SlideShare una empresa de Scribd logo
1 de 45
Descargar para leer sin conexión
LATÍN I
bachillerato
curso 2019 -2020
1
LATÍN I.............................................................................................................................................1
EJERCICIOS Y TEXTOS...............................................................................................................4
UNIDAD 1.1. ® repaso de la 1ª y la 2ª declinación. ...............................................................4
UNIDAD 1.2. ® Adjetivos tipo I. Repaso..................................................................................4
UNIDAD 1.3. Verbos. ◊ Conjugaciones. Enunciado de los verbos. ® Presente de indicativo
de verbos regulares y de EO IRE. ..............................................................................................5
Unidad 1.4.1. Compuestos de ◊ SVM y de ® EO. .................................................................5
Unidad 1.5. Repaso de la tercera declinación. Temas en consonante. .......................................6
UNIDAD 2.2. ◊ Modo imperativo. Uso de noli + infinitivo.....................................................7
UNIDAD 2.3. ® EL NOMINATIVO. Repaso y ampliación. ...................................................8
UNIDAD 2.4. Las preposiciones más usuales y el caso que rigen:............................................9
UNIDAD 3.1 ® El pretérito imperfecto de indicativo ...............................................................9
UNIDAD 3.2. El tema verbal de perfecto. El pretérito perfecto y pluscuamperfecto. ............10
UNIDAD 3.3.1. Pronombres personales. El reflexivo SE.......................................................11
UNIDAD 4. 1. ® Repaso y ampliación: presente y perfecto del v. irr. POSSVM ................12
UNIDAD 4.3 ® Repaso y ampliación. Temas en -i de la tercera declinación........................13
UNIDAD 5.1. ◊ Voz pasiva.....................................................................................................13
Infinitivos, voz pasiva. .............................................................................................................14
Infinitivos de presente pasivos. Pasiva refleja.........................................................................15
UNIDAD 5.2 ◊ El pronombre relativo. Repaso y ampliación. ................................................15
UNIDAD 6.1. El pronombre is ea id “ este, esta, esto, él, ella, ello”.......................................16
UNIDAD 6.2. ® Repaso del verbo volo velle (véase apéndice).............................................16
UNIDAD 7.1. Usos del infinitivo. La oración subordinada con infinitivo (introducción)......16
UNIDAD 7.2 Tercera declinación: temas en -s neutros. Construcción de infinitivo
(continuación);..........................................................................................................................17
UNIDAD 8.1. El caso locativo. El acusativo como CCL con nombres de ciudad...................18
UNIDAD 8.2. ◊ Determinantes posesivos y demostrativos. Repaso y ampliación. ................19
UNIDAD 8.3. Los pronombres-adjetivos demostrativos ........................................................20
UNIDAD 9.2. Usos del dativo..................................................................................................20
Unidad 9.1. Adjetivos-pronombres interrogativos e indefinidos: quis quae quid “¿Quién,
qué?”.........................................................................................................................................21
UNIDAD 9.2. ® Repaso del verbo fero ferre (véase apéndice)..............................................21
UNIDAD 10. Los grados del adjetivo......................................................................................21
UNIDAD 11.1 . Numerales cardinales y ordinales. Comparación: superlativos. Quinta
declinación (dies diei)...............................................................................................................23
Pronombres personales, adjetivos posesivos; indefinidos uterque, neuter, alter; orac. subord.
causal; orac. subord. consecutiva; modo imperativo; el participio de presente activo.............24
UNIDAD 12.1 Los participios de presente activos...................................................................24
MAGISTER ET DISCIPVLI (I)....................................................................................................26
adjetivos-pronombres interrogativos (continuación)................................................................26
UNIDAD 13.1. ◊ El participio pasivo. .....................................................................................27
UNIDAD 14.1. Usos del ABLATIVO sin preposición. .........................................................27
UNIDAD 14.2 Morfosintaxis verbal: el futuro imperfecto perfecto de indicativo. .................27
UNIDAD 15.1. El modo subjuntivo en verbos regulares y el verbo SVM..............................28
UNIDAD 15.2. ◊ Verbos deponentes. Compuestos de SVM. La 3ª decl. temas en -i. ............29
2
UNIDAD 15.3 USOS DEL ACUSATIVO: el acusativo con significado circunstancial:
dirección y duración..................................................................................................................30
UNIDAD 15.4 Construcción de participio absoluto.................................................................31
Adverbios derivados de adjetivos tipos I & II, en grado positivo, comparativo y superlativo.
...................................................................................................................................................32
futuro de indicativo (repaso) ; (v.deponentes (cont.)). .............................................................32
UNIDAD 15.5. Grados del adjetivo: comparativo y superlativo..............................................32
LEYENDA DE MIDAS................................................................................................................34
PUER ET DELPHINUS ...............................................................................................................34
APÉNDICE...............................................................................................................................35
Casos y funciones......................................................................................................................35
Primera declinación...................................................................................................................35
CUADRO RESUMEN DE LA CONJUGACIÓN VERBAL, VOZ ACTIVA .......................36
LAS CUATRO CONJUGACIONES........................................................................................38
Las formas del infinitivo...........................................................................................................38
TEMAS DE CULTURA................................................................................................................41
UNIDAD 01 UN POCO DE MITOLOGÍA: JÚPITER ...........................................................41
UNIDAD 02 . ATENEA - (MINERVA).................................................................................42
UNIDAD 03. DEL MITO A LA HISTORIA: LA MONARQUÍA ROMANA.......................42
UNIDAD 10. [1] HISTORIA DE ROMA. LA REPÚBLICA. .............................................43
UNIDAD 10. [2] HISTORIA DE ROMA. CLASES SOCIALES.........................................44
El curso de latín de 1º de bachillerato parte de los conocimientos adquiridos en el latín de 4º de ESO. Los
conocimientos gramaticales que se presuponen son:
UNIDAD I . ALFABETO Y PRONUNCIACIÓN
UNIDAD 2. EL CASO Y DECLINACIÓN. Las cinco DECLINACIONES. EL VERBO SUM y derivados (possum
etc). EL INFINITIVO
UNIDAD 3. EL ADJETIVO
UNIDAD 5. Enunciado de sustantivos y adjetivos
UNIDAD 13.2. Determinantes posesivos meus, tuus, suus
En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales estudiados
en 4º de ESO, paradigmas de sustantivos, adjetivos y verbos. También podéis pulsar en los enlaces al blog del profesor
que tenéis arriba.
Método a seguir: el método asimilativo
Todas las frases y textos que aparezcan en el curso deben ser copiados en el cuaderno junto con su traducción literal.
El estudiante debe releer y repasar esos textos de modo periódico: primero, lectura y comprensión, luego intentará la
traducción inversa. Esos textos y su vocabulario serán objeto de examen..
3
EJERCICIOS Y TEXTOS
Comezaremos repasando los conocimientos gramaticales adquiridos en 4º de ESO mediante la lectura del texto
PASTOR ET OVES. En esta sección además ampliamos el léxico y nos introducimos en el análisis morfosintactico de
frases. Paulatinamente iremos descubriendo nuevos elementos gramaticales.
Ejercicio. [1] Lectura, comprensión, escritura y traducción. Copiar el texto latino en el cuaderno y añadir traducción (en
modo columnas bilingües). Se ha de consultar un diccionario.
Ejercicio oral de repaso: por parejas, uno lee una frase y el otro le traduce. Primero traducción directa (niveles I y II),
luego traducción inversa (sólo nivel II).
UNIDAD 1.1. ® repaso de la 1ª y la 2ª declinación.
Gramática: repaso de la 1ª declinación. Véase la gramática referente a Casos y funciones. 1ª declinac. en el Apéndice.
PASTOR ET OVES i
Hic vir, qui in campo ambulat, pastor Iulii est. Pastor non solus est in campo,
nam canis niger cum pastore est et centum oves: una ovis nigra et undecentum
oves albae. Pastor unam ovem nigram et multas oves albas habet. Is1
est
dominus ovis nigrae et ovium albarum.
Pastor nigrae ovi et albis ovibus aquam et cibum dat. Cum una ove nigra et
undecentum ovibus albis pastor in campo est.
Cibus ovium est herba, quae in campo est. In rivo est aqua. Oves in campo
herbam edunt, et aquam bibunt ē rivo, qui inter campum et silvam est. Cibus
pastoris est panis, qui est in sacco.
Ejercicio. Releer el texto anterior y anotar las palabas de la 1ª declinación. Ejercitarse haciendo frases del tipo silva
magna est, videmus magnam silvam, do aquam puellae, nomen silvae, in silva lupus est...
2ª declinac. Consultar el Apéndice. || Ejercicio: releer y buscar en texto visto palabras 2ª decl.|| Practicar con
dichas palabras
Ejercicio oral de repaso: por parejas.
Ejercicio. Declinación temática. Mercurius et Neptunus dei Romani sunt. Romani et Graeci deos
multos habent. Sol in caelo est atque supra campum lucet. Aquilae in montibus nidos faciunt. In
nidis sunt ova. In terrā inter arbores sunt vestigia lupi. Discipulus libros magistrorum et
philosophōrum Græcōrum legit.
UNIDAD 1.2. ® Adjetivos tipo I. Repaso.
EJERCICIOS:
Declina el adjetivo novus, nova, novum junto con los sustantivos liber libri,
regina -ae, y templum -i.
(novus liber,
nova regina,
novum templum)
1 “él” , del pronombre IS EA ID, que estudiaremos un poco más adelante.
4
UNIDAD 1.3. Verbos. ◊ Conjugaciones. Enunciado de los verbos. ® Presente de indicativo de verbos
regulares y de EO IRE.
Recordemos que para saber a qué conjugación pertenece un verbo hay que observar cómo es la primera persona del
presente de indicativo y el infinitivo.
1ª conjugación 2ª conjugación 3ª conjugación 3ª conjugación mixta 4 ª conjugación
porto -āre
(llevar)
timeo -ēre
(temer)
protego -ĕre
(proteger)
facio -ĕre
(hacer)
venio -īre
(venir)
En latín, el enunciado completo del verbo “amar” , por ejemplo, incluye estas formas:
amo, amas, amare, amavi, amatum
¿Qué es cada forma? amo, 1ª pers. sing. del presente de indicativo; amas, 2ª persona del singular del presente de
indicativo; amare, infinitivo presente. Con las tres primeras formas (amo, amas, amare) conocemos el tema de
presente, el cual sirve para formar el presente, imperfecto y futuro imperfecto. De la cuarta forma (amavi) obtenemos
el tema de perfecto para formar, entre otros, el pretérito perfecto, pretérito pluscuamperfecto y futuro perfecto. Y la
última forma (amatum) es el tema de supino que sirve para formar el participio de perfecto pasivo.
En la sección Apéndice tienes un cuadro con ejemplos del presente de indicativo de las cuatro conjugaciones.
Repásalos para hacer el siguiente ejercicio. El verbo EO IRE tiene algunas irregularidades: repásalo también.
Ejercicio oral. Conjugar el presente de indicativo e infinitivo de los verbos antes indicados: porto -āre , timeo
-ēre, protego -ĕre, facio -ĕre, venio -īre, eo ire.
PASTOR ET OVES ii
Iulius pastori suo panem dat. Pastor cani suo cibum dat: canis a pastore cibum accipit. Itaque canis
pastorem amat.
In Italiā sunt multi mercatores. Mercator Brundisium ire debet. Pastores ad campum cum ovibus eunt. Qui
viā Appiā Romā Brundisium it, multos pastores videt in campis. Numerus pastorum magnus est. Domini
pastoribus suis cibum dant. Canes a pastoribus cibum accipiunt.
Post campum montes sunt. Inter montes sunt valles. In campo est collis. (Collis est mons parvus.) In colle
arbŏr est. In silvā multae arbŏres sunt. Oves non in silvā neque in monte, sed in campo sunt.
In silvā est lupus. Pastor et oves lupum timent, nam lupus oves edit. In silvis et in montibus lupi sunt, in
vallibus nulli sunt lupi. In caelo nullam nubem videmus. Caelum est supra terram. Montes et valles, campi
silvaeque sunt in terra. In caelo sol et nubes sunt, sed supra campum caelum sine nubibus est.
Ejercicio. clasifica en columnas, según su conjugación, los verbos que encuentres en el texto anterior.
PASTOR ET OVES iii
Unidad 1.4.1. Compuestos de ◊ SVM y de ® EO.
En latín hay numerosos verbos compuestos por un verbo simple (eo, sum) y un prefijo o «preverbio»: ad·eo ad·ire
«acercarse a», ab·eo ab·ire «alejarse de», ad·sum «estar presente», ab·sum «estar ausente».
ejemplo:
adsum “estoy presente” adsumus
ades adestis
adest adsunt
adesse “estar presente” adfui (& affui) “estuve presente”
Para la conjugación de EO y sus compuestos véase el Apéndice.
5
Pastor in sole ambŭlat. Sub arbŏre autem umbra est. Pastor, qui nullam nubem videt in caelo, cum
cane et ovibus ad arbŏrem adit. Pastor umbram petit. Etiam oves umbram petunt: post pastorem ad
arborem adeunt. Pastor oves suas ad arborem ducit.
Ecce pastor in umbrā arbŏris iacet cum cane et ovibus. Arbŏr pastori et cani et ovibus umbram dat;
sed ovis nigra cum paucis aliis ovibus in sole iacet. Pastor, qui fessus est, oculos claudit et dormit. Canis
non dormit.
Dum pastor in herba dormit, ovis nigra ab ovibus albis abit et ad rivum currit. Ovis nigra oves albas
relinquit et rivum petit; aquam bibit e rivo, et in silvam intrat!
Canis latrat: "Baubau!" Pastor oculos apĕrit, oves aspĭcit, ovem nigram non videt. Pastor oves numerat:
"Una, duae, tres, quattuor, quinque… undecentum." Numerus ovium est undecentum, non centum.
Nullae oves albae absunt, sed abest ovis nigra. Pastor et canis oves albas relinquunt et silvam petunt.
Pastor saccum cum pane in colle relinquit.
PASTOR ET OVES iv
Unidad 1.4.2. El pronombre IS EA ID “él, ella, ello”, genitivo EIUS “de él, / ella”, “su...”. El estudio de todas sus
formas se reserva para más adelante (pág. 16), pero ya vamos a ir encontrando algunas de ellas en los textos.
Dum pastor ceteras oves numerat, ovis nigra in magnā silvā, ubi via nulla est, errat. Ovis, quae iam
procul a pastore ceterisque ovibus abest, neque caelum neque solem supra se videt. Sub arboribus sol non
lucet. Ovis nigra in umbrā est.
Ubi est lupus? Non procul abest. Ovis vestigia lupi in terra videt, sed lupum ipsum non videt. Itaque
ovis lupum non timet. Parva ovis sine timore inter arbores errat. Lupus autem prope ovem est. Pastor et
canis procul ab ea sunt. Lupus, qui cibum non habet, per silvam errat. Lupus in silva cibum quaerit, dum
pastor et canis ovem nigram quaerunt.
Mercurius imperia deorum ad homines portat; is enim nuntius deorum est.
Unidad 1.5. Repaso de la tercera declinación. Temas en consonante.
Tercera declinación
temas en consonante,
masc.o fem.
temas en consonante, género neutro.
sg pl sg pl
Nom miles milĭt·es corpus corpŏr·a
Voc miles milĭt·es corpus corpŏr·a
Acu milĭt·em milĭt·es corpus corpŏr·a
Gen milĭt·is milĭt·um corpŏr·is corpŏr·um
Dat milĭt·i milit·ĭbus corpŏr·i corporĭbus
Abl milĭt·e milit·ĭbus corpŏr·e corporĭbus
►Son temas en consonante:
[1] Los sustantivos imparisílabos: los que en el gen. sg. tienen más sílabas que en el nom.: homo hominis, caput capitis.
Los sustantivos neutros son aquellos cuyo nominativo del singular termina en -men (cf. griego -μα):
①
carmen, carminis; flumen, flumĭnis, etc.. Los sustantivos cuyo nom. sing. termina en -us y el genitivo del
②
singular termina en -eris, -oris o -uris (cf. griego γένος, γένους < γενέσ-ος): vulnus, vulneris; corpus,
corporis; ius, iuris, etc. Los sustantivos de tema en consonante dental (d/t) cuyo nominativo del singular
③
no termina en -s: caput, capitis; cor, cordis; lac, lactis, etc.
6
Ejercicio. Clasificar según su caso las palabras de la tercera declinación que aparecen en el texto anterior (PASTOR
ET OVES iv) desde “Dum...” hasta “... quaerunt” .
Ejercicio de repaso. Declinar: pirata -ae, lupus -i, rex regis
Traducir: pons pontis {m} (tema en -í), pastor pastoris, templum -i, corpus corporis {n}
del puente del pastor
para los puentes para el pastor
los puentes (acus.) los templos (acus.)
el cuerpo (acus.) de los cuerpos
de los templos del templo
los cuerpos (acus.) al pastor
el puente (acus.) de los pastores
UNIDAD 2. Gramática. El análisis morfosintáctico. Usos sintácticos básicos del genitivo y del acusativo.
UNIDAD 2.1. El análisis sintáctico: usos del genitivo.
La principal función del genitivo es la de complemento del nombre (CN). Suele colocarse delante de su sustantivo al
que complementa. Se traduce mediante un sintagma preposicional con la preposición "de" (la casa de madera), que
ejerce la misma función (CN).
Insularum incolae columbas necabant. Los habitantes de las islas mataban palomas.
CN Núcleo ______ _____ Núcleo CN
SJ CD V SJ V CD
Puella deae aram ornat. La niña adorna el altar de la diosa.
SJ CD V
También complementan al sustantivo el adjetivo y la aposición, pero en nuestro análisis reservaremos la función de
CN para el genitivo y analizaremos la función de adjetivos y aposiciones como adyacentes (algunas gramáticas, no
obstante, consideran todo ello como CN)
Obsérvese que en el análisis sintáctico el CN está dentro de un sintagma: el sujeto, el complemento directo o algún
otro complemento del verbo.
Ejercicio. Análisis sintáctico de: Ovis nigra vestigia lupi in terra videt.
El análisis morfosintáctico. En el análisis morfosintáctico añadimos, además de la función, la forma en que aparecen
sustantivos, adjetivos y pronombres, es decir el caso. Ejemplo:
Puella deae aram ornat.
SJ/Nom CN/Gen CD/Ac La niña adorna el altar de la diosa.
CD V
Ejercicio. Análisis morfosintáctico de: Ovis nigra vestigia lupi in terra videt.
UNIDAD 2.2. ◊ Modo imperativo. Uso de noli + infinitivo.
13.1. Morfosintaxis verbal: El modo imperativo: presente y futuro. Véase la morfología en la tabla de
conjugaciones en el Apéndice.
7
PASTOR ET OVES v
Pastor: "Ubi est ovis nigra? Age! quaere ovem, canis, et reperi eam!"
Canis ovem quaerit et vestigia eius in terra reperit. Canis latrat.
Pastor: "Ecce vestigia ovis. Ubi est ovis ipsa? Duc me ad eam, canis!"
Canis dominum suum per silvam ducit ad ovem. Lupus ululat: "Uhu!"
Oculi lupi in umbra lucent ut gemmae et dentes ut margaritae. Pastor, qui iam
prope est, clamat: "Pete lupum!" Canis clamorem pastoris audit, et sine timore
lupum petit. Lupus autem ovem relinquit et montes petit.
SURGE E LECTO!
"Hora prima est" inquit servus, "Surge e lecto!" Marcus e lecto surgit. Iam non cubat in lecto, sed ante
lectum stat. Marcus Davum aquam afferre iubet: "Affer mihi aquam ad manus!" Servus Marco aquam
affert et "Ecce aqua" inquit, "Lava faciem et manus! Manus tuae sordidae sunt." Marcus primum
manus lavat, deinde faciem.
Servus: "Aures quoque lava!"
"Sed aures" inquit Marcus "in facie non sunt!"
Servus: "Tace, puer! Non modo faciem, sed totum caput lava! Merge caput in aquam!" Marcus caput
totum in aquam mergit atque etiam aures et capillum lavat. Iam totum caput eius purum est. Aqua
non est pura, sed sordida.
Gramática: para la forma negativa del imperativo (la prohibición) usamos el auxiliar nōlī (pl. nōlīte )+ infinitivo :
Nōlī canĕre! “¡no cantes!”
Ejercicios con imperativos. 1. Cape pilam, Iulia! .2 Audi, Marce! Iulia vocem pulchram habet. 3.
Age! Ascende in arborem, Quinte! 4. Iam dormi, Quinte! Dormi bene! 5. I ad oppidum, Syre, atque medicum
arcesse! 6. Medicus: "Os aperi, puer! Linguam ostende!" . 7. Davus inquit , "Surge e lecto, puer!" 8. Affer mihi
aquam ad manus, Dave ! 9. Sume res tuas atque abi! .10. Fac ut tibi iubeo, puer! 11. Nōlī pergĕre! .12. Nōlīte
mihi plus narrare de hac re!
UNIDAD 2.3. ® EL NOMINATIVO. Repaso y ampliación.
El caso nominativo ejerce las funciones de...:
①Sujeto de las formas verbales personales: exercitus rediit, el ejército volvió.
②Atributo: pater est agricola, el padre es campesino.
③Complemento predicativo del sujeto: pater venit laetus , el padre llegó alegre.
EJERCICIO. Completar.
Equus et asinus, leo et lupus, canis et ovis besti___ sunt. Leo et lupus sunt bestiae
fer___, quae alias bestias capi____ et ed____. In Africa sunt multi leo____.
Pastores Africae leo____ timent, nam leo____ non solum ov___ pastōrum, sed
etiam pastores ipsos ed____!
Non bestia, sed hom____ est pastor; leones autem non solum alias bestias,
sed hom_____ edunt. Ferae et hom____ amici non sunt. Canis amicus hom____
est; ea bestia fer____ non est.
Aliae besti____ sunt aves, aliae pisc____. Aquila est magna avis fer____, quae
parvas av____ cap___ et edit. Aves in aer____ volant. Pisc___ in aqua natant.
8
Hom____ in terra ambulant. Homo duos pe___ hab___. Pisc___ neque alas neque pe___ habet. Av___ quae
volat alas movet. Hom___ qui ambulat pe____ movet.
EJERCICIO. Análisis morfosintáctico de las tres primeras frases del ejercicio anterior.
UNIDAD 2.4. Las preposiciones más usuales y el caso que rigen:
con acusativo con ablativo
ad, ante, apud “junto a”, circum “alrededor de, cerca
de”, in , inter, post, per, prope “cerca de”, super
“sobre”, supra “encima de”
a(b), cum , e(x), in, sine, super
A grandes rasgos, el acusativo se emplea con preposiciones que indican movimiento hacia un lugar, mientras que el
ablativo indica movimiento desde un lugar, origen, causa, medio o estancia en un lugar:
Ejemplos: .1. Homines ex totā Italiā atque ex omnibus provinciis Romanis in foro Romæ conveniunt. .2. In
Capitolio est templum Iovis Optimi Maximi; circum forum Romanum sunt alia multa templa deorum. .3.
Puer aeger super lectum iacet. Claudia et Syra apud puerum aegrum sunt. .4. Mons Albanus prope villam
Iulii situs est. .5. Lupi prope oves sunt.
UNIDAD 3.1 ® El pretérito imperfecto de indicativo
Al tema de presente hay que añadir un morfema -(e)-BA-2
. Las desinencias personales son las mismas que para el
presente, menos en la 1ª persona que tiene un morfema -m en lugar de -o.
1ª conj. 2ª conj. 3ª conj. 3ª mixta 4ª conjugación
imperfecto
portābam
portābās
portābat
portābāmus
portābātis
portābant
habēbam
habebas
habebat
habēbāmus
habēbātis
habēbant
legēbam
legēbas
legēbat
legebāmus
legebātis
legēbant
capiēbam
capiebas
capiebat
capiēbāmus
capiebātis
capiēbant
veniēbam
veniebas
veniebat
veniēbāmus
veniēbātis
veniēbant
Recordemos que el verbo copulativo sum esse, al ser un verbo irregular, forma el imperfecto de esta otra manera:
eram (era, estaba) eramus
eras eratis
erat erant
EJERCICIOS. Conjuga en imperfecto de indicativo los verbos que se indican.
porto -are (llevar) timeo -ere (temer) protego -ere (proteger)
facio -ere venio -ire (llegar) sum esse
Los recuerdos de Cornelio
Cornelius: "Ego optimus discipulorum in ludo eram, nam ceteri discipuli omnes peiores erant: male
2 *La –ē- de –ē·ba- es una vocal que se añade en la 3ª conjugación para enlazar la raíz acabada en consonante dic- y la
terminación –ba. En la 4ª conjugación se añade la vocal -e por influencia de la 3ª conjugación.
9
computabant, male scribebant, male recitabant, quia cotidie in ludo dormiebant nec magistro parebant; ego
solus bene computabam, bene scribebam, bene recitabam, quia numquam in ludo dormiebam, sed omnia
verba magistri audiebam et semper ei parebam"
MARITVS ET VXOR (I)
Ante decem annos Iulius «pater familias» non erat, tunc enim nec uxorem nec liberos habebat. Iulius
adulescens viginti duorum annorum erat. Claudia matrona non erat, sed virgo septendecim annorum, quae
Romæ apud parentes suos habitabat. Domus eorum non procul aberat ab alia domo, in qua Iulius cum
parentibus suis habitabat. Iulius et Claudia in eadem urbe habitabant, non in eadem domo.
Pater Iulii, qui iam mortuus est, magnam pecuniam habebat multasque villas magnificas possidebat praeter
domum Romanam: is homo dives erat.
Pater Claudiae erat homo pauper, qui unam domum exiguam possidebat. Claudia igitur virgo pauper
erat, sed tamen Iulius eam amabat. Cur Iulius, adulescens dives, virginem pauperem amabat? Quia ea virgo
proba ac formosa erat. Nec Iulius amorem suum occultabat, nam Claudiam "amicam' appellabat et multa
dona ei dabat. Sed tamen Claudia non Iulium amabat, sed alium virum Romanum. Ergo Iulius miser erat et
nocte male dormiebat.
Iulius cotidie epistulas ad Claudiam scribebat, in quibus pulchritudinem eius laudabat verbis magnificis,
ac simul cum epistulis rosas aliosque flores pulcherrimos ad eam mittĕre solebat.
Ejercicio. Análisis morfosintáctico de la frase «Iulius cotidie epistulas ad Claudiam scribebat, in quibus
pulchritudinem eius laudabat verbis magnificis.».
UNIDAD 3.2. El tema verbal de perfecto. El pretérito perfecto y pluscuamperfecto.
El tema de perfecto. En la primera y cuarta conjugaciones el tema de perfecto se forma de modo regular (salvo
pocas excepciones) añadiendo -v- al tema de presente: amare – amavi, audire – audivi. En la segunda y sobre todo
la tercera conjugación, el tema de perfecto es irregular y hay que consultar el diccionario cuando no se conoce. He
aquí unos verbos usuales cuyo tema de perfecto conviene memorizar:
porto portare portavi portatum : llevar
do dare dedi datum : dar
sto stare steti statum : estar (de pie)
doceo -ēre docui doctum : enseñar, instruir
habeo -ēre habui -itum : tener, poseer,
iubeo -ēre iussi iussum : mandar, ordenar
moveo -ēre mōvi mōtum : : mover
pareo parēre parui paritum : obedecer
teneo tenere tenui tenitum : sostener
video vidēre vidi visum : ver
capio capĕre cepi captum : coger
cedo cedĕre cessi cessum : pasar
traho trahĕre traxi tractum : arrastrar
dico dicĕre dixi dictum : decir
duco ducĕre duxi ductum : conducir
mitto -ere mīsi missum : enviar
nosco -ere nōvi nōtum : conocer, saber
pōno -ere posui positum : poner, colocar
scribo scribĕre scripsi scriptum : escribir
tango tangĕre tetigi tactum : tocar
tingo tingĕre tinxi tinctum : teñir
veho vehĕre vexi vectum : llevar, conducir
facio facĕre feci factum : hacer
audio audire audivi auditum : oír
dormio dormire dormivi dormitum : dormir
venio venire vēnī ventum : venir
3.2.1. El pretérito perfecto de indicativo se forma con el tema de perfecto y
unas terminaciones especiales. Obsérvese la doble posibilidad de traducción.
pto.
perfecto
amav·ī «amé» «he amado» amav·ĭmŭs
amav·īstī etc. amav·īstĭs
amav·ĭt amav·ērunt
10
( & amav·ēre)
Ejercicio. Buscar enunciado y conjugar el pto. perfecto de indicativo de estos
verbos: pulso, laudo, scribo, do, dico, pugno, iaceo, salutare
Ejercicio de traducción. Primum Sextus os Marci pugnō pulsavit, deinde
Marcus et Titus Sextum pulsaverunt. Pueri pugnaverunt in viā angustā.
Cur tam sordidus est puer? Sordidus est quod humi iacuit. Et Marcus et
Sextus humi iacuerunt. Cum primum Marcus atrium intravit, filius
patrem salutāvit. Mater interrogat filium: “Tune ipse istas pulchras
litteras scripsĭstī?" Marcus respondet: "Ipse ea scripsī profecto. Mihi
crede!" Iulius amicum interrogāvit: "Tune solus Sextum pulsavĭsti?"
Marcus respondit: "Ego et Titus eum pulsavĭmus." Mater dixit : "Quid?
Vos duo unum pulsavĭstis? Duo cum uno pugnavĭstis?"
3.2.2. El pretérito pluscuamperfecto de indicativo.
amavĕrām “había amado”
amavĕrās “habías amado”
amavĕrāt “había amado”
amavĕrāmus etc.
amavĕrātis
amavĕrānt
El pretérito pluscuamperfecto se caracteriza por
un morfema -ĔRĀ- añadido al tema de perfecto.
Véanse ejemplos de las cuatro conjugaciones en el
Apéndice.
PENSVM A. Ejercicios con pluscuamperfectos.
Mārcus sordidus erat quod humi iacuĕrat, et cruentus quod Sextus eum pulsavĕrat. Puerī in viā
pugnaverant. Tergum Mārcō dolebat, quod magister eum verberavĕrat.
Mārcus: «Magister me verberāvit quod in lūdō dormiveram nec eum audīvĕram, sed me laudāvit quod
bene computavĕram et scrīpsĕram.»
Hannibal dux magnis itineribus ad Alpes pervenĕrat. Bacchus Midae regi munus dedĕrat. Omnia,
quae Midas rex tetigĕrat, in aurum statim mutabantur.
UNIDAD 3.3.1. Pronombres personales. El reflexivo SE
1ª persona 2ª persona
Sg. Pl. Sg. Pl.
N, V ego nos tu vos
Ac me nos te vos
G mei
nostri
& nostrum
tui
vestri
& vestrum
D mihi nobis tibi vobis
Abl me nobis te vobis
La preposición de ablativo cum siempre va detrás del pronombre. Así para construcciones como conmigo,
contigo, con nosotros, con vosotros, se dice mecum, tecum, nobiscum, vobiscum.
Ejercicio. 1. Nobis fabulam narravit. 2. Vobiscum bellum fecĭmus. .3. Mihi quoque caput dolet. 4. Mea
domus tibi patet, mihi clausa est. 5. Unus vestrum me trādĭdit. 6. Multi nostrum felices sunt, multi
11
vestrum infelices. 7. Mater mecum venit. 8. Nos nostri milites fortiter defendunt. .9. Nobis cara est
virtus, vobis pecunia .10. Omnia tua mihi dedisti.
3.3.2. Pronombre reflexivo y pronombres de tercera persona.
Nom. Voc. ___
En latín no existe un pronombre personal de tercera persona; éste se suple con
el anafórico is, ea, id, o con el deíctico ille, illa, illud. Sin embargo, existe
un pronombre personal reflexivo de tercera persona cuya flexión es esta.
Al igual que con los pronombres personales, el pronombre reflexivo al ir
acompañado de la preposición cum se antepone: secum
Ac. sē, sese3
Gen. suī
Dat. sibi
Ab. sē, sese
Ejemplos: Sē amat – “Se ama a sí mismo”. In marī sē praecipitāvit. – “Se arrojó al mar”
Ejercicio. 1. Sapiens omnia sua secum portat. 2. Cicero sua carmina laudabat, sed omnes carmina eius
irridebant. .3. Hostes se nobis tradiderunt. 4. Matres non sibi vivunt, sed liberis suis. 5. Magister nos ad
se vocat. 6. Dux cum exercitu suo urbem cepit, sed eius incolis veniam dedit. 7. Caesar copias suas
divisit, sed hostes eius consilium perspexerunt. 8. Consul sibi domum ædificavit. 9. Stulti se laudant.
Traducción inversa: El soldado da monedas a los niños. Los soldados nos daban monedas. Marco te
dio una rosa. ¿A quién diste el libro? Os vimos en el teatro. Marco no os ha dado el libro. Nos duele la
cabeza.
BESTIÆ ET HOMINES I
® Repaso del v.irr. POSSVM; indefinido alius alia aliud; pasiva impersonal -UR
UNIDAD 4. 1. ® Repaso y ampliación: presente y perfecto del v. irr. POSSVM
indicativo infinitivo El verbo possum posse potui está formado con el preverbio pot- más el
verbo sum. La –t final del preverbio se mantiene si la forma
correspondiente del verbo sum empieza por vocal (potest), pero se
transforma en –s si la forma de sum empieza por s- (possum). Tiene un
infinitivo de presente y un imperfecto de subjuntivo contractos (posse /
possem). El tema de perfecto es regular sobre el tema potu-.Véase
APÉNDICE
presente
possum
potes
potest
possŭmus
potestis
possunt
posse
Canis aves, quae inter arbores volant, aspicit. Canis volare non potest. Neque pastor volare potest.
Pastor duos pedes habet, itaque pastor ambulāre potest. Homines ambulare possunt, quod pedes habent,
neque volare possunt, quod alas non habent.
Pastor ovem quam amīserat reperire non poterat. Pueri aegri ambulare non poterant. Dave, cur mihi
aquam ferre non poteras?
Mercurius autem ut avis volare potest. Mercurius est deus mercatorum. (Mercator est homo qui emit et
vendit.) Canis catenam ferream rumpere non potuit. Magister pueros multas res docere non potuit, nam
discipuli pigri erant. Pueri quaestiones magistri bene respondēre non potuērunt.
UNIDAD 4. 2. ® Repaso y ampliación: el pronombre indefinido “alius alia aliud” «otro -a -o»
Singular Plural
3 Hay poca diferencia entre sē y sēsē, ya que las dos formas se usan indistintamente, excepto que se prefiere sēsē donde
