1. 1
Archipiélagos de certidumbre en la
transición agroecológica en la producción
de maíz en el occidente mexicano
IV Congreso Internacional
XVIII Congreso Nacional de Ciencias Agronómicas
Universidad Autónoma Chapingo
Dirección de Centros Regionales Universitarios
Centro Regional Universitario Occidente
Fausto Raúl Inzunza Mascareño.
Chapingo, Méx. abr 2016
5. 5
Distribución de tipos de Roca en México
Metamórfica (Gneis)
Sedimentaria (Caliza)
Ígnea extrusiva (Jal)
Fuente: elaborado de Mapa Digital de México INEGIFotos : Google Earth
7. 7
Fechamientos isotópicos con mas de 500 millones
Elaborado en base a Carta Geológica de México Escala 1:2’000,000 6ª Edición 2007
Sonora: 1,777
Millones de años
Mich: 1,943
Millones de
años
Oaxaca: 1,500
Millones de años
500-1000 1001-1500 >1500
LLS 1 3 22 26 1,777
SMOc 2 2 1,457
Mich EN 2 2 1,943
Tamps SMO 5 5 977
Hgo SMO 1 4 5 1,227
Oax SMS 24 14 38 1,500
31 23 24 78
Granito 2 2 15 19 1,777
Gneiss 7 10 1 18 1,745
Pegmatita 16 1 17 1,692
Esquisto 1 2 3 1,689
Marmol 3 3 920
Anfibolita 1 1 2 1,718
Charnockita 2 2 1,196
Gabro 2 2 1,145
Otras 2 6 4 12 1,943
31 23 24 78
Edad mayor
(MA)
Total
Tota
l
Edad en millones de años
Entidad
Prov
fisiogr
Son
Total
Sólo el 2.6 % de las
aprox 3000 muestras
resultó >500 Ma,
8. 8
Elaborado en base a Carta Geológica de México Escala 1:2’000,000 6ª Edición 2007
Fechamientos isotópicos en el Occidente mexicano
9. 9
Fuente: Carta Geológica de la Republica Mexicana 2007, Servicio Geológico
Mexicano
Geología de México
10. 10
Fuente: Carta Geológica de la Republica Mexicana 2007, Servicio Geológico Mexicano y Provincias Fisiográficas Digitales
INEGI
Provincias fisiográficas mexicana
11. 11
PBC
LLS
SMOc
SLLN
SMO GLLNa
LLCP
EN
LLCGNMC
SMS
CCa SChG
LLCGS
PY
No Nombre Clave
1 Peninsula de Baja California PBC
2 Llanura Sonorense LLS
3 Sierra Madre Occidental SMOc
4 Sierras y Llanuras del Norte SLLN
5 Sierra Madre Oriental SMO
6 Grandes Llanuras de Norteamérica GLLNa
7 Llanura Costera del Pacífico LLCP
8 Llanura Costera del Golfo Norte LLCGN
9 Mesa del Centro MC
10 Eje Neovolcánico EN
11 Peninsula de Yucatán PY
12 Sierra Madre del Sur SMS
13 Llanura Costera del Golfo Sur LLCGS
14 Sierras de Chiapas y Guatemala SChG
15 Cordillera Centroamericana CCa
Provincias fisiográficas de la Republica Mexicana
Elaborado en base a mapa Digital de México; Entidades y Provincias fisiográficas
13. 13
Multivariate ENSO Index (MEI)
Fuente: http://www.windows2universe.org/earth/climate/enso.html&lang=sp&edu=high
Six variables are:
1. Sea-level pressure (P),
2. Zonal (U)
3. Meridional (V)
components of the surface wind,
4. Sea surface temperature (S),
5. Surface air temperature (A),
6. Total cloudiness fraction of the sky
(C).
