Este documento describe el rol del turismo en la valorización y conservación del patrimonio natural en el sur de Chile. Resalta que la ecorregión Valdiviana, ubicada en el sur de Chile y Argentina, alberga bosques lluviosos templados únicos en el mundo debido a su alta biodiversidad y niveles extremos de endemismo, lo que la convierte en un patrimonio natural de importancia mundial. El documento sugiere que el turismo puede contribuir a dar a conocer y valorar este patrimonio, lo que incentivaría un uso más sostenible
Rol del Turismo en la valorización y Conservación del Patrimonio Natural
1. ROL DEL TURISMO EN LA VALORACION Y
CONSERVACION DEL PATRIMONIO NATURAL
REFLEXIONES DESDE EL SUR DE CHILE
Manuel Gedda Ortíz
CENTRO DE DESARROLLO LOCAL
PONTICIA UNIVERSIDAD CATOLICA DE CHILE
2. PATRIMONIO NATURAL
Aquellos ecosistemas naturales, formaciones geológicas
y demás sitios del paisaje que tienen un valor relevante
estético, científico, medioambiental y de biodiversidad.
(UNESCO)
Reservas de la biósfera, geoparques, monumentos
naturales, reservas y parques nacionales, santuarios de
la naturaleza, parques provinciales y diversas otras
categorías de áreas protegidas públicas y privadas.
5. CONCEPTO DE BIODIVERSIDAD
Todas las expresiones o formas de vida que la evolución
natural ha creado sobre la faz de la Tierra = especies.
Todos los sistemas e interacciones que establecen las
especies entre sí y con su medio físico = ecosistemas.
ecosiste
genes especies paisajes
mas
7. VALORACION DEL PATRIMONIO NATURAL
fuente de inspiración,
VALOR ESPIRITUAL identidad y pertenencia a un
territorio y/o comunidad
como recurso para
VALOR RECREATIVO actividades deportivas,
recreativas y turísticas
para servicios ambientales:
VALOR AMBIENTAL producción agua, protección
de suelos, fijación CO2, etc.
como fuente de materias
VALOR PRODUCTIVO primas para elaboración de
productos de consumo
8. VALORACION DEL PATRIMONIO EN CHILE
Bien conocemos el uso y la valoración que el patrimonio
natural ha tenido en Chile, especialmente el bosque nativo.
Su valoración económico-productiva ha sido básicamente
como productor de materias primas: madera, leña, carbón.
Esta explotación económico-productiva ha sido, además,
totalmente insustentable en cualquiera de sus
dimensiones..
Nunca se le ha valorado como un activo capaz de generar
servicios ambientales, turísticos; ni menos espirituales.
12. VEGETACION HISTORICA Y ACTUAL DE LA ECORREGION VALDIVIANA
DE LOS BOSQUES TEMPLADOS DE CHILE Y ARGENTINA
.
13. LA PERDIDA DEL PATRIMONIO NATURAL
Conductas humanas que impulsan este proceso de pérdida
y deterioro del patrimonio natural de biodiversidad :
IGNORANCIA NECESIDAD CODICIA
ROL DEL TURISMO: APORTAR CONOCIMIENTO, VALORACION Y
ALTERNATIVAS DE USO SUSTENTABLE DEL PATRIMONIO NATURAL
14. CONOCIMIENTO Y VALORACION DEL PATRIMONIO
Una valoración para el uso sostenible del patrimonio
natural implica implementar un proceso de conocimiento
de sus componentes en torno a ciertos ejes principales:
identidad
originalidad VALORACION
potencialidad
pristinidad
fragilidad
accesibilidad
15. UN CASO CONCRETO DE VALORACIÓN
DEL PATRIMONIO NATURAL
PATRIMONIO DE BIODIVERSIDAD DEL SUR DE
CHILE Y ZONAS ADYACENTES DE ARGENTINA
LA ECORREGION VALDIVIANA DE LOS BOSQUES
LLUVIOSO-TEMPLADOS DE SUDAMERICA AUSTRAL
16. ECORREGION VALDIVIANA ECORREGION VALDIVIANA DE LOS BOSQUES TEMPLADOS
Región ecológica de unos
248.100 km2 (un tamaño
similar al Estado de Oregón
en E.E.U.U.). Se ubica en la
ECORREGIÓN
VALDIVIANA DEL
BOSQUE TEMPLADO
región austral de
Sudamérica: principalmente
en el territorio de Chile entre
los 35º y 48º de latitud Sur,
y en menor medida en la
franja andino-patagónico
colindante de Argentina.