se hace hincapié (especialmente en referencia a un ipse precedente, o al principio o al final de una cláusula).
12
M F N M F N
N alius alia aliud aliī aliæ alia
Ac alium aliam aliud aliōs aliās alia
G alīus ( & alterīus ) aliōrum aliārum aliōrum
D aliī aliīs
Abl aliō aliā aliō aliīs
Ejercicio: Marcus et Quintus sunt duo discipuli: alii discipuli sunt Titus et Sextus. Iulius est
bonus maritus qui uxorem suam neque ullam aliam feminam amat. Portus Ostiensis semper
plenus est hominum qui in alias terras navigare volunt. Ambulatores spectatoribus varias
merces in Circo Maximo offerebant: alii olivas, alii lupinos, alii dulcia vendebant. Pisces in
aqua natare possunt. Alii homines natare possunt, alii non possunt. Iuppiter malus maritus
est, qui multas alias deas amat praeter Iunonem, coniugem suam. Venus Martis coniunx non
est, sed alterius dei, cui nomen est Vulcanus. Ovis nigra cum paucis aliis ovibus in sole iacet.
Ego pecuniam meam non partior cum aliis!
UNIDAD 4.3 ® Repaso y ampliación. Temas en -i de la tercera declinación.
temas en -i, masc. /fem. temas en -i, género neutro.
sg. pl. sg. pl.
Nom. Voc ovis ov·es mare mar·ia
Ac ov·em ov·es mare mar·ia
Gen ov·is ov·ium mar·is mar·ium
Dat ov·i ov·ibus mar·i mar·ibus
Abl ov·e ov·ibus mar·i mar·ibus
►Son temas en -i:
[1] Los adjetivos tipo fortis forte, y prudens prudentis. A diferencia de los sustantivos, estos hacen el ablativo singular
en -i.
[2] Los sustantivos parisílabos (mismo número de sílabas): nubes nubis (gen. pl. nubium). Exepciones: pater, mater,
frater, iuvenis, canis, panis, senex senis, volucris -is “pájaro”, vātēs -is “poeta adivino”.
[3] Los sustantivos imparisílabos cuyo tema acaba en dos consonantes (“sustantivos de tema mixto”): dens deNTis, urbs
uRBis, pars paRTis etc.. Se trata de antiguos temas en -i que perdieron esta vocal en el nom. sg. (*urb[i]s urbis > urbs
urbis). También nix nivis, nox noctis, mūs muris “ratón”, os ossis “hueso”.
[4] Son sustantivos neutros de tema en -i los sustantivos acabados en -AL, -AR, -E : animal animalis, exemplar
exemplaris, rete retis, mare maris (estos sustantivos terminan en -i en el abl. sg.: mari)
NOTA: los sustantivos de tema en -i tenían originariamente un acusativo -im, y un abl. sg. -i. Mantienen estas formas
arcaicas los sustantivos vis “fuerza”, tussis “tos”, sitis “sed”. También podemos encontrarlas en navis, clavis, turris,
febris, puppis, securis y los nombres geográficos en -is: Neapolim, Hispalim.
Adjetivos tipo II.
Los adjetivos de la segunda clase o tipo II siguen la tercera declinación. Según las terminaciones que presenten en el
nominativo singular, se agrupan en:
Adjetivos de una terminación: sólo tienen una forma en el nominativo singular para masculino, femenino y neutro.
①
En este caso su enunciado es igual al de los sustantivos (nominativo y genitivo), pero con la diferencia de que no le
asigna ningún género, pues los adjetivos carecen de él.
Ej.: ingens, -ntis, amans -ntis (aquí se incluye el iportante grupo de los participios verbales activos o de presente)
Adjetivos de dos terminaciones: tienen en el nominativo singular una terminación para masculino y femenino, y
②
otra para el neutro.
Ej.: fortis, -e.
Adjetivos de tres terminaciones: presentan en el nominativo singular una terminación para cada género.
③
Ej.: acer, acris, acre, silvester -tris -tre
La distinción entre adjetivos de una, dos o tres terminaciones no es muy relevante, ya que, exceptuando el nominativo
13
singular, el resto de la declinación es idéntica.
Adjetivos tipo II, de dos trreminaciones (los más frecuentes), modelo FORTIS FORTE
Singular Plural
Masc./fem. Neutro Masc./fem. Neutro
Nom. & Voc. fortis forte fortēs fortia
Acusativo fortem forte fortēs fortia
Genitivo fortis fortium
Dativo fortī fortibus
Ablativo fortī fortibus
BESTIÆ ET HOMINES II
Padus magnum flumen est. In flumĭne multi sunt pisces. Pisces in aqua flumĭnis natant. In fluminĭbus et
in marĭbus magnus numerus piscium est. Flumĭna et marĭa plena sunt piscium.
Homines multos pisces capiunt. Nemo pisces fluminum et marium numerare potest. Pisces numerari
non possunt. Pisces in terra vivere non possunt, nam pisces in aere spirare non possunt.
Qui animam habet animal est. Non solum homines, sed etiam bestiae animalia sunt. Alia animalia in terra
vivunt, alia in mari.
Unidad 5.1.1. ◊ Voz pasiva
La voz pasiva en latín se forma de dos maneras diferentes, según se trate de los tiempos que se forman con
el tema de presente o los tiempos del perfecto.
Presente, imperfecto, futuro imperfecto Perfecto, pto pluscuamp., fut. perfecto
Se usan unas terminaciones diferentes Se forma con el auxiliar SVM y el participio pasivo 4
laudor «soy alabado» etc.
laudarĭs ( = amārĕ)
laudatur
laudamur
laudamĭnī
laudantur
laudatus sum «fui alabado»
laudatus es
laudatus est
laudati sumus
laudati estis
laudati sunt
En el presente, pues, usamos unos morfemas de persona diferentes de los de la voz activa:
Terminaciones de persona para presente, pto.
imperfecto y futuro perfecto:
-R -MUR
-RIS -MINI
-TUR -NTUR
[1] Presente de indicativo, voz pasiva. Ejemplos. Magister me laudat. Ego a magistro laudor. Magister te
laudat. Tu a magistro laudaris. Magister Marcum laudat. Marcus a magistro laudatur. Magister nos laudat.
Nos a magistro laudamur. Magister vos laudat. Vos a magistro laudamini. Magister Marcum et Iuliam
laudat. Marcus et Iulia a magistro laudantur.
4 El participio pasivo se extrae del supino: ejemplo, amatum ► amatus amata amatum (adjetivo tipo I)
14
Las terceras personas pueden traducirse también como pasiva impersonal con “SE...” : In caelo nulla nubes videtur
– En en cielo no se ve ninguna nube.
NAUTÆ ET NEPTUNUS I
Nauta, qui fluctibus iactatur ac mergitur: — "Fluctibus iactor ac mergor! Serva me, Neptune, qui prope ades,
quamquam nec videris nec audiris ab hominibus."
Neptunus: — "Fluctibus iactaris, nauta, nec vērō mergeris! Nam ego adsum, quamquam nec videor nec
audior." Deus ab hominibus nec videtur nec auditur.
Nautae, qui fluctibus iactantur ac merguntur: — "Fluctibus iaciamur ac mergimur! Servate nos, o dei boni, qui
prope adestis, quamquam nec videmini nec audimini ab hominibus."
Dei: — "Fluctibus iactamini, nautae, nec vērō mergimini! Nam nos adsumus, quamquam nec videmur nec
audimur." Dei ab hominibus nec videntur nec audiuntur.
5.1.2. Infinitivos en voz pasiva. Pasiva refleja.
Repasamos ahora las formas del infinitivo en voz pasiva. Vamos a trabajar primero el infinitivo de presente.
PASIVA y v.
deponentes
1ª conj. 2ª conj. 3ª conj 3ª mixta 4ª conj
Presente ama·ri
«ser amado»
habē·ri dic·i fac·i audi·ri
Inf. de
perfecto
amatum esse
«haber sido amado»
habitum esse dictum esse factum esse auditum esse
Infinitivos de presente pasivos. Pasiva refleja.
Pisces numerari non possunt. Magnum ostium ā parvā puellā neque aperiri neque
claudi potest. Germania non solum armis defenditur, sed etiam altis montibus,
magnis silvis atque latis et altis fluminĭbus.
Piscis qui natat caudam movet. Cum avis volat, alae moventur. Cum homo
ambŭlat, pedes moventur. Cum piscis natat, cauda movētur. Qui ambŭlat vestigia
in terra facit. Qui volat aut natat vestigia non facit. Cum aquila supra hortum volat
et cibum quaerit, parvae aves canere non audent, et inter folia arborum se occultant.
Itaque aquila eas reperire non potest. Neque aves neque nidi avium ab aquila
reperiri possunt, quod ramis et foliis occultantur.
Sine pecuniā cibus emi non potest. Gemmae edi non possunt; sed qui gemmas
suas vendit pecuniam facĕre et cibum emĕre potest.
UNIDAD 5.2 ◊ El pronombre relativo. Repaso y ampliación.
El pronombre relativo QVI QVÆ QVOD introduce oraciones subordinadas de relativo que van referidas a un
antecedente con el que el pronombre relativo concuerda en género y número. Traducción: '(el) que, (la) que,
(lo) que, el cual, quien, cuyo'.
Singular Plural
M F N M F N
N qui quae quod qui quae quae
Ac quem quam quod quos quas quae
15
G cuius quorum quarum quorum
D cui quibus
Abl quo qua quo quibus
Ejercicio. .1. Pecuniam habēre necesse est, nam qui pecuniam non habet cibum emere non potest. .2. Cera
est materia mollis quam apes, bestiolae industriae, faciunt. .3. Ferrum est materia dura ex quā cultri, gladii,
stili aliaeque res multae efficiuntur. .4. Aves ova pariunt, ex quibus parvi pulli exeunt. 5. Cornelius Nepos
Veronensis scriptor Romanus est, cuius duo libri usque ad nostram aetatem pervenērunt. 6. 'Ostium' sive 'os'
flumĭnis dicitur is locus quo flumen in mare influit. .7. Rhenus ac Danuvius flumĭna, quae Germaniam ab
imperio Romano divĭdunt, fines imperii nostri sunt. .8. Bene facĭte, quod facĭtis.
Ejercicio. Análisis morfosintáctico de la frase 4.
LUPUS ET AGNUS
Lupus et agnus in fluvii ripa aquam potabant. Superior stabat
lupus, longeque inferior agnus. Agnus parvus et innoxius erat, at
lupi audacia magna erat. Agni et cervi lupos timent, nam lupi
agnos saepe dēvŏrant. Agnus lupum videt et fugam temptat,
sed lupus quoque videt agnum et «Tuā causā —dicit— aqua
turbida est». At agnus respondet: «tu potas superior, et aqua
decurrit ā te». Tamen lupus iniustus timidum agnum vulnĕrat et
devŏrat. Sic viri iniūsti fictīs causīs viros infirmos et innoxios
saepe opprĭmunt.
UNIDAD 6.1. El pronombre is ea id “ este, esta, esto, él, ella, ello”
Singular Plural
Masc Fem Neutro Masc Fem Neutro
N is ea id ii eæ ea
Ac eum eam id eos eas ea
G eius eorum earum eorum
D ei iis
Abl eo ea eo iis
Ejercicio con is ea id. Mercurius ut avis volare potest, nam in pedibus eius alæ sunt. Marcus cum
servo atrium intrat, ubi parentes sedent: ante eos in parvā mensā panis et mala sunt. Discipulus in
tabula sua scribit eas sententias quas magister ei dictat. Milites Romani bene pugnant, quod pila
eorum brevia et levia sunt, non longa et gravia ut pila Germanorum. «Ostium» sita est eo loco quo
Tiberis in mare influit. Magister Titum et Sextum laudat, quod ii semper recte quaestiones
respondent. Aves nidos faciunt in arboribus; nidi earum inter ramos et folia arborum sunt. In eo
flumĭne multi sunt pisces.
MARCUS ET QUINTUS ET IULIA IN HORTO SUNT (I)
Repaso verbos irreg. sum, eo y derivados, possum, pte. y pto imperfecto. El verbo VOLO VELLE. Los pronombres-
adjetivos demostrativos. Repaso del determinante demostrativo is ea id. Construcción de infinitivo
16
UNIDAD 6.2. ® Repaso del verbo volo velle (véase apéndice)
Marcus et Quintus et Iulia in horto sunt. Iulia pilam tenet et cum pueris pila ludere vult, sed pueri nidos
quaerĕre in arboribus volunt. Itaque puella ludit cum cane sua Margarita.
Iulia: "Cape pilam, Margarita!" Canis pilam capit et caudam movet. Puella laeta ridet et canit. Pueri puellam
canere audiunt.
Quintus: "Audi: Iulia vocem pulchram habet."
Marcus: "Vox eius non pulchra est!"
Canis avem supra se volare videt eamque capere vult, neque potest. Canis irata latrat: "Baubau!" Eius
vox pulchra non est, canis canĕre non potest! Aves canĕre possunt, canes non possunt.
Marcus autem nidum reperit et Quintum vocat: "Veni, Quinte! In hac arbore nidus est." Accurrit Quintus.
Marcus: "Age! Ascende in arborem, Quinte!"
Quintus in arborem ascendit; iam is supra Marcum in arbore est. Marcus ipse in arborem ascendere non
audet! Marcus interrogat: "Quot sunt ova in nido?"
Quintus: "Nulla ova, sed quattuor pulli."
Nidus est in parvo ramo. Ramus qui nidum sustinet non crassus, sed tenuis est. Ramus tenuis Quintum
sustinere non potest, is enim puer crassus est. Ecce ramus cum puero et nido et pullis ad terram cadit!
Marcus Quintum ad terram cadere videt. Ridetne Marcus? Non ridet. Marcus enim perterritus est. Iam
Quintus et pulli quattuor sub arbore iacent. Neque puer neque pulli se movent. Pulli mortui sunt.
UNIDAD 7.1. Usos del infinitivo. La oración subordinada con infinitivo (introducción).
Hay un tipo de oración subordinada, tras verbos como dicere, videre, en la cual el verbo está en infinitivo,
y su sujeto en acusativo. Sigue los siguientes pasos para su traducción: (1) Traduce el sujeto y el verbo de la
oración principal y añade QUE. (2) Busca el sujeto del infinitivo: está en acusativo, pero tradúcelo como tal
sujeto, sin preposición. (3) Traduce el infinitivo por una forma personal (indicativo, subjuntivo):
Marcus dicit Quintum in lecto esse.
Marco dice QUE Quinto en la cama está.
1 2 3
Ejercicio. Frases con orac. subordinada con infinitivos activos y pasivos.
Marcus et Iulia Quintum vivum esse vident. Puer autem ambulare non potest, neque enim pedes eum
sustinere possunt; ergo necesse est eum portare. Quintus ā Iulio in villam portatur et in lecto ponitur. Claudia
filium suum ā Iulio portari videt, et interrogat: "Cur puer ipse ambulare non potest?"
Iulius: "Quintus volare non potest, quod non est avis neque alas habet! Qui volare vult neque potest, ad
terram cadit!" Claudia Quintum ā Iulio in lecto poni aspĭcit. Syra rosam a Iulia teneri videt. Anima videri
non potest.
MARCUS ET QUINTUS ET IULIA IN HORTO SUNT (II)
Quintusne mortuus est? Non est. Quintus enim spirat. Qui spirat mortuus esse non potest. Sed Marcus eum
spirare non videt. Quid facit Marcus? Marcus perterritus ad villam currit et magnā voce clamat: "Age! Veni,
pater!" Iulius puerum vocare audit et exit in hortum. Pater filium perterritum ad se accurrere videt eumque
interrogat: "Quid est, Marce?"
Marcus: "Quintus...est...mortuus!"
Iulius: "Quid? mortuus? O dei boni!"
Pater, ipse perterritus, cum Marco ad Quintum currit. Iulia quoque accurrit cum cane sua. Quintus oculos
aperit. Iulius eum oculos aperire videt.
Iulius: "Ecce oculos aperit: ergo vivus est."
PENSVM A. Bestiae et homines
17
Av___ in aer___ volant. Pisc___ in aqua natant. Iulia neque vol___ neque nat___ potest. Homo duos ped___
habet, itaque homo ambul___ potest. Homo mortuus se mov___ non potest. Spir___ necesse est homini, nam
sine anima nemo viv___ potest. Cum homo spirat, anima in pulmon___ intrat et ex pulmon___ exit. Homo
qui spirat mortuus es___ non potest.
Homin___ deos vid___ non possunt. Dei ab homin___ vid___ non possunt. Nemo pisces numer___
potest. Pisces numer___ non possunt. Sine pecunia cibus em___ non potest. Pueri Iuliam can___ audiunt.
Marcus Quintum ad terram cad___ videt. Iulius Marcum clam___ audit. Claudia saccum a Iulio in mensa
pon___ et aper___ videt.
PENSVM C 5
. Responde Latine.
Num Neptunus homo est? Quis est Mercurius? Quid agunt mercatores? Num necesse est margaritas habere?
Quid est oceanus Atlanticus? Cur aquila a parvis avibus timetur? Ubi sunt nidi avium? Quid est in nidis?
Quae bestiae ova pariunt? Quid agunt pueri in horto? Cur ramus Quintum sustinere non potest?
CORPVS HVMANVM I
UNIDAD 7.2 Tercera declinación: temas en -s neutros. Construcción de infinitivo (continuación);
Corpus humanum quattuor membra habet: duo bracchia
et duo crura. In bracchio est manus, in crure pes. Duæ
manus et duo pedes in corpore humano sunt. In corpore
unum caput est, non duo capita. In capite sunt oculi et aures,
nasus et os. Super caput capillus est.
Capillus virorum non tam longus est quam feminarum.
Supra oculos frons est. Infra oculos genae sunt. Post frontem
est cerebrum. Qui cerebrum parvum habet stultus est. Os est
inter duo labra. In ore lingua et dentes insunt. Dentes sunt
albi ut margaritae. Lingua et labra rubra sunt ut rosae.
Homines oculis vident et auribus audiunt. Homo qui
oculos bonos habet bene videt, qui oculos malos habet male
videt. Qui aures bonas habet bene audit, qui aures malas habet male audit.
Gramática: temas en -s neutros, 3ª
declinac.
Ejercicio: declinar humanus -a -um (2ª y 1ª decl.) junto con corpus
corporis {n} (3ª decl.)
Caput est super collum. Sub collo est pectus. In pectore cor et pulmones sunt. In corde est sanguis, qui per
venas ad cor fluit. Color sanguinis est ruber. Infra pulmones est iecur et venter. In ventre cibus est. Cor,
pulmones, iecur, venter sunt viscera humana.
Homo qui ventrem malum habet cibum sumere non potest, neque is sanus, sed aeger est. Medicus est
vir qui homines aegros sanat, sed multi aegri a medico sanari non possunt.
Estne sanus Quintus? Non est: pes eius aeger est. Puer super lectum iacet. Mater apud eum sedet
manumque eius tenet. Claudia puero aegro malum rubrum dat: "Ecce malum, Quinte." Mater ei poculum
aquae dat: "Bibe aquam modo!"
Claudia: "Iam dormi, Quinte! Dormi bene!" Mater manum ponit in fronte filii: frontem eius tangit.
Quintus oculos claudit atque dormit. Iulius, qui cum Syro servo in atrio est, imperat: "I ad oppidum, Syre,
atque medicum arcesse!"
5 Aparece aquí ya el pronombre interrogativo quis quid sólo en nominativo. El alumno lo encontrará en el diccionario
sin dificultad. Para el resto de las formas hay que esperar a su estudio particularizado más adelante.
18
UNIDAD 8.1. El caso locativo.
El locativo es un antiguo caso residual que se traduce por “en...”, y se usa sólo con nombres de ciudades
y de islas pequeñas. Su desinencia es -æ (primera declinación) o bien -i (segunda declinación) (sólo
singular; se puede confundir con el genitivo). Ejemplo: Romæ = “en Roma”, Corinthi “en Corinto”, Tarenti
“en Tarento”.
También se usa el locativo con algunos nombres comunes: humi “en el suelo”, domi “en casa”, domi
bellique (=domi militiæ que) “tanto en la paz como en la guerra”, ruri “en el campo” (único ejemplo de 3ª
declinación, de rus ruris)
CORPVS HVMANVM II
Medicus Tusculi habitat. Iulius servum suum Tusculum ire iubet atque
medicum arcessere. Syrus equum ascendit, ad oppidum it, medicum
arcessit. Servus cum medico ad villam revenit. Medicus interrogat: "Quis
aegrotat?"
Iulius: "Meus Quintus filius aegrotat; ambulare non potest."
Medicus: "Cur ambulare non potest?"
Iulius: "Quia pes eius aeger est. Puer stultus est, medice: nidum in arbore
reperit, arborem ascendit, de arbore cadit! Itaque pedem aegrum habet
nec ambulare potest. "
Iulius medicum ad cubiculum Quinti ducit. Medicus cubiculum intrat,
ad lectum adit atque puerum aspicit. Quintus quietus super lectum iacet
nec oculos aperit. Medicus puerum dormire videt. Medicus dicit: "Puer
dormit." Syra, quae male audit, id quod medicus dicit audire non potest itaque interrogat: "Quid dicit
medicus?"
Claudia (in aurem Syrae): "Medicus puerum dormire dicit."
Quintus oculos aperit atque medicum adesse videt. Puer, qui medicum timet, nullum verbum facere audet.
Ejercicio: análisis morfosintáctico de las frases subrayadas.
UNIDAD 8.2. ◊ Determinantes posesivos y demostrativos. Repaso y ampliación.
En las lecturas ya te encontraste los determinantes posesivos meus, tuus, suus. Su declinación sigue el modelo de los
adjetivos de tres terminaciones (2ª-1ª-2ª decl.), salvo el vocativo de primera persona, que es mi. Los pronombres-
adjetivos posesivos se emplean en latín menos que en español, pues se evitan cuando la posesión queda sobreentendida
por el contexto. Así, una frase como “amo a mi madre” se diría “matrem amo”, sin necesidad de representar el posesivo.
Posesivo de 1ª persona: un solo poseedor.“mi..., mis...”
Singular Plural
M F N M F N
N meus mea meum mei meae mea
V mi mea meum mei meae mea
Ac meum meam meum meos meas mea
G mei meae mei meorum mearum meorum
D meo meae meo meis meis mearum
Abl meo mea meo meis meis meorum
Posesivo de 1ª persona: varios poseedores.“nuestro(s), nuestra(s)...”
19
Singular Plural
M F N M F N
N, V noster nostra nostrum nostri nostrae nostra
Ac nostrum nostram nostrum nostros nostras nostra
G nostri nostrae nostri nostrorum nostrarum nostrorum
D nostro nostrae nostro nostris nostris nostris
Abl nostro nostra nostro nostris nostris nostris
Posesivo de 2ª persona: un solo poseedor. “tu..., tus...”
Singular Plural
M F N M F N
N, V tuus tua tuum tui tuae tua
Ac tuum tuam tuum tuos tuas tua
G tui tuae tui tuorum tuarum tuorum
D tuo tuae tuo tuis tuis tuis
Abl tuo tua tuo tuis tuis tuis
Posesivo de 2ª persona: varios poseedores “vuestro(s), vuestra(s)...”
Singular Plural
M F N M F N
N.V. vester vestra vestrum vestri vestrae vestra
Ac vestrum vestram vestrum vestros vestras vestra
G vestri vestrae vestri vestrorum vestrarum vestrorum
D vestro vestrae vestro vestris vestris vestris
Abl vestro vestra vestro vestris vestris vestris
Posesivo de 3ª persona: uno o varios poseedores. “su, sus...”
Singular Plural
M F N M F N
N suus sua suum sui suae sua
Ac suum suam suum suos suas sua
G sui suae sui suorum suarum suorum
D suo suae suo suis suis suis
Abl suo sua suo suis suis suis
Traducción inversa. Ejercicio con posesivos. 1. Nuestras ovejas están en el campo (ager agri). .2. Vuestro pastor
da comida a nuestras ovejas. .3. Tu perro está cerca del árbol (prope + ac.). .4. El dueño da panes a nuestros
pastores en el campo.
20
UNIDAD 8.3. Los pronombres-adjetivos demostrativos 6
La función principal de los demostrativos es la de indicar la situación del objeto mencionado respecto del hablante. En
latín funcionan como pronombres o adjetivos, según sustituyan o acompañen al nombre. Su declinación muestra
similitudes con la de los nombres, aunque presentan un genitivo en -ius y un dativo en -i. Al igual que en español, se
dan tres grados de distancia (éste, ése, aquél). Son los siguientes:
• is ea id “este, -a, -o” “él, ella, ello” (véase arriba, unidad vi)
• hic, haec, hoc: "éste, ésta, esto".
• iste, ista, istud: "ése, ésa, eso".
• ille, illa, illud: "aquél, aquélla, aquello".
Ejercicio. Ille medicus filium nostrum sanare non potest. Ille, qui multum edere solet, hodie nec
panem nec malum edit. Cur ille servus mecum venire non potest ut solet? Quis est ille dominus quem
tu invocas? Hic ludi magister est melior quam ille qui me Romae docebat. Illa fessa est, quia nimis in
villa laborat. Illi orant atque obsecrant. Fortes sunt illi, sed Romani non minus fortes sunt. Claudia
saepe de illo tempore cogitat. Ceteri discipuli docebantur ab illo magistro. Ex illo tempore Pactolus
flumen in undis suis aurum vehit. Quae sunt illae res? Urbs nostra tam pulchra est quam illorum.
UNIDAD 9.2. Usos del dativo
El complemento indirecto expresa la persona (raramente un animal o cosa) sobre la que recae el daño o provecho de la
acción verbal. Para traducir al castellano un sustantivo en caso dativo usaremos las preposiciones "a, para".
Stella nautae viam monstrat. “La estrella muestra el camino al marinero”.
Procellae nautis non placent. “Las tormentas no agradan a los marineros”.
Otros usos son :
Dativo Posesivo, con SUM: la expresión completa se traduce con el verbo
①
tener: Liber est mihi. (un libro hay para mí) = tengo un libro
Doble dativo (Indirecto y finalidad) Adventus militibus gaudio fui : La
②
llegada fue motivo de alegría para los soldados.
MILES ROMANVS I
Adjetivos comparativos; sustantivos de temas en -i de la 3ª declinación;
voz pasiva; compuestos de SVM (absum); verbo SVM con dativo ;
Marcō una soror est. Iuliae duo fratres sunt. Nomina fratrum sunt
'Marcus' et 'Quintus'. Patri et matri una filia et duo filii sunt. Matri
'Claudia' nomen est. Quod nomen est patri? Ei nomen est 'Lucius
Iulius Balbus'. Viro Romano tria nomina sunt. 'Lucius' est praenomen,
id est nomen primum; 'Balbus' cognomen est. Alia praenomina Latina
sunt 'Aulus', 'Decimus', 'Gaius', 'Publius', 'Sextus', 'Titus'.
Claudiae est unus frater, cui 'Claudius' nomen est. Claudius autem
procul a sorore sua abest. Itaque tristis est Claudia, quae fratrem suum amat. Marcus et Iulia matrem suam
tristem in hortum exire vident et patrem interrogant: "Cur mater nostra tristis est?"
Iulius: "Mater vestra tristis est, quod Claudius procul ab ea abest. Claudius avunculus vester est, id est frater
matris. Mater tristis est, quod fratrem suum videre non potest."
Marcus: "Ubi est avunculus noster?"
Iulius: "Avunculus vester est in Germania. Claudius miles est. In Germania multi sunt milites Romani."
Unidad 9.1. Adjetivos-pronombres interrogativos e indefinidos: quis quae quid “¿Quién, qué?”
Singular Plural
M F N M F N
6 De momento, el nominativo. El estudio de los casos oblicuos de hic, iste, ille se reserva para 2º de bachillerato.
21
N
quis
(qui) quae quid
(quod)
qui quae
quae
Ac quem quam quos quas
G cuius quorum quarum quorum
D cui quibus
Abl quo qua quo quibus
Las formas quis, quid del masculino y neutro singular se utilizan como pronombres interrogativos, mientras
que las formas qui, quod aparecen como adjetivos interrogativos:
Quis venit?, '¿Quién ha venido?' Qui servus venit?, '¿Qué esclavo ha venido?'
Quid accidit? ¿Qué sucede? Quod templum ruit? ¿Qué templo se está derrumbando?
El pronombre interrogativo se usa para introducir tanto interrogativas directas (sirvan de ejemplo las frases
anteriores) como interrogativas subordinadas o indirectas: Nescio quis venerit, 'no sé quién ha venido'.
UNIDAD 9.2. ® Repaso del verbo fero ferre (véase apéndice)
MILES ROMANVS II
Iulia: "Quid est miles?"
Iulius: "Miles est vir qui scutum et gladium et pilum fert. Scutum et gladius et pilum sunt arma militis
Romani. Miles est vir armatus."
Iulia: "Quid agunt milites Romani in Germania?"
Iulius: "Milites nostri in Germania pugnant."
Iulia: "Mei quoque fratres pugnant."
Iulius: "Pueri pugnis, non armis pugnant. Milites pugnant gladiis, pilis, hastis."
UNIDAD 10. Los grados del adjetivo.
Grado comparativo. La comparación de inferioridad e igualdad se expresa mediante un adverbio que modifica al
adjetivo en grado positivo, y un segundo término (en el mismo caso) introducido por quam ~ .
Titus minus doctus quam Marcus est. Tito es menos sabio QUE Marco
Titus tam doctus quam Marcus est. Tito es tan sabio COMO Marco
El comparativo de superioridad se forma regularmente con el sufijo -ior, -ius, añadido a la raíz del adjetivo, y
declinado por la tercera declinación, tema en consonante. Ejemplo con el adjetivo fortis, -e 'valiente, bravo'.
singular plural
masc-femen. neutro masc.-femen. neutro
nominat.-vocat fort·ior fort·ius fort·iores fort·iora
acusativo fort·iorem fort·ius fort·iores fort·iora
genitivo fort·ioris fort·iorum
dativo fort·iori fort·ioribus
ablativo fort·iore fort·ioribus
El segundo término de este comparativo de superioridad puede expresarse en latín de la misma forma que en los
comparativos de inferioridad e igualdad: introducido por quam y en el mismo caso que el primer término: Titus
doctior quam Marcus est.
Pero cuando el primer término va en nominativo, vocativo o acusativo, el segundo término puede expresarse
también en ablativo («ablativo comparativo»), y sin el quam... : Titus doctior Marcō est.
El comparativo de superioridad puede aparecer sin un segundo término. En tal caso, lo traducimos por
“demasiado” : Senectus est naturā loquacior, 'la vejez es por naturaleza demasiado habladora'.
22
* Grado superlativo.
El grado superlativo expresa una cualidad en alto grado. En latín se forma con los siguientes sufijos, todos
declinados como adjetivos de la primera clase, añadidos a la raíz del adjetivo:
* -issimus, -a, -um: es el sufijo que utiliza la mayoría de los adjetivos.
* -errimus, -a, -um: para los adjetivos terminados en -er (pulcher, superl.: pulcherrimus).
* -limus, -a, -um: para algunos adjetivos terminados en -lis (facilis, superl.: facillimus).
El superlativo puede aparecer de forma absoluta (mons altissimus, 'una montaña altísima'), o de forma relativa
(mons altissimus omnium montium, 'la más alta de todas las montañas'). El superlativo relativo puede expresar el
segundo término de las siguientes formas:
* En genitivo (partitivo): mons altissimus omnium montium. El monte más alto de todos los montes
* Con ex + ablativo: mons altissimus ex omnibus montibus. El monte más alto de todos los montes
* Con inter + acusativo: mons altissimus inter omnes montes. El monte más alto entre todos los montes
Comparativos y superlativos irregulares.
POSITIVO COMPARATIVO DE SUPERIORIDAD SUPERLATIVO
bonus melior melius optimus -a -um
malus peior peius pessimus -a -um
magnus maior maius maximus -a -um
multus plūs plūrimus
parvus minor minus minimus -a -um
MILES ROMANVS III
Marcus: "Num Claudius et hastam et pilum fert?"
Iulius: "Claudius pilum tantum fert, is enim pedes est, non eques. Eques est miles qui ex equo pugnat. Qui
pedibus pugnat pedes est. Equites hastas, pedites pila ferunt. Pilum non tam longum est quam hasta, neque
gladius peditis tam longus est quam gladius equitis. Pilum peditis sex pedes longum est."
Marcus: "Quam longus est gladius eius?"
Iulius: "Duos pedes longus est."
Marcus: "Duos pedes tantum? Cur tam brevis est gladius?"
Iulius: "Quod gladius brevis non tam gravis est quam gladius longus. Gladius equitis longior et gravior est
quam peditis. Pedes, qui pedibus it multaque alia arma fert, gladium longum et gravem ferre non potest;
itaque gladius eius brevis et levis est — brevior et levior quam is qui ab equite fertur. Etiam gladii qui a
Germanis feruntur longiores et graviores sunt quam Romanorum, ac pila eorum longiora et graviora quam
nostra sunt."
Marcus: "Nonne fortes sunt Germani?"
Iulius: "Fortes sunt illi, sed Romani fortiores sunt, nec arma Germanorum tam bona sunt quam nostra.
Scutum eorum nimis parvum est, pilum nimis longum et grave; nec enim pilum tam grave procul iaci potest.
Itaque pilum nostrum breve et leve est — brevius et levius quam pilum Germanorum. Patria nostra bonis
armis defenditur. Nullus hostis Romam expugnare potest."
ANNVS ET MENSES
UNIDAD 11.1 . Numerales cardinales y ordinales. Comparación: superlativos. Quinta declinación (dies diei)
Annus in duŏdĕcim menses dividitur, quibus haec sunt nomina: Ianuarius,
mensis primus; Februarius, secundus; Martius, tertius; Aprilis, quartus;
Maius, quintus; Iunius, sextus; Iulius, septimus; Augustus, octavus;
September, nonus; October, decimus; November, undecimus; December,
mensis duodecimus ac postremus.
23
Unus annus duodecim menses vel trecentos sexaginta quinque dies habet. Saeculum est centum anni.
Centum anni vel saeculum est longum tempus. Duo saecula sunt ducenti anni. Homo sanus nonaginta vel
etiam centum annos vivere potest; ducentos annos vivere nemo potest.
Quam longus est mensis November? November triginta dies longus est. December unum et triginta dies
habet. Ianuarius tam longus est quam December, sed Februarius brevior est: duodetriginta aut undetriginta
dies tantum habet. Februarius brevior est quam ceteri undecim menses: is mensis anni brevissimus est.
Dies est dum sol in caelo est. Prima pars diei est mane, pars postrema vesper. Dies est tempus a mane
ad vesperum. Nox est tempus a vespero ad mane. Vesper est finis diei atque initium noctis. Mane finis noctis
est atque initium diei.
Dies in duodecim horas dividitur. Ab hora prima dies initium facit. Hora sexta, quae hora media est
inter horam primam et duodecimam, 'meridies' nominatur. Hora sexta vel meridies diem dividit in duas
aequas partes: 'ante meridiem' et 'post meridiem'. Meridie sol altissimus in caelo est. Sex horae sunt dimidia
pars diei.
Nocte sol non lucet, sed luna et stellae lucent. Sol est stella clarissima, quae luce sua et terram et lunam
illustrat.
Dies mensis primus 'kalendae' nominatur. Dies tertius decimus post kalendas 'idus' nominatur. Item 'idus
Februariae' dicitur dies tertius decimus mensis Februarii. Dies nonus ante Idus dicitur 'nonae' (nonae
Ianuariae: dies quintus Ianuarii; nonae Februariae: dies quintus Februarii; et cet.).
Tempora anni sunt quattuor: aestas et hiems, ver et autumnus. Aestas est tempus a mense Iunio ad
Augustum, hiems a mense Decembri ad Februarium. Mensis Iunius initium aestatis, December initium
hiemis est. Tempus a Martio ad Maium ver dicitur, a mense Septembri ad Novembrem autumnus. Ver a
mense Martio initium facit. Autumnus a Septembri incipit.
Autumno folia de arboribus cadunt et terram operiunt. In Germania hiemes frigidiores sunt quam in
Italia: alta nive operitur tota terra et lacus glacie operiuntur; hieme Germani pueri super glaciem lacuum
ludere possunt. Ianuarius mensis anni frigidissimus est. Menses calidissimi sunt Iulius et Augustus. Eo
tempore multi Romani urbem relinquunt et villas suas petunt, neque enim totam aestatem in urbe vivere
volunt.
Frases con comparativos y superlativos.
1. Velocissimus omnium animalium est delphinus. 2. Februarius brevior est quam ceteri undecim menses: is
mensis anni brevissimus est. 3. Sol est stella clarissima, quae luce sua et terram et lunam illustrat. 4. Iulius
cotidie rosas aliosque flores pulcherrimos ad Claudiam mittĕre solebat. 5. Titus: "Certe pulcherrimae sunt
litterae Sexti, sed meae litterae pulchriores sunt quam Marci." 6. Non oportet se comparare cum discipulo
