14-2-14 Los alumnos del Ies Jándula celebran con esta selección de textos grecolatinos su amor a los clásicos, en el marco del evento "Yo conozco mi Herencia"
2. ETIMOLOGÍAS
“El trigo es sagrado, el latín es sagrado”, dice Ezra Pound. Las palabras latinas nos parecen
que nombran más las cosas, que contienen nuestras palabras españolas y las de todos los
idiomas que nos son próximos, y, cuando gracias a lo que estudiamos hace muchos años
encontramos en una palabra habitual la evidencia de su etimología latina, es como si
encontráramos un tesoro, una palabra igual de brillante y nítida que un guijarro pulido por el
agua,”
A. MUÑOZ MOLINA, Palabras en latín.
4. λέξω δὲ μέμψιν οὔτιν᾽ ἀνθρώποις ἔχων,
ἀλλ᾽ ὧν δέδωκ᾽ εὔνοιαν ἐξηγούμενος·…
καὶ μὴν ἀριθμόν, ἔξοχον σοφισμάτων,
ἐξηῦρον αὐτοῖς γραμμάτων τε συνθέσεις,
μνήμην ἁπάντων, μουσομήτορ᾽ ἐργάνην.
.
“Hablaré aunque no tenga ningún reproche que hacer a los
hombres. Sólo pretendo explicar la benevolencia que había en
lo que les di...
También el número, destacada invención, descubrí para ellos y
la unión de las letras en la escritura, donde se encierra la
memoria de todo, artesana que es madre de las Musas.”
ESQUILO, “Prometeo encadenado”.
5. Iam validis saepti degebant turribus aevom,
et divisa colebatur discretaque tellus,
tum mare velivolis florebat navibus ponti,
auxilia ac socios iam pacto foedere habebant,
carminibus cum res gestas coepere poetae
tradere; nec multo prius sunt elementa reperta.
“El hombre ya vivía en fuertes torres,
y la tierra se había repartido
y estaba floreciente su cultura;
florecía la mar con hondas naves;
y por medio de pactos y alianzas
entre sí ya se unían las naciones,
cuando con sus canciones los poetas
a transmitir hazañas empezaron
a la posteridad: no mucho antes
se inventó la escritura.”
LUCRECIO, “De la naturaleza de las cosas”
6. EL ARTE: Κική Δημουλά, «Βρετανικό μουσείο (Ελγίνου μάρμαρα)»
Στην ψυχρή του Μουσείου αίθουσα
την κλεμμένη, ωραία, κοιτώ
μοναχή Καρυάτιδα.
Το σκοτεινό γλυκύ της βλέμμα
επίμονα εστραμμένο έχει
στο σφριγηλό του Διονύσου σώμα
(σε στάση ηδυπαθείας σμιλευμένο)
που δυό βήματα μόνον απέχει.
En la fría sala del Museo
contemplo
la bella y solitaria Cariátide robada.
La sombría dulzura en su mirada
con insistencia dirige
al vigoroso cuerpo de Dioniso
(en voluptuosa postura cincelado)
que apenas dista dos pasos.
7. La mirada de él se ha posado
en el rotundo talle de la joven.
Sospecho que estos dos mantienen
un prolongado idilio.
Y así, cuando al atardecer la sala se vacía
de tantos visitantes ruidosos,
imagino a Dioniso
alzarse con sigilo de su puesto
para no levantar sospechas
de los vecinos relieves y estatuas,
y, todo pasión, lanzarse
a doblegar el pudor de la Cariátide
con vino y caricias.
8. Pero puede que me equivoque.
Quizás otra relación les una
más fuerte, más dolorosa:
En las veladas invernales
y en las deliciosas noches de
Agosto
los veo
bajar de sus altos pedestales,
olvidado el formal gesto diurno,
y, entre suspiros y lágrimas de
nostalgia,
reconstruir con pasión en su
memoria,
los Partenones y Erecteones que
les fueron arrebatados.