23. “Quien no conoce el bosque chileno, no conoce este planeta”
Pablo Neruda: CONFIESO QUE HE VIVIDO
24. EL SINGULAR ORIGEN Y COMPOSICION DE LOS
BOSQUES DE LA ECORREGIÓN VALDIVIANA
La Ecorregión Valdiviana sobresale por el extraordinario
endemismo de su flora: 90% a nivel de especie y 34% a
nivel de género para plantas con semillas; un porcentaje
altísimo, poco común a nivel mundial.
Su composición botánica tiene un origen muy antiguo y
especial; muestra un parentesco directo con géneros de
origen gondwánicos de Oceanía y en forma más
reciente con géneros de origen tropical.
27. ¿QUE FACTORES INCIDIERON EN LA CONFORMACION DEL
EXCEPCIONAL PATRIMONIO DE BIODIVERSIDAD QUE OSTENTA
LA ECORREGIÓN VALDIVIANA DE LOS BOSQUES TEMPLADOS ?
29. EL NOTABLE AISLAMIENTO Y EVOLUCION DE LOS
BOSQUES DE LA ECORREGION VALDIVIANA
Los bosques de la ecorregión valdiviana se aislaron
completamente de los otros bosques de Sudamérica
desde el Terciario Medio (hace unos 32 millones de
años) y han permanecido así durante todo el
Cuaternario (últimos 2 millones de años).
El registro fósil muestra que el 60% de los géneros
tropicales que existían en los bosques de Chile se
extinguieron durante la segunda mitad del Período
Terciario ( entre 20 y 2 millones años AP).
30. LAS PARTES DEL SUPERCONTINENTE GONDWANA
MADAGASCAR
AFRICA INDIA
N. ZELANDIA
AUSTRALIA
SUDAMERICA ANTARCTICA
TASMANIA
N.CALEDONIA N.GUINEA
31. LOS ESCASOS BOSQUES LLUVIOSO-TEMPLADOS EN EL MUNDO:
SOLO EL 0,2 % DE LA VEGETACION DE LA TIERRA
Bosques Lluvioso-Templados de Costa en el mundo. Los bosques de la ecorregión valdiviana forman el 35%
de este tipo de bosques en la Tierra. (Alaback & Weigand, 1991), con la particularidad de que tienen una
diversidad y endemismo de especies mucho mayor que los bosques templados del hemisferio norte.
32. PRODUCTIVIDAD DE LOS BOSQUES LLUVIOSO TEMPLADOS DE COSTA:
¡MAS DE 100 TONELADAS DE BIOMASA POR HA./ LA MAYOR CONOCIDA!
33. RESULTADO: UNA BIOTA UNICA Y SINGULAR
FLORA: EXTRAORDINARIOS NIVELES DE ENDEMISMO.
90% a nivel de especies, 34 % a nivel de géneros en plantas con semillas
FAUNA, IMPORTANTE ENDEMISMO A NIVEL DE ESPECIES :
33% aves, 30% mamíferos, 37% reptiles, 86% anfibios, 54% peces continentales
34. FLORA DE REGIONES DEL MUNDO Nº Especies % spp.
Y SU GRADO DE ENDEMISMO Endém.
Hawai 980 89.2
Nueva Zelandia 2.066 81.9
Madagascar 10.000 (estimado) 80.0
Nueva Caledonia 3.250 76.4
El Cabo (Sudáfrica) 8.493 68.0
Juan Fernández (Chile) 168 67.9
Islas Fiji 1.302 61.4
Perú 17.119 31.3
Taiwan 3.350 25.40
Endemismo de flora referido a especies de angiospermas o plantas con flores. (Porter, 1996)
Ecorregión Valdiviana (Chile-Argentina) 2.500 (estimado) 90%
35. ECORREGION VALDIVIANA DE LOS BOSQUES TEMPLADOS
PATRIMONIO MUNDIAL DE BIODIVERSIDAD
HOTSPOTS: SITIOS PRIORITARIOS PARA LA CONSERVACIÓN DE LA BIODIVERSIDAD EN EL MUNDO
(Myers, Mittermeier, Da Fonseca, Kent, 2000. Nature).