pigerrimo ac stultissimo. 7. Venus, pulcherrima omnium dearum, dea amoris ac pulchritudinis est. 8. Ego
miserrimus eram omnium adulescentium, quod tu numquam me salutabas, cum me videbas. 9. Is enim
discipulus omnium pigerrimus est atque tam stultus quam puer barbarus. 10. Ego optimus discipulorum in
ludo erat, nam ceteri discipuli omnes peiores erant. 11. Inter omnes deos deasque Iuppiter pessimus maritus
est ac Venus pessima uxor. 12. Claudia Iulium 'virum optimum' appellat. Item Iulius uxorem suam
'optimam omnium feminarum' vocat. 13. Quintus maior est quam Iulia et minor quam Marcus. Maximus
liberorum est Marcus, minima est Iulia. 14. (superlativo absoluto) Meridie sol altissimus in caelo est.
Traducción inversa: 1. La espada del jinete es más larga que la del infante. .2. Los infantes del enemigo son
más altos que los nuestros.
UNIDAD 11. 2. La aposición
La aposición es un sustantivo o adjetivo sustantivado que complementa a otro sustantivo. En latín la aposición no tiene
un caso propio sino que va en el mismo caso que el sustantivo al que complementa.
Diana Dea silvas amat.
Apos. N
SJ
“La diosa Diana ama los bosques”.
Sicilia, Italiae insula, magna est.
N Aposición
SJ
“Sicilia, una isla de Italia, es grande”.
24
Ejercicio: análisis morfosintáctico de la frase .7. Venus, pulcherrima omnium dearum, dea amoris ac
pulchritudinis est.
NOVUS DIES
Pronombres personales, adjetivos posesivos; indefinidos uterque, neuter, alter; orac. subord. causal; orac. subord.
consecutiva; modo imperativo; el participio de presente activo.
Cubiculum in quo Quintus cubat non magnum est, nec magnum est cubiculum Marci. Utrumque
cubiculum parvum est. Uterque puer cubat in cubiculo parvo, neuter in cubiculo magno. Neutrum
cubiculum magnum est. Uterque puer quietus est, neuter puer se movet.
Alter puer dormit, alter vigĭlat. Alter e duobus pueris valet, alter aegrotat. Uter puer aegrotat, Marcusne an
Quintus? Quintus aegrotat, Marcus valet.
Aer frigidus cubiculum Marci intrat, fenestra enim aperta est. Marcus fenestrā apertā dormit. Fenestra
Quinti aperta non est. Altera e duabus fenestris est aperta, altera clausa. Utra fenestra clausa est? Fenestra
Quinti. Is fenestra clausa dormit, quia aeger est. Ecce gallus canit: "Cucurru! Cucucurru!" Gallus canens
novum diem salutat.
UNIDAD 12.1 Los participios de presente activos
a) Participio presente. El participio presente tiene solamente formas activas. Se forma añadiendo -ns al
tema de presente (-(e)ns en 3ª y 4ª conjugaciones). Ejemplos:
laudare ® lauda·ns, lauda·ntis (que elogia, elogiando)
habere ® habē·ns, habē·ntis (que tiene, teniendo)
mittere ® mitt·ē·ns, mitt·ēntis (que envía, enviando)
audire ® audi·ē·ns, audi·ēntis (que escucha, escuchando)
El participio presente se declina como los adjetivos de segunda clase (tercera declinación, tema en -i).
Singular Plural
Masc./Fem. Neutro Masc./Fem. Neutro
nom., voc vidēns vidēns videntēs videntia
voc vidēns vidēns videntēs videntia
ac videntem vidēns videntēs videntia
gen videntis videntium
dat videntī videntibus
abl vidente 7
videntibus
Marcus oculos non aperit neque se movet. Quintus, qui oculis apertis
iacet, super lectum se vertit. Puer dormiens gallum canentem non audit.
Puer vigilans gallum audit, et Davum vocat. Davus cubiculum intrans
interrogat: "Quomodo se habet pes tuus hodie?"
Quintus respondet: "Pes male se habet, nec pes tantum, sed etiam caput et
bracchium dolet. O, quam longa nox est! Sed iam mane est, nam gallus
canit. Da mihi aquam, Dave!"
Davus Quinto aquam in poculo dat. Puer aquam bibit. Servus puerum
bibentem aspicit. Davus Quintum in lecto iacentem relinquit et cubiculum
7 videntī , en su uso como adjetivo
25
Marci intrat. Marcus adhuc dormit. Davus ad puerum dormientem adit eumque excitat. Quomodo servus
puerum excitat? In aurem pueri dormientis magnā voce clamat: "Marce! Mane est!" Eo modo excitatur
Marcus, et oculos aperiens servum apud lectum stantem videt. Iam neuter e duobus pueris dormit.
Aqua quā Marcus lavatur frigida est; itaque puer manus et caput solum lavat, non totum corpus. Mane
Marcus caput et manus tergens Davum interrŏgat. "Cur frater meus tam quietus est?" Davus respondet:
"Quintus adhuc in lecto est."
Marcus: "In lecto? Quintus, qui ante me surgĕre solet, adhuc dormit! Excita eum!"
"Non dormit" inquit Davus, "Frater tuus vigilat, nec surgere potest, quod pes et caput ei dolet."
Marcus: "Mihi quoque caput dolet!"
Davus: "Tibi nec caput nec pes dolet! Caput valens non dolet nec membra valentia."
Marcus friget, quod corpus eius nudum est (id est, sine vestimentis); itaque Marcus vestimenta sua a servo
poscit: "Da mihi tunicam et togam! Vesti me!" Davus puero frigenti tunicam et togam dat, sed eum non
vestit: necesse est puerum ipsum se vestire. Marcus primum tunicam induit, deinde togam. Toga est
vestimentum album, quod viri et pueri Romani gerunt.
Marcus cum servo atrium intrat, ubi parentes sedent liberos exspectantes. Parentes a filio intrante
salutantur: "Salvete, pater et mater!" et ipsi filium intrantem salutant: "Salve, Marce!" Mater alterum filium
non videns Davum interrogat: "Quintus quomodo se habet hodie?"
Davus: "Quintus dicit 'non modo pedem, sed etiam caput dolēre'". Claudia surgit et ad filium aegrotantem
abit. Mater filio suo aegrotanti panem et malum dat, sed ille, qui multum edere solet, hodie nec panem nec
malum edit. Puer aegrotans nihil edere potest.
Davus Marco librum et tabulam et stilum et regulam affert. Iulius: "Ecce Davus tibi librum et ceteras res
tuas affert. Sume res tuas atque abi!" "Sed cur non venit Medus?" inquit Marcus, qui Medum adhuc in
familiā esse putat. Is servus cum pueris ire solet omnes res eorum portans. Marcus ipse nullam rem portare
solet praeter malum.
Iulius: "Medus tecum ire non potest. Hodie necesse est te solum ambulare."
Marcus: "...atque me ipsum omnes res meas portare? Cur ille servus mecum venire non potest ut solet?
Etiamne Medo caput dolet?"
Iulius: "Immo bene valet Medus, sed hodie alias res agit."
Marcus: "Quae sunt illae res?"
Iulius nihil ad hoc respondet et "Iam" —inquit— "tempus est discedere, Marce."
Marcus malum, librum, tabulam, stilum regulamque secum ferens e villa abit. Filius a patre discedens "Vale,
pater!" inquit. "Vale, Marce!", respondet pater, "Bene ambula!"
GRAMMATICA LATINA. Participium
Puer vigilans in lecto iacens gallum canentem audit. Gallus canens non auditur a puero dormiente. Puer
dormiens servum clamantem audit, nec a gallō canente, sed a servō clamante excitatur. Non vox galli
canentis, sed vox servi clamantis puerum dormientem excitat. Pueri vigilantes gallos canentes audiunt. Galli
canentes a pueris dormientibus non audiuntur. Pueri dormientes servos clamantes audiunt, nec a gallis
canentibus, sed a servis clamantibus excitantur. Non voces gallorum canentium, sed voces servorum
clamantium pueros dormientes excitant.
Caput valens non dolet nec membra valentia. Canis animal volans non est; animalia volantia sunt aves.
Milites inter pila volantia pugnant.
'Vigilans', 'iacens', 'canens', 'dormiens' participia sunt. Participium est adiectivum declinationis III: gen.
sing. –ant·is, -ent·is (abl. sing, -e vel -i).
PENSVM A. Completar con participios de presente de los verbos dormio -ire, aperio -ire, sto stare (estar de pie),
frīgeō frīgēre 'tener frío', intro intrare, discedo -ere 'retirarse', valeo -ere 'estar sano', doleo dolere, nato natare 'nadar')
Puer dorm_______ nihil audit. Davus puerum dorm_______ excitat: in aurem pueri dorm_______ clamat:
"Marce!" Marcus oculos aper_______ servum apud lectum st_______ videt. Servus puero frig_______
vestimenta dat. Parentes filium intr_______ salutant et a filio intr_______ salutantur. Filius disced_______
26
"Vale!" inquit. Corpus val_______ non dolet. Medicus caput dol_______ sanare non potest. Pisces sunt
animalia nat_______.
PENSVM B. Ejercicio con interrogativos. Obsérvese la partícula interrogativa -ne (no se traduce).
Quintusne bene dormit? Uter puer aegrotat? Estne clausa fenestra Marci? Uter e duobus pueris gallum
canentem audit? Quomodo servus Marcum excitat? Totumne corpus lavat Marcus? Quid Marcus a servo
poscit? Utrum bracchium toga operitur? Utrā manu miles scutum gerit? Quas res Marcus secum fert?
MAGISTER ET DISCIPVLI (I)
adjetivos-pronombres interrogativos (continuación)
Marcus librum et tabulam et ceteras res ferens Tusculum ambŭlat. Illic est ludus puerorum. Multi pueri
mane in ludum eunt. Magister ludi est vir Graecus, cui nomen est Diodorus. Marcus magistrum metuit,
Diodorus enim magister severus est, qui discipulos suos virgā verberat; eo modo magister severus
discipulos improbos punire solet. Discipuli sunt pueri qui in ludum eunt. Marcus et Quintus sunt duo
discipuli. Alii discipuli sunt Titus et Sextus.
Sextus, qui ante Marcum et Titum ad ludum advenit, primus ludum intrat. Sextus solus est, nam ceteri
discipuli nondum adsunt. Magister intrans Sextum solum in sella sedentem videt. Sextus de sella surgens
magistrum salutat: "Salve, magister!"
Magister: "Salve, Sexte! Conside!"
Sextus in sella considit. Discipulus tacitus ante magistrum sedet. Magister interrogat: "Cur tu solus es,
Sexte?" "Ego solus sum, quod ceteri discipuli omnes absunt", respondet Sextus. Exclamat magister: "O,
discipulos improbos...!"
Sextus: "Num ego discipulus improbus sum?"
Magister: "Immo, tu probus es discipulus, Sexte, at Marcus et Quintus et Titus improbi sunt!"
Hic Titus ad ludum advenit et ianuam pulsat antequam intrat: discipulus non statim intrat, sed primum
ianuam pulsat; tum ludum intrat et magistrum salutat: "Salve, magister!"
Magister: "O Tite! Sextus iam adest..."
Titus: "At Marcus et Quintus nondum adsunt!"
Magister: "Tace, puer! Claude ianuam et conside! Aperite libros, pueri!"
UNIDAD 13.1. ◊ El participio pasivo.
b) Participio de perfecto pasivo.
El participio perfecto se forma con el tema de supino del verbo (aparece en el enunciado de cada verbo) y
la terminación -us, -a, -um. Se declina como los adjetivos del tipo I.
Ejemplos:
habeo, habere, habui, habitum ® habitus, a, um (tenido)
mitto, mittere, misi, missum ® missus, a, um (enviado)
audio, audire, audivi, auditum ® auditus, a, um (oído)
Ejercicios.
Decir los participios del presente y del perfecto de los siguientes verbos:
①
partic. presente activo partic. perfecto pasivo
amo, amare, amavi, amatum
video, videre, vidi, visum
mitto, mittere, misi, missum
27
”enviar
invenio -īre -vēni -ventum
”encontrar”
Copiar en el cuaderno y traducir.
②
Marcus enim perterritus est. Marcus perterritus ad villam currit. Quintus oculos non apĕrit? — O dei
boni! Puer mortuus est!" Marcus iratus Titum pulsare incĭpit, sed magister "Desĭne, Marce!" inquit. Canis
irata latrat: "Baubau!" Canis iratus dentes ostendit. Miles Romanus hostem armatum accurrĕre videt. Midas
omnes dapes in aurum mutatas vidit. Claudia irata "Noli pergӗre!" inquit.
Atención: los siguientes participios pasivos junto con el verbo sum se traducen por pretérito perfecto pasivo: captus est
“ha sido capturado”
Marcus a Sexto pulsatus est. Vox Sexti a nullo audita est. Laudatus sum a magistro. Puer improbus a
magistro verberatus est. Proditionis accusatus est. Midas ex arbore virgam detraxit et statim virga aurea
facta est.
UNIDAD 14.1. Usos del ABLATIVO sin preposición.
○ Separación, alejamiento: Expulsus est patria. Fue expulsado de su patria.
○ Origen: Nobili genere natus. Nacido de linaje noble
○ Instrumental: Cornibus tauri se tutantur. Los toros se topan con los cuernos.
○ Causa : metu por miedo
○ Compañía : Cum patre veni. Vine con mi padre
○ Cualidad : Vir summo ingenio. Hombre de gran talento
○ Modo : Cum virtute vixit. Vivió con honestidad..
UNIDAD 14.2. Morfosintaxis verbal: el futuro imperfecto perfecto de indicativo.
1ª conjugación 2ª conjugación 3ª conjugación 3ª mixta y 4ª conjugación
fut. Imperf.
indicativo
amabo amabimus
amabis amabitis
amabit amabunt
habebo habebimus
habebis habebitis
habebit habebunt
legam legemus
leges legetis
leget legent
audiam audiemus
audies audietis
audiet audient
Ejercicio con futuros imperfectos. .1. Vobiscum bellum faciemus. 2. Tu rides, ego fleo; tu scelere vicisti,
ego virtute vincam. .3. Mater mecum veniet, postea vobiscum manebit. .4. Magister nos ad se vocabit. 5.
Nos nostrosque nostri milites fortiter defendent. 6. Cras novum librum tibi mittam.
UNIDAD 14.3. ® Cuarta y quinta declinación (repaso y ampliación)
Ejemplos con currus -us 'carro' (masc.), cornu cornus 'cuerno' (neutro), dies diei 'día' (fem.), res rei 'cosa' (fem.)
4ª declinación 5ª declinación
masc & fem. neutros fem. fem.
sg pl sg pl sg pl sg pl
N. Voc currŭ·s currū·s cornu cornu·a die·s die·s res res
Acu currŭ·m currū·s cornu cornu·a die·m die·s rem res
Gen currū·s curru·um cornu·s cornu·um die·i die·rum rei rerum
Dat curru·i curr·ĭbus cornu·i corn·ĭbus die·i die·bus rei rebus
Abl currū curr·ĭbus cornu corn·ĭbus die die·bus re rebus
La cuarta y quinta declinaciones se puede considerar variantes de la 3ª declinación: se trataría de aquellos sustantivos
cuya raíz acababa en vocal -U o -E respectivamente.
28
Obsérvese que los morfemas de caso de la cuarta declinación son los mismos que en la 3ª declinación (si eliminamos
las vocales de enlace -(e)M, -(i)S etc. El dativo-ablativo plural debía ser -UBUS, y de hecho así aparece en las palabras
arcus arcus 'arco' y artus artus 'articulación, miembro'. En las demás, adopta la terminación -IBUS de la 3ª decl.
La 5ª declinación también sigue el modelo de la 3ª, excepto en el genitivo singular y plural.
Ejercicio. [4ª decl. ] . 1. Taurus cornibus petit. .2. Ōlim reges exercitus ducebant; nunc consules
exercituum duces sunt. 3. Manus manum lavat. 4. Vultus est imago animi. 5. Belli eventus in manu est
Fortunae. 6. In lacubus pisces sunt; in saltibus aut in specubus ferae vivunt. 7. Hieme lacus glacie
operiuntur; hieme Germani pueri super glaciem lacuum ludere possunt. .8. In urbe Roma multae
domus sunt et multa templa deorum. 9. Facies eius mihi non placet. 10. In Palatio sunt domūs
magnificae.
Ejercicio. [4ª decl. & futuros] 1. Peditatus equitatŭsque noster hostium impetum franget. 2. Omnes cives
magistratibus parebunt. 3. Senatus magnum exercitum in hostem mittet. 4. Naves e portu procedent. 5.
Vos in agris cantus avium audietis; nos domi fletūs gemĭtūsque infantium saepe audiemus. 6. Aestate
agricolae ab ortu solis usque ad occasum laborabunt; autumno agricolae fructus percipient; hieme
vallem nive opertam vidēbĭmus; at vere ( en primavera) montes vallesque avium cantu rursus
resonabunt. 7. In dextro cornu exercĭtūs equitatum collocabis. 8. Hostes equitatu peditatuque suo cum
exercitu nostro pugnabunt. 10. Curruum cursus in circo spectabĭmus. 11. Senatus magnos honores
tribuet exercitui post redĭtum in urbem. 20. Barbari nostram urbem multis militibus oppugnabunt.
UNIDAD 15.1. El modo subjuntivo en verbos regulares y el verbo SVM.
presente
1 conj 2 conj 3 conj 3ªmix 4ª conj
morfema -E- morfema -A-
amĔm
amĔs
amĔt
amĔmus
amĔtis
amĔnt
deleAm
deleAs
deleAt
deleAmus deleAtis
deleAnt
legAm
legAs
legAt
legAmus
legAtis
legAnt
capiAm
capiAs
capiAt
capiAmus
capiAtis
capiAnt
audiAm
audiAs
audiAt
audiAmus
audiAtis
audiAnt
imperfecto amārēm
amarēs
amarēt
amārēmus
amārētis
amārent
delērēm
delērēs
delērēt
delerēmus
delerētis
delērent
legĕrēm
legĕrēs
legĕrēt
legĕrēmus
legĕrētis
legĕrent
capĕrēm
capĕrēs
capĕrēt
capĕrēmus
capĕrētis
capĕrent
audirem
audires
audiret
audiremus
audiretis
audirent
perfecto amāvĕrim
amavĕris
amavĕrit
amavĕrimus
amavĕritis
amavĕrint
delevĕrim
delevĕris
delevĕrit
delevĕrimus
delevĕritis
delevĕrint
legĕrim
...
cepĕrim
cepĕris
cepĕrit
cepĕrimus
cepĕritis
cepĕrint
audivĕrim
...
pluscuamp. amāvissĕm
...
delevissem
...
legissem
...
cepissem
...
audivissem
...
Véanse las formas del subjuntivo de SVM en el Apéndice.
Ejercicio. Frases con subjuntivos . .1. Nostra vitia, non vitia aliēna
cernamus. 2. Genua flectamus. 3. Utinam vēros amicos habeat. 4.
Amemus patriam, pareamus senatui, consulamus bonis civibus.
29
5. Cedant arma togae. 6. Dei ā nobis funestum omen avertant. 7. Urbem defendamus, ut ( para que)
liberis nostris liberam patriam tradamus. 8. Pugnemus strenue, ne ( para que no) filios nostros barbari
capiant. Simus viri strenui, ut ( para que) liberi nostri in libera urbe liberi sint. Utinam dei nobis
victoriam dent. .9. Cautus sis. 10. Gratias deis agamus. 11. Sit tibi terra levis. 12. Dominus vobiscum sit.
Completar:
Volo ut ( = que) tu scrib__s litteras mihi. Visne ut d__m tibi aliquid? Marcus Titum petit, ut secum
domum ambul__t. Necesse est ut alios discipulos cognosc__s.
UNIDAD 15.2. ◊ Verbos deponentes. Compuestos de SVM. La 3ª decl. temas en -i.
Los verbos deponentes se conjugan en voz pasiva, pero su traducción es en voz activa: largior, largiris,
largitur … “doy, das, da (con generosidad)”, largiri (inf.) “dar (con generosidad)”, etc.
Sabemos que un verbo es deponente gracias a su enunciado: loquor, loqui, locutus sum “hablar”, sequor,
sequi, secutus sum “seguir”, partior, partiri, partitus sum “repartir”.
VERBA DEPONENTIA
Medus laetatur nec dominum veretur. Nauta non proficiscitur, sed ventum secundum opperitur.
'Laetari', 'vereri, 'proficisci', 'opperiri' verba deponentia sunt. Verbum deponens est verbum quod
semper formam verbi passivi habet8
atque in loco verbi activi ponitur. Alia exempla verborum deponentium:
consolari, conari, intuēri, sequi, loqui, lābī, complecti, egredi, oriri.
Medus ex Italia proficiscens solem orientem intuetur. Navis e portu egreditur; aliae naves eam sequuntur.
Dum Lydia loquitur, lacrimae de oculis eius labuntur. Medus eam complectitur et consolari conatur.
PENSVM. Completar: (intueor -ēri «contemplar», orior orīri «surgir», consolor -ari «consolar», lābor lābī
«resbalar, caer», proficiscor -ficisci «marcharse», laetor laetari «alegrarse» )
Medus et Lydia ex Italia proficisc_____ . Lydia Medum in puppim ascendentem sequ_______ . Dum nauta
loqu_____, Medus occidentem intue______, unde nubes atrae ori______ . Simul tempestas ori______ .
Mercator tristis merces suas in mare lāb______ videt; nemo eum consola_____ potest. Qui ab amicis
proficisc______ laeta_____ non potest.
Exempla verborum deponentium:
[1] laetor laetamur, [2] vereor veremur; [3] sequor sequimur; [4] partior partimur.
Lydia: "Ego Neptunum non vereor. Tune eum vereris, nauta?" Nauta: "Omnes nautae deum maris veremur."
Lydia: "Cur Neptunum veremini?" Nautae Neptunum verentur, Lydia eum non veretur.
UNIDAD 15.3 USOS DEL ACUSATIVO: el acusativo con significado circunstancial: dirección y duración.
El caso acusativo se usa principalmente como complemento directo y como complemento circunstancial,
normalmente precedido de preposiciones. Ejemplos:
Video puellam. Veo a la niña.
CD CD
Puella ambulat per silvam. La niña pasea por el bosque
CC CC
El complemento circunstancial de lugar "adonde":
Cuando queremos indicar en castellano el lugar adonde vamos o nos acercamos, usamos las preposiciones "a, hacia,
junto a". Por ejemplo: Voy al río; Nos dirigimos a la ciudad; Huimos hacia los bosques.
8 praeter participium: laetans, verens, proficiscens, opperiens...
30
El latín, para expresar este tipo de CC, usa el caso acusativo con o sin preposición. El uso de la preposición depende
del tipo de sustantivo al que se refiera el complemento circunstancial. Veámoslo en este cuadro:
Nombres propios de
ciudades o islas pequeñas.
El nombre común "domus-
us", casa.
Acusativo sin preposición
Puer Tusculum venit..... El niño llega a Túsculo
Puer domum venit...... El niño llega a casa
Este acusativo se denomina “acusativo de dirección”
Nombres comunes
Nombres propios de
lugar mayor
(islas grandes,
países, penínsulas,
continentes,
regiones)
Acusativo con preposición
Las preposiciones más usuales son:
in "a, hacia"
ad "a, hacia, junto a, ante"
Vir in oppidum venit ...... El hombre llega a la ciudad (al interior)
Vir in Hispaniam venit ...... El hombre llega a Hispania (al interior)
Puer ad magistrum venit.... El niño llega ante el maestro (junto al maestro)
La preposición "in" con nombres de persona indica hostilidad y, en ese caso, se suele
traducir por "contra" Ej.:
Romani in inimicos contendunt.. ..... Los romanos se dirigen contra los enemigos
(hacia los enemigos)
TEMPESTAS
(ejercicio con voz pasiva, verbos deponentes y cuarta declinación)
Italia inter duo maria interest, quorum alterum, quod supra Italiam situm est, 'mare Superum' sive
'Hadriaticum' appellatur, alterum, infra Italiam situm, 'mare Inferum' sive 'Tuscum'. Totum illud mare
longum et latum quod inter Europam et Africam interest 'mare nostrum' appellatur a Romanis.
Urbs Roma non ad mare, sed ad Tiberim flumen sita est viginti milia passuum a mari. Quod autem
paulum aquae est in Tiberi, magnae naves in eo flumine navigare non possunt. Itaque parvae tantum naves
Romam adeunt.
Ostiam omnes naves adire possunt, id enim est oppidum maritimum quod magnum portum habet. Ad
ostium Tiberis sita est Ostia. Alia oppida maritima quae magnos portus habent sunt Brundisium, Ariminum,
Genua, Puteoli. Haec omnia oppida in ora maritima sita sunt. In ora Italiae multi portus sunt. Ex omnibus
terris in portus Italiae veniunt naves, quae merces in Italiam vehunt.
Non modo merces, sed etiam homines navibus vehuntur. Is qui navigare vult adit nautam qui bonam
navem habet. Si aer tranquillus est, necesse est ventum opperiri.
Cum magnus ventus flat, mare turbidum est. Tempestas est magnus ventus qui mare turbat ac fluctus facit
qui altiores sunt quam naves. Nautae tempestates metuunt, nam magni fluctus naves aqua implere possunt.
Tum naves et nautae in mare merguntur.
Nautae nec mari turbido nec mari tranquillo navigare volunt; itaque in portu ventum secundum
opperiuntur (id est ventus qui a tergo flat). Vento secundo naves e portu egrediuntur: vela vento implentur
ac naves plenis velis per mare vehuntur.
Pars navis posterior «puppis» dicitur. In puppi sedet nauta qui navem gubernat. Quomodo navis in
medio mari gubernari potest, cum terra nulla videtur? Gubernator caelum spectat: in alto mari sol aut stellae
ei duces sunt. Ea pars caeli unde sol oritur dicitur oriens. Partes caeli sunt quattuor: oriens et occidens,
meridies et septentriones. Meridies dicitur ea caeli pars ubi sol meridie videtur; pars contraria septentriones
appellatur a septem stellis quae semper in ea caeli parte stant.
Hodie caelum serenum et ventus secundus est. Naves multae simul e portu Ostiensi egrediuntur. Inter
eos homines qui naves conscendunt est Medus, qui ex Italia proficiscitur cum amica sua Lydia. Medus, qui
Graecus est, in patriam suam redire vult. Graecia non modo ipsius patria est, sed etiam Lydiae. Medus et
Lydia ex Italia proficiscentes omnes res suas secum ferunt: pauca vestimenta, paulum cibi nec multum
pecuniae. Praeterea Lydia parvum librum fert, quem sub vestimentis occultat.
31
UNIDAD 15.4 Construcción de participio absoluto
Sole oriente navis eorum e portu egreditur multis hominibus
spectantibus. Navis plenis velis altum petit. Aliae naves eam
sequuntur. Medus in puppim ascendit. Lydia eum sequitur. Ex
alta puppi solem orientem spectant. Iam procul abest Ostia,
homines qui in portu sunt vix oculis cerni possunt. Medus
montem Albanum, qui prope villam Iulii situs est, cernit et "Vale,
Italia!" inquit, "Valete montes et valles, campi silvaeque!
Paulo post totum caelum atrum fit9
, ac fulgur unum et alterum,
tum multa fulgura caelum et mare illustrant. Statim sequitur
tonitrus cum imbre, et simul magnus ventus flare incipit. Mare
tempestate turbatur, ac navis, quae et homines et merces multas
vehit, fluctibus iactatur et vix gubernari potest. Nautae multum
aquae e nave hauriunt, sed navis nimis gravis est propter merces. Hoc videns gubernator "Iacite merces!"
inquit nautis, qui statim merces graves in mare iacere incipiunt, spectante mercatore, qui ipse quoque nave
vehitur. Ille tristis merces suas de nave labi et in mare mergi videt. Nemo eum consolatur! Navis paulo levior
fit, simul vero tempestas multo turbidior et fluctus multo altiores fiunt. Medus perterritus exclamat: "O
Neptune! Serva me!" sed vox eius vix auditur propter tonitrum. Navis aqua impleri incipit.
Ceteris perterritis, Lydia caelum intuetur et clamat: "Serva nos, Domine!"
Magnus fluctus navem pulsat. Medus Lydiam labentem complectitur ac sustinere conatur, nec vero ipse
pedibus stare potest.
Lydia iterum magna voce Christum invocat: "O Christe! Iube mare tranquillum fieri! Serva nos, domine!"
Medus os aperit ac Neptunum iterum invocare vult, sed magnus fluctus os eius aqua implet. Medus loqui
conatur neque potest.
Adverbios derivados de adjetivos tipos I & II, en grado positivo, comparativo y superlativo.
Observa cómo se forman los adverbios a partir de los adjetivos rectus -a-um (tipo I) & fortis forte (tipo II).
grado positivo comparativo superlativo.
rect·E
fort·ITER
rect·IUS
fort·IUS
rect·ISSME
fort·ISSIME
PENSVM. Sextus rect_____ respondet, Marcus prav_____ respondet et sever_____ reprehenditur. Nemo
rect_____ aut pulchr_____ scribit quam Sextus; is rectissim_____ et pulcherrim_____ scribit. Luna plena
clar_____ lucet, sed sol clar_____ lucet quam luna et ceterae stellae; sol clarissim_____ lucet.
Hostes non tam fort_____ pugnant quam Romani. Milites nostri fort_____ pugnant quam hostes. Nostri
fortissim_____ pugnant. Marcus nimis lev_____ scribit. Magister brev_____ scribit 'Marcum improbum esse.'
PARENTES
futuro de indicativo (repaso) 10
; (v.deponentes (cont.)).
Pueri parvuli qui nondum loqui possunt «ba, ba» dicunt. Parvulus infans in cunis cubare solet. Cunae sunt
lectulus infantis. Infans multas horas dormit non solum nocte, sed etiam die; nam longus somnus infanti tam
necessarius est quam cibus. Infans neque somno neque cibo carere potest.
Quomodo infans, qui loqui non potest, cibum postulat? Infans qui cibō caret magnā voce vagit. Ita
parvulus infans cibum postulat. Tum mater accurrit atque infantem ad pectus suum apponit.
9 Verbo fio fieri factus sum volverse, hacerse
10 El futuro de indicativo se vio en la página 42. Ahora lo repasamos en los textos de familia romana.
32
Post paucos menses novus infans in cunis erit. Claudia rursus parvulum infantem habebit neque cunae
vacuae erunt. Tum Iulius et Claudia quattuor liberos habebunt. Claudia laeta cunas movebit et parva voce
cantabit: "Lalla". Pater infantem suum in manibus portabit eumque non minus amabit quam mater. Pater et
mater infantem suum aeque amabunt.
Anno post pater et mater ab infante suo appellabuntur. Claudia autem 'mamma' appellabitur, non 'mater',
neque Iulius 'pater', sed 'tata' appellabitur; neque enim infans ipsa nomina 'patris' et 'matris' dicere poterit.
Infans igitur parentibus suis dicet: "Mamma! Tata!" Neque solum prima verba, sed etiam primos gradus
faciet infans. Initio pater eum sustinebit ac manu ducet, mox vero infans solus ambulare incipiet neque a
parentibus sustinebitur neque manu ducetur. Infans ambulans a parentibus laetis laudabitur. Simul infans
plura verba discet et mox recte loqui sciet.
PVERORVM EDUCATIO
UNIDAD 15.5. Grados del adjetivo: comparativo y superlativo.
Cornelius iam domi est apud Fabiam uxorem, quae maritum adesse gaudet. Post meridiem maritus et
uxor in atrio Sextum, filium suum, exspectant.
Fabia: "O, quam sola hic eram sine te, mi Corneli! Sed iam gaudeo te mecum esse."
Cornelius: "Ego non minus gaudeo me esse domi apud te, uxorem meam amantissimam. In urbe Roma male
me habeo, sed Tusculi semper delector domo mea pulcherrima..."
Fabia: "Num domo tua plus delectaris quam uxore tua?"
Cornelius: "Scis nihil a me plus amari quam te, mea Fabia. Hac domo delector et quia ipsa per se pulchra est
et quia hic uxorem meam pulcherrimam aspicio."
Fabia: "Me quoque delectat domus nostra, quamquam minor est quam aliae domus nec signis deorum
ornatur."
Cornelius: "Scio multas domos Tusculanas et maiores et meliores esse quam nostram atque columnis et
signis pulchrioribus ornari, nec tamen haec domus mihi videtur minus pulchra esse. Domus hominum
divitum signis dearum magnificis ornantur, sed domus mea femina ornatur optima et pulcherrima!"
Fabia: "Verbis magnificis scis tu laudare et uxorem et domum tuam, Corneli. Mihi quoque haec domus
pulchra videtur, nec ullum peristylum floribus pulchrioribus ornatur quam nostrum.
PVGNA DISCIPVLORVM I
gramática: 6.2 El tema verbal de perfecto; pto. perfecto pasivo; verbos deponentes; el infinitivo de perfecto activo y
pasivo; comparativos irregulares, superlativos; locativo humi.
Ecce puer qui e ludo domum revertitur. Quis est hic puer? Marcus est, sed difficile est eum cognoscere,
nam sordidus est et sanguis de naso eius fluit. Hodie mane vestimenta Marci munda erant atque tam
candida quam nix nova, nunc vero sordida et umida sunt. Cur vestis Marci umida est? Vestis umida est,
quod Marcus per imbrem ambulavit. Nec modo Marcus, sed etiam Titus et Sextus per imbrem
ambulaverunt.
Omnes discipuli vestimentis umidis domum revertuntur. Sed cur sanguis de nasō fluit Marcō? Sanguis
ei de nasō fluit, quod Marcus a Sextō pulsatus est. Sextus, qui maior est quam ceteri discipuli, cum Marco et
Tito pugnavit et ab iis pulsatus est. Pueri pugnaverunt in viā angustā quae Tusculō ad villam Iulii fert.
Marcus atrium intrans non statim a patre suo cognoscitur, sed cum primum filius patrem salutavit, Iulius
vocem filii cognoscit. Tum cruorem in facie eius conspiciens exclamat pater: "O mi fili! Quis te pulsavit?"
Marcus: "Bos iratus cornu me pulsavit!"
Iulius: "Id verum non est! Is qui te pulsavit cornua non gerit. A quo pulsatus es?"
Marcus: "A Sexto pulsatus sum. Primum ille me pugno pulsavit sine causa, deinde ego et Titus illum
pulsavi!"
Iulius: "Quid? Vos duo unum pulsavistis? Duo cum uno pugnavistis?"
33
Marcus se et Titum excusare conatur: "At pugnavimus cum puero maiore. Solus Sextum vincere non
possum, nam is multo maior ac validior est quam ego. Sextus tam validus est quam bos!"
Ejercicio. Revisar la morfología del infinitivo y decir las varias formas de los infinitivos de audio y duco
Ejercicio. Frases con oración subordinada en infinitivo. Traducción
y análisis sintáctico.
[1] Soror credit eas litteras Marci esse. Soror credit Marcum esa litteras
scripsisse. Magister dicit Marucm in ludo dormire. Magister dixit
Marcum in ludo dormivisse. Intellegebam te non cornibus, sed pugnis
pulsatum esse.
[2] Traducción inversa: Marco dice que Tito yace en el suelo. Marco dice que
él no puede vencer a Tito.
[3] Verbos deponentes. Traducir: Marco intenta excusar a su amigo.
Todos los alumnos regresan a casa con las ropas húmedas. Todos los
alumnos regresaron a casa con las ropas húmedas. (revertor “regresar”,
semideponente: es deponente en los tiempos del presente, pero no en los
tiempos del perfecto reverti )
LEYENDA DE MIDAS
Quondam Bacchus Midæ regi optionem muneris dedit. Avarus rex sic
oravit: "Bache, effĭce ut omnia, quae tetigero, in aurum mutentur." Deus
annuit. Midas, laetitiā plenus, ex arbore virgam detraxit et statim virga
aurea facta est. Deinde saxum humō sustulit et saxum in aurum
mutatum est. Etenim omnia, quae tetigĕrat in aurum statim mutabantur.
Primo Midas magno gaudio exsultabat; deinde servi cibos et vinum ei
apportaverunt, et dives miserque rex omnes dapes in aurum mutatas
vidit. Itaque, quia fames eum urgebat sitique cruciabatur, deum rursus oravit, ut donum suum
revocaret: "Da mihi veniam, Bacche; peccavi; miserere mei." Deus, misericordiā motus, dixit: "Vade ad
amnem, incede ad fontes fluminis Pactoli. Ablue tuum caput totumque corpus tuum in fontibus”. Rex
deo statim paruit. Aurum flumen tinxit et ex corpore miseri regis in amnem cessit. Ita ex illo tempore
Pactolus flumen in undis suis aurum vehit.
PUER ET DELPHINUS
Velocissimus omnium animalium est delphinus. Tantā vi
exsiliunt delphini, ut plērumque vela navium trānsvŏlent.
Hoc animal non solum homini, verum etiam musicae amicus est.
Itaque delphinus hominem non timet, sed navigiis obviam it, adludit
exsultans, certat etiam et navigia saepe praeterit.
Nobilis est haec fabula:
34
LATÍN - MÉTODO I bach 2019-2020.pdf
LATÍN - MÉTODO I bach 2019-2020.pdf
LATÍN - MÉTODO I bach 2019-2020.pdf
LATÍN - MÉTODO I bach 2019-2020.pdf
LATÍN - MÉTODO I bach 2019-2020.pdf
LATÍN - MÉTODO I bach 2019-2020.pdf
LATÍN - MÉTODO I bach 2019-2020.pdf
LATÍN - MÉTODO I bach 2019-2020.pdf
LATÍN - MÉTODO I bach 2019-2020.pdf
LATÍN - MÉTODO I bach 2019-2020.pdf
LATÍN - MÉTODO I bach 2019-2020.pdf