14. 14
ACP del MEI para definir años tipo (1950-2012)
Análisis de Base de Datos MEI Index, http://www.esrl.noaa.gov/psd/enso/mei/table.html
Contribuciones de las variables (%):
Var F1 F2
DEC-JAN 2.076 20.348
JAN-FEB 2.710 20.360
FEB-MAR 4.151 17.360
MAR-APR 6.604 12.457
APR-MAY 9.407 4.532
MAY-JUN 11.873 0.021
JUN-JUL 11.832 1.249
JUL-AUG 11.254 3.395
AUG-SEP 10.395 4.813
SEP-OCT 10.218 4.830
OCT-NOV 9.844 5.248
NOV-DEC 9.636 5.387
Total 100.0 100.0
Peso del eje 62.8 30.8
15. 15
Tipo MEI de año
Niña
Fuente: Análisis de Base de Datos MEI Index,
http://www.esrl.noaa.gov/psd/enso/mei/table.html
http://smn.cna.gob.mx/index.php?option=com_content&vie
w=article&id=20&Itemid=74
2011
Jalisco
17. 17
Tipos MEI de año
Análisis de Base de Datos MEI Index, http://www.esrl.noaa.gov/psd/enso/mei/table.html
Clase 1 2 3 4 5 6 7 8
Objetos 5 6 8 14 7 9 10 4
Suma de los pesos 5 6 8 14 7 9 10 4
Varianza intraclase 2.024 2.364 1.422 3.265 2.631 3.314 1.535 8.976
Distancia mínima al centroide 0.853 0.858 0.779 0.912 0.582 0.369 0.761 2.322
Distancia media al centroide 1.248 1.360 1.086 1.608 1.416 1.506 1.133 2.572
Distancia máxima al centroide 1.459 1.767 1.557 3.361 2.063 3.551 1.859 3.154
1950 1951 1952 1953 1954 1957 1962 1983
1955 1963 1959 1958 1964 1965 1967 1995
1956 1968 1960 1969 1970 1972 1974 1998
1971 1976 1961 1977 1973 1982 1985 2005
1975 2001 1966 1979 1988 1986 1989
2012 1978 1980 2007 1997 1996
1981 1987 2010 2002 1999
1984 1990 2006 2000
1991 2009 2008
1992 2011
1993
1994
2003
2004
18. 18
Análisis de Base de Datos MEI Index, http://www.esrl.noaa.gov/psd/enso/mei/table.html
Valor del índice MEI por año (1950-2015)
Fuente: http://www.esrl.noaa.gov/psd/enso/mei/index.html
21. Tyrannosaurus rex, Dakota del
Sur, 67 Ma
Mamut de Catarina, Jal. 10,000 a (?)
Predominio de
megafauna reciente
en México
https://www.google.com.mx/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=imgres&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwjtxseu4azMAhVqyYMK
Hdo6DUkQjRwIBw&url=http%3A%2F%2Fwww.villaeducacion.mx%2F%3Fmod%3Dcategorias%26idtema%3D1621&psig=AFQjCNGl6M
wEYkHFfPCCtDdEva6B16Kr3Q&ust=1461775805558953
22. 22
Megafauna en México según CONABIO 2005
Arroyo Cabrales, J., Polaco, O.J. Y Johnson, E. 2005. La Mastofauna del Cuaternario Tardío en
México. Instituto Nacional de Antropología e Historia. Bases de datos SNIB-CONABIO proyecto
No. G012. México D.F
23. 23
Ejemplares herbívoros (SNIB-CONABIO, 2005)
Mamut Mastodonte Gonfoterio Stegomastodont
e
Bisonte gigante Bisonte
ancestral
Caballo
mexicano
Onagro
americano
Camello Llama cabezona Perezoso
El contenido y las ilustraciones de la sección fueron desarrollados por Sergio de la Rosa.
Perezoso Panam
24. 24
Perezoso Shasta Mixotoxodon
Berrendo enano
Armadillo gigante
Borrego amizclero Cabra Harrington
Perezoso Harlan Ciervo de
montaña
Berrendo Conkling
Gliptodonte Capibara gigante Pecari
El contenido y las ilustraciones de la sección fueron desarrollados por Sergio de la Rosa.
Ejemplares herbívoros (SNIB-CONABIO, 2005)
25. 25
PBC
LLS
SMOc
SLLN
SMO
GLLNa
LLCP
LLCGN
MC
EN
PY
SMS
LLCGS
SChG
CCa
Mamut de Columbia Mammuthus columbi Falconer, 1857 - X X - X - - - - X - - - - - 4
Mastodonte americano Mammut americanum Kerr, 1791 - - - - X - - - - X X - - - - 3
Gonfoterio de Cuvier Cuvieronius tropicus Cope, 1884 - X X - - - - - - X X X - - X 6
Gonfoterio Stegomastodon sp Pohlig, 1912 - X X - - - - - - X - X - - - 4
Bisonte gigante Bison latifrons Harlan, 1825 - - X - - - - - - X - - - - - 2
Bisonte ancestral Bison antiquus Leidy, 1852 - - - - - - - - - X - - X - - 2
Caballo mexicano Equus mexicanus Hibbard, 1955 - - - - X - - - - X - - - - - 2
