El documento resume la poesía cortesana del siglo XV en España. Destaca al Marqués de Santillana, Íñigo López de Mendoza, como uno de los poetas más importantes de este periodo. Produjo diversos géneros líricos como sonetos, canciones y decires que celebraban el amor cortés y la belleza de las damas dentro de la tradición poética de la época.
La poesía cortesana del siglo XV: El Marqués de Santillana
1. LA LÍRICA EN EL SIGLO
XV: POESÍA CORTESANA
Iñigo López de Mendoza: El
Marqués de Santillana
2. SIGLO XV: ÉPOCA DE TRANSICIONES QUE
ACENTÚAN Y ACELERAN LOS CAMBIOS
Ámbito político:
luchas dinásticas entre Pedro I y Enrique II de Trastamara
Debilitamiento del poder real
De la Reconquista a las luchas nobiliarias
Poder de los “privados” o “favoritos” del rey
Ámbito social (cortesano)
Refinamiento de las costumbres
Afición por las artes y las letras
Certámenes poéticos, fiestas, etc
Ámbito literario
Disminución del influjo francés y predominio del italiano
Dante, Petrarca y Bocaccio como modelos a imitar
Difusión de la cultura grecolatina
Cuestionamientos vs recuperación de la lírica popular medieval
XIII clérigos XIV personalidades literarias XV poetas cortesanos
3. PERIODOS LITERARIOS/MOMENTOS POLÍTICOS
DEL SIGLO XV
Corte de Juan II: poesía culta, artificiosa, amanerada, frívola e
intrascendente.
Reinado de Enrique IV: producción poética de escaso interés
(excepción Jorge Manrique)
Reinado de los reyes católicos: asimilación de las influencias
italianas, conocimiento de la antigüedad, llegada de
humanistas a España.
Acordaos, por Dios,
señora...
Acordaos por Dios,
señora,
quánto ha que comencé
vuestro seruicio,
cómo vn día ni vna hora
nunca dexo ni dexé
de tal officio.
Acordaos de mis dolores,
acordaos de mis tormentos
qu'e sentido,
acordaos de los temores
y males y pensamientos
qu'e sufrido.
4. LAS MEMORIAS DE LA POESÍA CORTESANA
CASTELLANA
Poesía trovadoresca provenzal (Francia-mediados
S XII)
Lírica galaicoportuguesa (vertiente culta)
Poesía cortesana/trovadoresca/ en lengua
castellana antologada en Cancioneros:
Compositores y géneros variados
Elaborados sin criterios determinados
Muestrario de la “Gaya ciencia”: complejas
combinaciones métricas, juegos retóricos, alarde
de virtuosismo, habilidades del ingenio.
El “amor cortés” como tema principal
5. CANCIONERO DE BAENA (1445)
600 composiciones, 56 autores.
Dos escuelas líricas: galaico provenzal-alegórico dantesca
Algunos poetas: Macías (lengua gallega), Villasandino
(gallego y castellano).
Valor más histórico que literario.
Señora, flor de zucena
Claro visso angelical
Vestro amor me da grant
pena
Vestra color matysada
Mas que rosa del rossal
Me tormente e desordena
La que siempre obedecí
E obedesco todavía
¡mal pecado! Solo un día
Non se le membra de mí
Perdy meu tempo en servir
A la que me fas bevir
Cuydoso desque la vi
6. CANCIONERO DE SÚÑIGA (NÁPOLE-1460)
Pasando por la Toscana
Entre Sena et Florencia
Vi dama gentil, galana
Digna de grand reverencia
Cara tenía de romana
Tocadura portoguesa
El ayre de castellana
Vestida como senesa
Discretamente non vana
Yo le fise reverencia
Y ella con mucha prudencia
Bien mostró ser cortesana
• Géneros y temáticas variadas pero….
• Recoge poesía de formas populares:
villancicos, romances
• Composiciones más breves
• Tono lírico
• Carvajal/Carvajales (poeta importante)
7. LÓPEZ DE MENDOZA, ÍÑIGO. MARQUÉS DE SANTILLANA
(1398-1458).
