1. UN IV ERSIDA D N A C IO N A L DEL SA N TA
CEIDUNS
Centro de idiomasde laUniversidad Nacional delSanta
Yachatsikuq: Vega Reyes JhovanaJudith pág.1
VOKABULARIUKUNA :imaginkunata rikarnin qillqayanki:
A. Anqash/ushqu : azul
B. arwaq : morado
C. chullqa : verde claro
D. mullush multicolor
E. puka : rojo
F. qallwash : amarillo
G. qarwash : naranja
H. qullqi niraq : plateado
I. quri niraq : dorado
J. qushni/ uchpas: ahumado
K. quyu :verde
L. suqu : gris
M. uqi : plomo
N. yana :negro
O. yanqa anqash celeste
P. yanqa puka rosado
Q. yuraq/yulaq blanco
1
(HUK)
1
(huk)
2. UN IV ERSIDA D N A C IO N A L DEL SA N TA
CEIDUNS
Centro de idiomasde laUniversidad Nacional delSanta
Yachatsikuq: Vega Reyes JhovanaJudith pág.2
Kay shumaq warmi.¿Imanawtan pishtikushqa?
Nawitsay;tsaypitam qillqanki.
Tsay rapra limonpa
Aku-lliklla tsuku aqshukuna kamsa Rurupa/ruripa saya
wayqa sarsillo wachku llapsha
rurupa
rakta
ruripa
Kay marrontsukushipashmi
inishin.
LLAPANTSIKMI KANAN RURARISHUN
1
(huk)
2
(Ishkay)
3. UN IV ERSIDA D N A C IO N A L DEL SA N TA
CEIDUNS
Centro de idiomasde laUniversidad Nacional delSanta
Yachatsikuq: Vega Reyes JhovanaJudith pág.3
Qallwash kaykan.
¿Ima rikuqtaq intiqa? Intiqa qallwashmi.
VOKABULARIUKUNA :imaginkunata rikarnin qillqayanki:
Los alimentos: mikuykuna.
A. Alimentosvegetales: qura kaq mikuykun
kiwicha: quihuicha allwi/allwish : arveja awash : Haba
chila : calabaza Hara : maíz kinwa : quinua
1
(huk)
2
(ISHKAY)
4. UN IV ERSIDA D N A C IO N A L DEL SA N TA
CEIDUNS
Centro de idiomasde laUniversidad Nacional delSanta
Yachatsikuq: Vega Reyes JhovanaJudith pág.4
kiwicha: quihuicha Wayu : fruta lukma : lúcuma
mashwa : mashua Pakay :pacay/pacae Tubèrculo : papa
numia/pushpu : frejol kaywa : caygua Ataqu /hitqa : hojas
comestibles
Zapallu : zapallo Tawri : chocho tsuqllu : choclo
5. UN IV ERSIDA D N A C IO N A L DEL SA N TA
CEIDUNS
Centro de idiomasde laUniversidad Nacional delSanta
Yachatsikuq: Vega Reyes JhovanaJudith pág.5
triqu : trigo siwada: Cebada Ulluku : olluco
Uqa: oca Yakun :yacón Ataqu : hojas comestibles
¿Imanirtaq allí mikuna niyan?
Propiedades Nutricionales nishqan kaykunakayan atska witamina A, Compleju B, hina Hierru kapuptin.
¿Alliku kay mikuna transgenicowan mikunantsik? ¿Imanirtaq?
Manan, predisposición cancer nishqan allaapa toxicidad nishqan kapuptin.
¿Imanirtaq kanan mikunaqa ras ismun?
Achachayraykur, insecticidakuna hina fungicidakunaraykur nishqan.
¿Imatatan rurayanan chakrayuqkuna allí allí mikuna yarqunanpaq?
Chakrayuqkuna allí temporadachaw muruyanan, yaku hina llapan nutrientes nishqan rantiyanan.
B. Alimentos de origen animal: ashmapita kaq mikuykuna
6. UN IV ERSIDA D N A C IO N A L DEL SA N TA
CEIDUNS
Centro de idiomasde laUniversidad Nacional delSanta
Yachatsikuq: Vega Reyes JhovanaJudith pág.6
Aytsa : carne Lichi : leche
Runtu/ruru :huevo tsumpak : miel de abeja
¿Imanirtaq allí mikuna kaykuna kayan? ¿Pikuna mikuyanan?
Propiedades Nutricionales nishqan kaykunakayan atska witamina B12, Compleju B, hina Mineralkuna:
zinc, seleniu hina fòsforo kapuptin. Nunakuna hina warmikuna aytsata mikuyanan, wawakuna lichita
mamapita upuyanan, Comadrejata runtukuna mikuyanan hina “Ukuku anteojopita” tsumpakta
mikuyanan.
¿Imatatan rurayanan chakrayuqkuna allí allí mikuna yarqunanpaq?
Chakrayuqkuna ashmakunata allí mikuna qarayanan.