9. Ita duobus discriminibus columnarum inventionem,
unam virili sine ornatu nudam speciem alteram
muliebri…
Tertium vero, quod Corinthium dicitur, virginalis
habet gracilitatis imitationem, quod virgines propter
aetatis teneritatem gracilioribus membris figuratae
effectus recipiunt in ornatu venustiores.
Así, al inventar dos órdenes diferentes de columnas,
emplearon la belleza humana desnuda y sin adornos -la
del hombre- y la delicadeza, adornos y proporciones de las
mujeres en el otro...
El tercer orden se llamó corintio y es una imitación de la
esbeltez de una virgen, ya que las líneas y miembros de las
vírgenes, al ser más esbeltas debido a su edad, admiten
mayor delicadeza de adornos...Se le llamó corintio porque
el artista Calímaco construyó columnas de este orden para
los corintios. El capitel... está formado por hojas de acanto.
VITRUBIO,
“De arquitectura”
10. TRAGEDIA
De todas las criaturas que tienen mente y alma
no hay especie más mísera que la de las mujeres.
Primero han de acopiar dinero con que compren
un marido que en amo se torne de sus cuerpos,
lo cual es ya la cosa más dolorosa que hay.
πάντων δ΄ ὅσ΄ ἔστ΄ ἔμψυχα καὶ γνώμην ἔχει
γυναῖκές ἐσμεν ἀθλιώτατον φυτόν·
ἃς πρῶτα μὲν δεῖ χρημάτων ὑπερβολῇ
πόσιν πρίασθαι͵ δεσπότην τε σώματος
λαβεῖν· κακοῦ γὰρ τοῦτ΄ ἔτ΄ ἄλγιον κακόν.
11. El varón, si se aburre de estar con la familia,
en la calle al hastío de su humor pone fin;
nosotras nadie más a quien mirar tenemos.
Y dicen que vivimos en casa una existencia
segura mientras ellos con la lanza combaten,
mas sin razón: tres veces formar con el escudo
preferiría yo antes que parir una sola.
12. Mas, en fin, yo quisiera de ti obtener sólo esto,
que, si un medio o manera yo encuentro de vengar
el mal que mi marido me ha hecho, callada sepas
estar. Pues la mujer es medrosa y no puede
aprestarse a la lucha ni contemplar las armas,
ὅταν δ΄ ἐς εὐνὴν ἠδικημένη κυρῇ͵
οὐκ ἔστιν ἄλλη φρὴν μιαιφονωτέρα...
pero, cuando la ofenden en lo que toca al lecho,
nada hay en todo el mundo más sanguinario que ella.
13. COMEDIA
Λυσιστράτη
λάζυσθε πᾶσαι τῆς κύλικος ὦ Λαμπιτοῖ:
λεγέτω δ ̓ ὑπὲρ ὑμῶν μί ̓ ἅπερ ἂν κἀγὼ λέγω:
ὑμεῖς δ ̓ ἐπομεῖσθε ταὐτὰ κἀμπεδώσετε.
οὐκ ἔστιν οὐδεὶς οὔτε μοιχὸς οὔτ ̓ ἀνήρ—
Tocad todas la copa, Lampito y que una en vuestro
nombre repita exactamente lo que yo diga.
Vosotras declararéis esto bajo juramento de
acuerdo conmigo y lo mantendréis firmemente:
«Ningún hombre, ni amante, ni marido se me
acercará…»
14. Kalonike: Ningún hombre ni amante ni
marido se me acercará...
Lisístrata: AUNQUE VENGA A MÍ EN
CONDICIONES LAMENTABLES.
Kalonike: Aunque venga a mí en
condiciones lamentables. (¡Oh Lisístrata,
esto me está matando!)
Lisístrata: PERMANECERÉ INTOCABLE
EN MI CASA.
Kalonike: Permaneceré intocable en mi casa.
Lisístrata: CON MI MÁS SUTIL SEDA
AZAFRANADA.
Kalonike: Con mi más sutil seda azafranada.
