Obra realizada polo departamento de Turismo do Concello de Dumbría en colaboración coa familia do Señor Pepe e as guías de turismo do Concello.
Nel explícase a ruta levada a cabo cos turistas, pero seguindo as historias que nos transmitíu o Señor Pepe, así como os nomes antigos de cada un dos puntos do roteiro. Nel tamén se fala un pouco da vida do señor Pepe e están plasmadas as súas poesías.
2. pepe do fieiro
Hai persoas cunha sensibilidade especial, que deixan a súa pegada sen
procuralo, que simplemente se entregan a aquilo que aman, a estas persoas
móveas a ilusión e a vontade de coñecer e compartir o seu tesouro.
Así é Pepe, máis coñecido como Pepe do Fieiro, un home que se namorou
dunha montaña oceánica, e que a forza de amala quixo conquistala. Este rapaz
que medrou percorrendo os seus camiños, gabeando os seus picos, escoitando
as súas lendas e escribíndolle versos; hoxe é o home que mellor coñece o
Monte Pindo, unha memoria viva de máis de oitenta anos e ca vitalidade dun
mozo de vinte.
Pepe grazas polo teu legado, pola entrega e a ilusión, grazas pola sinxeleza
da túa sabedoría, por desvelarnos os segredos e e por ensinarnos a amar e
respectar a natureza.
José M. Pequeño Castro
Veciño e Alcalde de Dumbría
un
un
exemplo
orgullo
4. pepe do fieiro
O Pindo é o territorio natural do señor Pepe do Fieiro. Aínda que naceu no lugar de O Fieiro,
no concello de Mazaricos, a súa nenez transcorreu neste monte mentres coidaba o gando;
alternaba un día de clase cun de monte xunto co seu irmán para que os dous puidesen estudar.
A vida da súa familia era a de labregos; vivían do que daba o campo e os animais. De feito, con
sete anos xa ía coas cabras ao monte; e o concello de Mazaricos cobráballes un real por cada
cabra, o que equivalía a 25 céntimos de peseta.
Anos máis tarde foi estudar a un colexio relixioso de Santiago de Compostela, estudou
maxisterio.DosseusanosdeprofesorpreparandoalumnosquesematriculabanenBacharelato,
decatouse de que o francés que aprendera non lle era suficiente para seguir levando a cabo a
súa labor de docente; senón que o que se impoñía era o inglés e precisaba aprendelo.
Con máis de corenta anos foise coa súa muller a Inglaterra, deixando á súa filla de nove meses
a cargo dos avós. En Londres traballou nun hospital e dando clases de español a fillos de
emigrantes. Esta etapa tivo a súa fin cunha folga que durou seis meses, en plena etapa de
mandato de MargaretThatcher, que derivou nun despido colectivo. Emigrara coa intención de
retornar aos catro anos que, realmente, se converteron en dezasete. O Monte Pindo estábao
agardando co seu magnetismo.
Comezamos a ruta botando pés ao camiño. Partimos do lugar onde naceu o señor Pepe,
O Fieiro, rumbo á Laxe de Arriba, popularmente coñecida como A Moa.
señor pepe do fieiro
7O neno que soñaba coa Montaña Pepe do Fieiro
5. pepe do fieiro
A primeira parada amósanos un monte pedregoso en fronte de nós.
Ese monte realmente está oco polo medio e, serviu de refuxio para os
agochados no Monte Pindo durante a Guerra Civil. Di o Señor Pepe que
aínda é bastante grande, collendo dentro del uns 30 ou 40 homes.
Él era moi rapaz cando foi da guerra, pero lémbrase dalgún detalle xa
que un tío seu estaba agochado aquí. Levábanlle comida ao monte e,
algunhas veces, ía comer á casa.
O tío de Pepe e outros tantos homes xa fixeran o servizo militar antes
de estalar a guerra; aínda así, a Garda Civil chamaba aos familiares dos
agochados no Pedregal para que os descubriran e fosen á guerra. O seu tío
soubo que lle pegaban aos familiares para saber onde estaban os homes,
e foi entón cando dixo que non quería que pola súa culpa lles pegasen, así
que marcharon cara a zona da Devesa de Anllares e alí colléronos.
monte furado
A MOA
Laxe de ArribaMerendeiro
Forno da Moa
Campo dos Coellos
Laxe de Abaixo
MurallasMoa de AbaixoRego das Cebolas
Casteliños e Orelluda
Carto Novo
Refuxio Guerra Civil
O FIEIRO
Rego do Cordeiro
Fondo de Zacarías
Unha ruta cargada de historias, vivenzas persoais e lugares onde
contemplar a grandeza da natureza. O roteiro “Pegadas da
Historia” está proxectado no CIR - Centro de Interpretación de
Rutas Monte Pindo e Fervenza do Xallas en O Ézaro (Dumbría).
"pegadas da historia"
a ruta
Hai un feito que o Señor Pepe ten especialmente gravado
na súa memoria:
“Eu era un rapaz pequeno. Un día, estaba eu con outra
nena, Elena, e achegóusenos un soldado. Este deunos uns
caramelos e díxolle a Elena: cogieron a tu padre hijita,
cogieron a tu padre. Eu marchei correndo á casa para
dicirllo a miña avoa. Leváronnos a Zaragoza ata o final
da guerra”.
CARACTERÍSTICAS DESTA RUTA
> Lonxitude do trazado: 5.900 m (+/-)
> Pendente media: 7%
> Conta de inicio: 245 msnm1
> Cota de fin: 627msnm
> Desnivel: 363 m
> Dificultade: baixa – media
> Duración: 1:30h (ida)
9O neno que soñaba coa Montaña Pepe do Fieiro
6. pepe do fieiro
Paseando por este campo, que normalmente leva auga, atopouse unha moeda
con moito brillo, unha moeda nova. Dicía a xente que o atopou:
“Un carto novo, un carto! Mira como brilla! É un carto novo!”