VOKABULARIUKUNA :imaginkunata rikarnin qillqayanki:
2
(ISHKAY)
1
(huk)
7. UN IV ERSIDA D N A C IO N A L DEL SA N TA
CEIDUNS
Centro de idiomasde laUniversidad Nacional delSanta
Yachatsikuq: Vega Reyes JhovanaJudith pág.7
Los animalesvertebrados: washayuq ashmakuna
A. Mamíferossalvajes: chichiqkuna mana tsariq
achaku: ukuku : anas:
atuq: luychu: tarush:taruka
wikuña: ushqu mishi: wishkaka:
ukush: waywash:comadreja Tsiqtsi:murciélago
B. Lasaves: pishqukuna
8. UN IV ERSIDA D N A C IO N A L DEL SA N TA
CEIDUNS
Centro de idiomasde laUniversidad Nacional delSanta
Yachatsikuq: Vega Reyes JhovanaJudith pág.8
akaka:paucar chinchis: jilguero chiksa:lechuza Chiwillu:cuervo maicero
Kukus:cuculí Pichak pitsak:gavilán Chiwriqsa:pájaro
Tsakwa:perdiz Qaqchu:loro Kullku:tórtola
Wachwa:ganso andino
Waman:alcón Qushu:águila Kuntur:cóndor
Winla:buitre Wiskur: gallinazo winchus:picaflor
9. UN IV ERSIDA D N A C IO N A L DEL SA N TA
CEIDUNS
Centro de idiomasde laUniversidad Nacional delSanta
Yachatsikuq: Vega Reyes JhovanaJudith pág.9
C. Mamíferosdomésticos:wayi paranchaw ashmakuna
urqu asnu: china ashnu: llullu ashu: kuñi:
waaka: tuuru: wisru/wishi chiwa:
chinahaka: kututu uyuksha/yukyu: paqu:
china usha: mutsi: achkash: wishushu
china kuchi: urqu kuchi liichu: kawallu
10. UN IV ERSIDA D N A C IO N A L DEL SA N TA
CEIDUNS
Centro de idiomasde laUniversidad Nacional delSanta
Yachatsikuq: Vega Reyes JhovanaJudith pág.10
wishpa/chipi kakash: gallina: ñuñuuma:
D. Animalesinvertebrados: Ashmakuna mana tulluyuq kaq
Anwaqshuy: Chukllush: Chuspi/tushpi: Pachka:araña
manzana kuru: Puyu:polilla Wiku/Wisuq:lombriz Tumpish/mishkiyuq:aveja
Kuru:gusano Hara kuru: Papa kuru: Piki:pulga / usa:piojo
VOKABULARIUKUNA :imaginkunata rikarnin qillqayanki:
3
(KIMA)
1
(huk)
11. UN IV ERSIDA D N A C IO N A L DEL SA N TA
CEIDUNS
Centro de idiomasde laUniversidad Nacional delSanta
Yachatsikuq: Vega Reyes JhovanaJudith pág.11
Muña:
Qiwa: Qaywa: Hara:
Papa:
Kiwicha: Ullku: Allwish:
12. UN IV ERSIDA D N A C IO N A L DEL SA N TA
CEIDUNS
Centro de idiomasde laUniversidad Nacional delSanta
Yachatsikuq: Vega Reyes JhovanaJudith pág.12
Uqa: Tawri: Kinwa: Triguu:
palta: Wayta: Ruda: Mashwa:
TAPUSHAYKI: Imagenkunatarikarii, tsaypitanqillqanki:
13. UN IV ERSIDA D N A C IO N A L DEL SA N TA
CEIDUNS
Centro de idiomasde laUniversidad Nacional delSanta
chatsikuq: Vega Reyes JhovanaJudith pág.13
Alli allí patsata
wanunichanki.
Alli allí qurata
qarpanki. Tsaypitan
qishyayninpaq
hampinki.
Mana ichanki wanu
-kuna, mana
kanqatsu mikuna.
Mana hampinki,mana
allí kanqatsu mikuna.
Alli
Mikuykuna
Mana alli
mikuykikuna
¿IMANAWTAQ QAM MIKUNATA YANAPANKI ALLI KANANPAQ?
14. UN IV ERSIDA D N A C IO N A L DEL SA N TA
CEIDUNS
Centro de idiomasde laUniversidad Nacional delSanta
Yachatsikuq: Vega Reyes JhovanaJudith pág.14
VOCABULARIUKUNA: Rikariy imaginta , mañayashuptiki castellanuchaw qillqary .
AYMURAY (MIKUNAPA) QISHAYNIN
1.Chupaka (kiwicha)
Raiz seca
2.Rancha (papa).-Se quema
su hoja y baja al tallo y seca.
3.Qasra (choclo)
No deja crecer al producto
¿Imanawtan hampintsik?
Rhizolexwan patasatam
drenchchaw ichantsik.
(Nosostros curamos para
esto con Rhizolex,
echando al suelo en
drench.)
¿Imanawtan hampintsik? ¿Imanawtan hampintsik?
4.Utush kuru (repollo)
Se lo come
5.Shaqya (papa)
Gusano que come tubérculos
6.Siksi siksi (uqa)
¿Imanawtan hampintsik? ¿Imanawtan hampintsik? ¿Imanawtan hampintsik?
.
7.Uchpa qishay (allwish)
Manchas en la arverja
8.Kuru melcotompa 9.qishyay raphrachaw
4
(chusku)
15. UN IV ERSIDA D N A C IO N A L DEL SA N TA
CEIDUNS
Centro de idiomasde laUniversidad Nacional delSanta
Yachatsikuq: Vega Reyes JhovanaJudith pág.15
¿Imanawtan hampintsik? ¿Imanawtan hampintsik? ¿Imanawtan hampintsik?