Más contenido relacionado

Similar a LATÍN - MÉTODO I bach 2019-2020.pdf

Literatura Infantil
Literatura InfantilLiteratura Infantil
Literatura Infantilmarilaumel
 
Literatura Infantil
Literatura InfantilLiteratura Infantil
Literatura Infantilmarilaumel
 
Escandell Vidal Maria Victoria - Invitación a la Lingüística. Completo.pdf
Escandell Vidal Maria Victoria - Invitación a la Lingüística. Completo.pdfEscandell Vidal Maria Victoria - Invitación a la Lingüística. Completo.pdf
Escandell Vidal Maria Victoria - Invitación a la Lingüística. Completo.pdfMarcoAntonioMontalvo7
 
Andes Basin Jequetepeque in progress
Andes Basin Jequetepeque in progressAndes Basin Jequetepeque in progress
Andes Basin Jequetepeque in progressguesta5b1b
 
Jequetepeque Basin
Jequetepeque BasinJequetepeque Basin
Jequetepeque Basinguesta5b1b
 
Indice Buenas Palabras 5
Indice Buenas Palabras 5Indice Buenas Palabras 5
Indice Buenas Palabras 5Limpresa
 
Informe Final - Comuna San José - Resto de la Comuna
Informe Final - Comuna San José - Resto de la ComunaInforme Final - Comuna San José - Resto de la Comuna
Informe Final - Comuna San José - Resto de la ComunaMauricio Cardona
 
Cultura del agua. Cuenca Chancay-Huaral
Cultura del agua. Cuenca Chancay-HuaralCultura del agua. Cuenca Chancay-Huaral
Cultura del agua. Cuenca Chancay-Huaralalezamoraquispe
 
El Reino Unido
El Reino UnidoEl Reino Unido
El Reino UnidoNeris Sim
 
Pdm san rafael 2006 2010
Pdm san rafael 2006   2010Pdm san rafael 2006   2010
Pdm san rafael 2006 2010Freddy Chavez
 
Estilo vancouver
Estilo vancouverEstilo vancouver
Estilo vancouverHombre Lala
 
Indicadores Amb Peru 2008
Indicadores Amb Peru 2008Indicadores Amb Peru 2008
Indicadores Amb Peru 2008PattyV
 
Tfm ciudadanos hernandez
Tfm ciudadanos   hernandezTfm ciudadanos   hernandez
Tfm ciudadanos hernandezssuser0bf30e
 
Cambio climatico comunicacion nacional
Cambio climatico comunicacion nacionalCambio climatico comunicacion nacional
Cambio climatico comunicacion nacionalNivelacion Nocturno
 
Segundo quimica 2
Segundo quimica 2Segundo quimica 2
Segundo quimica 2LORENAPICO
 
Géneros periodisticos vivaldi
Géneros periodisticos  vivaldiGéneros periodisticos  vivaldi
Géneros periodisticos vivaldiSantii Cardozo
 

Similar a LATÍN - MÉTODO I bach 2019-2020.pdf (20)

Rticipativa en la comunidad
Rticipativa en la comunidadRticipativa en la comunidad
Rticipativa en la comunidad
 
Literatura Infantil
Literatura InfantilLiteratura Infantil
Literatura Infantil
 
Literatura Infantil
Literatura InfantilLiteratura Infantil
Literatura Infantil
 
Escandell Vidal Maria Victoria - Invitación a la Lingüística. Completo.pdf
Escandell Vidal Maria Victoria - Invitación a la Lingüística. Completo.pdfEscandell Vidal Maria Victoria - Invitación a la Lingüística. Completo.pdf
Escandell Vidal Maria Victoria - Invitación a la Lingüística. Completo.pdf
 
Andes Basin Jequetepeque in progress
Andes Basin Jequetepeque in progressAndes Basin Jequetepeque in progress
Andes Basin Jequetepeque in progress
 
Jequetepeque Basin
Jequetepeque BasinJequetepeque Basin
Jequetepeque Basin
 
Indice Buenas Palabras 5
Indice Buenas Palabras 5Indice Buenas Palabras 5
Indice Buenas Palabras 5
 
Informe Final - Comuna San José - Resto de la Comuna
Informe Final - Comuna San José - Resto de la ComunaInforme Final - Comuna San José - Resto de la Comuna
Informe Final - Comuna San José - Resto de la Comuna
 
DEURE 4R, CASTELLA
DEURE 4R, CASTELLADEURE 4R, CASTELLA
DEURE 4R, CASTELLA
 
Cultura del agua. Cuenca Chancay-Huaral
Cultura del agua. Cuenca Chancay-HuaralCultura del agua. Cuenca Chancay-Huaral
Cultura del agua. Cuenca Chancay-Huaral
 
El Reino Unido
El Reino UnidoEl Reino Unido
El Reino Unido
 
Pdm san rafael 2006 2010
Pdm san rafael 2006   2010Pdm san rafael 2006   2010
Pdm san rafael 2006 2010
 
Estilo vancouver
Estilo vancouverEstilo vancouver
Estilo vancouver
 
Indicadores Amb Peru 2008
Indicadores Amb Peru 2008Indicadores Amb Peru 2008
Indicadores Amb Peru 2008
 
Tfm ciudadanos hernandez
Tfm ciudadanos   hernandezTfm ciudadanos   hernandez
Tfm ciudadanos hernandez
 
PDM Ckochas
PDM CkochasPDM Ckochas
PDM Ckochas
 
PDM San Rafael
PDM San RafaelPDM San Rafael
PDM San Rafael
 
Cambio climatico comunicacion nacional
Cambio climatico comunicacion nacionalCambio climatico comunicacion nacional
Cambio climatico comunicacion nacional
 
Segundo quimica 2
Segundo quimica 2Segundo quimica 2
Segundo quimica 2
 
Géneros periodisticos vivaldi
Géneros periodisticos  vivaldiGéneros periodisticos  vivaldi
Géneros periodisticos vivaldi
 

Más de alajuindi

4ESO-Latin-Cuaderno-de-repaso-para-el-verano-pdf.docx
4ESO-Latin-Cuaderno-de-repaso-para-el-verano-pdf.docx4ESO-Latin-Cuaderno-de-repaso-para-el-verano-pdf.docx
4ESO-Latin-Cuaderno-de-repaso-para-el-verano-pdf.docxalajuindi
 
VISITA A BAELO CALUDIA.docx
VISITA A BAELO CALUDIA.docxVISITA A BAELO CALUDIA.docx
VISITA A BAELO CALUDIA.docxalajuindi
 
NUMERALES.docx
NUMERALES.docxNUMERALES.docx
NUMERALES.docxalajuindi
 
El calendario-romano-reformado
El calendario-romano-reformadoEl calendario-romano-reformado
El calendario-romano-reformadoalajuindi
 
Los calendarios
Los calendariosLos calendarios
Los calendariosalajuindi
 
El calendario-romano 0682939
El calendario-romano 0682939El calendario-romano 0682939
El calendario-romano 0682939alajuindi
 
Así vivían los romanos vida cotidiana
Así vivían los romanos vida cotidiana Así vivían los romanos vida cotidiana
Así vivían los romanos vida cotidiana alajuindi
 
El computo del tiempo
El computo del tiempo El computo del tiempo
El computo del tiempo alajuindi
 
Escrituracast
EscrituracastEscrituracast
Escrituracastalajuindi
 
Juegos romanos
Juegos romanosJuegos romanos
Juegos romanosalajuindi
 
La vida diaria en atenas
La vida diaria en atenasLa vida diaria en atenas
La vida diaria en atenasalajuindi
 
Atenas vida diaria cuestionario
Atenas vida diaria cuestionarioAtenas vida diaria cuestionario
Atenas vida diaria cuestionarioalajuindi
 
Tabla de adjetivos
Tabla de adjetivosTabla de adjetivos
Tabla de adjetivosalajuindi
 
Cuestionario micenicos con repsuestas
Cuestionario micenicos con repsuestasCuestionario micenicos con repsuestas
Cuestionario micenicos con repsuestasalajuindi
 
Verbo introducción
Verbo introducciónVerbo introducción
Verbo introducciónalajuindi
 
Evolución del latín
Evolución del latínEvolución del latín
Evolución del latínalajuindi
 
Latin lengua flexiva
Latin lengua flexivaLatin lengua flexiva
Latin lengua flexivaalajuindi
 
Camino de la acripolis
Camino de la acripolisCamino de la acripolis
Camino de la acripolisalajuindi
 
Historia de Roma
 Historia de Roma Historia de Roma
Historia de Romaalajuindi
 

Más de alajuindi (20)

4ESO-Latin-Cuaderno-de-repaso-para-el-verano-pdf.docx
4ESO-Latin-Cuaderno-de-repaso-para-el-verano-pdf.docx4ESO-Latin-Cuaderno-de-repaso-para-el-verano-pdf.docx
4ESO-Latin-Cuaderno-de-repaso-para-el-verano-pdf.docx
 