Lisístrata: Y HARÉ QUE ME DESEE.
Kalonike: Y haré que me desee.
Lisístrata: NO ME ENTREGARÉ.
Kalonike: No me entregaré.
Lisístrata: Y SI ÉL ME OBLIGA.
Kalonike: Y si él me obliga.
15. Lisístrata: SERÉ TAN FRÍA COMO EL HIELO Y NO ME
MOVERÉ
Kalonike: Seré tan fría como el hielo y no le moveré
Lisístrata: NO LEVANTARÉ MIS ZAPATILLAS HACIA
EL TECHO.
Kalonike: No levantaré mis zapatillas hacia el techo.
Lisístrata: NI ME AGACHARÉ SOBRE MIS CUATRO
EXTREMIDADES, COMO LA LEONA DE LA
ESCULTURA.
Kalonike: Ni me agacharé sobre mis cuatro extremidades,
como la Leona de la escultura.
Lisístrata: Y SI MANTENGO ESTE JURAMENTO,
PERMITIDME BEBER DE ESTA COPA.
Kalonike: Y si mantengo este juramento, permitidme
beber de esta copa.
Lisístrata: SI NO, QUE MI PROPIA COPA SE LLENE
CON AGUA.
Kalonike: Si no, que mi propia copa se llene con agua.
Lisístrata: ¿Todas han jurado?
Mirrine: Todas.
16. VINO Y ACEITE
Duo sunt liquores humanis corporibus gratissimi,
intus vini, foris olei, arborum e genere
ambo praecipui, sed olei necessarius
Dos son los líquidos más agradables al cuerpo
humano : para el interior, el vino ; para el exterior, el aceite; los árboles de
ambos son los más importantes, pero el del aceite es necesario»
PLINIO EL VIEJO,
“Historia Natural”
17. Άς πίνωμε! τους λύχνους τι προσμένομεν; η μέρα
είν' ένα δάχτυλο παιδί, μεγάλες φέρε κούπες
τι το κρασί για να ξεχνούν τές λύπες στους ανθρώπους
τό'δωσ' ο Βάκχος χύνε μας, δυό κι ένα κέρασέ μας
και το'να τ' άλλο μέσα μας ας σπρώχνει το ποτήρι!
Bebamos. ¿A qué aguardad las candelas? Hay un dedo de día.
Descuelga y trae las grandes copas pintadas, en seguida,
porque el vino lo dio a los humanos el hijo de Sémele y Zeus
para olvido de penas. Escancia mezclando uno o dos cazos
y llena los vasos hasta el borde, y que una copa empuje a la
otra...
ALCEO
18. Hoy, a tu sombra, quiero
ver estos campos de mi Andalucía,
como a la vera ayer del Alto Duero
la hermosa tierra de encinar veía.
Olivo solitario,
lejos de olivar, junto a la fuente,
olivo hospitalario
que das tu sombra a un hombre pensativo
y a un agua transparente,
al borde del camino que blanquea,
guarde tus verdes ramas, viejo olivo,
la diosa de ojos glaucos, Atenea.
Antonio MACHADO
19. ἐς δὲ τὸν ἀγῶνα τὸν Ὀλυμπικὸν λέγουσιν Ἠλείων οἱ τὰ ἀρχαιότατα μνημονεύοντες τὸν
δὲ Ἡρακλέα παίζοντα-εἶναι γὰρ δὴ αὐτὸν πρεσβύτατον ἡλικίᾳ -συμβαλεῖν τοὺς
ἀδελφοὺς ἐς ἅμιλλαν δρόμου καὶ τὸννικήσαντα ἐξ αὐτῶν κλάδῳ στεφανῶσαι κοτίνου…
OLIMPIADAS
De los juegos Olímpicos los eleos dicen que ...Heracles propuso un
juego a sus hermanos: una carrera. Al vencedor de la misma le
coronó con su ramo de acebuche... A Hércules Ideo corresponde,
pues, la gloria de haber fundado los Juegos y de haberles dado el
nombre de olímpicos. Y decidió que se celebrasen cada quinto año,
porque él y sus hermanos eran cinco.
