2. Cero / Vacío Illaq / Chusyaq / Mana kaq 0
Unidad Huk 1
Decena Chunka 10
Centena Pachak 100
Millar Waranqa 1 000
Millón Hunu 1 000 000
Billón Lluna 1 000 000 000
Infinito Mana yupana ∞
YUPAYNINTSIKKUNA | NUESTROS NÚMEROS
@AncashSpeech
TALLER GRATUITO DE QUECHUA BÁSICO
3. Huk 1
Ishkay 2
Kima ~ Kimsa 3
Chusku ~ Tawa 4
Pitsqa 5
Huqta ~ Suqta 6
Qanchis 7
Puwaq ~ Pusaq 8
Isqun 9
1. UNIDADES
* Kimsa en Pomabamba, Llamellín y Huari; Kinsa en Corongo y Sihuas; kinha en partes de Pomabamba.
* Tawa en Cuzco, Ayacucho.
* Suqta en Corongo.
* Pusaq en Corongo, Sihuas y Pomabamba.
* >uqta.
@AncashSpeech
TALLER GRATUITO DE QUECHUA BÁSICO
4. Huk tanta …………………………….. Un pan
Ishkay waytakuna…………………………… Dos flores
Por ejemplo:
@AncashSpeech
TALLER GRATUITO DE QUECHUA BÁSICO
1. Tres panes……
2. Dos gatos…….
3. Seis sombreros…..
4. Veinte perros…..
5. Diez ovejas…..
6. Setenta casas…..
7. Chunka 10
Chunka huk 11
Chunka ishkay 12
Chunka kima 13
Chunka chusku 14
Chunka pitsqa 15
Chunka huqta 16
Chunka qanchis 17
Chunka puwaq 18
Chunka isqun 19
Ishkay chunka 20
2. DECENAS
Chunka 10
Chunka hukniyuq 11
Chunka ishkayniyuq 12
Chunka kimayuq 13
Chunka chuskuyuq 14
Chunka pitsqayuq 15
Chunka huqtayuq 16
Chunka qanchisniyuq 17
Chunka puwaqniyuq 18
Chunka isqunniyuq 19
Ishkay chunka 20
NOTA:
El sistema numeral es básicamente contar del 1 al 9. En la zona de los Conchucos como en otras regiones del Perú, a los números superiores a 10 (unidades de
decenas, centenas, millares y millones) se le agrega el sufijo —yuq si el número termina en vocal, y si termina en consonante se añade los sufijos —ni-yuq.
Los números cardinales son los que expresan la cantidad exacta de los objetos nombrados y responden a las preguntas: ¿Hayka - Cuánto? ¿Haykataq – Cuánto es? ¿Haykam –
cuántos/as son?
—ni-yuq: «que tiene…»
—nintin: «con su…»
Sufijos:
@AncashSpeech
TALLER GRATUITO DE QUECHUA BÁSICO
8. EJERCICIO
@AncashSpeech
TALLER GRATUITO DE QUECHUA BÁSICO
YUPAYKUNA NRS YUPAYKUNA NRS. YUPAYKUNA NRS.
Chunka hukniyuq
Chunka ishkayniyuq
Chunka kimayuq
Chunka chuskuyuq
Chunka pitsqayuq
Chunka huqtayuq
Chunka qanchisniyuq
Chunka puwaqniyuq
Chunka isqunniyuq
Ishkay chunka
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Ishkay chunka hukniyuq
Ishkay chunka ishkayniyuq
ishkay chunka kimayuq
Ishkay chunka chuskuyuq
Ishkay chunka pitsqayuq
Ishkay chunka huqtayuq
Ishkay chunka qanchisniyuq
Ishkay chunka puwaqniyuq
Ishkay chunka isqunniyuq
Kima chunka
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30 …
Pitsqa chunka hukniyuq
Pitsqa chunka pitsqayuq
Huqta chunka
Huqta chunka isqunniyuq
Qanchis chunka
Qanchis chunka qanchisniyuq
Puwaq chunka
puwaq chunka chuskuyuq
Isqun chunka
Isqun chunka isqunniyuq
Pachak
51
55
60
69
70
77
80
84
90
99
100
9. DECENAS
Ishkay chunka 20
Kima chunka 30
Chusku chunka 40
Pitsqa chunka 50
Huqta chunka 60
Qanchis chunka 70
Puwaq chunka 80
Isqun chunka 90
CENTENA
Pachak 100
lshkay pachak 200
Kima pachak 300
Chusku pachak 400
Pitsqa pachak 500
Huqta pachak 600
Qanchis pachak 700
Puwaq pachak 800
Isqun pachak 900
MILLAR Waranqa 1 000
MILLÓN Hunu 1 000 000
BILLÓN Lluna 1 000 000 000
INFINITO Mana yupana Yupaniq ∞ +
235 856 799
123
666
@AncashSpeech
TALLER GRATUITO DE QUECHUA BÁSICO
225 276 808
969
777
13. @AncashSpeech
TALLER GRATUITO DE QUECHUA BÁSICO
Las operaciones básicas
de la matemática
Nintsik / Ninshun
SUMA (R) (+) YAPAY
RESTA (R) (-) QUCHIY / HURQAY
MULTIPLICA (R) (x) MIRATSIY
DIVIDIR (÷) RAKIY
14. @AncashSpeech
TALLER GRATUITO DE QUECHUA BÁSICO
Yapay| adición
-man: en -ta: a ? Ø/-ta: a
1 + 5 = 6
Hukman YAPASHQA Pitsqata Qun Huqtata
*Yapashun = agregamos
*Yapashqa = si agregamos
*Yapashqaqa = si le agregamos
*Chuqutsiq: El que junta, une (signo)
*Chuqushqa: Si juntamos, si unimos.
*Chuqutsishqa: sí lo juntamos, sí lo unimos
*Qun: da a
*Qunqa = va a dar
*Tikrarin = se vuelve a
*Tumarin = se convierte a / en
*Chaarin = llega a
16. @AncashSpeech
TALLER GRATUITO DE QUECHUA BÁSICO
-man: en -ta: a ? Ø/-ta: a
5 + 6 = 11
Pitsqaman YAPASHQA Huqtata Qun Chunka hukta
Pitsqaman huqtata YAPASHQA chunka hukta qunqa
Yapay| adición
5 -man
6 -ta
11 -qa
+
17. @AncashSpeech
TALLER GRATUITO DE QUECHUA BÁSICO
-man: en -ta: a ? Ø/-ta: a
15 + 60 = 75
Chunka
pitsqaman
YAPASHQA Huqta chunkata Qun Qanchis Chunka
pitsqata
Chunka pitsqaman Huqta chunkata YAPASHQA qanchis Chunka pitsqata qunqa
Yapay| adición
18. @AncashSpeech
TALLER GRATUITO DE QUECHUA BÁSICO
Yapay| adición
-man: en -ta: a ? Ø/-ta: a
12 + 22 = 34
Chunka
ishkayman
YAPASHQA Ishkay chunka
ishkayta
Qun Kima chunka
chuskuta
Chunka ishkayman ishkay chunka ishkayta YAPASHQA kima chunka chuskuta qunqa
21. PAYLLAA
Muchas gracias…!!!
Tishqu Willka
Profesor del taller de Quechua de –
Ancash Speech
Waras, chunka huqta hunaq - aymuray killa, ishkay
waranqa ishhay chunka ishkay wata (16 mayo de 2022)
#LDM® @AncashSpeech
TALLER GRATUITO DE QUECHUA BÁSICO
+51 980 530 808