VISITA A BAELO CALUDIA.docx
VISITA A BAELO CALUDIA.docxVISITA A BAELO CALUDIA.docx
VISITA A BAELO CALUDIA.docx
 
NUMERALES.docx
NUMERALES.docxNUMERALES.docx
NUMERALES.docx
 
El calendario-romano-reformado
El calendario-romano-reformadoEl calendario-romano-reformado
El calendario-romano-reformado
 
Los calendarios
Los calendariosLos calendarios
Los calendarios
 
El calendario-romano 0682939
El calendario-romano 0682939El calendario-romano 0682939
El calendario-romano 0682939
 
Así vivían los romanos vida cotidiana
Así vivían los romanos vida cotidiana Así vivían los romanos vida cotidiana
Así vivían los romanos vida cotidiana
 
El computo del tiempo
El computo del tiempo El computo del tiempo
El computo del tiempo
 
Escrituracast
EscrituracastEscrituracast
Escrituracast
 
Juegos romanos
Juegos romanosJuegos romanos
Juegos romanos
 
La vida diaria en atenas
La vida diaria en atenasLa vida diaria en atenas
La vida diaria en atenas
 
Atenas vida diaria cuestionario
Atenas vida diaria cuestionarioAtenas vida diaria cuestionario
Atenas vida diaria cuestionario
 
Tabla de adjetivos
Tabla de adjetivosTabla de adjetivos
Tabla de adjetivos
 
Cuestionario micenicos con repsuestas
Cuestionario micenicos con repsuestasCuestionario micenicos con repsuestas
Cuestionario micenicos con repsuestas
 
Verbo introducción
Verbo introducciónVerbo introducción
Verbo introducción
 
Evolución del latín
Evolución del latínEvolución del latín
Evolución del latín
 
Latin lengua flexiva
Latin lengua flexivaLatin lengua flexiva
Latin lengua flexiva
 
Camino de la acripolis
Camino de la acripolisCamino de la acripolis
Camino de la acripolis
 
Historia de Roma
 Historia de Roma Historia de Roma
Historia de Roma
 
Apolo
ApoloApolo
Apolo
 

Último

RETO MES DE ABRIL .............................docx
RETO MES DE ABRIL .............................docxRETO MES DE ABRIL .............................docx
RETO MES DE ABRIL .............................docxAna Fernandez
 
Planificacion Anual 4to Grado Educacion Primaria 2024 Ccesa007.pdf
Planificacion Anual 4to Grado Educacion Primaria   2024   Ccesa007.pdfPlanificacion Anual 4to Grado Educacion Primaria   2024   Ccesa007.pdf
Planificacion Anual 4to Grado Educacion Primaria 2024 Ccesa007.pdfDemetrio Ccesa Rayme
 
RAIZ CUADRADA Y CUBICA PARA NIÑOS DE PRIMARIA
RAIZ CUADRADA Y CUBICA PARA NIÑOS DE PRIMARIARAIZ CUADRADA Y CUBICA PARA NIÑOS DE PRIMARIA
RAIZ CUADRADA Y CUBICA PARA NIÑOS DE PRIMARIACarlos Campaña Montenegro
 
el CTE 6 DOCENTES 2 2023-2024abcdefghijoklmnñopqrstuvwxyz
el CTE 6 DOCENTES 2 2023-2024abcdefghijoklmnñopqrstuvwxyzel CTE 6 DOCENTES 2 2023-2024abcdefghijoklmnñopqrstuvwxyz
el CTE 6 DOCENTES 2 2023-2024abcdefghijoklmnñopqrstuvwxyzprofefilete
 
DE LAS OLIMPIADAS GRIEGAS A LAS DEL MUNDO MODERNO.ppt
DE LAS OLIMPIADAS GRIEGAS A LAS DEL MUNDO MODERNO.pptDE LAS OLIMPIADAS GRIEGAS A LAS DEL MUNDO MODERNO.ppt
DE LAS OLIMPIADAS GRIEGAS A LAS DEL MUNDO MODERNO.pptELENA GALLARDO PAÚLS
 
Clasificaciones, modalidades y tendencias de investigación educativa.
Clasificaciones, modalidades y tendencias de investigación educativa.Clasificaciones, modalidades y tendencias de investigación educativa.
Clasificaciones, modalidades y tendencias de investigación educativa.José Luis Palma
 
EXPECTATIVAS vs PERSPECTIVA en la vida.
EXPECTATIVAS vs PERSPECTIVA  en la vida.EXPECTATIVAS vs PERSPECTIVA  en la vida.
EXPECTATIVAS vs PERSPECTIVA en la vida.DaluiMonasterio
 
NARRACIONES SOBRE LA VIDA DEL GENERAL ELOY ALFARO
NARRACIONES SOBRE LA VIDA DEL GENERAL ELOY ALFARONARRACIONES SOBRE LA VIDA DEL GENERAL ELOY ALFARO
NARRACIONES SOBRE LA VIDA DEL GENERAL ELOY ALFAROJosé Luis Palma
 
ACERTIJO DE LA BANDERA OLÍMPICA CON ECUACIONES DE LA CIRCUNFERENCIA. Por JAVI...
ACERTIJO DE LA BANDERA OLÍMPICA CON ECUACIONES DE LA CIRCUNFERENCIA. Por JAVI...ACERTIJO DE LA BANDERA OLÍMPICA CON ECUACIONES DE LA CIRCUNFERENCIA. Por JAVI...
ACERTIJO DE LA BANDERA OLÍMPICA CON ECUACIONES DE LA CIRCUNFERENCIA. Por JAVI...JAVIER SOLIS NOYOLA
 
texto argumentativo, ejemplos y ejercicios prácticos
texto argumentativo, ejemplos y ejercicios prácticostexto argumentativo, ejemplos y ejercicios prácticos
texto argumentativo, ejemplos y ejercicios prácticosisabeltrejoros
 
Identificación de componentes Hardware del PC
Identificación de componentes Hardware del PCIdentificación de componentes Hardware del PC
Identificación de componentes Hardware del PCCesarFernandez937857
 
Neurociencias para Educadores NE24 Ccesa007.pdf
Neurociencias para Educadores  NE24  Ccesa007.pdfNeurociencias para Educadores  NE24  Ccesa007.pdf
Neurociencias para Educadores NE24 Ccesa007.pdfDemetrio Ccesa Rayme
 
La Función tecnológica del tutor.pptx
La  Función  tecnológica  del tutor.pptxLa  Función  tecnológica  del tutor.pptx
La Función tecnológica del tutor.pptxJunkotantik
 
Informatica Generalidades - Conceptos Básicos
Informatica Generalidades - Conceptos BásicosInformatica Generalidades - Conceptos Básicos
Informatica Generalidades - Conceptos BásicosCesarFernandez937857
 
Registro Auxiliar - Primaria 2024 (1).pptx
Registro Auxiliar - Primaria  2024 (1).pptxRegistro Auxiliar - Primaria  2024 (1).pptx
Registro Auxiliar - Primaria 2024 (1).pptxFelicitasAsuncionDia
 
codigos HTML para blogs y paginas web Karina
codigos HTML para blogs y paginas web Karinacodigos HTML para blogs y paginas web Karina
codigos HTML para blogs y paginas web Karinavergarakarina022
 

Último (20)

RETO MES DE ABRIL .............................docx
RETO MES DE ABRIL .............................docxRETO MES DE ABRIL .............................docx
RETO MES DE ABRIL .............................docx
 
Planificacion Anual 4to Grado Educacion Primaria 2024 Ccesa007.pdf
Planificacion Anual 4to Grado Educacion Primaria   2024   Ccesa007.pdfPlanificacion Anual 4to Grado Educacion Primaria   2024   Ccesa007.pdf
Planificacion Anual 4to Grado Educacion Primaria 2024 Ccesa007.pdf
 
RAIZ CUADRADA Y CUBICA PARA NIÑOS DE PRIMARIA
RAIZ CUADRADA Y CUBICA PARA NIÑOS DE PRIMARIARAIZ CUADRADA Y CUBICA PARA NIÑOS DE PRIMARIA
RAIZ CUADRADA Y CUBICA PARA NIÑOS DE PRIMARIA
 
el CTE 6 DOCENTES 2 2023-2024abcdefghijoklmnñopqrstuvwxyz
el CTE 6 DOCENTES 2 2023-2024abcdefghijoklmnñopqrstuvwxyzel CTE 6 DOCENTES 2 2023-2024abcdefghijoklmnñopqrstuvwxyz
el CTE 6 DOCENTES 2 2023-2024abcdefghijoklmnñopqrstuvwxyz
 
DE LAS OLIMPIADAS GRIEGAS A LAS DEL MUNDO MODERNO.ppt
DE LAS OLIMPIADAS GRIEGAS A LAS DEL MUNDO MODERNO.pptDE LAS OLIMPIADAS GRIEGAS A LAS DEL MUNDO MODERNO.ppt
DE LAS OLIMPIADAS GRIEGAS A LAS DEL MUNDO MODERNO.ppt
 
Power Point: "Defendamos la verdad".pptx
Power Point: "Defendamos la verdad".pptxPower Point: "Defendamos la verdad".pptx
Power Point: "Defendamos la verdad".pptx
 
Clasificaciones, modalidades y tendencias de investigación educativa.
Clasificaciones, modalidades y tendencias de investigación educativa.Clasificaciones, modalidades y tendencias de investigación educativa.
Clasificaciones, modalidades y tendencias de investigación educativa.
 
Presentacion Metodología de Enseñanza Multigrado
Presentacion Metodología de Enseñanza MultigradoPresentacion Metodología de Enseñanza Multigrado
Presentacion Metodología de Enseñanza Multigrado
 
EXPECTATIVAS vs PERSPECTIVA en la vida.
EXPECTATIVAS vs PERSPECTIVA  en la vida.EXPECTATIVAS vs PERSPECTIVA  en la vida.
EXPECTATIVAS vs PERSPECTIVA en la vida.
 
Sesión de clase: Defendamos la verdad.pdf
Sesión de clase: Defendamos la verdad.pdfSesión de clase: Defendamos la verdad.pdf
Sesión de clase: Defendamos la verdad.pdf
 
NARRACIONES SOBRE LA VIDA DEL GENERAL ELOY ALFARO
NARRACIONES SOBRE LA VIDA DEL GENERAL ELOY ALFARONARRACIONES SOBRE LA VIDA DEL GENERAL ELOY ALFARO
NARRACIONES SOBRE LA VIDA DEL GENERAL ELOY ALFARO
 
ACERTIJO DE LA BANDERA OLÍMPICA CON ECUACIONES DE LA CIRCUNFERENCIA. Por JAVI...
ACERTIJO DE LA BANDERA OLÍMPICA CON ECUACIONES DE LA CIRCUNFERENCIA. Por JAVI...ACERTIJO DE LA BANDERA OLÍMPICA CON ECUACIONES DE LA CIRCUNFERENCIA. Por JAVI...
ACERTIJO DE LA BANDERA OLÍMPICA CON ECUACIONES DE LA CIRCUNFERENCIA. Por JAVI...
 
texto argumentativo, ejemplos y ejercicios prácticos
texto argumentativo, ejemplos y ejercicios prácticostexto argumentativo, ejemplos y ejercicios prácticos
texto argumentativo, ejemplos y ejercicios prácticos
 
Identificación de componentes Hardware del PC
Identificación de componentes Hardware del PCIdentificación de componentes Hardware del PC
Identificación de componentes Hardware del PC
 
Repaso Pruebas CRECE PR 2024. Ciencia General
Repaso Pruebas CRECE PR 2024. Ciencia GeneralRepaso Pruebas CRECE PR 2024. Ciencia General
Repaso Pruebas CRECE PR 2024. Ciencia General
 
Neurociencias para Educadores NE24 Ccesa007.pdf
Neurociencias para Educadores  NE24  Ccesa007.pdfNeurociencias para Educadores  NE24  Ccesa007.pdf
Neurociencias para Educadores NE24 Ccesa007.pdf
 
La Función tecnológica del tutor.pptx
La  Función  tecnológica  del tutor.pptxLa  Función  tecnológica  del tutor.pptx
La Función tecnológica del tutor.pptx
 
Informatica Generalidades - Conceptos Básicos
Informatica Generalidades - Conceptos BásicosInformatica Generalidades - Conceptos Básicos
Informatica Generalidades - Conceptos Básicos
 
Registro Auxiliar - Primaria 2024 (1).pptx
Registro Auxiliar - Primaria  2024 (1).pptxRegistro Auxiliar - Primaria  2024 (1).pptx
Registro Auxiliar - Primaria 2024 (1).pptx
 
codigos HTML para blogs y paginas web Karina
codigos HTML para blogs y paginas web Karinacodigos HTML para blogs y paginas web Karina
codigos HTML para blogs y paginas web Karina
 

