El documento describe varias formas en que la ayuda divina se manifiesta en textos médicos medievales y renacentistas. La medicina en estas épocas tenía un fuerte elemento sobrenatural y se consideraba que la curación requería la ayuda de Dios, Jesucristo, la Virgen María u otros santos. Estos elementos aparecían en las recetas, oraciones e invocaciones incluidas en los tratados médicos de la época. Las enfermedades como la epilepsia o los problemas de concepción a veces sólo podían curarse con la ayuda
Introducción:Los objetivos de Desarrollo Sostenible
Cum auxilio dei
1. Cum auxilio Dei.
La ayuda divina en los textos médicos latinos
medievales y renacentistas
Cristina de la Rosa
2. EN ROMA
• Desde tiempos inmemoriales los aspectos
terapéuticos son muy difíciles de separar de los
religiosos.
• Encontramos en la medicina de todas las
épocas el elemento sobrenatural como
ingrediente o requisito fundamental para que
funcione la medicina realizada por los hombres.
4. Con la ayuda de una diosa…Iapix extrae a Eneas
la punta de flecha
Fresco de Pompeya.
(Nápoles, Museo Arqueológico
nacional)
Pinza articulada (Mérida)
5. A DIOS ROGANDO …SIN OLVIDAR LOS
MEDICAMENTOS
• Árula dedicada a Minerva por una
mujer, Celia Juliana, liberada de
una grave enfermedad “con ayuda
de medicinas”.
Emilia. Piazenza, Museo Cívico.
9. EN LOS TEXTOS MÉDICOS MEDIEVALES Y
RENACENTISTAS
• Plinio ya describía pociones amatorias a medio camino entre la
magia y la medicina Es la delgada frontera que separa magia,
religión y medicina en el Mundo Antiguo y que permanece en los
textos médicos medievales y renacentistas
• En un ambiente cristiano como en el que se enmarcan las obras
estudiadas, este elemento sobrenatural aparece cristianizado: Dios,
Jesucristo, la Santísima Trinidad, la Virgen, los santos, los Reyes
Magos, la Santa Cruz de Jerusalén, llegan en forma de recetas, de
invocaciones, de letanías, de amuleto protector.
• Algunos de ellos en realidad son recursos mágicos enmascarados
con elementos de la liturgia o de la Biblia que los cristianizan y
legitiman.
10.
11. En los prólogos
1.-In nomine sancte et individue
Trinitatis, que omnia creavit, que
singula dotavit virtutibus propriis, a qua
omnis sapientia data est sapientibus et
scientia scientibus, opus supra vires
aggredior, de ipsius adiutorio
confidens, qui per nos operatur omnia
opera nostra, sicut per instrumentum
(…)
2.-In quo, si attente legatur, omnium
fere infirmitatum faciles et efficaces
invenientur medicine, si medicus illum
cooperatorem habuerit, qui creavit de
terra Medicinam.(...)
3.-Et ne datorem scientie, Deum,
scientia impugnet (…)
(Petrus Hispanus, Thesaurus pauperum)
12. A>rtem medicine ab antiquis diffussius traditam prestrinxi cum Dei
auxili<o> ne verborum pluralitas pigros egenosque retrahat a tam
particulari luce, non glorians dicere novitates nec erubescens edocta
rememorare
Prólogo de la Summa Medicinae, texto anónimo del XIV compilado en la Escuela Médica de Montpellier
13. El tópico del Cristus medicus
4.-Igitur Ihesu Christi
Summi Medici gratia,
ui sanat prout vult
omnes infirmitates
nostras, quia ipse est
caput fidelium, ab
infirmitatibus capitis
incipiamus,
descendendo usque
ad pedes.
(Petrus Hispanus, Thesaurus pauperum)
14.