Pausanias, “Descripción de Grecia”
20. Se debe orar que se nos conceda una mente sana en un cuerpo sano.
Pedid un alma fuerte que carezca de miedo a la muerte,
Que considere el espacio de vida restante entre los regalos de la
naturaleza.,
Que pueda soportar cualquier clase de esfuerzos,
Que no sepa de ira, y esté libre de deseos…
orandum est ut sit mens sana in corpore sano.
fortem posce animum mortis terrore carentem,
qui spatium vitae extremum inter munera ponat
naturae, qui ferre queat quoscumque labores,
nesciat irasci, cupiat nihil…
JUVENAL, Sátira X
21. RELIGIÓN
Sed patrii servate Lares: aluistis et idem,
Cursarem vestros cum tener ante pedes.
Neu pudeat prisco vos esse e stipite factos:
Sic veteris sedes incoluistis avi.
Protegedme, dioses Lares, me criasteis también
vosotros, cuando de niño correteaba ante vuestros
pies. No os avergoncéis de estar tallados en vieja
madera; así presidisteis la mansión de mi viejo
antepasado.
TIBULO, “Elegías”
22. HÉROES
εἴμ' Ὀδυσεὺς Λαερτιάδης, ὃς πᾶσι δόλοισιν
ἀνθρώποισι μέλω, καί μευ κλέος οὐρανὸν ἵκει.
ναιετάω δ' Ἰθάκην εὐδείελον·
αὐτὴ δὲ χθαμαλὴ πανυπερτάτη εἰν ἁλὶ κεῖται
πρὸς ζόφον, αἱ δέ τ' ἄνευθε πρὸς ἠῶ τ' ἠέλιόν τε,
τρηχεῖ', ἀλλ' ἀγαθὴ κουροτρόφος· οὔ τι ἐγώ γε
ἧς γαίης δύναμαι γλυκερώτερον ἄλλο ἰδέσθαι.
Soy Ulises, Laertíada, famoso entre todas las gentes
por mis muchos ardides. Mi gloria ha subido hasta el cielo.
Mi mansión está en Ítaca, insigne en el mar.
Baja es Ítaca , sin embargo, y... aunque abrupta
sustenta valientes muchachos. No hay nada que se muestre
más amable a mis ojos que mi tierra.
Homero, “Odisea”, IX
23. "κοῦροι, ἐμοὶ μνηστῆρες, ἐπεὶ θάνε δῖος Ὀδυσσεύς,
μίμνετ' ἐπειγόμενοι τὸν ἐμὸν γάμον, εἰς ὅ κε φᾶρος
ἐκτελέσω, μή μοι μεταμώνια νήματ' ὄληται,…
ὣς ἐφάμην, τοῖσιν δ' ἐπεπείθετο θυμὸς ἀγήνωρ.
ἔνθα καὶ ἠματίη μὲν ὑφαίνεσκον μέγαν ἱστόν,
νύκτας δ' ἀλλύεσκον, ἐπὴν δαΐδας παραθείμην.
PENÉLOPE:
Pretendientes, que así me asediáis, pues ha muerto Ulises,
no tengáis tanta prisa en casarme, esperad
a que acabe yo la tela que estoy trabajando. ..
Así les hablé y quedó persuadido su espíritu altivo;
yo, entretanto tejía mi gran tela en las horas del día
y volvía a destejerla de noche a la luz de las antorchas.
Homero, “Odisea” XIX,
24. Hic iam ter centum totos regnabitur annos
gente sub Hectorea, donec regina sacerdos,
Marte gravis, geminam partu dabit Ilia prolem.
Inde lupae fulvo nutricis tegmine laetus
Romulus excipiet gentem, et Mavortia condet
moenia, Romanosque suo de nomine dicet.
His ego nec metas rerum nec tempora pono;
imperium sine fine dedi.