Resume los ideales del poeta cortesano y humanista
Obra en prosa:
Escritos morales y filosóficos
Escritos literarios (Ej. Proemio/carta prólogo al
condestable de Portugal)
Escritos exegéticos
Recopilaciones (refranes)
Producción lírica
Lírica menor (serranas, canciones, decires líricos)
Sonetos
Decires narrativos
Poesía moral, política y religiosa
Poemas colectivos, etc
8. Serranilla de Moncayo,
Dios vos dé buen año entero,
ca de muy torpe lacayo
faríades cavallero.
Ya se pasava el verano,
al tiempo que onbre se apaña
con la ropa á la tajaña,
encima de Oxmediano
ví serrana sin argayo
andar al pie del otero,
más clara que sale en Mayo,
ell alva, nin su luzero.
Díxele: "Dios nos mantenga,
serrana de buen donayre."
Respondió como en desgayre:
¡Ay!, que en hora buena venga
aquel que para Sanct Payo
desta yrá mi prisionero."
E vino a mí como un rayo
diziendo: "Preso, montero."
Díxele: "Non me matedes,
serrana, sin ser oído,
ca yo non soy del partido,
desos por quien vos lo avedes.
Aunque me vedes tal sayo
en Agreda soy frontero,
e non me llaman Pelayo,
magüer me vedes señero."
Desque oyó lo que dezía,
dixo: "Perdonad, amigo,
mas folgad ora comigo,
e dexad la montería.
A este çurrón que trayo
quered ser mi parcionero,
pues me fallesçió Mingayo
que era comigo ovejero.
Entre Torellas y el Fayo
pasaremos el Febrero."
Díxele: "De tal ensayo,
serrana, soy placentero."
9. SERRANILLA III
Después que nací,
no ví tal serrana
como esta mañana.
Allá en la vegüela
a Mata'l Espino,
en ese camino
que va a Loçoyuela,
de guissa la vy
que me fizo gana
la fruta tenprana.
Garnacha traía
de oro, presada
con broncha dorada,
que bien parecía.
A ella volví
diziendo: "Loçana,
¿e soys vos villana?"
"Sí soy, cavallero;
si por mí lo avedes,
decit ¿qué queredes?,
fablat verdadero."
Yo le dixe assí:
"Juro por Santana
que no soys villana."
10. CANCIONES
Quien de vos merçet
espera,
señora, ni bien atiende,
¡ay que poco se
'entiende!
Yo vos serví lealmente
con muy presta voluntat,
e nunca fallé piedad
en vos, nin buen
continente:
antes vuestra crueldad
me faze ser padeçiente;
¡guay de quien con vos
contiende!
Tanta es vuestra beldad,
que partir no me
consiente
de servir con lealtad
a vos, señora exçelente.
Sed ya por vuestra
bondad
gradeçida e conbiniente,
ca mi vida se despiende.
11. CANCIONES
Deseando ver a vos,
gentil señora,
non he reposo, pardiós,
punto ni ora.
Deseando aquel buen día
que vos vea,
el contrario de alegría
me guerrea.
Del todo muero por vos,
e non mejora
mi mal, jurovos a Dios,
mas empeora.
Bien digo a mi coraçón
que non se quexe,
mas sirva toda saçón,
e non se dexe
de amar e servir a vos,
a quien adora;
pues recuérdevos,
pardiós,
piedat agora.
12. DECIRES LÍRICOS
Cuando la fortuna quiso,
señora, que vos amase,
ordenó que yo acabase
como el triste de Narciso:
non de mí mesmo pagado,
mas de vuestra catadura,
fermosa, neta criatura,
por quien vivo e soy penado.
Lloro e río en un momento
e soy contento e quexoso;
ardid me fallo e medroso:
tales disformezas siento
por vos, dona valerosa,
en cuyo aspecto contenplo
casa de Venus, e tenplo,
donde su ymagen reposa.
13. SONETOS
Sitio de amor con grand artillería
me veo en torno e poder inmenso,
e jamás cesan de noche e de día,
nin el ánimo mío está suspenso
de sus combates con tanta porfía
que ya me sobra, maguer me defenso.
Pues, ¿qué farás?, ¡o triste vida mía!,
ca non lo alcanzo por mucho que pienso.
La corpórea fuerza de Sansón,
nin de David el grand amor divino,
el seso nin saber de Salamón,
nin Hércules se falla tanto digno
que resistir podiesen tal prisión;
así que a defensar me fallo indigno.