E así é como lle quedou este nome, o Carto Novo, a esta parte concreta do camiño
de ascensión cara a Laxe da Moa; polo simple achado dunha moeda nova.
carto novo
A este punto do camiño chámaselle o Rego do Cordieiro porque nesa zona
acostumaba a pasear un señor cos seus cabalos para que estes pastasen. Este
home dedicábase a facer cordas coas crins (sedas) dos cabalos; de aquí é de
onde xorde o seu nome, o Cordieiro.
Un día, o Cordieiro esqueceuse de recoller o cabalo que deixara pastando no
monte; como o pobre animal tiña sede buscou onde beber, pero tirou tanto da
corda onde estaba amarrado para poder chegar ao rego da auga que finalmente
morreu afogado. É por este feito, polo que se coñece a este lugar coma o Rego
do Cordieiro.
Aínda que, a este tramo tamén se lle coñece como o Fondo de Zacarías porque
era este o nome real do Cordieiro.
rego do cordeiro
Con estas dúas formacións graníticas soe confundirse a xente; chamándolle orelluda aos Casteliños
pola súa semellanza coa dunha orella. Os Casteliños atópanse á man esquerda do camiño, onde
xa se pode apreciar a primeira panorámica do areal de Carnota, a praia máis longa de Galicia con
sete quilómetros de lonxitude.
Conta o Señor Pepe que unha vez subiu ata o cume dos Casteliños, pero que o fixo unha vez e
que non repetiría pola vertixe que esta lle produciu, ademais do feito de que a baixada non é
nada sinxela. A Orelluda pola contra, é unha pedra que se atopa un pouco antes que os Casteliños
e que se lle chama así porque ten forma de orella.
os casteliños e a orelluda
Baixando dos Casteliños pásase por unha zona sombría; é o único punto
de baixada en toda a ruta cara a Laxe da Moa dende o lugar de O Fieiro.
Pola humidade que alí concentra o terreo, dise que podían nacer
cebolas e, por este motivo, lle quedou o nome a este tramo da ascensión
cara o cumio do monte.
rego das cebolas
11O neno que soñaba coa Montaña Pepe do Fieiro
7. pepe do fieiro
Coñécese como Moa de Abaixo á zona onde está o panel explicativo do Areal de Carnota,
das especies de flora do monte e da Casa ou Cova da Xoana. Nestepuntopodeapreciarse
a magnitude do areal de Carnota en todo o seu esplendor, así como a zona de San
Mamede de Carnota.
Ademais, é aquí onde se localiza o Petón dos Buítres, posiblemente chamado así pola
concentración de aves carroñeras nesta zona.
a moa de abaixo
Os vellos dicían que alí vivían “os moros”. Pero, de
onde eran? Pois parece ser que lle chamaban así a todo
aquel que fora forasteiro. O que si se pode ver son os
vestixios que deixaron no monte. De feito, dise que no
Pedrullo houbo un edificio grande e, os Campos da
Moa estaban rodeados por unha muralla.
É habitual pasar por riba dela e non vela, posto que se
atopa bastante desfeita. Uns desfixérona na procura de
tesouros e outros xogando sen saber da súa riqueza e
importancia patrimonial.
Sábese que os expulsaron no S.XV por orde dos Reis
Católicos por non querer convertérense ao Catolicismo.
Botáronnos sen deixar que levasen nada do que tiñan.
Suponse que algo terían e que o deixaron agochado
por se volvían algún día. Namentres, a xente desfixo
esas murallas durante anos pero nunca se atopou nada.
murallas
13O neno que soñaba coa Montaña Pepe do Fieiro
8. pepe do fieiro
Nesta laxe levábase a cabo un ritual de sanación que consistía en tender os corpos dos enfermos na
herba; trazaban a súa silueta no chan, retiraban ao desafiuzado e levantaban os terróns de terra sobre
os que estaba apoiado e púñanos ao sol sobre as pedras para que secasen. Di a lenda que segundo os
terróns de terra secaban, os enfermos ían sanando. Esta técnica xa se empregaba na época dos mouros.
Máis próxima no tempo e, da que o Señor Pepe foi testemuña en varias ocasións, foi a que se lle realizaba ás
vacas. Cando os cascos das patas estaban moi carcomidos e os animais coxeaban, os veciños da zona dicían
que había que facerlle o remedio do “formighiño”.
Estatécnicaconsistíaenlevalasauncampo,marcabanoperfildocascodanadosobreochan,arrancaban
nove terróns e poñíanos a secar preto da lareira. A medida que se queimaban, as vacas curaban.
Ademais, aquí está o coñecido petón de Outeiro de Mirigildo, que se atopa na marxe dereita da Laxe de
Abaixo. Esta pedra ten a súa historia vinculada a uns veciños de O Fieiro.
Dous veciños desta localidade decidiron subir ao Monte Pindo e, cando estaban chegando ao cumio,
concretamente na zona coñecida como A Laxe de Abaixo atopáronse co lobo. Decidiron subir a unha pedra
grande que tiñan á man dereita e agardar que marchase o lobo. Como vían que o lobo non tiña entre os
seus plans abandonar unha posible presa, un dos dous homes decidiu tirar o seu sombreiro e que o levase
o aire para que o lobo seguise o sombreiro. Así foi, o lobo correu tralo sombreiro mentres que este home
botou a correr cara a casa.
Namentres, Hermeregildo non o vía claro e, optou por quedarse enriba do Outeiro ata que chegase a axuda.
Alí quedou horas e horas ata que lle acudiron veciños do lugar. Porestemotivoesteouteirooupetónrecibe
o nome de O Outerio de Mirigildo.
Unha pequena puntualizacón: chámase Mirigildo e non Hermeregildo, porque o nome era máis curto e
máis fácil de dicir. De feito, era así como lle chamaban os veciños do lugar. Este home procedía da casa de
O Sibrano e anos máis tarde quedou cego.
a laxe de abaixo
15O neno que soñaba coa Montaña Pepe do Fieiro
9. pepe do fieiro
Conta o Señor Pepe: “dicían os nosos vellos que se vía a roupa branca en
Santiago”. Él sempre mantivo a postura de que iso no podía ser certo pero agora
xa vai cambiando a súa opinión, xa que miraba na dirección equivocada. A noite
do 25 de xullo do ano 2010 subiu para saber se se ían ver os fogos do Apóstolo
e, para súa sorpresa sí que puido ver a queima da fachada da Catedral. Miraba
máis cara o norte, noutra dirección, por iso nunca antes puidera ver Santiago de
Compostela.
Nunha das rutas guiadas organizadas polo Concello de Dumbría, o Señor Pepe
sorprendeunos. Cando chegamos á cima, apareceu cun espello grande que nos
confesou que tiña agochado alí arriba. Para qué era o espello? Pois el subiuse ao
punto máis elevado, a carón do soporte de cemento que hai alí arriba e comezou
a facer sinais co sol reflectido no espello, agardando resposta por parte dun veciño
do lugar de O Ézaro. Sen lugar a dúbidas o Señor Pepe é unha caixa de sorpresas!
Estas son algunhas instantáneas na Laxe ou Moa de Arriba dos roteiros guiados ao
Monte Pindo organizadas polo Concello no verán 2014.
Nesta zona frondosa, de vexetación rasa é onde había unha maior
concentración de coellos de todo o Monte Pindo; por este motivo
é coñecido como O Campo dos Conexos. Chámaselles “conexos”,
en vez de coellos, porque esta palabra provén da característica
fala desta zona de Galicia.
campo dos conexos
Este é punto máis alto do Monte Pindo, con 627 metros de altura. Dende a Laxe da Moa ou a Laxe de
Arriba pode verse toda a zona a vista de paxaro: Fisterra, o cabo e o faro, Sardiñeiro, o Cabo C, Corcubión,
Cee, Caneliñas, Gures, un anaquiño de O Ézaro, o monte Peñafiel, as Illas Lobeiras, O Pindo, Quilmas e o
Areal de Carnota (con 7km de lonxitude é o máis longo de Galicia), todo isto por riba do nivel das nubes. É
a recompensa do sendeirista.
a laxe ou moa de arriba
17O neno que soñaba coa Montaña Pepe do Fieiro
10. pepe do fieiro
No ano 1950, Juan Rodríguez, o pai do Señor Pepe, explotaba unha mina de volframio e estaño no Monte
Pindo. Un día, chamáronlle a atención unhas pedras que semellaban terse desprendido dunha rocha.
Preguntouse cál podía ser o motivo.
Percorreu a zona tratando de atopar algún indicio que lle permitise confirmar que a orixe non fose
consecuencia da acción humana, pero non o atopou.
Non se deu por vencido. Meteuse entre as pedras que posiblemente se desprenderan daquela gran pedra e
atopou unha parede semicircular construída con seixo. Aquel descubrimento chamoulle a atención e a súa
curiosidade parecía ter atopado recompensa.
Cunha expectación que ía progresivamente en aumento, sacou as pedras... o furado aberto permitiulle ver
que resgardaban unha xerra de barro. Tiña unha asa ancha da que tirou, pero co tempo que levaba alí
soldárase ás pedras nas que estaba encaixada e, ao tirar, esta rompeu. Recolleu os anacos e levounos para
casa co fin de restaurala.
xerra da barro
Trinta anos despois, coñeceu a un catedrático da Universidade de Santiago de Compostela, Fernando Alonso
Romero. Juan Rodríguez decidiu ensinarlle a xerra e, este fíxose cargo da peza co obxecto de examinala
con detemento. Cando volveu, díxolle que moita importancia non tiña xa que non posuía ningún gravado
nin selo, aínda que segundo as análises, databa do século XV e fora cocida ao sol; por este motivo
podía levarse a un museo. O señor Juan accedeu a cedela para que puidese ser obxecto de museo, sendo
entregada ao Museo Padre Sarmiento de Santiago. Actualmente atópase no Museo do Pobo Galego de
Santiago de Compostela, na zona de almacén; non está exposta ao público.
Anos máis tarde, o Señor Pepe do Fieiro decidiu falar con dous canteiros de O Ézaro e ofrecerlle un traballo.
Quería que picasen a pedra superior onde seu pai atopou a xerra de barro. Ofrecíalles cen mil pesetas, que
daquela eran moitos cartos, xa que el cría e sigue crendo que alí debaixo ten que haber un tesouro escondido.
Un dos dous canteiros preguntoulle si se podía subir en coche ou en moto ata alí, ao responderlle o Señor
Pepe que non, que soamente se pode acceder a pé, rexeitou o traballo sen pensalo dúas veces.
O Señor Pepe segue agardando que alguén se decida a ir ata alí e picar esa pedra para ver se realmente
hai algo máis valioso debaixo desa gran mole granítica; ou incluso ir cun detector de metais por se hai
ouro debaixo.
19O neno que soñaba coa Montaña Pepe do Fieiro
11. pepe do fieiro
Nun desvío da ruta, aparece sinalada a área de descanso, un bo lugar para que os sendeiristas poidan repoñer
forzas nunha zona abrigada do vento.
Os campos da zona da Laxe de Arriba ou da Moa estiveron rodeados de murallas. Suponse que quen as
desfixo foron os que andaban na procura dos tesouros que alí estaban agochados. Actualmente, os
restos das murallas poden observarse con claridade.
Na memoria colectiva da xente da zona quedou gravado un suceso acontecido durante os primeiros anos
do século XX e, protagonizado por un veciño coñecido como O Cadista.
Viñeron por aquí dous homes, que dicían que eran de Noia e, foron pola parroquia de Arcos preguntando
quen coñecía estas montañas para facerlles de guía. Indicáronlle que esa función podería levala a cabo un
home que pastoreaba un rabaño de ovellas; e levounos ata o destino que buscaban, o Forno da Moa. Tal
e como lle pediron, guiounos ata unha parede da montaña na que se atopa un furado duns dous metros
de profundidade e de altura. Alí indicáronlle que cavase en varios lugares. Máis tarde, regresaron e, cando
chegaron á casa do pastor entregáronlle unha moeda de cinco pesos, posiblemente de prata.
“Por qué me dan tantos cartos?”- preguntoulles o pastor.
“Usted se los ganó”– respondéronlle -“Volveremos y queremos que venga con nosotros de nuevo”.
O pastor deduciu que si lle deron tanto diñeiro era porque naquel lugar podería haber moito máis. Ao día seguinte,
volveu ao Forno da Moa e cavou onde lle indicaran. De volta á súa casa, comunicoulle á súa muller que vendería as
cabras, as ovellas e outras propiedades para poder pagar unha viaxe.
“De qué imos vivir?”– preguntoulle a muller.
“Teño que marchar”– insistiu o pastor.
O seu destino foi Cádiz, onde permaneceu por espazo de catro ou cinco meses. Foi a raíz desta viaxe o por qué do seu
alcume como O Cadista.
Cando retornou á casa atopou aos seus fillos, a tres ou catro rapaciños pequenos que estaban á volta da lareira
quentándose. Preguntoulles por súa nai e dixéronlle que fora pedir esmola.
“Dende hoxe non volverá pedir”– anunciou O Cadista.
De feito, encargou que reconstruísen a súa humilde vivenda e, cando algún veciño vendía unha finca, animais ou outras
propiedades, este comprábaas.
“Cómo é posible que en tan pouco tempo se fixera rico?”– preguntábanse os veciños.
Comezou así a lenda e a historia que di que a fortuna se atopaba no Forno da Moa. Neste lugar, dicían os vellos, era
onde o Cadista atopou uns plumíns de ouro, suponse que se lle chamaban plumíns aos lingotes de ouro; sendo en
Cádiz onde os cambiou por diñeiro. A día de hoxe, as persoas de máis idade sinalan cal era a súa casa, no lugar de
Cornes. Actualmente esta vivenda ten outro propietario e outro nome.
área de descanso
José Rodríguez Ramos, fillo de Juan, a quen todos coñecen como
Pepe do Fieiro, conta que a Raíña Lupa levantou un castelo en O
Pedrullo e outro preto de Duio, en Fisterra.
Conta a lenda que cando esta morreu, transportaron o seu corpo
dende Santiago de Compostela ata Duio e, nun libro atopado en
Arcos (Mazaricos) está escrito que, máis tarde, levárono a unha
montaña onde está enterrado. Suponse que era aquí, no Monte
Pindo, con “sete lingotes de ouro aos pés e outros sete na
cabeceira”, isto era o que os vellos crían na época.
raiña lupa
21O neno que soñaba coa Montaña Pepe do Fieiro
12. pepe do fieiro
A Cova “Casa da Xoana” atópase nunha desviación da ruta. É unha das
formacións naturais máis impresionantes e curiosas deste monte. Pénsase
que esta cova foi empregada como crematorio aínda que nunca se acharon
restos que identificasen esta función.
Do que si se ten constancia é do feito de que nesta cova aniñou a última
aguia real do Monte Pindo, coñecida como Xoana. O fogar elixido por esta
especie para criar foi o máis elevado dunha cova que atravesa o monte de
lado a lado, a Cova“Casa da Xoana”.
Ademais, hai lendas que din que neste lugar xuntábanse as meigas para
realizar os seus aquelarres, algo así como o seu local social, onde se
reunían.
cova casa da xoana
Unha das últimas peripecias levadas a cabo polo Señor Pepe foi a de realizar o Camiño de Santiago, dende a capital
de Galicia, ata a súa vivenda, situada no lugar de O Ézaro. Ata aquí todo soa normal, pero o feito incrible é que fixo
todo este percorrido a pé e nunha única xornada.
De feito este reto era unha espiña que tiña cravada dende había moitos anos e que tiña que sacar. E así o fixo, case
setentaedousquilómetrosentansódezasetehorasdepercorridoapéeconoitentaanosdeidadequesóllecremos
ao ver a data de nacemento no carné de identidade, posto que ben podería ser un rapaz de vinte.
Falando con el, coméntanos que lle gustaría mellorar esa marca e facela en quince horas. No caso de facela, gustaríalle
ir acompañado, porque el disfruta ir falando á par que camiña xa que se lle fai máis ameno. Pero dicimos nós: “Quen
podería seguirlle o ritmo ao Señor Pepe? Si está mellor ca un de vinte!”É todo un exemplo a seguir.
Ah! Por se nunca gozaron dunha ruta co Señor Pepe, comentarlles que é un apaixonado do Monte Pindo, que nin
bebe nin come en toda a ruta e iso que non para de contar historias e curiosidades deste Olimpo Celta. O dito, é un
auténtico explorador desta paraxe natural. Ademais, é un home polifacético e de mente inqueda. En cada subida
guiada, deléitanos con algunha das súas poesías; poesías feitas do seu puño e letra e que nos contan en verso as
historias que agocha o Monte Pindo.
Odito,aexperienciadepoderdescubrirestaparaxenaturaldamandoSeñorPepeéinolvidable.Poriso,llarecomendamos
a todo aquel que estea pensando en subir ao Olimpo Celta; mellor facela da man do explorador do Monte Pindo.
o camiño de santiago
ata o ézaro
23O neno que soñaba coa Montaña Pepe do Fieiro
13. pepe do fieiro
poemas
Monte PINDO, OLIIMPO CELTA, PEDREGAL MISTERIOSO, nos cuenta muchas
cosas y lo hace repaso. Como no lo entendemos no le hacemos ni caso.
En 1936, cuando la guerra civil española, llegaron los soldados a Ézaro y, a la vista
del Monte Pindo, un militar marroquí, exclamó: “Monte Pindo, pedregal de las
riquezas, pedregal de los tesoros, pedregal de las fortunas, pedregal de los
encantos.”
Luego, aclaró. Que le contaron sus abuelos, que sus antepasados vivieron en
el Monte Pindo de Galicia. Fueron expulsados por razones religiosas. Tuvieron
que abandonar el PINDO, dejando sus riquezas en alguna cueva ya que no se
les permitió llevar sus pertenencias. Tenían mucho oro. Todo quedó escondido
con determinadas y discretas señales, por si algún día volvían, para encontrar la
enriquecida cueva.
25O neno que soñaba coa Montaña Pepe do Fieiro
14. pepe do fieiro
Que se sepa a ciencia cierta
nunca nada se encontró,
todo está igual
como el moro lo dejó.
Vivian como piratas
otra cosa no hacían,
asaltaban a los barcos
y luego se escondían.
Los piratas del Pedrullo
vigilaban hacia el mar,
al pasar los galeones
los solían asaltar.
Acumularon riquezas
que procedían del mar,
cuando fueron expulsados
las tuvieron que dejar.
¿Dónde estarán escondidas?
No venían nada mal,
Habría que buscarlas
en este mismo pedregal.
En la MOA hay murallas
algo nos quiere decir,
¿Quién sabe si habrá algo
que se pueda descubrir?
Una jarra apareció
bien escondida estaba,
podía ser una marca
que algo nos señalaba.
Al museo se ha llevado
en el POBO GALEGO está,
que se puede visitar
si pasamos por allá.
Una pieza de cerámica
del siglo XV datada,
cinco siglos en el sitio
algún tesoro marcaba.
Se dice que en el horno de de la MOA
apareció un tesoro,
se puso el CADISTA rico
eran lingotes de oro.
Nunca se buscó a fondo
solo fue superficial,
¿qué misterios guardará?
este hermoso pedregal.
Campo da MOA de arriba
era un mágico hospital,
se tendían a los enfermos
y desaparecía el mal.
Nunca se ha encontrado
un posible cementerio,
lo que hacían con sus muertas
ese es un gran misterio.
De la CASA DE XOANA
nuestro abuelos hablaban,
los moros tenían un horno
y a sus difuntos quemaban.
Fue así de otro modo
los moros se han marchado,
ahora nunca sabremos
como se han arreglado.
El gigante PEÑAFIEL
También tiene su truquillo,
tuvo su cumbre cubierta
con un hermoso castillo.
Habitantes del castillo
¿Qué clase de vida hacían?,
¿Serían también piratas?
Pues labranza no tendrían.
Por la parte oriental
hicieron una calzada,
no se sabe la razón
pero no fue terminada
Plata y oro tenían
lo robaban en el mar,
con detector de metales
se podría investigar.
A la ciencia de hoy en día
llamó la atención,
que no caiga en saco roto
Toda esta información.
PEPE DO FIEIRO
monte pindo
27O neno que soñaba coa Montaña Pepe do Fieiro
15. pepe do fieiro
Si subo al Monte Pindo
es por alguna razón,
quiero visitar sus valles
que me llaman la atención.
Sus altos y sus colinas
también se pueden subir,
para mirar a lo lejos
y ver los barcos venir.
La laxe da Moa es
su punto más elevado (627m)
donde casi se avista
todo el conglomerado.
Desde esta cima rocosa
se ve todo alrededor,
por el norte, por el sur
a babor y estribor.
El Monte Pindo es alegre
ya lo sabían los moros,
se afincaron aquí
y reunieron tesoros.
Se ven montes, se ven valles
se ven playas y el mar,
si esperas al ocaso
buen recuerdo vas llevar.
Si te encuentras en la Moa
cuando el sol se va a poner,
seguro que algún día
tendrás ganas de volver.
El astro rey se oculta
bajo las aguas del mar,
formando un colorido
que nunca vas a olvidar.
El día debe estar despejado
cuanto más claro mejor,
verás un horizonte
con muy bonito color.
En la casa de Xuana
hay un túnel natural,
no se encuentra otro así
en todo el pedregal.
Este túnel tan curioso
tiene su repertorio,
era usado por los moros
como horno crematorio.
Si vamos a Peñafiel
no es muy fácil subir,
pero los que allí fueron
siempre quieren repetir.
Allí estuvieron los moros
y guardaban su tesoro,
como era difícil llegar
tenían a salvo el oro.
En el pedrullo tenía
la reina Lupa un castillo,
que miraba hacia el mar
los navíos que pasaban
los solían asaltar.
Al hacerse con el botín
regresaban a la tierra,
subían hacia el castillo
se escondían en la sierra.
Como piratas que eran
se defendían muy bien,
conocían el terreno
y se escondían también.
Estamos hablando de moros
que tuvieron que marchar,
al no querer ser católicos
no pudieron regresar.
¿Cuánta fortuna tendrían
que no pudieron llevar?
en algún lugar por aquí
la tuvieron que dejar.
Entre estas colinas y valles
algún secreto debe haber,
la riqueza que tenían
la debieron esconder.
Si estas piedras hablaran
y nos pudieran contar,
todo lo ocurrido
al ver los moros marchar.
Estas rocas son testigos
de los secretos tesoros,
que tuvieron que dejar
cuando marcharon los moros.
PEPE DO FIEIRO
El castillo del PEDRULO fue
construido en 1028 por orden del rey
VERMUDO III de Lón
monte pindo 2
29O neno que soñaba coa Montaña Pepe do Fieiro
16. pepe do fieiro
a peñafiel al pedrullo
Estamos en Peñafiel
la cuesta es empinada
los que no quieran subir
no se obligan a nada.
Ya veis como es el camino
hay que escalar la montaña
los que no quieran subir
que no cometan la hazaña.
Los atrevidos que suban
que tengan mucho cuidado
no se trata de una broma
porque es muy arriesgado.
La subida no es buena
la bajada es peor
mira como lo hacen
y te encontrarás mejor.
El paisaje es bonito
míralo con atención
el que no quiera subir
tendrá toda la razón.
Los que así lo deseen
que se sienten a descansar
cuando bajen los demás
ya nos podremos marchar.
Al norte de Peñafiel
se encuentra el río Jallas
con la cascada imponente
única caída al mar
en todo el continente.
Cascada con poco agua
la retienen embalsada
para producir corriente
nos hicieron la jugada.
Al norte queda Dumbría
al oeste el mar Atlántico
al sur Carnota y otros picos
y al este Mazaricos.
Suban hasta la cumbre
los que tengan interés
pero habrá que aplicar
toda una regla de tres.
Sigan los pasos del guía
que firme es el terreno
cuando bajen de regreso
tendrán que pisar el freno.
PEPE DO FIEIRO
A la vista está el Pedrullo
el castillo de san Jorge,
está cargado de historia
a nuestros días llegó
solo un poco de escoria.
Me gustaría saber
cual fue la realidad,
me contaban muchas cosas
cuando era un rapaz.
Aquí vivían piratas
vigilaban el Atlántico,
asaltaban a los barcos
y acumulaban riquezas
muy cerca de Caldebarcos.
La reina Lupa mandaban
eran todos obedientes,
protegían sus tesoros
armados hasta los dientes.
No se sabe desde cuando
acumularon riquezas,
pero en el siglo XV
llevaron muchas sorpresas.
Fueron los Reyes Católicos
los que dieron una orden,
que había que acatar
tenían que convertirse
de lo contrario marchar.
Si se marchan que lo piensen
nada podían llevar,
la fortuna que tenían
aquí debía quedar.
Escondieron sus tesoros
y muy lejos se marcharon,
con ánimo de volver
pero nunca regresaron.
Sus murallas y castillos
y a todo fue destruido,
en busca de aquel tesoro
que aquí quedó escondido.
Si tenían mucho oro
no lo pudieron llevar,
aunque es misterioso
escondido debe estar.
PEPE DO FIEIRO
31O neno que soñaba coa Montaña Pepe do Fieiro
17. pepe do fieiro
en la moa a moa de riba
Monte Pindo parque natural
donde vivieron los moros
en este pedregal.
En el Pedrullo hay huellas
bien se ven a simple vista
en la Moa podemos
seguirle también la pista.
Si vamos a Peñafiel
algo allí podemos ver
los moros se han marchado
para nunca más volver.
En la casa de Xuana
obró la naturaleza
que estuvo habitada
lo sabemos con certeza.
Estamos na laxe da Moa
se ve todo alrededor
por la proa, por la popa
a babor y estribor.
Con el día despejado
es todo una maravilla
que podemos presentar
ante el rey de Sevilla.
Decían nuestros abuelos
desde aquí se ve Santiago
puede ser algo dudoso
pero vemos el P. Sacro
y además el Pedroso.
Está muy bien comprobado
en la noche del Apóstol
desde este pedregal
se ve quemar la fachada
de aquella catedral.
Los discípulos de Santiago
llegaron con su Maestro
por la ría de Padrón
y a la reina Lupa pidieron
un poco de protección.
Lupa les permitió que
enterraran al Apóstol
en el mismo Compostela
allí estará a salvo
de toda la corruptela.
La Reina Lupa fue mora
era una dama formal
y al final la enterraron
en este mismo pedregal.
Con mucho oro en su tumba
colocaron aquella dama
si pudiéramos encontrarla
adquiríamos fama.
PEPE DO FIEIRO
Presten atención señores
a lo que van a escuchar,
aquí vivieron los moros
de ellos vamos hablar.
Eran una gente extraña
vivían en el pedregal,
llegaron en otros tiempos
en busca de mineral.
La fecha de su llegada
no se sabe calcular,
pero en el siglo XV
se tuvieron que marchar.
Entre estas rocas graníticas
se encuentra volfran y estaño
lo sabían bien los moros
de los tiempos de antaño.
Estamos na Moa de arriba
mágico hospital,
tendían a los enfermos
y se le curaba el mal.
Sanaban los deshauciados
que no tenían remedio,
los médicos lo veían
como algo de misterio.
Gracias a los familiares
los traían en camilla,
le hacían el remedio
le iba de maravilla.
Era terreno de moros
lo tenían vigilado,
para evitar invasiones
estaba amurallado.
Los moros eran piratas
acumulaban fortuna,
cuando fueron expulsados
no se llevaron ninguna.
Se marcharon de puntillas
sin hacer mucho ruido,
el tesoro que tenían
lo dejaron escondido.
Marcas algunas se ven
no se saben descifrar,
anímense los científicos
y vengan a estudiar.
La ciencia de hoy en día
detectores de metal,
anímense a estudiar
este lindo PEDREGAL.
PEPE DO FIEIRO
33O neno que soñaba coa Montaña Pepe do Fieiro
18. pepe do fieiro
casa de xuana cortes da moa
Es la casa de Xuana
en medio del pedregal,
ese túnel que se ve
es cosa muy natural.
Está en el Monte Pindo
y es muy digna de ver,
los moros aquí traían
sus difuntos para arder.
Para subir hasta aquí
no es muy fácil trepar,
tengan cuidado ahora
al momento de bajar.
Aquí hemos llegado
a la vista está el mar,
siéntense ahora un momento
y vamos a descansar.
Al terminar el descanso
continuamos el viaje,
para andar por estas rutas
es necesario coraje.
Nadie lo puede dudar
nosotros somos valientes,
tengan mucho cuidadito
al bajar estas pendientes.
La ladera es inclinada
y tiene mucha pendiente,
si la subimos de prisa
se cansaría la gente.
Tengamos todos cuidado
para no bajar rodando,
al comienzo de la cuesta
ya podemos ir frenando.
Ese valle que se ve
es el rego de Candelas,
si hace un poco de viento
podemos armas las velas.
El gigante Peñafiel
ya lo tenemos en frente,
lo podemos visitar
si no se cansa la gente.
PEPE DO FIEIRO
Campo das Cortes da Moa
pedriñas que aquí durmís,
tendes a vosa fontiña
onde cantou a perdís.
As mouras aquí lavaban
os seus paniños de raso,
traballaban día e noite
ton coñecían descanso.
As pedras que estamos vendo
algo nos queren falar,
quedaron con moita tristura
ó ver os mouros marchar.
Veleí está o forno
algo nos quere decir,
si poderamos ler
o que está sin escribir.
Esto xa é un segredo
porque quedou no tinteiro,
si as herbiñas falaran
aquí tocaba o pandeiro.
Festa debeu haber
cando viviron os mouros,
bailaban todos mui ledos
arredor dos seus tesouros.
Aquí houbo xente extraña
non se sabe desde cando,
de mui mala gana sí
tuveron que ir marchando.
Eran os Reis Católicos
isabel e máis Fernando,
déronlles unha orde
e xa os estaban botando.
Estas pedras teñen historia
pero non a poden contar,
ca xente que as visita
xa ben podían falar.
Por xente de todo o mundo
en calquera mes do ano,
este campo é visitado
Disfrúteno amigos meus,
que este cuento se ha acabado.
PEPE DO FIEIRO
35O neno que soñaba coa Montaña Pepe do Fieiro
19. pepe do fieiro
Entre estos altos peñascos
hay un sendero estrecho,
y para subir la cuesta
habrá que ponerle pecho.
Se llama Curroseixiño
este lugar donde estamos,
es la mitad del camino
y por eso descansamos.
Aquí el lobo no se ve
seguramente no existe,
tengan mucho cuidado
y que nadie se despiste.
Este camino enlaza
la Moa con el Pedrullo,
lo frecuentaban los moros
y no hacían barullo.
A medida que subimos
nos alejamos del mar,
tomen las cosas con calma
no se vayan a cansar.
Las rocas que nos rodean
ofrecen mucha belleza,
fíjense bien ustedes
caprichos de la Naturaleza.
Muchas piedras que se ven
por estos lares,
dan la sensación a veces
que parecen animales.
Los veleros navegando
el océano cruzaban,
pero los piratas moros
siempre los asaltaban.
Se hacían con el botín
traían plata y oro,
e iban acumulando
un suculento tesoro.
Los moros a la morería
tuvieron que regresar,
los tesoros que tenían
no los pudieron llevar.
Debían ser musulmanes
y no quisieron cambiar,
fueron los Reyes Católicos
que los mandaron marchar.
En algún lugar secreto
sus pertenencias quedaron,
nunca fueron encontradas
por mucho que se buscaron.
Sus castillos y murallas
todo ha sido destruido,
para buscar el tesoro
que dejaron escondido.
Que se sepa a ciencia cierta
nunca nada apareció,
todo sigue escondido
por mucho que se buscó.
PEPE DO FIEIRO
El Coloso está sentado
en rego de Calderón,
lo conocían los moros
antes de nacer Colón.
Nunca subió a la Moa
y no conoce al Gigante,
aunque llegara a verlo
no hay nada que lo espante.
Es una roca muy dura
y tan vieja como el mundo,
cuando la vas visitar
te ve con amor profundo.
Si quieres ver al Coloso
no es ningún animal,
tendrás que ir por las Lamas
entrando en el Pedregal.
El Coloso es una piedra
y no toma agua ardiente,
siempre está esperando
que lo visite la gente.
También es conocido
como “Outeiro do Naríz”,
siempre estuvo ubicado
donde canta la perdíz.
Si quieres ver al Coloso
como lo hacen las damas,
debes subir a la Moa
por la ruta de las Lamas.
El Pedregal es bonito
nunca lo pongas en duda,
siempre se pasa muy bien
aunque la ruta es dura.
Visitando al Monte Pindo
se pasa bien la jornada,
si llevas en la mochila
una buena naranjada.
El paisaje es montañoso
procede de un volcán,
el Coloso es antiguo
es más viejo que Adán.
La erosión con el tiempo
va dando forma a las rocas,
el Coloso tiene gorra
aún le faltan botas.
Cuando visitas la Moa
aprenderás muchas cosas,
el Pedrullo y Peñafiel
son como dos grandes rocas.
.
PEPE DO FIEIRO
a curroseixiño el coloso
37O neno que soñaba coa Montaña Pepe do Fieiro
20. pepe do fieiro
al río xallas a la cascada
De las Brañas de Castríz
Parte el río Jallas
Va caminito del mar,
A pesar de los pantanos
No tardará en llegar.
Río Xallas, río Xallas
No te vayas lastimar,
Salvarás una cascada
En tu caída al mar.
De cien metros de altura
Caerás en vertical,
Sobre el agua salada
De forma muy natural.
Te visitan los turistas
De muchas partes del mundo,
Y descubren al final
Ese pozo tan profundo.
La cascada era imponente
Hoy en día no es nada,
Ya que a tu derecha
Baja el agua entubada.
Tu caudal es retenido
Arriba en los pantanos,
Tenemos que conformarnos
Sin agua por los veranos.
Te hiciste universal
Con la carrera ciclista,
Por tu derecha subieron
A lo alto de la pista.
Por aquellas tuberías,
Baja con mucha corriente,
Hace girar las turbinas
Para dar luz a la gente..
PEPE DO FIEIRO
Al final de Río Jallas
tenemos una cascada,
que cae en vertical
sobre el agua salada.
De cien metros de altura
directamente al mar,
no hay otra en Europa
que le pueda imitar.
Llegan los autobuses
cargados de personal,
a visitar la Cascada
al lado del Pedregal.
Al pasar los pantalanes
la gente va confiada,
por un pasillo seguro
hasta el pie de la Cascada.
Los pantalanes en el río
ya se encuentran en el mar,
enfrente de la Cascada
ya se puede navegar.
Entre Dumbría y Carnota el río
va terminar,
se divierten los turistas
al verlo caer al mar.
El Ézaro es de Dumbría
sitio muy acogedor,
cuando vienen los turistas
suben hasta el Mirador.
La cuesta es empinada tira
mucho por el pecho,
la gente va despacito
hasta llegar al repecho.
Desde arriba se ve todo
aunque, no la Cascada,
se ve la Moa y Finisterre
al dirigir la mirada.
Pasaron un día feliz
siempre lo recordarán,
cuando tengan la ocasión
muchos de ellos volverán.
Tenemos información
también una pulpería,
los turistas vienen contentos
se marchan con alegría.
PEPE DO FIEIRO
39O neno que soñaba coa Montaña Pepe do Fieiro
21. pepe do fieiro
(tamén coñecida como Ruta das Sardiñas)
Presten atención señores
a lo que van a escuchar,
de ustedes los turistas
también tenemos que hablar.
Le damos la bienvenida
por subir al Monte Pindo,
que lo disfruten ustedes
nos alegra de lo lindo.
Los guías les acompañan
lo hacen con alegría,
quieren que ustedes lleven
un buen recuerdo del día.
Recibimos a turistas
de cualquier parte del mundo,
agradecemos la visita
con un amor muy profundo.
A veces nos econtramos
con lengua muy diferente,
de cualquier rincón del mundo
llega hasta aquí la gente.
Agradecer las visitas
ese es nuestro papel,
a veces nos encontramos
con la Torre de Babel.
De cualquier parte de España
y también del extranjero,
llegan personas aquí
que tienen mucho salero.
Son alegres y amables
respetan la naturaleza,
demuestran tener cultura
de los pies a la cabeza.
Nos vamos a despedir
tenemos que regresar,
espero que algún día
nos volvamos a encontrar.
Vuestros guías os desean
que llevéis un buen recuerdo,
y disfrutéis de verdad
y en otra ocasión nos veamos por acá.
Os deseamos lo mejor
y que lo paséis muy bien,
si ustedes van contentos
nosotros quedamos también.
PEPE DO FIEIRO
Por la Portela Ventosa
ruta cargada de historias
la subían las “peixeiras”
para ganarse la Gloria.
Desde el Pindo a Mazaricos
el pescado transportaban,
si regresaban cargadas
todas ellas se alegraban.
El transporte lo hacían
en cestos en la cabeza,
caminaban todo el día
resultaba con dureza.
Todos los días subían
por la “Laxe Miravela”
es una piedra empinada
que hay que subir la vela.
Algún pescado lo vendían
para pagar el “caudal”
el resto lo cambiaban
por comida, es normal.
Siempre andaban cargadas
a través del pedregal,
muy contentas y alegres
era lo más natural.
Eran tiempos de posguerra
nunca lo debes dudar,
comenzaban la faena
al ver las lanchas llegar.
Llegaban los marineros
de faenar por la noche,
les vendían el pescado
a quien no tenía coche.
Hoy esta ruta se usa
solo para diversiones,
que sirva de HOMENAJE
a aquellas generaciones.
El tiempo de las “peixeiras”
siempre lo recordaremos,
las lanchas iban a vela
y muchas veces a remos.
Eran tiempos muy esclavos
nadie lo ponga en duda,
hemos mejorado mucho pero,
la vida es dura.
Ahora nos divertimos
al cruzar estos senderos,
que la cosa ha mejorado
lo saben nuestros abuelos.
A esta juventud le pido
reflexión sobre el pasado,
para que nunca ocurra
lo que ya ha terminado.
PEPE DO FIEIRO
ruta de las “peixeiras” al turista
41O neno que soñaba coa Montaña Pepe do Fieiro
22. pepe do fieiro
por todo
señor pepe
gracias Este verán aprendemos moito da man do explorador do Monte Pindo.
Queremos agradecerlle a súa compaña en cada unha das nosas rutas, así como
demostrarlle que fomos unhas boas alumnas con este libro.
Ampliamos o noso agradecemento á súa filla e netas por achegarnos fotografías
e arquivos para a elaboración do presente.
Desexamos que as lendas e as historias do Olimpo Celta perduren no tempo.
Grazas Señor Pepe!
O neno que soñaba coa Montaña Pepe do Fieiro