LATÍN - MÉTODO I bach 2019-2020.pdf

  • 2. LATÍN I.............................................................................................................................................1 EJERCICIOS Y TEXTOS...............................................................................................................4 UNIDAD 1.1. ® repaso de la 1ª y la 2ª declinación. ...............................................................4 UNIDAD 1.2. ® Adjetivos tipo I. Repaso..................................................................................4 UNIDAD 1.3. Verbos. ◊ Conjugaciones. Enunciado de los verbos. ® Presente de indicativo de verbos regulares y de EO IRE. ..............................................................................................5 Unidad 1.4.1. Compuestos de ◊ SVM y de ® EO. .................................................................5 Unidad 1.5. Repaso de la tercera declinación. Temas en consonante. .......................................6 UNIDAD 2.2. ◊ Modo imperativo. Uso de noli + infinitivo.....................................................7 UNIDAD 2.3. ® EL NOMINATIVO. Repaso y ampliación. ...................................................8 UNIDAD 2.4. Las preposiciones más usuales y el caso que rigen:............................................9 UNIDAD 3.1 ® El pretérito imperfecto de indicativo ...............................................................9 UNIDAD 3.2. El tema verbal de perfecto. El pretérito perfecto y pluscuamperfecto. ............10 UNIDAD 3.3.1. Pronombres personales. El reflexivo SE.......................................................11 UNIDAD 4. 1. ® Repaso y ampliación: presente y perfecto del v. irr. POSSVM ................12 UNIDAD 4.3 ® Repaso y ampliación. Temas en -i de la tercera declinación........................13 UNIDAD 5.1. ◊ Voz pasiva.....................................................................................................13 Infinitivos, voz pasiva. .............................................................................................................14 Infinitivos de presente pasivos. Pasiva refleja.........................................................................15 UNIDAD 5.2 ◊ El pronombre relativo. Repaso y ampliación. ................................................15 UNIDAD 6.1. El pronombre is ea id “ este, esta, esto, él, ella, ello”.......................................16 UNIDAD 6.2. ® Repaso del verbo volo velle (véase apéndice).............................................16 UNIDAD 7.1. Usos del infinitivo. La oración subordinada con infinitivo (introducción)......16 UNIDAD 7.2 Tercera declinación: temas en -s neutros. Construcción de infinitivo (continuación);..........................................................................................................................17 UNIDAD 8.1. El caso locativo. El acusativo como CCL con nombres de ciudad...................18 UNIDAD 8.2. ◊ Determinantes posesivos y demostrativos. Repaso y ampliación. ................19 UNIDAD 8.3. Los pronombres-adjetivos demostrativos ........................................................20 UNIDAD 9.2. Usos del dativo..................................................................................................20 Unidad 9.1. Adjetivos-pronombres interrogativos e indefinidos: quis quae quid “¿Quién, qué?”.........................................................................................................................................21 UNIDAD 9.2. ® Repaso del verbo fero ferre (véase apéndice)..............................................21 UNIDAD 10. Los grados del adjetivo......................................................................................21 UNIDAD 11.1 . Numerales cardinales y ordinales. Comparación: superlativos. Quinta declinación (dies diei)...............................................................................................................23 Pronombres personales, adjetivos posesivos; indefinidos uterque, neuter, alter; orac. subord. causal; orac. subord. consecutiva; modo imperativo; el participio de presente activo.............24 UNIDAD 12.1 Los participios de presente activos...................................................................24 MAGISTER ET DISCIPVLI (I)....................................................................................................26 adjetivos-pronombres interrogativos (continuación)................................................................26 UNIDAD 13.1. ◊ El participio pasivo. .....................................................................................27 UNIDAD 14.1. Usos del ABLATIVO sin preposición. .........................................................27 UNIDAD 14.2 Morfosintaxis verbal: el futuro imperfecto perfecto de indicativo. .................27 UNIDAD 15.1. El modo subjuntivo en verbos regulares y el verbo SVM..............................28 UNIDAD 15.2. ◊ Verbos deponentes. Compuestos de SVM. La 3ª decl. temas en -i. ............29 2
  • 3. UNIDAD 15.3 USOS DEL ACUSATIVO: el acusativo con significado circunstancial: dirección y duración..................................................................................................................30 UNIDAD 15.4 Construcción de participio absoluto.................................................................31 Adverbios derivados de adjetivos tipos I & II, en grado positivo, comparativo y superlativo. ...................................................................................................................................................32 futuro de indicativo (repaso) ; (v.deponentes (cont.)). .............................................................32 UNIDAD 15.5. Grados del adjetivo: comparativo y superlativo..............................................32 LEYENDA DE MIDAS................................................................................................................34 PUER ET DELPHINUS ...............................................................................................................34 APÉNDICE...............................................................................................................................35 Casos y funciones......................................................................................................................35 Primera declinación...................................................................................................................35 CUADRO RESUMEN DE LA CONJUGACIÓN VERBAL, VOZ ACTIVA .......................36 LAS CUATRO CONJUGACIONES........................................................................................38 Las formas del infinitivo...........................................................................................................38 TEMAS DE CULTURA................................................................................................................41 UNIDAD 01 UN POCO DE MITOLOGÍA: JÚPITER ...........................................................41 UNIDAD 02 . ATENEA - (MINERVA).................................................................................42 UNIDAD 03. DEL MITO A LA HISTORIA: LA MONARQUÍA ROMANA.......................42 UNIDAD 10. [1] HISTORIA DE ROMA. LA REPÚBLICA. .............................................43 UNIDAD 10. [2] HISTORIA DE ROMA. CLASES SOCIALES.........................................44 El curso de latín de 1º de bachillerato parte de los conocimientos adquiridos en el latín de 4º de ESO. Los conocimientos gramaticales que se presuponen son: UNIDAD I . ALFABETO Y PRONUNCIACIÓN UNIDAD 2. EL CASO Y DECLINACIÓN. Las cinco DECLINACIONES. EL VERBO SUM y derivados (possum etc). EL INFINITIVO UNIDAD 3. EL ADJETIVO UNIDAD 5. Enunciado de sustantivos y adjetivos UNIDAD 13.2. Determinantes posesivos meus, tuus, suus En la sección Apéndice gramatical de este cuadernillo hay un resumen básico de esto puntos gramaticales estudiados en 4º de ESO, paradigmas de sustantivos, adjetivos y verbos. También podéis pulsar en los enlaces al blog del profesor que tenéis arriba. Método a seguir: el método asimilativo Todas las frases y textos que aparezcan en el curso deben ser copiados en el cuaderno junto con su traducción literal. El estudiante debe releer y repasar esos textos de modo periódico: primero, lectura y comprensión, luego intentará la traducción inversa. Esos textos y su vocabulario serán objeto de examen.. 3
  • 4. EJERCICIOS Y TEXTOS Comezaremos repasando los conocimientos gramaticales adquiridos en 4º de ESO mediante la lectura del texto PASTOR ET OVES. En esta sección además ampliamos el léxico y nos introducimos en el análisis morfosintactico de frases. Paulatinamente iremos descubriendo nuevos elementos gramaticales. Ejercicio. [1] Lectura, comprensión, escritura y traducción. Copiar el texto latino en el cuaderno y añadir traducción (en modo columnas bilingües). Se ha de consultar un diccionario. Ejercicio oral de repaso: por parejas, uno lee una frase y el otro le traduce. Primero traducción directa (niveles I y II), luego traducción inversa (sólo nivel II). UNIDAD 1.1. ® repaso de la 1ª y la 2ª declinación. Gramática: repaso de la 1ª declinación. Véase la gramática referente a Casos y funciones. 1ª declinac. en el Apéndice. PASTOR ET OVES i Hic vir, qui in campo ambulat, pastor Iulii est. Pastor non solus est in campo, nam canis niger cum pastore est et centum oves: una ovis nigra et undecentum oves albae. Pastor unam ovem nigram et multas oves albas habet. Is1 est dominus ovis nigrae et ovium albarum. Pastor nigrae ovi et albis ovibus aquam et cibum dat. Cum una ove nigra et undecentum ovibus albis pastor in campo est. Cibus ovium est herba, quae in campo est. In rivo est aqua. Oves in campo herbam edunt, et aquam bibunt ē rivo, qui inter campum et silvam est. Cibus pastoris est panis, qui est in sacco. Ejercicio. Releer el texto anterior y anotar las palabas de la 1ª declinación. Ejercitarse haciendo frases del tipo silva magna est, videmus magnam silvam, do aquam puellae, nomen silvae, in silva lupus est... 2ª declinac. Consultar el Apéndice. || Ejercicio: releer y buscar en texto visto palabras 2ª decl.|| Practicar con dichas palabras Ejercicio oral de repaso: por parejas. Ejercicio. Declinación temática. Mercurius et Neptunus dei Romani sunt. Romani et Graeci deos multos habent. Sol in caelo est atque supra campum lucet. Aquilae in montibus nidos faciunt. In nidis sunt ova. In terrā inter arbores sunt vestigia lupi. Discipulus libros magistrorum et philosophōrum Græcōrum legit. UNIDAD 1.2. ® Adjetivos tipo I. Repaso. EJERCICIOS: Declina el adjetivo novus, nova, novum junto con los sustantivos liber libri, regina -ae, y templum -i. (novus liber, nova regina, novum templum) 1 “él” , del pronombre IS EA ID, que estudiaremos un poco más adelante. 4
  • 5. UNIDAD 1.3. Verbos. ◊ Conjugaciones. Enunciado de los verbos. ® Presente de indicativo de verbos regulares y de EO IRE. Recordemos que para saber a qué conjugación pertenece un verbo hay que observar cómo es la primera persona del presente de indicativo y el infinitivo. 1ª conjugación 2ª conjugación 3ª conjugación 3ª conjugación mixta 4 ª conjugación porto -āre (llevar) timeo -ēre (temer) protego -ĕre (proteger) facio -ĕre (hacer) venio -īre (venir) En latín, el enunciado completo del verbo “amar” , por ejemplo, incluye estas formas: amo, amas, amare, amavi, amatum ¿Qué es cada forma? amo, 1ª pers. sing. del presente de indicativo; amas, 2ª persona del singular del presente de indicativo; amare, infinitivo presente. Con las tres primeras formas (amo, amas, amare) conocemos el tema de presente, el cual sirve para formar el presente, imperfecto y futuro imperfecto. De la cuarta forma (amavi) obtenemos el tema de perfecto para formar, entre otros, el pretérito perfecto, pretérito pluscuamperfecto y futuro perfecto. Y la última forma (amatum) es el tema de supino que sirve para formar el participio de perfecto pasivo. En la sección Apéndice tienes un cuadro con ejemplos del presente de indicativo de las cuatro conjugaciones. Repásalos para hacer el siguiente ejercicio. El verbo EO IRE tiene algunas irregularidades: repásalo también. Ejercicio oral. Conjugar el presente de indicativo e infinitivo de los verbos antes indicados: porto -āre , timeo -ēre, protego -ĕre, facio -ĕre, venio -īre, eo ire. PASTOR ET OVES ii Iulius pastori suo panem dat. Pastor cani suo cibum dat: canis a pastore cibum accipit. Itaque canis pastorem amat. In Italiā sunt multi mercatores. Mercator Brundisium ire debet. Pastores ad campum cum ovibus eunt. Qui viā Appiā Romā Brundisium it, multos pastores videt in campis. Numerus pastorum magnus est. Domini pastoribus suis cibum dant. Canes a pastoribus cibum accipiunt. Post campum montes sunt. Inter montes sunt valles. In campo est collis. (Collis est mons parvus.) In colle arbŏr est. In silvā multae arbŏres sunt. Oves non in silvā neque in monte, sed in campo sunt. In silvā est lupus. Pastor et oves lupum timent, nam lupus oves edit. In silvis et in montibus lupi sunt, in vallibus nulli sunt lupi. In caelo nullam nubem videmus. Caelum est supra terram. Montes et valles, campi silvaeque sunt in terra. In caelo sol et nubes sunt, sed supra campum caelum sine nubibus est. Ejercicio. clasifica en columnas, según su conjugación, los verbos que encuentres en el texto anterior. PASTOR ET OVES iii Unidad 1.4.1. Compuestos de ◊ SVM y de ® EO. En latín hay numerosos verbos compuestos por un verbo simple (eo, sum) y un prefijo o «preverbio»: ad·eo ad·ire «acercarse a», ab·eo ab·ire «alejarse de», ad·sum «estar presente», ab·sum «estar ausente». ejemplo: adsum “estoy presente” adsumus ades adestis adest adsunt adesse “estar presente” adfui (& affui) “estuve presente” Para la conjugación de EO y sus compuestos véase el Apéndice. 5
  • 6. Pastor in sole ambŭlat. Sub arbŏre autem umbra est. Pastor, qui nullam nubem videt in caelo, cum cane et ovibus ad arbŏrem adit. Pastor umbram petit. Etiam oves umbram petunt: post pastorem ad arborem adeunt. Pastor oves suas ad arborem ducit. Ecce pastor in umbrā arbŏris iacet cum cane et ovibus. Arbŏr pastori et cani et ovibus umbram dat; sed ovis nigra cum paucis aliis ovibus in sole iacet. Pastor, qui fessus est, oculos claudit et dormit. Canis non dormit. Dum pastor in herba dormit, ovis nigra ab ovibus albis abit et ad rivum currit. Ovis nigra oves albas relinquit et rivum petit; aquam bibit e rivo, et in silvam intrat! Canis latrat: "Baubau!" Pastor oculos apĕrit, oves aspĭcit, ovem nigram non videt. Pastor oves numerat: "Una, duae, tres, quattuor, quinque… undecentum." Numerus ovium est undecentum, non centum. Nullae oves albae absunt, sed abest ovis nigra. Pastor et canis oves albas relinquunt et silvam petunt. Pastor saccum cum pane in colle relinquit. PASTOR ET OVES iv Unidad 1.4.2. El pronombre IS EA ID “él, ella, ello”, genitivo EIUS “de él, / ella”, “su...”. El estudio de todas sus formas se reserva para más adelante (pág. 16), pero ya vamos a ir encontrando algunas de ellas en los textos. Dum pastor ceteras oves numerat, ovis nigra in magnā silvā, ubi via nulla est, errat. Ovis, quae iam procul a pastore ceterisque ovibus abest, neque caelum neque solem supra se videt. Sub arboribus sol non lucet. Ovis nigra in umbrā est. Ubi est lupus? Non procul abest. Ovis vestigia lupi in terra videt, sed lupum ipsum non videt. Itaque ovis lupum non timet. Parva ovis sine timore inter arbores errat. Lupus autem prope ovem est. Pastor et canis procul ab ea sunt. Lupus, qui cibum non habet, per silvam errat. Lupus in silva cibum quaerit, dum pastor et canis ovem nigram quaerunt. Mercurius imperia deorum ad homines portat; is enim nuntius deorum est. Unidad 1.5. Repaso de la tercera declinación. Temas en consonante. Tercera declinación temas en consonante, masc.o fem. temas en consonante, género neutro. sg pl sg pl Nom miles milĭt·es corpus corpŏr·a Voc miles milĭt·es corpus corpŏr·a Acu milĭt·em milĭt·es corpus corpŏr·a Gen milĭt·is milĭt·um corpŏr·is corpŏr·um Dat milĭt·i milit·ĭbus corpŏr·i corporĭbus Abl milĭt·e milit·ĭbus corpŏr·e corporĭbus ►Son temas en consonante: [1] Los sustantivos imparisílabos: los que en el gen. sg. tienen más sílabas que en el nom.: homo hominis, caput capitis. Los sustantivos neutros son aquellos cuyo nominativo del singular termina en -men (cf. griego -μα): ① carmen, carminis; flumen, flumĭnis, etc.. Los sustantivos cuyo nom. sing. termina en -us y el genitivo del ② singular termina en -eris, -oris o -uris (cf. griego γένος, γένους < γενέσ-ος): vulnus, vulneris; corpus, corporis; ius, iuris, etc. Los sustantivos de tema en consonante dental (d/t) cuyo nominativo del singular ③ no termina en -s: caput, capitis; cor, cordis; lac, lactis, etc. 6
  • 7. Ejercicio. Clasificar según su caso las palabras de la tercera declinación que aparecen en el texto anterior (PASTOR ET OVES iv) desde “Dum...” hasta “... quaerunt” . Ejercicio de repaso. Declinar: pirata -ae, lupus -i, rex regis Traducir: pons pontis {m} (tema en -í), pastor pastoris, templum -i, corpus corporis {n} del puente del pastor para los puentes para el pastor los puentes (acus.) los templos (acus.) el cuerpo (acus.) de los cuerpos de los templos del templo los cuerpos (acus.) al pastor el puente (acus.) de los pastores UNIDAD 2. Gramática. El análisis morfosintáctico. Usos sintácticos básicos del genitivo y del acusativo. UNIDAD 2.1. El análisis sintáctico: usos del genitivo. La principal función del genitivo es la de complemento del nombre (CN). Suele colocarse delante de su sustantivo al que complementa. Se traduce mediante un sintagma preposicional con la preposición "de" (la casa de madera), que ejerce la misma función (CN). Insularum incolae columbas necabant. Los habitantes de las islas mataban palomas. CN Núcleo ______ _____ Núcleo CN SJ CD V SJ V CD Puella deae aram ornat. La niña adorna el altar de la diosa. SJ CD V También complementan al sustantivo el adjetivo y la aposición, pero en nuestro análisis reservaremos la función de CN para el genitivo y analizaremos la función de adjetivos y aposiciones como adyacentes (algunas gramáticas, no obstante, consideran todo ello como CN) Obsérvese que en el análisis sintáctico el CN está dentro de un sintagma: el sujeto, el complemento directo o algún otro complemento del verbo. Ejercicio. Análisis sintáctico de: Ovis nigra vestigia lupi in terra videt. El análisis morfosintáctico. En el análisis morfosintáctico añadimos, además de la función, la forma en que aparecen sustantivos, adjetivos y pronombres, es decir el caso. Ejemplo: Puella deae aram ornat. SJ/Nom CN/Gen CD/Ac La niña adorna el altar de la diosa. CD V Ejercicio. Análisis morfosintáctico de: Ovis nigra vestigia lupi in terra videt. UNIDAD 2.2. ◊ Modo imperativo. Uso de noli + infinitivo. 13.1. Morfosintaxis verbal: El modo imperativo: presente y futuro. Véase la morfología en la tabla de conjugaciones en el Apéndice. 7
  • 8. PASTOR ET OVES v Pastor: "Ubi est ovis nigra? Age! quaere ovem, canis, et reperi eam!" Canis ovem quaerit et vestigia eius in terra reperit. Canis latrat. Pastor: "Ecce vestigia ovis. Ubi est ovis ipsa? Duc me ad eam, canis!" Canis dominum suum per silvam ducit ad ovem. Lupus ululat: "Uhu!" Oculi lupi in umbra lucent ut gemmae et dentes ut margaritae. Pastor, qui iam prope est, clamat: "Pete lupum!" Canis clamorem pastoris audit, et sine timore lupum petit. Lupus autem ovem relinquit et montes petit. SURGE E LECTO! "Hora prima est" inquit servus, "Surge e lecto!" Marcus e lecto surgit. Iam non cubat in lecto, sed ante lectum stat. Marcus Davum aquam afferre iubet: "Affer mihi aquam ad manus!" Servus Marco aquam affert et "Ecce aqua" inquit, "Lava faciem et manus! Manus tuae sordidae sunt." Marcus primum manus lavat, deinde faciem. Servus: "Aures quoque lava!" "Sed aures" inquit Marcus "in facie non sunt!" Servus: "Tace, puer! Non modo faciem, sed totum caput lava! Merge caput in aquam!" Marcus caput totum in aquam mergit atque etiam aures et capillum lavat. Iam totum caput eius purum est. Aqua non est pura, sed sordida. Gramática: para la forma negativa del imperativo (la prohibición) usamos el auxiliar nōlī (pl. nōlīte )+ infinitivo : Nōlī canĕre! “¡no cantes!” Ejercicios con imperativos. 1. Cape pilam, Iulia! .2 Audi, Marce! Iulia vocem pulchram habet. 3. Age! Ascende in arborem, Quinte! 4. Iam dormi, Quinte! Dormi bene! 5. I ad oppidum, Syre, atque medicum arcesse! 6. Medicus: "Os aperi, puer! Linguam ostende!" . 7. Davus inquit , "Surge e lecto, puer!" 8. Affer mihi aquam ad manus, Dave ! 9. Sume res tuas atque abi! .10. Fac ut tibi iubeo, puer! 11. Nōlī pergĕre! .12. Nōlīte mihi plus narrare de hac re! UNIDAD 2.3. ® EL NOMINATIVO. Repaso y ampliación. El caso nominativo ejerce las funciones de...: ①Sujeto de las formas verbales personales: exercitus rediit, el ejército volvió. ②Atributo: pater est agricola, el padre es campesino. ③Complemento predicativo del sujeto: pater venit laetus , el padre llegó alegre. EJERCICIO. Completar. Equus et asinus, leo et lupus, canis et ovis besti___ sunt. Leo et lupus sunt bestiae fer___, quae alias bestias capi____ et ed____. In Africa sunt multi leo____. Pastores Africae leo____ timent, nam leo____ non solum ov___ pastōrum, sed etiam pastores ipsos ed____! Non bestia, sed hom____ est pastor; leones autem non solum alias bestias, sed hom_____ edunt. Ferae et hom____ amici non sunt. Canis amicus hom____ est; ea bestia fer____ non est. Aliae besti____ sunt aves, aliae pisc____. Aquila est magna avis fer____, quae parvas av____ cap___ et edit. Aves in aer____ volant. Pisc___ in aqua natant. 8
  • 9. Hom____ in terra ambulant. Homo duos pe___ hab___. Pisc___ neque alas neque pe___ habet. Av___ quae volat alas movet. Hom___ qui ambulat pe____ movet. EJERCICIO. Análisis morfosintáctico de las tres primeras frases del ejercicio anterior. UNIDAD 2.4. Las preposiciones más usuales y el caso que rigen: con acusativo con ablativo ad, ante, apud “junto a”, circum “alrededor de, cerca de”, in , inter, post, per, prope “cerca de”, super “sobre”, supra “encima de” a(b), cum , e(x), in, sine, super A grandes rasgos, el acusativo se emplea con preposiciones que indican movimiento hacia un lugar, mientras que el ablativo indica movimiento desde un lugar, origen, causa, medio o estancia en un lugar: Ejemplos: .1. Homines ex totā Italiā atque ex omnibus provinciis Romanis in foro Romæ conveniunt. .2. In Capitolio est templum Iovis Optimi Maximi; circum forum Romanum sunt alia multa templa deorum. .3. Puer aeger super lectum iacet. Claudia et Syra apud puerum aegrum sunt. .4. Mons Albanus prope villam Iulii situs est. .5. Lupi prope oves sunt. UNIDAD 3.1 ® El pretérito imperfecto de indicativo Al tema de presente hay que añadir un morfema -(e)-BA-2 . Las desinencias personales son las mismas que para el presente, menos en la 1ª persona que tiene un morfema -m en lugar de -o. 1ª conj. 2ª conj. 3ª conj. 3ª mixta 4ª conjugación imperfecto portābam portābās portābat portābāmus portābātis portābant habēbam habebas habebat habēbāmus habēbātis habēbant legēbam legēbas legēbat legebāmus legebātis legēbant capiēbam capiebas capiebat capiēbāmus capiebātis capiēbant veniēbam veniebas veniebat veniēbāmus veniēbātis veniēbant Recordemos que el verbo copulativo sum esse, al ser un verbo irregular, forma el imperfecto de esta otra manera: eram (era, estaba) eramus eras eratis erat erant EJERCICIOS. Conjuga en imperfecto de indicativo los verbos que se indican. porto -are (llevar) timeo -ere (temer) protego -ere (proteger) facio -ere venio -ire (llegar) sum esse Los recuerdos de Cornelio Cornelius: "Ego optimus discipulorum in ludo eram, nam ceteri discipuli omnes peiores erant: male 2 *La –ē- de –ē·ba- es una vocal que se añade en la 3ª conjugación para enlazar la raíz acabada en consonante dic- y la terminación –ba. En la 4ª conjugación se añade la vocal -e por influencia de la 3ª conjugación. 9
  • 10. computabant, male scribebant, male recitabant, quia cotidie in ludo dormiebant nec magistro parebant; ego solus bene computabam, bene scribebam, bene recitabam, quia numquam in ludo dormiebam, sed omnia verba magistri audiebam et semper ei parebam" MARITVS ET VXOR (I) Ante decem annos Iulius «pater familias» non erat, tunc enim nec uxorem nec liberos habebat. Iulius adulescens viginti duorum annorum erat. Claudia matrona non erat, sed virgo septendecim annorum, quae Romæ apud parentes suos habitabat. Domus eorum non procul aberat ab alia domo, in qua Iulius cum parentibus suis habitabat. Iulius et Claudia in eadem urbe habitabant, non in eadem domo. Pater Iulii, qui iam mortuus est, magnam pecuniam habebat multasque villas magnificas possidebat praeter domum Romanam: is homo dives erat. Pater Claudiae erat homo pauper, qui unam domum exiguam possidebat. Claudia igitur virgo pauper erat, sed tamen Iulius eam amabat. Cur Iulius, adulescens dives, virginem pauperem amabat? Quia ea virgo proba ac formosa erat. Nec Iulius amorem suum occultabat, nam Claudiam "amicam' appellabat et multa dona ei dabat. Sed tamen Claudia non Iulium amabat, sed alium virum Romanum. Ergo Iulius miser erat et nocte male dormiebat. Iulius cotidie epistulas ad Claudiam scribebat, in quibus pulchritudinem eius laudabat verbis magnificis, ac simul cum epistulis rosas aliosque flores pulcherrimos ad eam mittĕre solebat. Ejercicio. Análisis morfosintáctico de la frase «Iulius cotidie epistulas ad Claudiam scribebat, in quibus pulchritudinem eius laudabat verbis magnificis.». UNIDAD 3.2. El tema verbal de perfecto. El pretérito perfecto y pluscuamperfecto. El tema de perfecto. En la primera y cuarta conjugaciones el tema de perfecto se forma de modo regular (salvo pocas excepciones) añadiendo -v- al tema de presente: amare – amavi, audire – audivi. En la segunda y sobre todo la tercera conjugación, el tema de perfecto es irregular y hay que consultar el diccionario cuando no se conoce. He aquí unos verbos usuales cuyo tema de perfecto conviene memorizar: porto portare portavi portatum : llevar do dare dedi datum : dar sto stare steti statum : estar (de pie) doceo -ēre docui doctum : enseñar, instruir habeo -ēre habui -itum : tener, poseer, iubeo -ēre iussi iussum : mandar, ordenar moveo -ēre mōvi mōtum : : mover pareo parēre parui paritum : obedecer teneo tenere tenui tenitum : sostener video vidēre vidi visum : ver capio capĕre cepi captum : coger cedo cedĕre cessi cessum : pasar traho trahĕre traxi tractum : arrastrar dico dicĕre dixi dictum : decir duco ducĕre duxi ductum : conducir mitto -ere mīsi missum : enviar nosco -ere nōvi nōtum : conocer, saber pōno -ere posui positum : poner, colocar scribo scribĕre scripsi scriptum : escribir tango tangĕre tetigi tactum : tocar tingo tingĕre tinxi tinctum : teñir veho vehĕre vexi vectum : llevar, conducir facio facĕre feci factum : hacer audio audire audivi auditum : oír dormio dormire dormivi dormitum : dormir venio venire vēnī ventum : venir 3.2.1. El pretérito perfecto de indicativo se forma con el tema de perfecto y unas terminaciones especiales. Obsérvese la doble posibilidad de traducción. pto. perfecto amav·ī «amé» «he amado» amav·ĭmŭs amav·īstī etc. amav·īstĭs amav·ĭt amav·ērunt 10
  • 11. ( & amav·ēre) Ejercicio. Buscar enunciado y conjugar el pto. perfecto de indicativo de estos verbos: pulso, laudo, scribo, do, dico, pugno, iaceo, salutare Ejercicio de traducción. Primum Sextus os Marci pugnō pulsavit, deinde Marcus et Titus Sextum pulsaverunt. Pueri pugnaverunt in viā angustā. Cur tam sordidus est puer? Sordidus est quod humi iacuit. Et Marcus et Sextus humi iacuerunt. Cum primum Marcus atrium intravit, filius patrem salutāvit. Mater interrogat filium: “Tune ipse istas pulchras litteras scripsĭstī?" Marcus respondet: "Ipse ea scripsī profecto. Mihi crede!" Iulius amicum interrogāvit: "Tune solus Sextum pulsavĭsti?" Marcus respondit: "Ego et Titus eum pulsavĭmus." Mater dixit : "Quid? Vos duo unum pulsavĭstis? Duo cum uno pugnavĭstis?" 3.2.2. El pretérito pluscuamperfecto de indicativo. amavĕrām “había amado” amavĕrās “habías amado” amavĕrāt “había amado” amavĕrāmus etc. amavĕrātis amavĕrānt El pretérito pluscuamperfecto se caracteriza por un morfema -ĔRĀ- añadido al tema de perfecto. Véanse ejemplos de las cuatro conjugaciones en el Apéndice. PENSVM A. Ejercicios con pluscuamperfectos. Mārcus sordidus erat quod humi iacuĕrat, et cruentus quod Sextus eum pulsavĕrat. Puerī in viā pugnaverant. Tergum Mārcō dolebat, quod magister eum verberavĕrat. Mārcus: «Magister me verberāvit quod in lūdō dormiveram nec eum audīvĕram, sed me laudāvit quod bene computavĕram et scrīpsĕram.» Hannibal dux magnis itineribus ad Alpes pervenĕrat. Bacchus Midae regi munus dedĕrat. Omnia, quae Midas rex tetigĕrat, in aurum statim mutabantur. UNIDAD 3.3.1. Pronombres personales. El reflexivo SE 1ª persona 2ª persona Sg. Pl. Sg. Pl. N, V ego nos tu vos Ac me nos te vos G mei nostri & nostrum tui vestri & vestrum D mihi nobis tibi vobis Abl me nobis te vobis La preposición de ablativo cum siempre va detrás del pronombre. Así para construcciones como conmigo, contigo, con nosotros, con vosotros, se dice mecum, tecum, nobiscum, vobiscum. Ejercicio. 1. Nobis fabulam narravit. 2. Vobiscum bellum fecĭmus. .3. Mihi quoque caput dolet. 4. Mea domus tibi patet, mihi clausa est. 5. Unus vestrum me trādĭdit. 6. Multi nostrum felices sunt, multi 11
  • 12. vestrum infelices. 7. Mater mecum venit. 8. Nos nostri milites fortiter defendunt. .9. Nobis cara est virtus, vobis pecunia .10. Omnia tua mihi dedisti. 3.3.2. Pronombre reflexivo y pronombres de tercera persona. Nom. Voc. ___ En latín no existe un pronombre personal de tercera persona; éste se suple con el anafórico is, ea, id, o con el deíctico ille, illa, illud. Sin embargo, existe un pronombre personal reflexivo de tercera persona cuya flexión es esta. Al igual que con los pronombres personales, el pronombre reflexivo al ir acompañado de la preposición cum se antepone: secum Ac. sē, sese3 Gen. suī Dat. sibi Ab. sē, sese Ejemplos: Sē amat – “Se ama a sí mismo”. In marī sē praecipitāvit. – “Se arrojó al mar” Ejercicio. 1. Sapiens omnia sua secum portat. 2. Cicero sua carmina laudabat, sed omnes carmina eius irridebant. .3. Hostes se nobis tradiderunt. 4. Matres non sibi vivunt, sed liberis suis. 5. Magister nos ad se vocat. 6. Dux cum exercitu suo urbem cepit, sed eius incolis veniam dedit. 7. Caesar copias suas divisit, sed hostes eius consilium perspexerunt. 8. Consul sibi domum ædificavit. 9. Stulti se laudant. Traducción inversa: El soldado da monedas a los niños. Los soldados nos daban monedas. Marco te dio una rosa. ¿A quién diste el libro? Os vimos en el teatro. Marco no os ha dado el libro. Nos duele la cabeza. BESTIÆ ET HOMINES I ® Repaso del v.irr. POSSVM; indefinido alius alia aliud; pasiva impersonal -UR UNIDAD 4. 1. ® Repaso y ampliación: presente y perfecto del v. irr. POSSVM indicativo infinitivo El verbo possum posse potui está formado con el preverbio pot- más el verbo sum. La –t final del preverbio se mantiene si la forma correspondiente del verbo sum empieza por vocal (potest), pero se transforma en –s si la forma de sum empieza por s- (possum). Tiene un infinitivo de presente y un imperfecto de subjuntivo contractos (posse / possem). El tema de perfecto es regular sobre el tema potu-.Véase APÉNDICE presente possum potes potest possŭmus potestis possunt posse Canis aves, quae inter arbores volant, aspicit. Canis volare non potest. Neque pastor volare potest. Pastor duos pedes habet, itaque pastor ambulāre potest. Homines ambulare possunt, quod pedes habent, neque volare possunt, quod alas non habent. Pastor ovem quam amīserat reperire non poterat. Pueri aegri ambulare non poterant. Dave, cur mihi aquam ferre non poteras? Mercurius autem ut avis volare potest. Mercurius est deus mercatorum. (Mercator est homo qui emit et vendit.) Canis catenam ferream rumpere non potuit. Magister pueros multas res docere non potuit, nam discipuli pigri erant. Pueri quaestiones magistri bene respondēre non potuērunt. UNIDAD 4. 2. ® Repaso y ampliación: el pronombre indefinido “alius alia aliud” «otro -a -o» Singular Plural 3 Hay poca diferencia entre sē y sēsē, ya que las dos formas se usan indistintamente, excepto que se prefiere sēsē donde se hace hincapié (especialmente en referencia a un ipse precedente, o al principio o al final de una cláusula). 12