36. RASGOS DISTINTIVOS Y SINGULARES EN LA COMPOSICIÓN
DE LOS BOSQUES DE LA ECORREGION VALDIVIANA
37. LA PRESENCIA DEL GÉNERO NOTHOFAGUS
COIGÜE RAULI LENGA
PELLÍN ÑIRE
38. DISTRIBUCIÓN EN EL MUNDO DE LAS ESPECIES DEL
GENERO NOTHOFAGUS.
ESPECIES DE NOTHOFAGUS DE LOS BOSQUES TEMPLADOS DE CHILE Y ARGENTINA
1. Nothofagus obliqua ROBLE 6. Nothofagus glauca ROBLE
PELLIN HUALO *
2. Nothofagus dombeyi 7. Nothofagus macrocarpa ROBLE
COIHUE, COIGÜE DEL NORTE *
3. Nothofagus antarctica ÑIRE, 8. Nothofagus alessandri RUIL *
ÑIRRE 9. Nothofagus betuloides COIGÜE
4. Nothofagus pumilio LENGA DE MAGALLANES
5. Nothofagus nervosa RAULI 10. Nothofagus nitida COIGUE DE CHILOE
*
39. CONIFERAS ANTIGUAS Y LONGEVAS
Coníferas: especies de las familias Araucariáceas (Pinos Araucarias); Cupresáseas (Alerces y Cipreses) y Podocarpáceas (Mañios y Lleuques)
40. EL GIGANTE DE LA ECORREGION VALDIVIANA
ALERCE, LAHUEN
44. LA PUESTA EN VALOR DEL PATRIMONIO
DE BIODIVERSIDAD DE LA ECORREGION
VALDIVIANA DEL BOSQUE TEMPLADO
Y EL ROL DEL TURISMO SOSTENIBLE
45. CONCEPTO
• Internalización del valor del patrimonio y sus componentes
en la conciencia individual y social mediante acciones
educativas y de difusión pública.
• En sentido concreto y directo es darle valor a un elemento
patrimonial que no lo tiene en la sociedad y las personas.
• Valoración que se propone desde una concepción integral
y múltiple del patrimonio en la sociedad y las personas.
Valoración Etico-Personal Valoración Económico-Social
Identidad Bienes y Servicios :
Pertenencia Productivos, Ambientales,
Desarrollo Espiritual Turísticos, Recreativos
46. DIMENSIONES DE LA PUESTA EN VALOR
• La puesta en valor del patrimonio tiene para el turismo
objetivos específicos: como recurso para el desarrollo de
experiencias turísticas y como factor atractor de un destino.
• Esta puesta en valor se relaciona con los sustratos sociales
hacia los que se dirige, y tiene un carácter dialógico:
PUESTA EN VALOR
Dimensión Endógena Dimensión Exógena
Personas de la comunidad GESTION Personas visitantes que
local depositaria del TURISTICA DEL vienen a conocer y disfrutar
PATRIMONIO
patrimonio (residentes) el patrimonio local (turistas)
47. AMBITOS DE LA PUESTA EN VALOR
• Se distinguen cuatro planos complementarios en función
de los actores y los recursos que intervienen:
INDIVIDUAL actores SOCIAL
ACCIONES DE
PUESTA EN VALOR
recursos
PRIVADO PUBLICO
• Identificar
estos ámbitos permite definir roles y precisar
acciones que podemos hacer como actores del proceso.
48. ACCIONES PARA LA PUESTA EN VALOR
• La puesta en valor del patrimonio requiere la participación
de todos los actores y recursos disponibles.
• Como actores del turismo podemos realizar también
acciones individuales de puesta en valor del patrimonio.
• ¿Cómo en mis actividades empresariales, profesionales u
otras asociadas al turismo aporto a este proceso?.
• Un hermoso desafío que abordar, y en el cual si podemos
lograr resultados concretos y exhibibles.