15. • Inspiración divina como fuente de conocimiento:
Adde secundum ipsum processum quod tibi revelaverit Deus
(Petr. Hisp. thes, 24)
• Auxilio divino en la curación
Cura est vocare auxilium divinum qui sanat omnes infirmitates nostras, et
hoc in principio quo facto fiat clistere de communibus, etc.
(Gadd. Rosa, 16rb)
• Enfermedades que tienen un origen diabólico
Sed quia hec sunt diabolicae et maxime sunt in mulieribus, aliquando
divinis aliquando humanis auxiliis curantur
(Const. pant 29)
• Enfermedades que sólo con la ayuda divina puede curarse:
Igitur si cui hoc contingerit, speret in Deo et ipse dabit benignitatem
(Ibid. 23)
• Las pociones sanadoras surten efecto Deo iuvante:
Huiusmodi sirupo Deo iuvante multos liberavi
(Gadd. Rosa, 171ra)
21. REMEDIOS EMPÍRICOS
• Magia
• Superstición
• Prácticas populares
• También aparecen
en los tratados médicos
PETRUS HISPANUS
22.
23.
24. ¿Dónde tenemos que buscar estas recetas de corte empírico-religioso?
• enfermedades mentales
• trastornos ginecológicos o andrológicos
• epilepsia
• peste
25. La ayuda divina en la cura de la epilepsia y los
problemas en la concepción (motivada por la
intervención diabólica)
• Oración
• Oración +
medicamento
• Agua bendita
• Amuleto
• Exorcismo
26. Ayuda divina contra la epilepsia
• 1.-Aliquando autem non indigebat appodiatione, sed veniebat sibi perturbatio in capite
et caligo in oculis et ipse praesentiens dicebat Ave Maria et antequam compleuisset,
transiuerat paroxismus(...)
(GORDON lil. 7, 2, 318r)
• 2.-Item pollitricum tritum et datum cum Oratione Dominica valet potenter.
(Petr. Hisp. thes, 10)
• 3.- Item solum antimonium datum cum Aqua Benedicta curat.
(Petr. Hisp. thes, 27)
• 4.-Item expertum: pater eius uel mater ducat eum ad ecclesiam feria quarta et sexta et
sabbato et audita missam totam et dominica die, missa audita, dicta sacerdos super
caput eius Euangelium in quo dicitur:
“ Hoc genus demoni non eicitur nisi oratione et ieiunio”.
Siue sit epilenticus, siue lunaticus siue demoniacus liberabitur
(Gadd. Rosa, 134ra)
• 5.-Item pro certo dicitur quod Deus concessit tribus regibus, qui adorauerunt Dominum,
quod quicumque nomina eorum secum portauerit scripta non ledetur ab
epilentia. Et sunt nomina eorum Baltasar, Gaspar, Melchior.
(Petr. Hisp. thes, 62)
27. Ayuda divina para la concepción
• Item summe infante virginem et in die
veneris vel sabbati vel dominico in hora
ante ortum solis, stet ante rubum et
salutet Virginem Mariam, que per rubum
fuit figurata. Postea dicat ter Pater Noster
et ter signe rubum in nomine Patris et
Filii et Spiritus Sancti, Amen. Et tunc
colliget de foliis rubus et floribus, si sint,
et fructibus vel de foliis tantum, si alia
desint, tres pugnos et recede. Et cum
fueris in domo, sponsus et sponsa
claudant se in camera, in qua ponatur
focarium plenum carbonibus incensis et
unusquisque eorum ad partem oret
deum, quod Deus ministre fructum
matrimonii usque ad sui servitium. Quo
facto, sumant folia rubi et flores, si sint,
et ponant supra carbones incensos et
perfumabant totam cameram et serpens
fugiet et signatis de signo crucis coeant
in Dei nomine.
Constantinus Africanus, Pantegni en Omnia opera Ysaac…, Lugduni
1515, 29, 7
28. La peste como castigo divino, Cristo lanza lluvia
de flechas sobre las victimas de este mal.
Alemania 1424