Onagro americano Equus conversidens Owen, 1869 - X X X X - - - X X X - - - - 7
Camello americano Camelops hesternus Leidy, 1873 - X - - - - - - X X - - - - - 3
Llama cabezona Hemiauchenia macrocephala Owen, 1869 - - - - X - - - - X - - - - - 2
Perezoso de Jefferson Megalonyx jeffersonii Desmarest, 1822 - - - - X - - - - X - - - - - 2
Perezoso Panamericano Eremotherium laurillardi Lund, 1842 - X - - - - - - - X - - - - - 2
Perezoso de Shasta Nothrotheriops shastensis Sinclair, 1905 - X - - X - - - - X - - - - - 3
Perezoso de Harlan Paramylodon harlani Owen, 1840 - X X - X - - - - X - - - - - 4
Mixotoxodon Mixotoxodon larensis Van Frank, 1957 Toxodontes - - - - - - - X - - - X X - - 3
Ciervo de montaña Navahoceros fricki Schultz & Howard, 1935 Ciervos - - - - X - - - X X - X - - - 4
Berrendo enano mex Capromeryx mexicana Furlong, 1925 - - X X X - - - X X - - X - - 6
Berrendo de Conkling Stockoceros conklingi Stock, 1930 - X X - X - - - - X - - X - - 5
Borrego almizclero Euceratherium collinum Furlong & Sinclair, 1904 - - X - X - - - - X - - - - - 3
Cabra de Harrington Oreamnos harringtoni Stock, 1936 - - - X X - - - - - - - - - - 2
Armadillo gigante Holmesina septentrionalis - - - - - - - - - X - - - - - 1
Gliptodonte de Simpson Glyptotherium floridanum Simpson, 1929 - - - - - - - - - X - - - - - 1
Gliptodonte mexicano Glyptotherium mexicanum Cuatáparo-Rmz, 1875 - - - - X - - - - X - - - - - 2
Capibara gigante Neochoerus aesopi Leidy, 1853 Capibaras - X - - - - - - - X - - - - - 2
Pecarí de cabeza plana Platygonus compressus Leconte, 1848 Pecaríes - - - - - - - - - X - - - - - 1
Total 0 10 9 3 14 0 0 1 4 23 3 4 4 0 1 76
Armadillos y
gliptodontes
Ubicación en Provincias fisiográficas mexicanas
Nombre científico, autorNombre Tot
Mamuts,
gonfoterios,
mastodontes
Bisontes
Grupo
Caballos y
onagros
Camellos y
llamas
Perezosos y
milodones
Berrendos
Borregos y
cabras
Elaborado en base a CONABIO http://www.biodiversidad.gob.mx/biodiversidad/edadHielo.html
Distribución de herbívoros por Provincias fisiográficas
36. 36Fuente: Mapa de maíz antiguo, http://es.ancientmaize.com, Laboratorio de Arqueología de la UBC,
Canadá
Antigüedad del maíz en México
<3 3-5 5-7 >7 Total
Guerrero 5 1 1 7 8750
Tabasco 6 1 7 3 17 7101
Chiapas 1 9 1 11 6589
Oaxaca 2 2 6229
Puebla 25 7 4 36 5434
Edo Méx 1 1 4795
Veracruz 3 3 4792
Tamaulipas 3 2 5 4363
Q Roo 3 1 4 4304
Michoacán 1 1 3964
Chihuahua 1 1 3354
Sonora 1 1 3195
Total 43 27 15 4 89
Estado
Miles de años AP Max.
Años AP
Huitzuco de los
Figueroa , Gro
37. Antigüedad del maíz en México
Fuente: Mapa de maíz antiguo, http://es.ancientmaize.com, Laboratorio de Arqueología de la UBC,
Canadá
38. 38
Antigüedad del maíz en América
<3 3-5 5-7 >7 Total
México 43 27 15 4 89 8750
Panamá 3 7 5 8 23 8311
Ecuador 4 8 10 1 23 7915
Costa Rica 3 1 4 5512
Guatemala 8 2 10 5489
Honduras 44 7 1 52 5464
Colombia 1 1 2 4 5357
Belice 4 1 1 6 5341
Uruguay 2 4 6 4675
Perú 38 14 1 53 4591
EE.UU. 199 65 264 4207
Bolivia 3 3 2802
Chile 11 11 2154
Argentina 8 8 1962
Canadá 10 10 1468
Brasil 2 2 1265
R. Dominicana 2 2 918
Total 374 145 38 13 570
País Miles de años AP(ca) Max
Años AP
Fuente: Mapa de maíz antiguo,
http://es.ancientmaize.com, Laboratorio de
Arqueología de la UBC, Canadá
39. 39
Paralelismo en maíz entre el Occidente mexicano y Ecuador
Ecuador con Región Andina
Occidente con Mesoamérica
ZCIT: verano boreal y varano austral
41. 41
Distribución de las Zonas Arqueológicas en México
Elaborado en base a: http://www.inah.gob.mx/images/zonas/lista/pagina.html
77 %
42. 42
Distribución de las Zonas
Arqueológicas en México
El Sabinito, Tamp
Guachimontón, Jal.
Los Toriles, Ixtlán del Río,
Elaborado en base a:
http://www.inah.gob.mx/images/zonas/lista/pagina.html