1. Lingua e Literatura Galega 4ºeso
A DITADURA
O triunfo do franquismo supón a supresión das liberdades e a implantación
dun novo ordenamento que exalta a unidade política e reprime calquera
manifestación de diferencialismo. Se a represión é enorme para a cultura de
expresión castelá, moito máis sofren as linguas nacionais. O galego convértese
practicamente nunha lingua clandestina de uso familiar e coloquial, sendo
perseguido o seu uso público. Se ben nunca chegou a existir ningún tipo de
lexislación que prohíbise de maneira xeral o uso do galego, contamos con
exemplos que testifican a discriminación lingüística e a represión en áreas
particulares da vida social (como a prohibición aos funcionarios de se
expresaren en galego ou a imposibilidade de pór nomes galegos aos recén
nacidos).
A omnipresencia pública e institucional do castelán, así como as campañas
denigratorias das outras linguas que se falaban no Estado contribuíron ademais
a alimentar un sentimento de minusvaloración dos galego-falantes cara á súa
propia lingua, o que repercutiu no reforzamento da diglosia e a diminución do
sector de expresión monolingüe en galego. Con todo, a nosa lingua continúa a
ser maioritaria nas relacións orais e familiares.
A parte do deterioramento producido pola represión e a propaganda, hai
dous feitos que repercutiron negativamente na evolución social do galego: faise
obrigatoria a escolarización no nivel básico e popularízase a radio. De ambos
os medios, que son dunha enorme eficacia na difusión idiomática, está
totalmente excluído o galego.
Entre 1936 e 1950, a fase máis dura do franquismo, coa práctica
imposibilidade de publicar en galego, séguese como único camiño a loita
cultural desde o exilio. O centro da cultura galega desprázase a América. A
Habana, México, Caracas, Montevideo e fundamentalmente Bos Aires
concentrarán a maior parte dos intelectuais galeguistas no exilio. Esta última
cidade converteuse na grande cidade galega do exterior desde onde se
promoveron actividades políticas, sociais e culturais que permitiron manter viva
a nosa identidade cultural e lingüística nun período no que era imposíbel facelo
dentro de Galicia. Alí se publicaron, por exemplo, obras tan importantes como
Sempre en Galiza de Castelao ou A esmorga de Blanco Amor. En Galicia a
penas se publican uns poucos libros de poemas (só destaca Cómaros verdes,
de Iglesia Alvariño, primeiro libro publicado en galego despois da Guerra Civil),
sobre todo a partir de 1949, a raíz da aparición da colección de poesía Benito
Soto, dirixida por Celso Emilio Ferreiro e Cuña Novás.
A partir dos anos 50, as medidas represivas contra o galego atenúanse.
Neste mesmo ano, un grupo de galeguistas, entre os que destacan Otero
Pedraio, Ramón Piñeiro e Fernández del Riego, crean a editorial Galaxia, que
se converterá no centro dos principais movementos intelectuais de Galicia e no
principal vehículo para a recuperación do galego no ámbito escrito durante esta
2. Lingua e Literatura Galega 4ºeso
época. Ademais de editar obras literarias, promociona o ensaio e a prosa
científica coa creación das revistas Grial e Revista de economía de Galicia.
Nos anos 60 aparecen importantes partidos políticos de ideoloxía nacionalista
de esquerdas que viven na clandestinidade (UPG e PSG), así como numerosas
asociacións culturais (O Facho na Coruña, O Galo en Santiago ou Abrente en
Ribadavia).
Os traballos máis importantes sobre a lingua desta época son a Gramática
elemental do galego común de R. Carvalho Calero (1966) e os dicionarios de
Eladio Rodríguez (1959-61) e de Franco Grande (1966). A lingua e a literatura
galegas van ir conseguindo certo recoñecemento ou polo menos tolerancia
desde a esfera oficial. Así, en 1963, a Real Academia obtén a autorización
gobernamental para instituír a celebración do Día das Letras Galegas,
dedicada cada 17 de maio a unha figura literaria, comezando por Rosalía de
Castro, nese ano que se celebraba o centenario da publicación de Cantares
gallegos. En 1965, a lingua e literatura galegas incorpóranse aos estudos de
Filosofía e Letras da Universidade de Santiago. Nos anos 70 proliferarán as
revistas de expresión galega (Teima, Encrucillada, Grial...) e aumentará o
número de editoriais.
O camiño cara á consecución dunha normativa unificadora do galego escrito
cobra un gran impulso na década dos setenta. Ademais da importante
gramática de Carvalho Calero, xa citada, aparecen manuais universitarios que
contribúen notabelmente á corrección do galego escrito na época. Vanse
xeneralizando progresivamente algunhas solucións morfolóxicas, fonolóxicas e
ortográficas de importancia, como a formación dos plurais en -ns (cancións) e
en -is (animais), as terminacións -án/á (ourensán / ourensá), a conservación
dos grupos cultos (concepción) ou a eliminación dos apóstrofos nas
contraccións ou nos fenómenos de fonética sintáctica (deste, creo que estaba).
Comezan a aparecer intentos de normativas propostos por diferentes
colectivos, como a Asociación Sócio-Pedagóxica Galega ou a Real Academia
Galega, que non callarán ata a década seguinte, dentro xa do novo sistema
democrático.
3. Lingua e Literatura Galega 4ºeso
Castelao, Sempre en Galiza (adaptación) (1944)
Prohibiste-lo galego nas escolas para producir no espírito dos nosos rapaces un complexo de
inferioridade, facéndolles crer que falar galego era falar mal e que falar castelán era falar ben.
Expulsáste-lo galego das igrexas facendo que os representantes de Cristo explicaran o Evanxeo no
idioma oficial, que o pobo non falaba nin comprendía ben. Refugáste-lo galego dos tribunais de
xustiza e chegastes a castelanizar barbaramente as toponimias galegas. )E de que vos valeu?
Porque despois de máis de catro séculos de política asimilista, exercida con toda riqueza de
astucias e violencias, o noso idioma está vivo. Sodes, pois, imperialistas fracasados.
Varios
"Textos en gallego (para la enseñanza) no los hay y es de desear que no los haya nunca." (R. E.
Cambra, 1930)
"La España de Franco no puede tolerar agresiones contra la unidad de su idioma, ni la
intromisión de nombres que pugnan con su nueva constitución política. En su virtud, dispongo: En
todo caso, tratándose de españoles, los nombres deberán consignarse en castellano" (Orde
publicada no BOE, 1938)
"Todos los funcionarios de las corporaciones provinciales y municipales que en acto de servicio,
dentro o fuera de los edificios oficiales, se expresaren en otro idioma que no sea el oficial del
Estado quedarán ipso facto destituídos, sin ulterior recurso." (Orde do gobernador civil de
Barcelona)
"- La lengua castellana será la lengua de la civilización del futuro, porque el inglés y el francés
son lenguas tan gastadas que van camino de su completa disolución.
- )Se hablan en España otras lenguas más que la lengua castellana?
- Puede decirse que en España se habla sólo la lengua castellana, pues aparte de ésta sólo se
habla el vascuence que, como lengua única, sólo se emplea en algunos caseríos vascos y quedó
reducido a funciones de dialecto por su pobreza lingüística y filológica.
- )Y cuáles son los dialectos principales que se hablan en España?
- Son cuatro: el catalán, el valenciano, el mallorquín y el gallego.." (Catecismo patriótico de
1939)
"El que de vosotros olvide su lengua española o la cambie por otra, dejará de ser español y
cristiano. Por traición contra España y pecado contra Dios! Y tendrá que escapar de España! Y,
cuando muera, su alma traidora irá al infierno." (Giménez Caballero, 1943)
"Querer usarlo [o galego] en la correspondencia comercial, en los oficios burocráticos, en el
periodismo y aun en la novela post-freudiana, supone un inconcebible disparate, un verdadero
sacrilegio verbal, algo muy cercano a la blasfemia." (J. Sierra en La Noche, 1948)
"... el gallego es hoy una lengua, por un lado rural, y por otro, poética, y nada más; que para
escribir ciencia o filosofía los gallegos tendrán que escribir en castellano (que lo hacen
espléndidamente)" (Dámaso Alonso, 1950)
"Hable bien. Sea patriota. No sea bárbaro. Es de cumplido caballero que Vd. hable nuestro
idioma oficial, o sea, el castellano. Es ser patriota. Viva España y la Disciplina y Nuestro Idioma
Cervantino. (Arriba España!" (panfleto distribuído na Coruña en 1955)
"En Galicia, y esta realidad se impone, debe aprenderse a hablar urgentemente en castellano, en
bello y correcto castellano... Y cuando ello se consiga, cuando el dialecto gallego que pulula en
jerigonza fea e imperfecta se haya desraizado de las mentes, Galicia, ciertamente, habrá avanzado
un paso más" (Cristina Amenedo en La Voz de Galicia, 1964)