  • 13. M F N M F N N alius alia aliud aliī aliæ alia Ac alium aliam aliud aliōs aliās alia G alīus ( & alterīus ) aliōrum aliārum aliōrum D aliī aliīs Abl aliō aliā aliō aliīs Ejercicio: Marcus et Quintus sunt duo discipuli: alii discipuli sunt Titus et Sextus. Iulius est bonus maritus qui uxorem suam neque ullam aliam feminam amat. Portus Ostiensis semper plenus est hominum qui in alias terras navigare volunt. Ambulatores spectatoribus varias merces in Circo Maximo offerebant: alii olivas, alii lupinos, alii dulcia vendebant. Pisces in aqua natare possunt. Alii homines natare possunt, alii non possunt. Iuppiter malus maritus est, qui multas alias deas amat praeter Iunonem, coniugem suam. Venus Martis coniunx non est, sed alterius dei, cui nomen est Vulcanus. Ovis nigra cum paucis aliis ovibus in sole iacet. Ego pecuniam meam non partior cum aliis! UNIDAD 4.3 ® Repaso y ampliación. Temas en -i de la tercera declinación. temas en -i, masc. /fem. temas en -i, género neutro. sg. pl. sg. pl. Nom. Voc ovis ov·es mare mar·ia Ac ov·em ov·es mare mar·ia Gen ov·is ov·ium mar·is mar·ium Dat ov·i ov·ibus mar·i mar·ibus Abl ov·e ov·ibus mar·i mar·ibus ►Son temas en -i: [1] Los adjetivos tipo fortis forte, y prudens prudentis. A diferencia de los sustantivos, estos hacen el ablativo singular en -i. [2] Los sustantivos parisílabos (mismo número de sílabas): nubes nubis (gen. pl. nubium). Exepciones: pater, mater, frater, iuvenis, canis, panis, senex senis, volucris -is “pájaro”, vātēs -is “poeta adivino”. [3] Los sustantivos imparisílabos cuyo tema acaba en dos consonantes (“sustantivos de tema mixto”): dens deNTis, urbs uRBis, pars paRTis etc.. Se trata de antiguos temas en -i que perdieron esta vocal en el nom. sg. (*urb[i]s urbis > urbs urbis). También nix nivis, nox noctis, mūs muris “ratón”, os ossis “hueso”. [4] Son sustantivos neutros de tema en -i los sustantivos acabados en -AL, -AR, -E : animal animalis, exemplar exemplaris, rete retis, mare maris (estos sustantivos terminan en -i en el abl. sg.: mari) NOTA: los sustantivos de tema en -i tenían originariamente un acusativo -im, y un abl. sg. -i. Mantienen estas formas arcaicas los sustantivos vis “fuerza”, tussis “tos”, sitis “sed”. También podemos encontrarlas en navis, clavis, turris, febris, puppis, securis y los nombres geográficos en -is: Neapolim, Hispalim. Adjetivos tipo II. Los adjetivos de la segunda clase o tipo II siguen la tercera declinación. Según las terminaciones que presenten en el nominativo singular, se agrupan en: Adjetivos de una terminación: sólo tienen una forma en el nominativo singular para masculino, femenino y neutro. ① En este caso su enunciado es igual al de los sustantivos (nominativo y genitivo), pero con la diferencia de que no le asigna ningún género, pues los adjetivos carecen de él. Ej.: ingens, -ntis, amans -ntis (aquí se incluye el iportante grupo de los participios verbales activos o de presente) Adjetivos de dos terminaciones: tienen en el nominativo singular una terminación para masculino y femenino, y ② otra para el neutro. Ej.: fortis, -e. Adjetivos de tres terminaciones: presentan en el nominativo singular una terminación para cada género. ③ Ej.: acer, acris, acre, silvester -tris -tre La distinción entre adjetivos de una, dos o tres terminaciones no es muy relevante, ya que, exceptuando el nominativo 13
  • 14. singular, el resto de la declinación es idéntica. Adjetivos tipo II, de dos trreminaciones (los más frecuentes), modelo FORTIS FORTE Singular Plural Masc./fem. Neutro Masc./fem. Neutro Nom. & Voc. fortis forte fortēs fortia Acusativo fortem forte fortēs fortia Genitivo fortis fortium Dativo fortī fortibus Ablativo fortī fortibus BESTIÆ ET HOMINES II Padus magnum flumen est. In flumĭne multi sunt pisces. Pisces in aqua flumĭnis natant. In fluminĭbus et in marĭbus magnus numerus piscium est. Flumĭna et marĭa plena sunt piscium. Homines multos pisces capiunt. Nemo pisces fluminum et marium numerare potest. Pisces numerari non possunt. Pisces in terra vivere non possunt, nam pisces in aere spirare non possunt. Qui animam habet animal est. Non solum homines, sed etiam bestiae animalia sunt. Alia animalia in terra vivunt, alia in mari. Unidad 5.1.1. ◊ Voz pasiva La voz pasiva en latín se forma de dos maneras diferentes, según se trate de los tiempos que se forman con el tema de presente o los tiempos del perfecto. Presente, imperfecto, futuro imperfecto Perfecto, pto pluscuamp., fut. perfecto Se usan unas terminaciones diferentes Se forma con el auxiliar SVM y el participio pasivo 4 laudor «soy alabado» etc. laudarĭs ( = amārĕ) laudatur laudamur laudamĭnī laudantur laudatus sum «fui alabado» laudatus es laudatus est laudati sumus laudati estis laudati sunt En el presente, pues, usamos unos morfemas de persona diferentes de los de la voz activa: Terminaciones de persona para presente, pto. imperfecto y futuro perfecto: -R -MUR -RIS -MINI -TUR -NTUR [1] Presente de indicativo, voz pasiva. Ejemplos. Magister me laudat. Ego a magistro laudor. Magister te laudat. Tu a magistro laudaris. Magister Marcum laudat. Marcus a magistro laudatur. Magister nos laudat. Nos a magistro laudamur. Magister vos laudat. Vos a magistro laudamini. Magister Marcum et Iuliam laudat. Marcus et Iulia a magistro laudantur. 4 El participio pasivo se extrae del supino: ejemplo, amatum ► amatus amata amatum (adjetivo tipo I) 14
  • 15. Las terceras personas pueden traducirse también como pasiva impersonal con “SE...” : In caelo nulla nubes videtur – En en cielo no se ve ninguna nube. NAUTÆ ET NEPTUNUS I Nauta, qui fluctibus iactatur ac mergitur: — "Fluctibus iactor ac mergor! Serva me, Neptune, qui prope ades, quamquam nec videris nec audiris ab hominibus." Neptunus: — "Fluctibus iactaris, nauta, nec vērō mergeris! Nam ego adsum, quamquam nec videor nec audior." Deus ab hominibus nec videtur nec auditur. Nautae, qui fluctibus iactantur ac merguntur: — "Fluctibus iaciamur ac mergimur! Servate nos, o dei boni, qui prope adestis, quamquam nec videmini nec audimini ab hominibus." Dei: — "Fluctibus iactamini, nautae, nec vērō mergimini! Nam nos adsumus, quamquam nec videmur nec audimur." Dei ab hominibus nec videntur nec audiuntur. 5.1.2. Infinitivos en voz pasiva. Pasiva refleja. Repasamos ahora las formas del infinitivo en voz pasiva. Vamos a trabajar primero el infinitivo de presente. PASIVA y v. deponentes 1ª conj. 2ª conj. 3ª conj 3ª mixta 4ª conj Presente ama·ri «ser amado» habē·ri dic·i fac·i audi·ri Inf. de perfecto amatum esse «haber sido amado» habitum esse dictum esse factum esse auditum esse Infinitivos de presente pasivos. Pasiva refleja. Pisces numerari non possunt. Magnum ostium ā parvā puellā neque aperiri neque claudi potest. Germania non solum armis defenditur, sed etiam altis montibus, magnis silvis atque latis et altis fluminĭbus. Piscis qui natat caudam movet. Cum avis volat, alae moventur. Cum homo ambŭlat, pedes moventur. Cum piscis natat, cauda movētur. Qui ambŭlat vestigia in terra facit. Qui volat aut natat vestigia non facit. Cum aquila supra hortum volat et cibum quaerit, parvae aves canere non audent, et inter folia arborum se occultant. Itaque aquila eas reperire non potest. Neque aves neque nidi avium ab aquila reperiri possunt, quod ramis et foliis occultantur. Sine pecuniā cibus emi non potest. Gemmae edi non possunt; sed qui gemmas suas vendit pecuniam facĕre et cibum emĕre potest. UNIDAD 5.2 ◊ El pronombre relativo. Repaso y ampliación. El pronombre relativo QVI QVÆ QVOD introduce oraciones subordinadas de relativo que van referidas a un antecedente con el que el pronombre relativo concuerda en género y número. Traducción: '(el) que, (la) que, (lo) que, el cual, quien, cuyo'. Singular Plural M F N M F N N qui quae quod qui quae quae Ac quem quam quod quos quas quae 15
  • 16. G cuius quorum quarum quorum D cui quibus Abl quo qua quo quibus Ejercicio. .1. Pecuniam habēre necesse est, nam qui pecuniam non habet cibum emere non potest. .2. Cera est materia mollis quam apes, bestiolae industriae, faciunt. .3. Ferrum est materia dura ex quā cultri, gladii, stili aliaeque res multae efficiuntur. .4. Aves ova pariunt, ex quibus parvi pulli exeunt. 5. Cornelius Nepos Veronensis scriptor Romanus est, cuius duo libri usque ad nostram aetatem pervenērunt. 6. 'Ostium' sive 'os' flumĭnis dicitur is locus quo flumen in mare influit. .7. Rhenus ac Danuvius flumĭna, quae Germaniam ab imperio Romano divĭdunt, fines imperii nostri sunt. .8. Bene facĭte, quod facĭtis. Ejercicio. Análisis morfosintáctico de la frase 4. LUPUS ET AGNUS Lupus et agnus in fluvii ripa aquam potabant. Superior stabat lupus, longeque inferior agnus. Agnus parvus et innoxius erat, at lupi audacia magna erat. Agni et cervi lupos timent, nam lupi agnos saepe dēvŏrant. Agnus lupum videt et fugam temptat, sed lupus quoque videt agnum et «Tuā causā —dicit— aqua turbida est». At agnus respondet: «tu potas superior, et aqua decurrit ā te». Tamen lupus iniustus timidum agnum vulnĕrat et devŏrat. Sic viri iniūsti fictīs causīs viros infirmos et innoxios saepe opprĭmunt. UNIDAD 6.1. El pronombre is ea id “ este, esta, esto, él, ella, ello” Singular Plural Masc Fem Neutro Masc Fem Neutro N is ea id ii eæ ea Ac eum eam id eos eas ea G eius eorum earum eorum D ei iis Abl eo ea eo iis Ejercicio con is ea id. Mercurius ut avis volare potest, nam in pedibus eius alæ sunt. Marcus cum servo atrium intrat, ubi parentes sedent: ante eos in parvā mensā panis et mala sunt. Discipulus in tabula sua scribit eas sententias quas magister ei dictat. Milites Romani bene pugnant, quod pila eorum brevia et levia sunt, non longa et gravia ut pila Germanorum. «Ostium» sita est eo loco quo Tiberis in mare influit. Magister Titum et Sextum laudat, quod ii semper recte quaestiones respondent. Aves nidos faciunt in arboribus; nidi earum inter ramos et folia arborum sunt. In eo flumĭne multi sunt pisces. MARCUS ET QUINTUS ET IULIA IN HORTO SUNT (I) Repaso verbos irreg. sum, eo y derivados, possum, pte. y pto imperfecto. El verbo VOLO VELLE. Los pronombres- adjetivos demostrativos. Repaso del determinante demostrativo is ea id. Construcción de infinitivo 16
  • 17. UNIDAD 6.2. ® Repaso del verbo volo velle (véase apéndice) Marcus et Quintus et Iulia in horto sunt. Iulia pilam tenet et cum pueris pila ludere vult, sed pueri nidos quaerĕre in arboribus volunt. Itaque puella ludit cum cane sua Margarita. Iulia: "Cape pilam, Margarita!" Canis pilam capit et caudam movet. Puella laeta ridet et canit. Pueri puellam canere audiunt. Quintus: "Audi: Iulia vocem pulchram habet." Marcus: "Vox eius non pulchra est!" Canis avem supra se volare videt eamque capere vult, neque potest. Canis irata latrat: "Baubau!" Eius vox pulchra non est, canis canĕre non potest! Aves canĕre possunt, canes non possunt. Marcus autem nidum reperit et Quintum vocat: "Veni, Quinte! In hac arbore nidus est." Accurrit Quintus. Marcus: "Age! Ascende in arborem, Quinte!" Quintus in arborem ascendit; iam is supra Marcum in arbore est. Marcus ipse in arborem ascendere non audet! Marcus interrogat: "Quot sunt ova in nido?" Quintus: "Nulla ova, sed quattuor pulli." Nidus est in parvo ramo. Ramus qui nidum sustinet non crassus, sed tenuis est. Ramus tenuis Quintum sustinere non potest, is enim puer crassus est. Ecce ramus cum puero et nido et pullis ad terram cadit! Marcus Quintum ad terram cadere videt. Ridetne Marcus? Non ridet. Marcus enim perterritus est. Iam Quintus et pulli quattuor sub arbore iacent. Neque puer neque pulli se movent. Pulli mortui sunt. UNIDAD 7.1. Usos del infinitivo. La oración subordinada con infinitivo (introducción). Hay un tipo de oración subordinada, tras verbos como dicere, videre, en la cual el verbo está en infinitivo, y su sujeto en acusativo. Sigue los siguientes pasos para su traducción: (1) Traduce el sujeto y el verbo de la oración principal y añade QUE. (2) Busca el sujeto del infinitivo: está en acusativo, pero tradúcelo como tal sujeto, sin preposición. (3) Traduce el infinitivo por una forma personal (indicativo, subjuntivo): Marcus dicit Quintum in lecto esse. Marco dice QUE Quinto en la cama está. 1 2 3 Ejercicio. Frases con orac. subordinada con infinitivos activos y pasivos. Marcus et Iulia Quintum vivum esse vident. Puer autem ambulare non potest, neque enim pedes eum sustinere possunt; ergo necesse est eum portare. Quintus ā Iulio in villam portatur et in lecto ponitur. Claudia filium suum ā Iulio portari videt, et interrogat: "Cur puer ipse ambulare non potest?" Iulius: "Quintus volare non potest, quod non est avis neque alas habet! Qui volare vult neque potest, ad terram cadit!" Claudia Quintum ā Iulio in lecto poni aspĭcit. Syra rosam a Iulia teneri videt. Anima videri non potest. MARCUS ET QUINTUS ET IULIA IN HORTO SUNT (II) Quintusne mortuus est? Non est. Quintus enim spirat. Qui spirat mortuus esse non potest. Sed Marcus eum spirare non videt. Quid facit Marcus? Marcus perterritus ad villam currit et magnā voce clamat: "Age! Veni, pater!" Iulius puerum vocare audit et exit in hortum. Pater filium perterritum ad se accurrere videt eumque interrogat: "Quid est, Marce?" Marcus: "Quintus...est...mortuus!" Iulius: "Quid? mortuus? O dei boni!" Pater, ipse perterritus, cum Marco ad Quintum currit. Iulia quoque accurrit cum cane sua. Quintus oculos aperit. Iulius eum oculos aperire videt. Iulius: "Ecce oculos aperit: ergo vivus est." PENSVM A. Bestiae et homines 17
  • 18. Av___ in aer___ volant. Pisc___ in aqua natant. Iulia neque vol___ neque nat___ potest. Homo duos ped___ habet, itaque homo ambul___ potest. Homo mortuus se mov___ non potest. Spir___ necesse est homini, nam sine anima nemo viv___ potest. Cum homo spirat, anima in pulmon___ intrat et ex pulmon___ exit. Homo qui spirat mortuus es___ non potest. Homin___ deos vid___ non possunt. Dei ab homin___ vid___ non possunt. Nemo pisces numer___ potest. Pisces numer___ non possunt. Sine pecunia cibus em___ non potest. Pueri Iuliam can___ audiunt. Marcus Quintum ad terram cad___ videt. Iulius Marcum clam___ audit. Claudia saccum a Iulio in mensa pon___ et aper___ videt. PENSVM C 5 . Responde Latine. Num Neptunus homo est? Quis est Mercurius? Quid agunt mercatores? Num necesse est margaritas habere? Quid est oceanus Atlanticus? Cur aquila a parvis avibus timetur? Ubi sunt nidi avium? Quid est in nidis? Quae bestiae ova pariunt? Quid agunt pueri in horto? Cur ramus Quintum sustinere non potest? CORPVS HVMANVM I UNIDAD 7.2 Tercera declinación: temas en -s neutros. Construcción de infinitivo (continuación); Corpus humanum quattuor membra habet: duo bracchia et duo crura. In bracchio est manus, in crure pes. Duæ manus et duo pedes in corpore humano sunt. In corpore unum caput est, non duo capita. In capite sunt oculi et aures, nasus et os. Super caput capillus est. Capillus virorum non tam longus est quam feminarum. Supra oculos frons est. Infra oculos genae sunt. Post frontem est cerebrum. Qui cerebrum parvum habet stultus est. Os est inter duo labra. In ore lingua et dentes insunt. Dentes sunt albi ut margaritae. Lingua et labra rubra sunt ut rosae. Homines oculis vident et auribus audiunt. Homo qui oculos bonos habet bene videt, qui oculos malos habet male videt. Qui aures bonas habet bene audit, qui aures malas habet male audit. Gramática: temas en -s neutros, 3ª declinac. Ejercicio: declinar humanus -a -um (2ª y 1ª decl.) junto con corpus corporis {n} (3ª decl.) Caput est super collum. Sub collo est pectus. In pectore cor et pulmones sunt. In corde est sanguis, qui per venas ad cor fluit. Color sanguinis est ruber. Infra pulmones est iecur et venter. In ventre cibus est. Cor, pulmones, iecur, venter sunt viscera humana. Homo qui ventrem malum habet cibum sumere non potest, neque is sanus, sed aeger est. Medicus est vir qui homines aegros sanat, sed multi aegri a medico sanari non possunt. Estne sanus Quintus? Non est: pes eius aeger est. Puer super lectum iacet. Mater apud eum sedet manumque eius tenet. Claudia puero aegro malum rubrum dat: "Ecce malum, Quinte." Mater ei poculum aquae dat: "Bibe aquam modo!" Claudia: "Iam dormi, Quinte! Dormi bene!" Mater manum ponit in fronte filii: frontem eius tangit. Quintus oculos claudit atque dormit. Iulius, qui cum Syro servo in atrio est, imperat: "I ad oppidum, Syre, atque medicum arcesse!" 5 Aparece aquí ya el pronombre interrogativo quis quid sólo en nominativo. El alumno lo encontrará en el diccionario sin dificultad. Para el resto de las formas hay que esperar a su estudio particularizado más adelante. 18
  • 19. UNIDAD 8.1. El caso locativo. El locativo es un antiguo caso residual que se traduce por “en...”, y se usa sólo con nombres de ciudades y de islas pequeñas. Su desinencia es -æ (primera declinación) o bien -i (segunda declinación) (sólo singular; se puede confundir con el genitivo). Ejemplo: Romæ = “en Roma”, Corinthi “en Corinto”, Tarenti “en Tarento”. También se usa el locativo con algunos nombres comunes: humi “en el suelo”, domi “en casa”, domi bellique (=domi militiæ que) “tanto en la paz como en la guerra”, ruri “en el campo” (único ejemplo de 3ª declinación, de rus ruris) CORPVS HVMANVM II Medicus Tusculi habitat. Iulius servum suum Tusculum ire iubet atque medicum arcessere. Syrus equum ascendit, ad oppidum it, medicum arcessit. Servus cum medico ad villam revenit. Medicus interrogat: "Quis aegrotat?" Iulius: "Meus Quintus filius aegrotat; ambulare non potest." Medicus: "Cur ambulare non potest?" Iulius: "Quia pes eius aeger est. Puer stultus est, medice: nidum in arbore reperit, arborem ascendit, de arbore cadit! Itaque pedem aegrum habet nec ambulare potest. " Iulius medicum ad cubiculum Quinti ducit. Medicus cubiculum intrat, ad lectum adit atque puerum aspicit. Quintus quietus super lectum iacet nec oculos aperit. Medicus puerum dormire videt. Medicus dicit: "Puer dormit." Syra, quae male audit, id quod medicus dicit audire non potest itaque interrogat: "Quid dicit medicus?" Claudia (in aurem Syrae): "Medicus puerum dormire dicit." Quintus oculos aperit atque medicum adesse videt. Puer, qui medicum timet, nullum verbum facere audet. Ejercicio: análisis morfosintáctico de las frases subrayadas. UNIDAD 8.2. ◊ Determinantes posesivos y demostrativos. Repaso y ampliación. En las lecturas ya te encontraste los determinantes posesivos meus, tuus, suus. Su declinación sigue el modelo de los adjetivos de tres terminaciones (2ª-1ª-2ª decl.), salvo el vocativo de primera persona, que es mi. Los pronombres- adjetivos posesivos se emplean en latín menos que en español, pues se evitan cuando la posesión queda sobreentendida por el contexto. Así, una frase como “amo a mi madre” se diría “matrem amo”, sin necesidad de representar el posesivo. Posesivo de 1ª persona: un solo poseedor.“mi..., mis...” Singular Plural M F N M F N N meus mea meum mei meae mea V mi mea meum mei meae mea Ac meum meam meum meos meas mea G mei meae mei meorum mearum meorum D meo meae meo meis meis mearum Abl meo mea meo meis meis meorum Posesivo de 1ª persona: varios poseedores.“nuestro(s), nuestra(s)...” 19
  • 20. Singular Plural M F N M F N N, V noster nostra nostrum nostri nostrae nostra Ac nostrum nostram nostrum nostros nostras nostra G nostri nostrae nostri nostrorum nostrarum nostrorum D nostro nostrae nostro nostris nostris nostris Abl nostro nostra nostro nostris nostris nostris Posesivo de 2ª persona: un solo poseedor. “tu..., tus...” Singular Plural M F N M F N N, V tuus tua tuum tui tuae tua Ac tuum tuam tuum tuos tuas tua G tui tuae tui tuorum tuarum tuorum D tuo tuae tuo tuis tuis tuis Abl tuo tua tuo tuis tuis tuis Posesivo de 2ª persona: varios poseedores “vuestro(s), vuestra(s)...” Singular Plural M F N M F N N.V. vester vestra vestrum vestri vestrae vestra Ac vestrum vestram vestrum vestros vestras vestra G vestri vestrae vestri vestrorum vestrarum vestrorum D vestro vestrae vestro vestris vestris vestris Abl vestro vestra vestro vestris vestris vestris Posesivo de 3ª persona: uno o varios poseedores. “su, sus...” Singular Plural M F N M F N N suus sua suum sui suae sua Ac suum suam suum suos suas sua G sui suae sui suorum suarum suorum D suo suae suo suis suis suis Abl suo sua suo suis suis suis Traducción inversa. Ejercicio con posesivos. 1. Nuestras ovejas están en el campo (ager agri). .2. Vuestro pastor da comida a nuestras ovejas. .3. Tu perro está cerca del árbol (prope + ac.). .4. El dueño da panes a nuestros pastores en el campo. 20
  • 21. UNIDAD 8.3. Los pronombres-adjetivos demostrativos 6 La función principal de los demostrativos es la de indicar la situación del objeto mencionado respecto del hablante. En latín funcionan como pronombres o adjetivos, según sustituyan o acompañen al nombre. Su declinación muestra similitudes con la de los nombres, aunque presentan un genitivo en -ius y un dativo en -i. Al igual que en español, se dan tres grados de distancia (éste, ése, aquél). Son los siguientes: • is ea id “este, -a, -o” “él, ella, ello” (véase arriba, unidad vi) • hic, haec, hoc: "éste, ésta, esto". • iste, ista, istud: "ése, ésa, eso". • ille, illa, illud: "aquél, aquélla, aquello". Ejercicio. Ille medicus filium nostrum sanare non potest. Ille, qui multum edere solet, hodie nec panem nec malum edit. Cur ille servus mecum venire non potest ut solet? Quis est ille dominus quem tu invocas? Hic ludi magister est melior quam ille qui me Romae docebat. Illa fessa est, quia nimis in villa laborat. Illi orant atque obsecrant. Fortes sunt illi, sed Romani non minus fortes sunt. Claudia saepe de illo tempore cogitat. Ceteri discipuli docebantur ab illo magistro. Ex illo tempore Pactolus flumen in undis suis aurum vehit. Quae sunt illae res? Urbs nostra tam pulchra est quam illorum. UNIDAD 9.2. Usos del dativo El complemento indirecto expresa la persona (raramente un animal o cosa) sobre la que recae el daño o provecho de la acción verbal. Para traducir al castellano un sustantivo en caso dativo usaremos las preposiciones "a, para". Stella nautae viam monstrat. “La estrella muestra el camino al marinero”. Procellae nautis non placent. “Las tormentas no agradan a los marineros”. Otros usos son : Dativo Posesivo, con SUM: la expresión completa se traduce con el verbo ① tener: Liber est mihi. (un libro hay para mí) = tengo un libro Doble dativo (Indirecto y finalidad) Adventus militibus gaudio fui : La ② llegada fue motivo de alegría para los soldados. MILES ROMANVS I Adjetivos comparativos; sustantivos de temas en -i de la 3ª declinación; voz pasiva; compuestos de SVM (absum); verbo SVM con dativo ; Marcō una soror est. Iuliae duo fratres sunt. Nomina fratrum sunt 'Marcus' et 'Quintus'. Patri et matri una filia et duo filii sunt. Matri 'Claudia' nomen est. Quod nomen est patri? Ei nomen est 'Lucius Iulius Balbus'. Viro Romano tria nomina sunt. 'Lucius' est praenomen, id est nomen primum; 'Balbus' cognomen est. Alia praenomina Latina sunt 'Aulus', 'Decimus', 'Gaius', 'Publius', 'Sextus', 'Titus'. Claudiae est unus frater, cui 'Claudius' nomen est. Claudius autem procul a sorore sua abest. Itaque tristis est Claudia, quae fratrem suum amat. Marcus et Iulia matrem suam tristem in hortum exire vident et patrem interrogant: "Cur mater nostra tristis est?" Iulius: "Mater vestra tristis est, quod Claudius procul ab ea abest. Claudius avunculus vester est, id est frater matris. Mater tristis est, quod fratrem suum videre non potest." Marcus: "Ubi est avunculus noster?" Iulius: "Avunculus vester est in Germania. Claudius miles est. In Germania multi sunt milites Romani." Unidad 9.1. Adjetivos-pronombres interrogativos e indefinidos: quis quae quid “¿Quién, qué?” Singular Plural M F N M F N 6 De momento, el nominativo. El estudio de los casos oblicuos de hic, iste, ille se reserva para 2º de bachillerato. 21
  • 22. N quis (qui) quae quid (quod) qui quae quae Ac quem quam quos quas G cuius quorum quarum quorum D cui quibus Abl quo qua quo quibus Las formas quis, quid del masculino y neutro singular se utilizan como pronombres interrogativos, mientras que las formas qui, quod aparecen como adjetivos interrogativos: Quis venit?, '¿Quién ha venido?' Qui servus venit?, '¿Qué esclavo ha venido?' Quid accidit? ¿Qué sucede? Quod templum ruit? ¿Qué templo se está derrumbando? El pronombre interrogativo se usa para introducir tanto interrogativas directas (sirvan de ejemplo las frases anteriores) como interrogativas subordinadas o indirectas: Nescio quis venerit, 'no sé quién ha venido'. UNIDAD 9.2. ® Repaso del verbo fero ferre (véase apéndice) MILES ROMANVS II Iulia: "Quid est miles?" Iulius: "Miles est vir qui scutum et gladium et pilum fert. Scutum et gladius et pilum sunt arma militis Romani. Miles est vir armatus." Iulia: "Quid agunt milites Romani in Germania?" Iulius: "Milites nostri in Germania pugnant." Iulia: "Mei quoque fratres pugnant." Iulius: "Pueri pugnis, non armis pugnant. Milites pugnant gladiis, pilis, hastis." UNIDAD 10. Los grados del adjetivo. Grado comparativo. La comparación de inferioridad e igualdad se expresa mediante un adverbio que modifica al adjetivo en grado positivo, y un segundo término (en el mismo caso) introducido por quam ~ . Titus minus doctus quam Marcus est. Tito es menos sabio QUE Marco Titus tam doctus quam Marcus est. Tito es tan sabio COMO Marco El comparativo de superioridad se forma regularmente con el sufijo -ior, -ius, añadido a la raíz del adjetivo, y declinado por la tercera declinación, tema en consonante. Ejemplo con el adjetivo fortis, -e 'valiente, bravo'. singular plural masc-femen. neutro masc.-femen. neutro nominat.-vocat fort·ior fort·ius fort·iores fort·iora acusativo fort·iorem fort·ius fort·iores fort·iora genitivo fort·ioris fort·iorum dativo fort·iori fort·ioribus ablativo fort·iore fort·ioribus El segundo término de este comparativo de superioridad puede expresarse en latín de la misma forma que en los comparativos de inferioridad e igualdad: introducido por quam y en el mismo caso que el primer término: Titus doctior quam Marcus est. Pero cuando el primer término va en nominativo, vocativo o acusativo, el segundo término puede expresarse también en ablativo («ablativo comparativo»), y sin el quam... : Titus doctior Marcō est. El comparativo de superioridad puede aparecer sin un segundo término. En tal caso, lo traducimos por “demasiado” : Senectus est naturā loquacior, 'la vejez es por naturaleza demasiado habladora'. 22
  • 23. * Grado superlativo. El grado superlativo expresa una cualidad en alto grado. En latín se forma con los siguientes sufijos, todos declinados como adjetivos de la primera clase, añadidos a la raíz del adjetivo: * -issimus, -a, -um: es el sufijo que utiliza la mayoría de los adjetivos. * -errimus, -a, -um: para los adjetivos terminados en -er (pulcher, superl.: pulcherrimus). * -limus, -a, -um: para algunos adjetivos terminados en -lis (facilis, superl.: facillimus). El superlativo puede aparecer de forma absoluta (mons altissimus, 'una montaña altísima'), o de forma relativa (mons altissimus omnium montium, 'la más alta de todas las montañas'). El superlativo relativo puede expresar el segundo término de las siguientes formas: * En genitivo (partitivo): mons altissimus omnium montium. El monte más alto de todos los montes * Con ex + ablativo: mons altissimus ex omnibus montibus. El monte más alto de todos los montes * Con inter + acusativo: mons altissimus inter omnes montes. El monte más alto entre todos los montes Comparativos y superlativos irregulares. POSITIVO COMPARATIVO DE SUPERIORIDAD SUPERLATIVO bonus melior melius optimus -a -um malus peior peius pessimus -a -um magnus maior maius maximus -a -um multus plūs plūrimus parvus minor minus minimus -a -um MILES ROMANVS III Marcus: "Num Claudius et hastam et pilum fert?" Iulius: "Claudius pilum tantum fert, is enim pedes est, non eques. Eques est miles qui ex equo pugnat. Qui pedibus pugnat pedes est. Equites hastas, pedites pila ferunt. Pilum non tam longum est quam hasta, neque gladius peditis tam longus est quam gladius equitis. Pilum peditis sex pedes longum est." Marcus: "Quam longus est gladius eius?" Iulius: "Duos pedes longus est." Marcus: "Duos pedes tantum? Cur tam brevis est gladius?" Iulius: "Quod gladius brevis non tam gravis est quam gladius longus. Gladius equitis longior et gravior est quam peditis. Pedes, qui pedibus it multaque alia arma fert, gladium longum et gravem ferre non potest; itaque gladius eius brevis et levis est — brevior et levior quam is qui ab equite fertur. Etiam gladii qui a Germanis feruntur longiores et graviores sunt quam Romanorum, ac pila eorum longiora et graviora quam nostra sunt." Marcus: "Nonne fortes sunt Germani?" Iulius: "Fortes sunt illi, sed Romani fortiores sunt, nec arma Germanorum tam bona sunt quam nostra. Scutum eorum nimis parvum est, pilum nimis longum et grave; nec enim pilum tam grave procul iaci potest. Itaque pilum nostrum breve et leve est — brevius et levius quam pilum Germanorum. Patria nostra bonis armis defenditur. Nullus hostis Romam expugnare potest." ANNVS ET MENSES UNIDAD 11.1 . Numerales cardinales y ordinales. Comparación: superlativos. Quinta declinación (dies diei) Annus in duŏdĕcim menses dividitur, quibus haec sunt nomina: Ianuarius, mensis primus; Februarius, secundus; Martius, tertius; Aprilis, quartus; Maius, quintus; Iunius, sextus; Iulius, septimus; Augustus, octavus; September, nonus; October, decimus; November, undecimus; December, mensis duodecimus ac postremus. 23
  • 24. Unus annus duodecim menses vel trecentos sexaginta quinque dies habet. Saeculum est centum anni. Centum anni vel saeculum est longum tempus. Duo saecula sunt ducenti anni. Homo sanus nonaginta vel etiam centum annos vivere potest; ducentos annos vivere nemo potest. Quam longus est mensis November? November triginta dies longus est. December unum et triginta dies habet. Ianuarius tam longus est quam December, sed Februarius brevior est: duodetriginta aut undetriginta dies tantum habet. Februarius brevior est quam ceteri undecim menses: is mensis anni brevissimus est. Dies est dum sol in caelo est. Prima pars diei est mane, pars postrema vesper. Dies est tempus a mane ad vesperum. Nox est tempus a vespero ad mane. Vesper est finis diei atque initium noctis. Mane finis noctis est atque initium diei. Dies in duodecim horas dividitur. Ab hora prima dies initium facit. Hora sexta, quae hora media est inter horam primam et duodecimam, 'meridies' nominatur. Hora sexta vel meridies diem dividit in duas aequas partes: 'ante meridiem' et 'post meridiem'. Meridie sol altissimus in caelo est. Sex horae sunt dimidia pars diei. Nocte sol non lucet, sed luna et stellae lucent. Sol est stella clarissima, quae luce sua et terram et lunam illustrat. Dies mensis primus 'kalendae' nominatur. Dies tertius decimus post kalendas 'idus' nominatur. Item 'idus Februariae' dicitur dies tertius decimus mensis Februarii. Dies nonus ante Idus dicitur 'nonae' (nonae Ianuariae: dies quintus Ianuarii; nonae Februariae: dies quintus Februarii; et cet.). Tempora anni sunt quattuor: aestas et hiems, ver et autumnus. Aestas est tempus a mense Iunio ad Augustum, hiems a mense Decembri ad Februarium. Mensis Iunius initium aestatis, December initium hiemis est. Tempus a Martio ad Maium ver dicitur, a mense Septembri ad Novembrem autumnus. Ver a mense Martio initium facit. Autumnus a Septembri incipit. Autumno folia de arboribus cadunt et terram operiunt. In Germania hiemes frigidiores sunt quam in Italia: alta nive operitur tota terra et lacus glacie operiuntur; hieme Germani pueri super glaciem lacuum ludere possunt. Ianuarius mensis anni frigidissimus est. Menses calidissimi sunt Iulius et Augustus. Eo tempore multi Romani urbem relinquunt et villas suas petunt, neque enim totam aestatem in urbe vivere volunt. Frases con comparativos y superlativos. 1. Velocissimus omnium animalium est delphinus. 2. Februarius brevior est quam ceteri undecim menses: is mensis anni brevissimus est. 3. Sol est stella clarissima, quae luce sua et terram et lunam illustrat. 4. Iulius cotidie rosas aliosque flores pulcherrimos ad Claudiam mittĕre solebat. 5. Titus: "Certe pulcherrimae sunt litterae Sexti, sed meae litterae pulchriores sunt quam Marci." 6. Non oportet se comparare cum discipulo pigerrimo ac stultissimo. 7. Venus, pulcherrima omnium dearum, dea amoris ac pulchritudinis est. 8. Ego miserrimus eram omnium adulescentium, quod tu numquam me salutabas, cum me videbas. 9. Is enim discipulus omnium pigerrimus est atque tam stultus quam puer barbarus. 10. Ego optimus discipulorum in ludo erat, nam ceteri discipuli omnes peiores erant. 11. Inter omnes deos deasque Iuppiter pessimus maritus est ac Venus pessima uxor. 12. Claudia Iulium 'virum optimum' appellat. Item Iulius uxorem suam 'optimam omnium feminarum' vocat. 13. Quintus maior est quam Iulia et minor quam Marcus. Maximus liberorum est Marcus, minima est Iulia. 14. (superlativo absoluto) Meridie sol altissimus in caelo est. Traducción inversa: 1. La espada del jinete es más larga que la del infante. .2. Los infantes del enemigo son más altos que los nuestros. UNIDAD 11. 2. La aposición La aposición es un sustantivo o adjetivo sustantivado que complementa a otro sustantivo. En latín la aposición no tiene un caso propio sino que va en el mismo caso que el sustantivo al que complementa. Diana Dea silvas amat. Apos. N SJ “La diosa Diana ama los bosques”. Sicilia, Italiae insula, magna est. N Aposición SJ “Sicilia, una isla de Italia, es grande”. 24
