkatantsi. Pasco. neshinonkatantsi. Ayacucho. payetantachiri. Cusco. payetantachiri. gracioso, chistoso. adj. Kantashibairenti. Ejemplo de uso: Ucayali. kantashibairenti, obashiyabairenti. Junín. kantashibairenti, obashiyabairenti. Huánuco. kantashibairenti. Pasco. kantashibairenti. Ayacucho. shirontakantachari. Cusco. shirontakantachari. grande. adj. Antaro. Ejemplo de uso: Ucayali. antabo. Junín. Antaro, antyaro, antearo. Huánuco. antaro, antabo. Pasco. antaro, iniroite. Ayacucho. antyaro, antiaro. Cusco. antyaro, antiaro. grasa. f. Yenkantsi. Ejemplo de uso: Ucayali. yenkatsi.
  • 116. 116 Junín. yenkatsi, kejitsi, irejintsi. Huánuco. yenkatsi. Pasco. yenkatsi. Ayacucho. ireji. Cusco. ireji. gripe, catarro, refriado. f. Kamantsi. Ejemplo de uso: Ucayali. kamantsi, kainerentsi. Junín. kamantsi, tojetantsi. Huánuco. kamantsi. Pasco. kamantsi. Ayacucho. kamanchi. Cusco. kamanchi. guardacaballo, garrapatero. m. Morenti. (sp de ave) Ejemplo de uso: Ucayali. shoniro, moriti, ñorenti. Junín. moriti, morenti, ñorinti, moyari, morito. Huánuco. morenti. Pasco. morenti. Ayacucho. morito. Cusco. morito. guerrear, combatir, pelear, luchar, guerra, lucha, pelea, combate, enfrentamiento. intr., f. y m. Obayeritantsi. Ejemplo de uso: Ucayali. manatantsi, obayeritantsi. Junín. manatantsi, obayeritantsi, oayeritantsi. Huánuco. omanatantsi, obayeritantsi. Pasco. obayeritantsi. Ayacucho. manatanchi, obabakanchi. Cusco. manatanchi, obabakanchi. gusano. m. Tsirompe. (sp de) Ejemplo de uso: Ucayali. tsironke, tsirokeni. Junín. tsirompe Huánuco. tsirompe. Pasco. tsirompe Ayacucho. chirompe. Cusco. chirompe.
  • 117. 117 H haber, hay, existir. intr. Timatsi. Ejemplo de uso: Ucayali. enitatsi, timatsi, tsimatsi. Junín. ainirotatsi, timatsi, choratatsi, chora. Huánuco. enitatsi, timatsi. Pasco. enitatsi, timatsi. Ayacucho. ainirotachi, choratachi. Cusco. ainirotachi, choratachi. hablador. adj. Ñabaitinkari. Ejemplo de uso: Ucayali. ñabaitinkari, ñabairentsi. Junín. ñabetinkari, ñabaitinkari. Huánuco. ñabaitinkari. Pasco. ñabaitinkari. Ayacucho. ñanabairetiki. Cusco. ñanabairetiki. hacer. tr. y prnl. Antantsi. Ejemplo de uso: Ucayali. antantsi, rantantsi. Junín. antantsi. Huánuco. antantsi, rantantsi. Pasco. antantsi. Ayacucho. antanchi. Cusco. antanchi. halcón, atatao. m. Aroni. (sp de ave) Ejemplo de uso: Ucayali. abo. Junín. aroni, aro. Huánuco. abo. Pasco. aro. Ayacucho. aroni. Cusco. aroni. hamaca, dormilona. f. Kebotsi. Ejemplo de uso: Ucayali. keboti, kebotsi.
  • 118. 118 Junín. yerontsi, kebotsi, kiyotsi. Huánuco. kebotsi. Pasco. kebotsi. Ayacucho. nikakoronchi. Cusco. nikakoronchi. hermana. f. choki. (varón a mujer) Ejemplo de uso: Ucayali. choeni. Junín. choki, tsia, tsiyo. Huánuco. choki. Pasco. choki. Ayacucho. chionti. Cusco. chionti. hermano. m. Aari (mujer a varón). Parentesco Ejemplo de uso: Ucayali. aari. Junín. aari, jaiji. Huánuco. aari. Pasco. aari. Ayacucho. jaiji. Cusco. jaiji. hermoso. adj. Banenkantsi. Ejemplo de uso: Ucayali. obanenkantsi, banenkantsi. Junín. banenkantsi, obanenkantsi, banenkatantsi. Huánuco. obanenkabo, obanenkantsi. Pasco. banenkantsi. Ayacucho. obanenkanchi, kametsanchi. Cusco. obanenkanchi, kametsanchi. hígado. m. Irapanantsi. Ejemplo de uso: Ucayali. irapanantsi, natarentsi, irapana. Junín. irapanantsi, irapanantsi. Huánuco. irapanatsi. Pasco. irapanantsi. Ayacucho. irapananchi. Cusco. irapananchi. hoja saborizante. f. Santeripana. (para chipado) Ejemplo de uso: