11. • Noqa t’ikata pallani.
• Qan llant’ata apanki.
• Pay chakrata llank’an.
• Noqanchis t’ikata muskhinchis.
• Noqayku t’ikakunata qhatuyku/
ranayku .
• Qankuna aqhata haywankichis.
• Paykuna qowita kankanku.
S O V
suti (S) kaq (K) simichaq otaq simi ruwacheq (SR)
Ellos o ellas asan el cuy.
S V O.
15. • KAY HUNT’A RIMAYKUNATA ÑAWINCHAY (lee estas oraciones)
• A. Noqa yachachiq kani. Qanri iman kanki?
• yo soy profesor. Y t’u que eres
• B. Noqaqa yachaqen kani.
• yo soy alumno / estudiante
• A. Payri imataq?
• Y ella/’el que es?
• B. Paypas yachaqen.
• Él o ella también es alumno.
• A. Qankuna iman kankichis.
• Y ustedes que son.
• B. Noqaykuqa yachaqekunan kayku.
• nosotros somos alumnos.
• A. Qankunari iman kankichis?
• y ustedes que son?
• B. Noqaykuqa waynakunan kayku.
• nosotros somos jovenes.
• A. Paykunari iman kanku.
• y ellos?ellas que son.
• B. Paykunaqa sipaskunan kanku.
• Ellas son jóvenes mujeres.
16. K’ITIMANTA SIMICHAQPA K’ASKAQNINKUNA HINA - ADVERBIOS
DE LUGAR
• Kaypi. : Aquí
• Chaypi : Ahí, allí
• Haqaypi : Allá
• Ñawpaqpi : Adelante
• Qhepapi : Atrás
• Chawpipi : Al medio, al centro
• Ukhupi. : Adentro
• Hawapi : Afuera
• Wichaypi : Arriba
• Hawanpi : Encima (sin tocar la superficie)
• Hanaqpi : Arriba, en la parte alta
17. • Urapi : Abajo, en la parte baja
• Patapi : Encima, sobre
• Chinpapi : Al frente
• Lloq’epi : A la izquierda
• Pañapi : A la derecha
• Patanpi : Al borde.
• Patapi : Encima
• Chawpipi : Al centro.
• Piki, (pulga)
• usa (piojo),
• ch’iya (liendre)
• ini piki (pone sus liendres dentro de la piel
humana o animal)
23. • chunka
• Chunka hukniyuq.
• Chunka Iskayniyuq
• Chunka Kinsayuq,
• Chunka tawayuq,
• Chunka pisqayuq
• Chunka soqtayuq
• Chunka Qanchisniyuq.
• Chunka pusaqniyuq
• Chunka Isqonniyuq.
• Iskaychunka.
• Kinsachunka
• tawachunka
• Pisqachunka
• Soqtachunka
• Qanchischunka
• Pusaqchunka
• Isqonchunka
• Pachak
31. Qhawarichiykuna.
1. Imaynatan napaykunki? Como saludas
2. Allillanchu kashanki turay.
3. Estas muy bien hermano.
4. Allillanmi kashani panay
5. estoy muy bien hermana.
6. Anchatan kusikuni = mucho me alegro.
7. Allillanchu kashanki ( kiwachuy, aqey).
8. Estas muy bien (suegro, suegra)
9. Allillanmi kashani (qhachuniy qatayniy).
10.Estoy muy bien (yerna, yerno)
11.Anchatan kusikuni.
32. • KACHARPARIYKUNA - DESPEDIDAS.
• Paqarinkama. : Hasta mañana.
• Minchhakama : Hasta pasado mañana.
• Kutimunaykama. : Hasta mi vuelta.
• Asniqkama. : Hasta luego.
• Tupananchiskama. : Hasta nuestro
encuentro.
• Hoq p’unchaykama. : Hasta otro día.
• Risaq (dice el /la que se va) : Chau.
36. 1. Yupay chunkamanta, iskaychunkakama.
2. Cuenta de 10 hasta 20
3. 10,11,12,13,14,15,16,17,18,19,20.
1. Qelqay tawa pawqarkunata k’uychinchispata.
1. Puka, q’ellmo, q’ello, q’omer, yuraq anqas,
anqas / anqhas, (kulli, sani, otaq q’oyo)
2. Escribe cuatro colores de nuestro arcoiris
correcto.
a. Q’omer yuraq anqas, anqas, yuraq, sani.
b. Yana, q’ello, q’ellmo, kulli.
c. Puka, q’omer, anqas, q’ello.
1. Napayukuy qhachuniy-kita, qataynikita,
lunchuykita? Salaluda a tu ……
37. • Iman sutiyki? Sutiyqa Jorgen. Carlosmi
• Que es tu nombre. Mi nombre es Jorge (es Carlos)
• Hayk’an watayki? Inskaychunka iskayniyoqmi watayqa. Iskaychuka
pusaqniyoqmi.
• Cuantos años tienes? 22 años, 28 años
• Maypi tiyanki? Qosqopi tiyani
• Donde vives? Yo vivo en Cusco.
• Piwanmi tiyanki? Mamaywanmi tiyani.
• Con quien vives? Vivo con mi mama.
• Pin mamayki? Mamayqa paulinan, getrudesmi.
• Quien es tu mama. Mo es paulina getrudes.
• Pin taytayki? Taytayqa Demetrion, Lucasmi
• Quien es tu papa , mi papa es demetrio, lucas
• Hayk’aqmi tarpunki? Paqarinmi tarpusaq
• Cuando sembraras. Mañana senbraré
• KunanCHU mamayki hamunqa?
• Ahora vendrá tu mama.
• Arí kunanmi hamunqa / manan kunanchu hamunqa
• Si vendrá ahora. / no vendrá ahora.
Qanwan qelqasunchis willakuyta. Imata qelqasunchis?
Contigo escribiremo una (historia, cuento, leyenda). Que escriberemos
Maykama rishanki? Qosqokama rishani.
Hasta donde estas yendo, estoy yendo hasta Cusco.
38. Q, PA SEQ’EKUNA.
Noqaq wasiy, mi casa
turaypa alqon, su perro de mi hermano
ñañaypa chukchan. De mi hermana su cabello
Qanpa atoqniyki, el zorro de ti
Paypa llikllan. De ella su manta.
Noqanchispa wasinchis. De nosotros nuestra casa
Noqaykuq wasiyku, de nosotros nuestra casa
phiwi wawaypa wasin. De mi hijo primogenito su
casa
Qankunaq qowikichis, de ustedes vuestros cuyes
mamaypa llamankuna. De mi mama sus llamas
Paykunaq waranku, de ellos sus pantalones
aqeypa tiyanan. Su asiento de mi suegra
39. Noqaq
wasiy
• Turay , ñañay (hermano, hermana) dice la mujer.
• Wayqey, panay (hermano, hermana) dice el varón