El linaje de Héctor reinará tres veces cien años enteros hasta
que Ilia, la reina sacerdotisa, encinta de Marte, tenga un parto
de dos gemelos. Más tarde, Rómulo, amamantado a las ubres
nutricias de una loba pelirroja, se hará cargo de la nación y
fundará las murallas de Marte y los llamará romanos por su
propio nombre. A éstos no les pongo yo límite ni a su poder
ni a su duración.
25. cum tibi invisus laceranda reddet
cornua taurus.
uxor invicti Iovis esse nescis.
mitte singultus, bene ferre magnam
disce fortunam; tua sectus orbis
nomina ducet.”
EUROPA
Cuando el toro odiado te ofrezca otra vez sus
cuernos, brindándote la ocasión para que se
los rompas, cede en tus iras y en tu acalorada
querella. Eres la esposa de Júpiter invicto, y no
lo sabes; deja de gemir y aprende a sobrellevar
dignamente tu extraordinario destino: una parte
del mundo llevará tu nombre
HORACIO, “Odas”, III,
26. POLITICA Y DERECHO
καὶ ὄνομα μὲν διὰ τὸ μὴ ἐς ὀλίγους ἀλλ' ἐς πλείονας οἰκεῖν δημοκρατία κέκληται· μέτεστι δὲ κατὰ μὲν
τοὺς νόμους πρὸς τὰ ἴδια διάφορα πᾶσι τὸ ἴσον, κατὰ δὲ τὴν ἀξίωσιν, ὡς ἕκαστος ἔν τῳ εὐδοκιμεῖ,
οὐκ ἀπὸ μέρους τὸ πλέον ἐς τὰ κοινὰ ἢ ἀπ' ἀρετῆς προτιμᾶται, οὐδ' αὖ κατὰ πενίαν, ἔχων γέ τι
ἀγαθὸν δρᾶσαι τὴν πόλιν
Nuestro régimen político recibe el nombre de democracia,
porque se gobierna por la mayoría y no por unos pocos;
conforme a la ley, todos tienen iguales derechos en los
litigios privados y, respecto a los honores, cuando alguien
goza de buena reputación en cualquier aspecto, se le
honra ante la comunidad por sus méritos y no por su
clase social; y tampoco la pobreza es un obstáculo para
nadie, si tiene algún beneficio que hacerle a la ciudad.
TUCÍDIDES, “La guerra del Peloponeso”, II
27. Quare, quoniam de re publica quaerimus, hoc primum videamus, quid sit id ipsum, quod quaerimus.
Est igitur, res publica res populi,populus autem non omnis hominum coetus quoquo modo
congregatus, sed coetus multitudinis iuris consensu et utilitatis communione sociatus.
Y puesto que vamos a tratar sobre la república, veamos ante todo qué es eso de lo que tratamos. Así pues,
la cosa pública es lo que pertenece al pueblo; pero pueblo no es todo conjunto de hombres reunido de
cualquier manera, sino el conjunto de una multitud asociada por un mismo derecho, que sirve a todos por
igual
CICERÓN, “Sobre la República”
28. AMOR Y… MÚSICA
Αθάνατη Αφροδίτη του Διός κόρη,
όλο παγίδες στήνεις της αγάπης.
Δέσποινα παρακαλώ,
μη να χαρείς, μη ρίχνεις άλλο βάρος
από καημούς και πίκρες στην ψυχή
μου.
Δέσποινα παρακαλώ,
μη να χαρείς.
Τι να 'ναι πάλι τι
εκείνο που ποθεί η τρελή καρδιά μου.
Ποια να 'ναι πάλι αυτή
που την Πειθώ ικετεύεις να σου φέρει
πίσω.
Ποια να πονέσεις σ' έκανε Σαπφώ ;
Ποια να 'ναι πάλι αυτή
που την Πειθώ ικετεύεις να σου φέρει
πίσω.
Έλα λοιπόν ακόμα μια φορά
να με λυτρώσεις απ' τα βάσανά μου.