  • 25. Ejercicio: análisis morfosintáctico de la frase .7. Venus, pulcherrima omnium dearum, dea amoris ac pulchritudinis est. NOVUS DIES Pronombres personales, adjetivos posesivos; indefinidos uterque, neuter, alter; orac. subord. causal; orac. subord. consecutiva; modo imperativo; el participio de presente activo. Cubiculum in quo Quintus cubat non magnum est, nec magnum est cubiculum Marci. Utrumque cubiculum parvum est. Uterque puer cubat in cubiculo parvo, neuter in cubiculo magno. Neutrum cubiculum magnum est. Uterque puer quietus est, neuter puer se movet. Alter puer dormit, alter vigĭlat. Alter e duobus pueris valet, alter aegrotat. Uter puer aegrotat, Marcusne an Quintus? Quintus aegrotat, Marcus valet. Aer frigidus cubiculum Marci intrat, fenestra enim aperta est. Marcus fenestrā apertā dormit. Fenestra Quinti aperta non est. Altera e duabus fenestris est aperta, altera clausa. Utra fenestra clausa est? Fenestra Quinti. Is fenestra clausa dormit, quia aeger est. Ecce gallus canit: "Cucurru! Cucucurru!" Gallus canens novum diem salutat. UNIDAD 12.1 Los participios de presente activos a) Participio presente. El participio presente tiene solamente formas activas. Se forma añadiendo -ns al tema de presente (-(e)ns en 3ª y 4ª conjugaciones). Ejemplos: laudare ® lauda·ns, lauda·ntis (que elogia, elogiando) habere ® habē·ns, habē·ntis (que tiene, teniendo) mittere ® mitt·ē·ns, mitt·ēntis (que envía, enviando) audire ® audi·ē·ns, audi·ēntis (que escucha, escuchando) El participio presente se declina como los adjetivos de segunda clase (tercera declinación, tema en -i). Singular Plural Masc./Fem. Neutro Masc./Fem. Neutro nom., voc vidēns vidēns videntēs videntia voc vidēns vidēns videntēs videntia ac videntem vidēns videntēs videntia gen videntis videntium dat videntī videntibus abl vidente 7 videntibus Marcus oculos non aperit neque se movet. Quintus, qui oculis apertis iacet, super lectum se vertit. Puer dormiens gallum canentem non audit. Puer vigilans gallum audit, et Davum vocat. Davus cubiculum intrans interrogat: "Quomodo se habet pes tuus hodie?" Quintus respondet: "Pes male se habet, nec pes tantum, sed etiam caput et bracchium dolet. O, quam longa nox est! Sed iam mane est, nam gallus canit. Da mihi aquam, Dave!" Davus Quinto aquam in poculo dat. Puer aquam bibit. Servus puerum bibentem aspicit. Davus Quintum in lecto iacentem relinquit et cubiculum 7 videntī , en su uso como adjetivo 25
  • 26. Marci intrat. Marcus adhuc dormit. Davus ad puerum dormientem adit eumque excitat. Quomodo servus puerum excitat? In aurem pueri dormientis magnā voce clamat: "Marce! Mane est!" Eo modo excitatur Marcus, et oculos aperiens servum apud lectum stantem videt. Iam neuter e duobus pueris dormit. Aqua quā Marcus lavatur frigida est; itaque puer manus et caput solum lavat, non totum corpus. Mane Marcus caput et manus tergens Davum interrŏgat. "Cur frater meus tam quietus est?" Davus respondet: "Quintus adhuc in lecto est." Marcus: "In lecto? Quintus, qui ante me surgĕre solet, adhuc dormit! Excita eum!" "Non dormit" inquit Davus, "Frater tuus vigilat, nec surgere potest, quod pes et caput ei dolet." Marcus: "Mihi quoque caput dolet!" Davus: "Tibi nec caput nec pes dolet! Caput valens non dolet nec membra valentia." Marcus friget, quod corpus eius nudum est (id est, sine vestimentis); itaque Marcus vestimenta sua a servo poscit: "Da mihi tunicam et togam! Vesti me!" Davus puero frigenti tunicam et togam dat, sed eum non vestit: necesse est puerum ipsum se vestire. Marcus primum tunicam induit, deinde togam. Toga est vestimentum album, quod viri et pueri Romani gerunt. Marcus cum servo atrium intrat, ubi parentes sedent liberos exspectantes. Parentes a filio intrante salutantur: "Salvete, pater et mater!" et ipsi filium intrantem salutant: "Salve, Marce!" Mater alterum filium non videns Davum interrogat: "Quintus quomodo se habet hodie?" Davus: "Quintus dicit 'non modo pedem, sed etiam caput dolēre'". Claudia surgit et ad filium aegrotantem abit. Mater filio suo aegrotanti panem et malum dat, sed ille, qui multum edere solet, hodie nec panem nec malum edit. Puer aegrotans nihil edere potest. Davus Marco librum et tabulam et stilum et regulam affert. Iulius: "Ecce Davus tibi librum et ceteras res tuas affert. Sume res tuas atque abi!" "Sed cur non venit Medus?" inquit Marcus, qui Medum adhuc in familiā esse putat. Is servus cum pueris ire solet omnes res eorum portans. Marcus ipse nullam rem portare solet praeter malum. Iulius: "Medus tecum ire non potest. Hodie necesse est te solum ambulare." Marcus: "...atque me ipsum omnes res meas portare? Cur ille servus mecum venire non potest ut solet? Etiamne Medo caput dolet?" Iulius: "Immo bene valet Medus, sed hodie alias res agit." Marcus: "Quae sunt illae res?" Iulius nihil ad hoc respondet et "Iam" —inquit— "tempus est discedere, Marce." Marcus malum, librum, tabulam, stilum regulamque secum ferens e villa abit. Filius a patre discedens "Vale, pater!" inquit. "Vale, Marce!", respondet pater, "Bene ambula!" GRAMMATICA LATINA. Participium Puer vigilans in lecto iacens gallum canentem audit. Gallus canens non auditur a puero dormiente. Puer dormiens servum clamantem audit, nec a gallō canente, sed a servō clamante excitatur. Non vox galli canentis, sed vox servi clamantis puerum dormientem excitat. Pueri vigilantes gallos canentes audiunt. Galli canentes a pueris dormientibus non audiuntur. Pueri dormientes servos clamantes audiunt, nec a gallis canentibus, sed a servis clamantibus excitantur. Non voces gallorum canentium, sed voces servorum clamantium pueros dormientes excitant. Caput valens non dolet nec membra valentia. Canis animal volans non est; animalia volantia sunt aves. Milites inter pila volantia pugnant. 'Vigilans', 'iacens', 'canens', 'dormiens' participia sunt. Participium est adiectivum declinationis III: gen. sing. –ant·is, -ent·is (abl. sing, -e vel -i). PENSVM A. Completar con participios de presente de los verbos dormio -ire, aperio -ire, sto stare (estar de pie), frīgeō frīgēre 'tener frío', intro intrare, discedo -ere 'retirarse', valeo -ere 'estar sano', doleo dolere, nato natare 'nadar') Puer dorm_______ nihil audit. Davus puerum dorm_______ excitat: in aurem pueri dorm_______ clamat: "Marce!" Marcus oculos aper_______ servum apud lectum st_______ videt. Servus puero frig_______ vestimenta dat. Parentes filium intr_______ salutant et a filio intr_______ salutantur. Filius disced_______ 26
  • 27. "Vale!" inquit. Corpus val_______ non dolet. Medicus caput dol_______ sanare non potest. Pisces sunt animalia nat_______. PENSVM B. Ejercicio con interrogativos. Obsérvese la partícula interrogativa -ne (no se traduce). Quintusne bene dormit? Uter puer aegrotat? Estne clausa fenestra Marci? Uter e duobus pueris gallum canentem audit? Quomodo servus Marcum excitat? Totumne corpus lavat Marcus? Quid Marcus a servo poscit? Utrum bracchium toga operitur? Utrā manu miles scutum gerit? Quas res Marcus secum fert? MAGISTER ET DISCIPVLI (I) adjetivos-pronombres interrogativos (continuación) Marcus librum et tabulam et ceteras res ferens Tusculum ambŭlat. Illic est ludus puerorum. Multi pueri mane in ludum eunt. Magister ludi est vir Graecus, cui nomen est Diodorus. Marcus magistrum metuit, Diodorus enim magister severus est, qui discipulos suos virgā verberat; eo modo magister severus discipulos improbos punire solet. Discipuli sunt pueri qui in ludum eunt. Marcus et Quintus sunt duo discipuli. Alii discipuli sunt Titus et Sextus. Sextus, qui ante Marcum et Titum ad ludum advenit, primus ludum intrat. Sextus solus est, nam ceteri discipuli nondum adsunt. Magister intrans Sextum solum in sella sedentem videt. Sextus de sella surgens magistrum salutat: "Salve, magister!" Magister: "Salve, Sexte! Conside!" Sextus in sella considit. Discipulus tacitus ante magistrum sedet. Magister interrogat: "Cur tu solus es, Sexte?" "Ego solus sum, quod ceteri discipuli omnes absunt", respondet Sextus. Exclamat magister: "O, discipulos improbos...!" Sextus: "Num ego discipulus improbus sum?" Magister: "Immo, tu probus es discipulus, Sexte, at Marcus et Quintus et Titus improbi sunt!" Hic Titus ad ludum advenit et ianuam pulsat antequam intrat: discipulus non statim intrat, sed primum ianuam pulsat; tum ludum intrat et magistrum salutat: "Salve, magister!" Magister: "O Tite! Sextus iam adest..." Titus: "At Marcus et Quintus nondum adsunt!" Magister: "Tace, puer! Claude ianuam et conside! Aperite libros, pueri!" UNIDAD 13.1. ◊ El participio pasivo. b) Participio de perfecto pasivo. El participio perfecto se forma con el tema de supino del verbo (aparece en el enunciado de cada verbo) y la terminación -us, -a, -um. Se declina como los adjetivos del tipo I. Ejemplos: habeo, habere, habui, habitum ® habitus, a, um (tenido) mitto, mittere, misi, missum ® missus, a, um (enviado) audio, audire, audivi, auditum ® auditus, a, um (oído) Ejercicios. Decir los participios del presente y del perfecto de los siguientes verbos: ① partic. presente activo partic. perfecto pasivo amo, amare, amavi, amatum video, videre, vidi, visum mitto, mittere, misi, missum 27
  • 28. ”enviar invenio -īre -vēni -ventum ”encontrar” Copiar en el cuaderno y traducir. ② Marcus enim perterritus est. Marcus perterritus ad villam currit. Quintus oculos non apĕrit? — O dei boni! Puer mortuus est!" Marcus iratus Titum pulsare incĭpit, sed magister "Desĭne, Marce!" inquit. Canis irata latrat: "Baubau!" Canis iratus dentes ostendit. Miles Romanus hostem armatum accurrĕre videt. Midas omnes dapes in aurum mutatas vidit. Claudia irata "Noli pergӗre!" inquit. Atención: los siguientes participios pasivos junto con el verbo sum se traducen por pretérito perfecto pasivo: captus est “ha sido capturado” Marcus a Sexto pulsatus est. Vox Sexti a nullo audita est. Laudatus sum a magistro. Puer improbus a magistro verberatus est. Proditionis accusatus est. Midas ex arbore virgam detraxit et statim virga aurea facta est. UNIDAD 14.1. Usos del ABLATIVO sin preposición. ○ Separación, alejamiento: Expulsus est patria. Fue expulsado de su patria. ○ Origen: Nobili genere natus. Nacido de linaje noble ○ Instrumental: Cornibus tauri se tutantur. Los toros se topan con los cuernos. ○ Causa : metu por miedo ○ Compañía : Cum patre veni. Vine con mi padre ○ Cualidad : Vir summo ingenio. Hombre de gran talento ○ Modo : Cum virtute vixit. Vivió con honestidad.. UNIDAD 14.2. Morfosintaxis verbal: el futuro imperfecto perfecto de indicativo. 1ª conjugación 2ª conjugación 3ª conjugación 3ª mixta y 4ª conjugación fut. Imperf. indicativo amabo amabimus amabis amabitis amabit amabunt habebo habebimus habebis habebitis habebit habebunt legam legemus leges legetis leget legent audiam audiemus audies audietis audiet audient Ejercicio con futuros imperfectos. .1. Vobiscum bellum faciemus. 2. Tu rides, ego fleo; tu scelere vicisti, ego virtute vincam. .3. Mater mecum veniet, postea vobiscum manebit. .4. Magister nos ad se vocabit. 5. Nos nostrosque nostri milites fortiter defendent. 6. Cras novum librum tibi mittam. UNIDAD 14.3. ® Cuarta y quinta declinación (repaso y ampliación) Ejemplos con currus -us 'carro' (masc.), cornu cornus 'cuerno' (neutro), dies diei 'día' (fem.), res rei 'cosa' (fem.) 4ª declinación 5ª declinación masc & fem. neutros fem. fem. sg pl sg pl sg pl sg pl N. Voc currŭ·s currū·s cornu cornu·a die·s die·s res res Acu currŭ·m currū·s cornu cornu·a die·m die·s rem res Gen currū·s curru·um cornu·s cornu·um die·i die·rum rei rerum Dat curru·i curr·ĭbus cornu·i corn·ĭbus die·i die·bus rei rebus Abl currū curr·ĭbus cornu corn·ĭbus die die·bus re rebus La cuarta y quinta declinaciones se puede considerar variantes de la 3ª declinación: se trataría de aquellos sustantivos cuya raíz acababa en vocal -U o -E respectivamente. 28
  • 29. Obsérvese que los morfemas de caso de la cuarta declinación son los mismos que en la 3ª declinación (si eliminamos las vocales de enlace -(e)M, -(i)S etc. El dativo-ablativo plural debía ser -UBUS, y de hecho así aparece en las palabras arcus arcus 'arco' y artus artus 'articulación, miembro'. En las demás, adopta la terminación -IBUS de la 3ª decl. La 5ª declinación también sigue el modelo de la 3ª, excepto en el genitivo singular y plural. Ejercicio. [4ª decl. ] . 1. Taurus cornibus petit. .2. Ōlim reges exercitus ducebant; nunc consules exercituum duces sunt. 3. Manus manum lavat. 4. Vultus est imago animi. 5. Belli eventus in manu est Fortunae. 6. In lacubus pisces sunt; in saltibus aut in specubus ferae vivunt. 7. Hieme lacus glacie operiuntur; hieme Germani pueri super glaciem lacuum ludere possunt. .8. In urbe Roma multae domus sunt et multa templa deorum. 9. Facies eius mihi non placet. 10. In Palatio sunt domūs magnificae. Ejercicio. [4ª decl. & futuros] 1. Peditatus equitatŭsque noster hostium impetum franget. 2. Omnes cives magistratibus parebunt. 3. Senatus magnum exercitum in hostem mittet. 4. Naves e portu procedent. 5. Vos in agris cantus avium audietis; nos domi fletūs gemĭtūsque infantium saepe audiemus. 6. Aestate agricolae ab ortu solis usque ad occasum laborabunt; autumno agricolae fructus percipient; hieme vallem nive opertam vidēbĭmus; at vere ( en primavera) montes vallesque avium cantu rursus resonabunt. 7. In dextro cornu exercĭtūs equitatum collocabis. 8. Hostes equitatu peditatuque suo cum exercitu nostro pugnabunt. 10. Curruum cursus in circo spectabĭmus. 11. Senatus magnos honores tribuet exercitui post redĭtum in urbem. 20. Barbari nostram urbem multis militibus oppugnabunt. UNIDAD 15.1. El modo subjuntivo en verbos regulares y el verbo SVM. presente 1 conj 2 conj 3 conj 3ªmix 4ª conj morfema -E- morfema -A- amĔm amĔs amĔt amĔmus amĔtis amĔnt deleAm deleAs deleAt deleAmus deleAtis deleAnt legAm legAs legAt legAmus legAtis legAnt capiAm capiAs capiAt capiAmus capiAtis capiAnt audiAm audiAs audiAt audiAmus audiAtis audiAnt imperfecto amārēm amarēs amarēt amārēmus amārētis amārent delērēm delērēs delērēt delerēmus delerētis delērent legĕrēm legĕrēs legĕrēt legĕrēmus legĕrētis legĕrent capĕrēm capĕrēs capĕrēt capĕrēmus capĕrētis capĕrent audirem audires audiret audiremus audiretis audirent perfecto amāvĕrim amavĕris amavĕrit amavĕrimus amavĕritis amavĕrint delevĕrim delevĕris delevĕrit delevĕrimus delevĕritis delevĕrint legĕrim ... cepĕrim cepĕris cepĕrit cepĕrimus cepĕritis cepĕrint audivĕrim ... pluscuamp. amāvissĕm ... delevissem ... legissem ... cepissem ... audivissem ... Véanse las formas del subjuntivo de SVM en el Apéndice. Ejercicio. Frases con subjuntivos . .1. Nostra vitia, non vitia aliēna cernamus. 2. Genua flectamus. 3. Utinam vēros amicos habeat. 4. Amemus patriam, pareamus senatui, consulamus bonis civibus. 29
  • 30. 5. Cedant arma togae. 6. Dei ā nobis funestum omen avertant. 7. Urbem defendamus, ut ( para que) liberis nostris liberam patriam tradamus. 8. Pugnemus strenue, ne ( para que no) filios nostros barbari capiant. Simus viri strenui, ut ( para que) liberi nostri in libera urbe liberi sint. Utinam dei nobis victoriam dent. .9. Cautus sis. 10. Gratias deis agamus. 11. Sit tibi terra levis. 12. Dominus vobiscum sit. Completar: Volo ut ( = que) tu scrib__s litteras mihi. Visne ut d__m tibi aliquid? Marcus Titum petit, ut secum domum ambul__t. Necesse est ut alios discipulos cognosc__s. UNIDAD 15.2. ◊ Verbos deponentes. Compuestos de SVM. La 3ª decl. temas en -i. Los verbos deponentes se conjugan en voz pasiva, pero su traducción es en voz activa: largior, largiris, largitur … “doy, das, da (con generosidad)”, largiri (inf.) “dar (con generosidad)”, etc. Sabemos que un verbo es deponente gracias a su enunciado: loquor, loqui, locutus sum “hablar”, sequor, sequi, secutus sum “seguir”, partior, partiri, partitus sum “repartir”. VERBA DEPONENTIA Medus laetatur nec dominum veretur. Nauta non proficiscitur, sed ventum secundum opperitur. 'Laetari', 'vereri, 'proficisci', 'opperiri' verba deponentia sunt. Verbum deponens est verbum quod semper formam verbi passivi habet8 atque in loco verbi activi ponitur. Alia exempla verborum deponentium: consolari, conari, intuēri, sequi, loqui, lābī, complecti, egredi, oriri. Medus ex Italia proficiscens solem orientem intuetur. Navis e portu egreditur; aliae naves eam sequuntur. Dum Lydia loquitur, lacrimae de oculis eius labuntur. Medus eam complectitur et consolari conatur. PENSVM. Completar: (intueor -ēri «contemplar», orior orīri «surgir», consolor -ari «consolar», lābor lābī «resbalar, caer», proficiscor -ficisci «marcharse», laetor laetari «alegrarse» ) Medus et Lydia ex Italia proficisc_____ . Lydia Medum in puppim ascendentem sequ_______ . Dum nauta loqu_____, Medus occidentem intue______, unde nubes atrae ori______ . Simul tempestas ori______ . Mercator tristis merces suas in mare lāb______ videt; nemo eum consola_____ potest. Qui ab amicis proficisc______ laeta_____ non potest. Exempla verborum deponentium: [1] laetor laetamur, [2] vereor veremur; [3] sequor sequimur; [4] partior partimur. Lydia: "Ego Neptunum non vereor. Tune eum vereris, nauta?" Nauta: "Omnes nautae deum maris veremur." Lydia: "Cur Neptunum veremini?" Nautae Neptunum verentur, Lydia eum non veretur. UNIDAD 15.3 USOS DEL ACUSATIVO: el acusativo con significado circunstancial: dirección y duración. El caso acusativo se usa principalmente como complemento directo y como complemento circunstancial, normalmente precedido de preposiciones. Ejemplos: Video puellam. Veo a la niña. CD CD Puella ambulat per silvam. La niña pasea por el bosque CC CC El complemento circunstancial de lugar "adonde": Cuando queremos indicar en castellano el lugar adonde vamos o nos acercamos, usamos las preposiciones "a, hacia, junto a". Por ejemplo: Voy al río; Nos dirigimos a la ciudad; Huimos hacia los bosques. 8 praeter participium: laetans, verens, proficiscens, opperiens... 30
  • 31. El latín, para expresar este tipo de CC, usa el caso acusativo con o sin preposición. El uso de la preposición depende del tipo de sustantivo al que se refiera el complemento circunstancial. Veámoslo en este cuadro: Nombres propios de ciudades o islas pequeñas. El nombre común "domus- us", casa. Acusativo sin preposición Puer Tusculum venit..... El niño llega a Túsculo Puer domum venit...... El niño llega a casa Este acusativo se denomina “acusativo de dirección” Nombres comunes Nombres propios de lugar mayor (islas grandes, países, penínsulas, continentes, regiones) Acusativo con preposición Las preposiciones más usuales son: in "a, hacia" ad "a, hacia, junto a, ante" Vir in oppidum venit ...... El hombre llega a la ciudad (al interior) Vir in Hispaniam venit ...... El hombre llega a Hispania (al interior) Puer ad magistrum venit.... El niño llega ante el maestro (junto al maestro) La preposición "in" con nombres de persona indica hostilidad y, en ese caso, se suele traducir por "contra" Ej.: Romani in inimicos contendunt.. ..... Los romanos se dirigen contra los enemigos (hacia los enemigos) TEMPESTAS (ejercicio con voz pasiva, verbos deponentes y cuarta declinación) Italia inter duo maria interest, quorum alterum, quod supra Italiam situm est, 'mare Superum' sive 'Hadriaticum' appellatur, alterum, infra Italiam situm, 'mare Inferum' sive 'Tuscum'. Totum illud mare longum et latum quod inter Europam et Africam interest 'mare nostrum' appellatur a Romanis. Urbs Roma non ad mare, sed ad Tiberim flumen sita est viginti milia passuum a mari. Quod autem paulum aquae est in Tiberi, magnae naves in eo flumine navigare non possunt. Itaque parvae tantum naves Romam adeunt. Ostiam omnes naves adire possunt, id enim est oppidum maritimum quod magnum portum habet. Ad ostium Tiberis sita est Ostia. Alia oppida maritima quae magnos portus habent sunt Brundisium, Ariminum, Genua, Puteoli. Haec omnia oppida in ora maritima sita sunt. In ora Italiae multi portus sunt. Ex omnibus terris in portus Italiae veniunt naves, quae merces in Italiam vehunt. Non modo merces, sed etiam homines navibus vehuntur. Is qui navigare vult adit nautam qui bonam navem habet. Si aer tranquillus est, necesse est ventum opperiri. Cum magnus ventus flat, mare turbidum est. Tempestas est magnus ventus qui mare turbat ac fluctus facit qui altiores sunt quam naves. Nautae tempestates metuunt, nam magni fluctus naves aqua implere possunt. Tum naves et nautae in mare merguntur. Nautae nec mari turbido nec mari tranquillo navigare volunt; itaque in portu ventum secundum opperiuntur (id est ventus qui a tergo flat). Vento secundo naves e portu egrediuntur: vela vento implentur ac naves plenis velis per mare vehuntur. Pars navis posterior «puppis» dicitur. In puppi sedet nauta qui navem gubernat. Quomodo navis in medio mari gubernari potest, cum terra nulla videtur? Gubernator caelum spectat: in alto mari sol aut stellae ei duces sunt. Ea pars caeli unde sol oritur dicitur oriens. Partes caeli sunt quattuor: oriens et occidens, meridies et septentriones. Meridies dicitur ea caeli pars ubi sol meridie videtur; pars contraria septentriones appellatur a septem stellis quae semper in ea caeli parte stant. Hodie caelum serenum et ventus secundus est. Naves multae simul e portu Ostiensi egrediuntur. Inter eos homines qui naves conscendunt est Medus, qui ex Italia proficiscitur cum amica sua Lydia. Medus, qui Graecus est, in patriam suam redire vult. Graecia non modo ipsius patria est, sed etiam Lydiae. Medus et Lydia ex Italia proficiscentes omnes res suas secum ferunt: pauca vestimenta, paulum cibi nec multum pecuniae. Praeterea Lydia parvum librum fert, quem sub vestimentis occultat. 31
  • 32. UNIDAD 15.4 Construcción de participio absoluto Sole oriente navis eorum e portu egreditur multis hominibus spectantibus. Navis plenis velis altum petit. Aliae naves eam sequuntur. Medus in puppim ascendit. Lydia eum sequitur. Ex alta puppi solem orientem spectant. Iam procul abest Ostia, homines qui in portu sunt vix oculis cerni possunt. Medus montem Albanum, qui prope villam Iulii situs est, cernit et "Vale, Italia!" inquit, "Valete montes et valles, campi silvaeque! Paulo post totum caelum atrum fit9 , ac fulgur unum et alterum, tum multa fulgura caelum et mare illustrant. Statim sequitur tonitrus cum imbre, et simul magnus ventus flare incipit. Mare tempestate turbatur, ac navis, quae et homines et merces multas vehit, fluctibus iactatur et vix gubernari potest. Nautae multum aquae e nave hauriunt, sed navis nimis gravis est propter merces. Hoc videns gubernator "Iacite merces!" inquit nautis, qui statim merces graves in mare iacere incipiunt, spectante mercatore, qui ipse quoque nave vehitur. Ille tristis merces suas de nave labi et in mare mergi videt. Nemo eum consolatur! Navis paulo levior fit, simul vero tempestas multo turbidior et fluctus multo altiores fiunt. Medus perterritus exclamat: "O Neptune! Serva me!" sed vox eius vix auditur propter tonitrum. Navis aqua impleri incipit. Ceteris perterritis, Lydia caelum intuetur et clamat: "Serva nos, Domine!" Magnus fluctus navem pulsat. Medus Lydiam labentem complectitur ac sustinere conatur, nec vero ipse pedibus stare potest. Lydia iterum magna voce Christum invocat: "O Christe! Iube mare tranquillum fieri! Serva nos, domine!" Medus os aperit ac Neptunum iterum invocare vult, sed magnus fluctus os eius aqua implet. Medus loqui conatur neque potest. Adverbios derivados de adjetivos tipos I & II, en grado positivo, comparativo y superlativo. Observa cómo se forman los adverbios a partir de los adjetivos rectus -a-um (tipo I) & fortis forte (tipo II). grado positivo comparativo superlativo. rect·E fort·ITER rect·IUS fort·IUS rect·ISSME fort·ISSIME PENSVM. Sextus rect_____ respondet, Marcus prav_____ respondet et sever_____ reprehenditur. Nemo rect_____ aut pulchr_____ scribit quam Sextus; is rectissim_____ et pulcherrim_____ scribit. Luna plena clar_____ lucet, sed sol clar_____ lucet quam luna et ceterae stellae; sol clarissim_____ lucet. Hostes non tam fort_____ pugnant quam Romani. Milites nostri fort_____ pugnant quam hostes. Nostri fortissim_____ pugnant. Marcus nimis lev_____ scribit. Magister brev_____ scribit 'Marcum improbum esse.' PARENTES futuro de indicativo (repaso) 10 ; (v.deponentes (cont.)). Pueri parvuli qui nondum loqui possunt «ba, ba» dicunt. Parvulus infans in cunis cubare solet. Cunae sunt lectulus infantis. Infans multas horas dormit non solum nocte, sed etiam die; nam longus somnus infanti tam necessarius est quam cibus. Infans neque somno neque cibo carere potest. Quomodo infans, qui loqui non potest, cibum postulat? Infans qui cibō caret magnā voce vagit. Ita parvulus infans cibum postulat. Tum mater accurrit atque infantem ad pectus suum apponit. 9 Verbo fio fieri factus sum volverse, hacerse 10 El futuro de indicativo se vio en la página 42. Ahora lo repasamos en los textos de familia romana. 32
  • 33. Post paucos menses novus infans in cunis erit. Claudia rursus parvulum infantem habebit neque cunae vacuae erunt. Tum Iulius et Claudia quattuor liberos habebunt. Claudia laeta cunas movebit et parva voce cantabit: "Lalla". Pater infantem suum in manibus portabit eumque non minus amabit quam mater. Pater et mater infantem suum aeque amabunt. Anno post pater et mater ab infante suo appellabuntur. Claudia autem 'mamma' appellabitur, non 'mater', neque Iulius 'pater', sed 'tata' appellabitur; neque enim infans ipsa nomina 'patris' et 'matris' dicere poterit. Infans igitur parentibus suis dicet: "Mamma! Tata!" Neque solum prima verba, sed etiam primos gradus faciet infans. Initio pater eum sustinebit ac manu ducet, mox vero infans solus ambulare incipiet neque a parentibus sustinebitur neque manu ducetur. Infans ambulans a parentibus laetis laudabitur. Simul infans plura verba discet et mox recte loqui sciet. PVERORVM EDUCATIO UNIDAD 15.5. Grados del adjetivo: comparativo y superlativo. Cornelius iam domi est apud Fabiam uxorem, quae maritum adesse gaudet. Post meridiem maritus et uxor in atrio Sextum, filium suum, exspectant. Fabia: "O, quam sola hic eram sine te, mi Corneli! Sed iam gaudeo te mecum esse." Cornelius: "Ego non minus gaudeo me esse domi apud te, uxorem meam amantissimam. In urbe Roma male me habeo, sed Tusculi semper delector domo mea pulcherrima..." Fabia: "Num domo tua plus delectaris quam uxore tua?" Cornelius: "Scis nihil a me plus amari quam te, mea Fabia. Hac domo delector et quia ipsa per se pulchra est et quia hic uxorem meam pulcherrimam aspicio." Fabia: "Me quoque delectat domus nostra, quamquam minor est quam aliae domus nec signis deorum ornatur." Cornelius: "Scio multas domos Tusculanas et maiores et meliores esse quam nostram atque columnis et signis pulchrioribus ornari, nec tamen haec domus mihi videtur minus pulchra esse. Domus hominum divitum signis dearum magnificis ornantur, sed domus mea femina ornatur optima et pulcherrima!" Fabia: "Verbis magnificis scis tu laudare et uxorem et domum tuam, Corneli. Mihi quoque haec domus pulchra videtur, nec ullum peristylum floribus pulchrioribus ornatur quam nostrum. PVGNA DISCIPVLORVM I gramática: 6.2 El tema verbal de perfecto; pto. perfecto pasivo; verbos deponentes; el infinitivo de perfecto activo y pasivo; comparativos irregulares, superlativos; locativo humi. Ecce puer qui e ludo domum revertitur. Quis est hic puer? Marcus est, sed difficile est eum cognoscere, nam sordidus est et sanguis de naso eius fluit. Hodie mane vestimenta Marci munda erant atque tam candida quam nix nova, nunc vero sordida et umida sunt. Cur vestis Marci umida est? Vestis umida est, quod Marcus per imbrem ambulavit. Nec modo Marcus, sed etiam Titus et Sextus per imbrem ambulaverunt. Omnes discipuli vestimentis umidis domum revertuntur. Sed cur sanguis de nasō fluit Marcō? Sanguis ei de nasō fluit, quod Marcus a Sextō pulsatus est. Sextus, qui maior est quam ceteri discipuli, cum Marco et Tito pugnavit et ab iis pulsatus est. Pueri pugnaverunt in viā angustā quae Tusculō ad villam Iulii fert. Marcus atrium intrans non statim a patre suo cognoscitur, sed cum primum filius patrem salutavit, Iulius vocem filii cognoscit. Tum cruorem in facie eius conspiciens exclamat pater: "O mi fili! Quis te pulsavit?" Marcus: "Bos iratus cornu me pulsavit!" Iulius: "Id verum non est! Is qui te pulsavit cornua non gerit. A quo pulsatus es?" Marcus: "A Sexto pulsatus sum. Primum ille me pugno pulsavit sine causa, deinde ego et Titus illum pulsavi!" Iulius: "Quid? Vos duo unum pulsavistis? Duo cum uno pugnavistis?" 33
  • 34. Marcus se et Titum excusare conatur: "At pugnavimus cum puero maiore. Solus Sextum vincere non possum, nam is multo maior ac validior est quam ego. Sextus tam validus est quam bos!" Ejercicio. Revisar la morfología del infinitivo y decir las varias formas de los infinitivos de audio y duco Ejercicio. Frases con oración subordinada en infinitivo. Traducción y análisis sintáctico. [1] Soror credit eas litteras Marci esse. Soror credit Marcum esa litteras scripsisse. Magister dicit Marucm in ludo dormire. Magister dixit Marcum in ludo dormivisse. Intellegebam te non cornibus, sed pugnis pulsatum esse. [2] Traducción inversa: Marco dice que Tito yace en el suelo. Marco dice que él no puede vencer a Tito. [3] Verbos deponentes. Traducir: Marco intenta excusar a su amigo. Todos los alumnos regresan a casa con las ropas húmedas. Todos los alumnos regresaron a casa con las ropas húmedas. (revertor “regresar”, semideponente: es deponente en los tiempos del presente, pero no en los tiempos del perfecto reverti ) LEYENDA DE MIDAS Quondam Bacchus Midæ regi optionem muneris dedit. Avarus rex sic oravit: "Bache, effĭce ut omnia, quae tetigero, in aurum mutentur." Deus annuit. Midas, laetitiā plenus, ex arbore virgam detraxit et statim virga aurea facta est. Deinde saxum humō sustulit et saxum in aurum mutatum est. Etenim omnia, quae tetigĕrat in aurum statim mutabantur. Primo Midas magno gaudio exsultabat; deinde servi cibos et vinum ei apportaverunt, et dives miserque rex omnes dapes in aurum mutatas vidit. Itaque, quia fames eum urgebat sitique cruciabatur, deum rursus oravit, ut donum suum revocaret: "Da mihi veniam, Bacche; peccavi; miserere mei." Deus, misericordiā motus, dixit: "Vade ad amnem, incede ad fontes fluminis Pactoli. Ablue tuum caput totumque corpus tuum in fontibus”. Rex deo statim paruit. Aurum flumen tinxit et ex corpore miseri regis in amnem cessit. Ita ex illo tempore Pactolus flumen in undis suis aurum vehit. PUER ET DELPHINUS Velocissimus omnium animalium est delphinus. Tantā vi exsiliunt delphini, ut plērumque vela navium trānsvŏlent. Hoc animal non solum homini, verum etiam musicae amicus est. Itaque delphinus hominem non timet, sed navigiis obviam it, adludit exsultans, certat etiam et navigia saepe praeterit. Nobilis est haec fabula: 34