54. INTERPRETACION DEL PATRIMONIO
CONCEPTO
Actividad educativa que busca revelar significados e interrelaciones
mediante un contacto directo con el recurso natural o cultural
interpretado y el uso de medios ilustrativos originales.
Herramienta especializada para diseñar y conducir experiencias
turísticas educativas, entretenidas y memorables basadas en la
gestión sostenible del patrimonio natural y cultural.
55. OBJETIVOS DE LA INTERPRETACION DEL PATRIMONIO
1. CONCIENTIZACION: sensibilidad hacia el medio
ambiente, el patrimonio natural y cultural, y sus
problemáticas asociadas de uso y conservación.
2. CONOCIMIENTO: como funciona el medio ambiente y
los sistemas culturales, y como nos relacionamos e
interactuamos con ellos.
3. COMPROMISO: participación activa en la protección
del ambiente, las culturas locales y el patrimonio, y en la
solución de sus problemas más urgentes de conservación.
61. ECOTURISMO DE AVENTURA: CONCEPTO LEARNIG TRAVEL
Cristian Solis
Co-owner, Patagonia Learning Adventures - Chile
Cristian was born and raised in the Aysén region of Chile, Cristian studied guiding
with the Guide's School of Patagonia, where he specialized in trekking.
Trace Gale, MBA, PhD
Owner, Patagonia Learning Adventures - USA,
Co-Owner, Patagonia Learning Adventures Chile
Trace was born in Wilmington, Delaware and grew up in the U.S. She earned a MBA
from Villanova University and a PhD from West Virginia University.
Mary Brys, MS
Guide, Patagonia Learning Adventures - USA
Mary grew up outside of Cleveland, Ohio, where she was an avid equestrian and
outdoor enthusiast. She studied Recreation, Parks, and Tourism Resources as an
undergraduate, and received her Master’s from West Virginia University in Forestry,
Sustainable Tourism and Outdoor Education.
Oscar Soto
Guide, Patagonia Learning Adventures - Chile
Oscar was raised in the tiny border town of Lago Verde, Chile, in the northern part
of the Aysén region. His specialties include trekking, kayaking, and glacier
hiking. He loves to explore new routes within the region and beyond.
65. ECOTURISMO ASOCIADO A INVESTIGACION
REGISTRO DE FAUNA CRIPTICA CON CAMARAS-TRAMPAS Y PLATOS DE HUELLAS
66. OBSERVACION DE FAUNA CON CAMARAS -TRAMPAS
GENTILEZA: LABORATORIO FAUNA AUSTRALIS - PUC
67. TURISMO CON LUPA: OBSERVACION MICROFLORA Y MICROFAUNA
PROYECTO INNOVA EJECUTADO POR LA FUNDACION OMARA – TIERRA DEL FUEGO
68. EL DESAFIO DE PONER EN VALOR Y CONSERVAR EL PATRIMONIO DE LOS
BOSQUES DE LA ECORREGION VALDIVIANA: TAREA PARA EL TURISMO
69. PUESTA EN VALOR DEL PATRIMONIO DE BIODIVERSIDAD
DE LOS BOSQUES DE LA ECORREGION VALDIVIANA:
DESAFIO PARA EL TURISMO DE CHILE Y ARGENTINA: CONTRIBUIR A LA
CONSERVACION DE UN PATRIMONIO DE NOTABLE VALOR.
DESARROLLO DE UN RECURSO PRIVILEGIADO PARA GENERAR UN
NICHO DE PRODUCTOS/EXPERIENCIAS DE ECOTURISMO.
UNA ALTERNATIVA DE USO SOSTENIBLE PARA NUESTRA MAYOR
RIQUEZA ORIGINAL: LOS BOSQUES TEMPLADOS DEL SUR DEL MUNDO.
UNA RESPOSABILIDAD FRENTE AL MUNDO ENTERO: HABLAMOS DE UN
UN PATRIMONIO UNICO DE LA TIERRA: ESCASO Y FRAGIL
70. “AL FINAL, CONSERVAMOS SOLO AQUELLO QUE AMAMOS,
AMAMOS SOLO AQUELLO QUE CONOCEMOS
Y CONOCEMOS SOLO AQUELLO QUE SE NOS ENSEÑA”
Baba Dioum