Inmortal Afrodita, hija de Zeus,
siempre tiendes trampas de amor.
Señora te lo ruego: no por tu vida,
no cargues más de zozobras y amarguras mi alma.
Señora te lo ruego, no por tu vida ¿qué es otra vez?
¿qué?
aquello que desea mi loco corazón.
¿Quién es otra vez ésa que suplicas a Persuasión que
te devuelva?
¿Quién es la que te ha dado dolor, Safo?
¿Quién es otra vez ésa que suplicas a Persuasión que
te devuelva?
Ven, pues, una vez más, para librarme de mis
tormentos.
Safo, traducción de Odiseas Elitis
29. P. VERGILI MARONIS AENEIDOS LIBER IV
(heū fŭrĭīs īncēnsă fĕrōr!): nūnc aūgŭr Ăpōllō,
nūnc Lŷcĭāe sōrtēs, nūnc ēt Iŏuĕ mīssŭs ăb īpsō
īntērprēs dīuūm fērt hōrrĭdă iūssă pĕr āurās.
scīlĭcĕt īs sŭpĕrīs lăbŏr ēst, ĕă cūră quĭētōs
sōllĭcĭtāt. nĕquĕ tē tĕnĕō nĕquĕ dīctă rĕfēllō:
ī, sĕquĕr(e) Ītălĭām uēntīs, pĕtĕ rēgnă pĕr ūndās.
(¡ ay, estoy encendida por las furias!), y ahora el augur Apolo
y las suertes licias y hasta enviado por el propio Júpiter
el mensajero de los dioses le trae por las auras las horribles órdenes.
Es, sin duda, éste un trabajo para los dioses, este cuidado inquieta
su calma. Ni te retengo ni desmiento tus palabras:
vete, que los vientos te lleven a Italia, busca tu reino por las olas.
30. Miser Catulle, desinas ineptire,
et quod uides perisse, perditum ducas.
fulsere quondam candidi tibi soles.
cum uentitabas, quo puella ducebat
amata nobis, quantum amabitur nulla!
ibi illa multa tum iocosa fiebant,
Desdichado Catulo, ¡que dejes de hacer tonterías
y lo que ves que se ha destruido considéralo perdido!
Brillaron un día para ti radiantes los soles,
cuando acudías una y otra vez a donde tu amada te llevaba,
querida por mí cuanto no lo será ninguna.
Y allí tenían lugar entonces aquellos múltiples juegos
que tú querías y tu niña no dejaba de querer.
Brillaron, es verdad, para ti radiantes los soles.
Ahora ya ella no quiere: tú, como nada puedes hacer, tampoco quieras,
y a la que huye no la persigas, ni vivas desdichado,
sino resiste con tenaz empeño, manténte firme.
quae tu uolebas nec puella nolebat.
fulsere uere candidi tibi soles.
CATULO, “Carmina” , VIII
Nunc iam illa non uult: tu quoque, inpotens, noli
nec, quae fugit, sectare nec miser uiue,
sed obstinata mente perfer, obdura.
31. ¡Adiós, niña! Ya Catulo está firme,
y no te buscará ni te hará ruegos en contra de tu voluntad.
Pero tú te lamentarás cuando nadie te haga ruegos.
¡Criminal, ay de ti! ¿Qué vida te espera?
¿Quién se te acercará ahora? ¿A quién le parecerás bella?
¿A quién querrás ahora? ¿De quién se dirá que eres?
¿A quién besarás? ¿A quién morderás los labios?
Pero tú, Catulo, resuelto, manténte firme.
uale, puella. iam Catullus obdurat
nec te requiret nec rogabit inuitam.
at tu dolebis, cum rogaberis nulla.
scelesta, uae te! quae tibi manet uita?
quis nunc te adibit? cui uideberis bella?
quem nunc amabis? cuius esse diceris?
quem basiabis? cui labella mordebis?
at tu, Catulle, destinatus obdura.